WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY by IKMP SAPERE AUDE

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MIKOŁAJ ŚLĘZAK WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY

MIKOŁAJ ŚLĘZAK

IMPACT OF BANKRUPTCY ON LABOUR RELATIONS

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MIKOŁAJ ŚLĘZAK

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY

IMPACT OF BANKRUPTCY ON LABOUR RELATIONS

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Stan prawny: czerwiec 2016 Projekt okładki: Marta Sobiecka Skład i opracowanie graficzne: Marta Sobiecka, Mikołaj Ślęzak

Recenzenci: prof. zw. dr hab. Ludwik Florek (Uniwersystet Warszawski) dr hab. Monika Latos-Miłkowska, prof. UW (Uniwersystet Warszawski)

data wydania: sierpień 2017 roku miejsce wydania: Warszawa

ISBN: 978-83-64552-77-9 Copyright by Wydawnictwo Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i Wydawcy.

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Szanowni Czytelnicy,

mamy przyjemność oddać w Państwa ręce kolejną monografię naukową.

W niniejszej pracy autor kompleksowo omówił wpływ znowelizowanych przepisów prawa upadłościowego na stosunki pracy.

W szczególności skupił się na takich zagadnieniach jak: 

ogłoszenie upadłości pracodawcy,



reprezentacja

obowiązki

pracodawcy

pracowników

postępowaniu

upadłościowym, 

uprawnienia i obowiązki syndyka w postępowaniu upadłościowym,



zwolnienia pracowników na podstawie ustawy o zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,



likwidacja zakładowych organizacji związkowych z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy,



dochodzenie roszczeń pracowniczych w trybie przywileju zgodnie z prawem upadłościowym i w trybie gwarancji na podstawie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Wydawcy

Warszawa, sierpień 2017 roku 6

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Dear Readers,

we have pleasure to put at your disposal another scientific monography.

The author in his work focused on the impact of updated provisions of bankruptcy law on labour relations.

In particular, he focused on following issues: 

declaring bankruptcy by the employer,



representation and obligations of both employers and employees in bankruptcy proceeding,



rights and obligations of receivers in bankruptcy proceeding,



redundancies on the basis of the act on collective redundancies,



liquidation of trade unions due to employer’s declaration of bankruptcy,



pursuing employees’ claims in the case of employer’s bankruptcy.

Publishers

Warsaw, August 2017

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

SPIS TREŚCI TABLE OF CONTENTS

WSTĘP .................................................................................................................................... 10

ROZDZIAŁ 1. POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE WOBEC PRACODAWCY ..... 15 1.1

PODMIOTOWY ZAKRES STOSOWANIA PRAWA UPADŁOŚCIOWEGO .... 15

1.2 NIEWYPŁACALNOŚĆ JAKO PRZESŁANKA OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI ........ 17 1.3 OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI........................................................................................ 20 1.4 OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI PRACODAWCY .......................................................... 27

ROZDZIAŁ 2. REPREZENTACJA I OBOWIĄZKI PRACODAWCY ORAZ PRACOWNIKÓW W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM .................................... 30 2.1 SYNDYK – REPREZENTANT PRACODAWCY W UPADŁOŚCI ........................... 30 2.2. OBOWIĄZKI PRACODAWCY W UPADŁOŚCI ...................................................... 36 2.3 REPREZENTACJA PRACOWNIKÓW I JEJ UPRAWNIENIA W UPADŁOŚCI ..... 42 2.4 OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW W UPADŁOŚCI ..................................................... 44

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ROZDZIAŁ 3. SKUTKI POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWEGO.............................. 46 3.1

INDYWIDUALNE

ROZWIĄZANIE

STOSUNKU

PRACY

ZGODNIE

Z KODEKSEM PRACY ...................................................................................................... 46 3.4 SPRZEDAŻ PRZEDSIĘBIORSTWA UPADŁEGO – PRZEJŚCIE ZAKŁADU PRACY NA INNEGO PRACODAWCĘ ............................................................................ 59 3.5 ROSZCZENIA PRACOWNIKÓW Z TYTUŁU WYPOWIEDZENIA UMOWY O PRACĘ Z POWODU OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI ......................................................... 60

ROZDZIAŁ IV. ZASPOKOJENIE ROSZCZEŃ PRACOWNICZYCH W ZWIĄZKU Z UPADŁOŚCIĄ ZAKŁADU PRACY ................................................................................ 65 4.2 DYREKTYWA NR 2008/94 W SPRAWIE OCHRONY PRACOWNIKÓW NA WYPADEK NIEWYPŁACALNOŚCI PRACODAWCY................................................... 68 4.3

ZASPOKOJENIE

ROSZCZEŃ

PRACOWNICZYCH

POSTĘPOWANIU

UPADŁOŚCIOWYM Z MASY UPADŁOŚCI ................................................................... 76

ZAKOŃCZENIE .................................................................................................................. 103

BIBLIOGRAFIA I ORZECZNICTWO ........................................................................... 106

INTERDYSCYPLINARNE KOŁO MYŚLI PRAWNEJ SAPERE AUDE .................... 115

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

WSTĘP

Podstawową zasadą prawa jest obowiązek wypełniania zaciągniętych przez siebie zobowiązań, jednak ze względu na różne okoliczności, realia rynku, czy kryzys ekonomiczny nie zawsze jest to możliwe. W takiej sytuacji przedsiębiorca staje się niewypłacalny i nie może spełniać wymagalnych zobowiązań. Do takich właśnie przypadków ma zastosowanie prawo upadłościowe, które umożliwia przeprowadzenie postępowania w celu wykorzystania całego majątku dłużnika, by roszczenia wierzycieli zostały zaspokojone w sposób optymalny i uporządkowany. Prawo upadłościowe jest, więc gałęzią prawa, która reguluje skutki niewypłacalności przedsiębiorców, umożliwiając wierzycielom zaspokojenie ich roszczeń na skutek likwidacji majątku upadłego1. W odniesieniu do prawa pracy upadłość powoduje przede wszystkim osłabienie trwałości zatrudnienia pracowników. W rezultacie może powodować zwolnienie całej załogi zakładu pracy. W okresie międzywojennym przed unifikacją prawa upadłościowego można zaobserwować w Polsce pierwsze regulacje odnoszące się do relacji między upadłością a stosunkami pracy. Rozporządzenie Prezydenta RP z 16 marca 1928r. o umowie o pracę pracowników umysłowych2 w art. 34 przewidywało, jako ogólną zasadę, że w razie ogłoszenia upadłości pracodawcy umowa o pracę nie rozwiązuje się, gwarantując jednocześnie

pracownikowi,

razie

zamknięcia

przedsiębiorstwa

trzymiesięczne

wynagrodzenie za okres następujący po tym zdarzeniu. 24 października 1934r. wydano dwa rozporządzenia Prezydenta RP – Prawo upadłościowe3 i Prawo o postępowaniu układowem4. Istotą ukształtowanego wówczas porządku prawnego było wyraźne rozdzielenie prawa upadłościowego i układowego. Przeprowadzenie postępowania upadłościowego polegało na spieniężeniu majątku upadłego kupca (przedsiębiorcy) w celu zaspokojenia wierzycieli. Art. 45 prawa upadłościowego 1

K. Flaga-Gieruszyńska, Prawo upadłościowe i naprawcze, Warszawa 2012, s. 1-2. Dz. U. z 1928r., Nr 35, poz. 324. 3 Dz. U. z 1934r., Nr 93, poz. 834; dalej jako prawo upadłościowe z 1934r. 4 Dz. U. z 1934r., Nr 93, poz. 836. 2

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

z 1934r. określał wpływ ogłoszenia upadłości na obowiązywanie umów o pracę. § 1 art. 45 stanowił, że umowy o pracę nie rozwiązują się z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, mogą być jednak przez syndyka rozwiązane z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia, chociażby umowa była zawarta na czas określony. § 2 art. 45 zawierał możliwość rozwiązania przez pracownika w pierwszym miesiącu od daty ogłoszenia upadłości pracodawcy prawo rozwiązania umowy za tygodniowym wypowiedzeniem. W

sferze zaspokojenia wierzytelności pracowniczych oba rozporządzenia przyznały

uprzywilejowaną kategorię zaspokojenia należnością za pracę. Po II wojnie światowej Prawo upadłościowe z 1934r. i Prawo o postępowaniu układowem nie zostało uchylone. Akty te jednak straciły swoje praktyczne znaczenie w gospodarce uspołecznionej5. Pierwszą oznakę zmian w zakresie ustroju gospodarczego stanowiła ustawa z dnia 29 czerwca 1983r. o poprawie gospodarki przedsiębiorstwa państwowego oraz o jego upadłości 6 wprowadzona w warunkach kryzys gospodarczego. W prawie pracy ustawa ta przewidywała podobne do art. 45 prawa upadłościowego z 1934r. rozwiązania. Nakładała na syndyka obowiązek rozwiązania umów o pracę za wypowiedzeniem, z zastrzeżeniem możliwości pozostawienia osób niezbędnych do wykonania zadań koniecznych do realizacji postępowania upadłościowego. Na mocy art. 30 tej ustawy syndyk był także zobowiązany do rozwiązania umów o prace za wypowiedzeniem z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa państwowego. Transformacja ustrojowa i wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej, w której zjawisko upadłości przedsiębiorcy jest immanentne przy dobrze działających mechanizmach ekonomicznych prowadzących do eliminacji działalności nierentownej i niekonkurencyjnej spowodowało konieczność stosowania prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowem z 1934r. Akty te zostały znowelizowane i ponownie były w użyciu. Art. 45 prawa upadłościowego z 1934r. został zastąpiony przez art. 411 kodeksu pracy7, który wyłączył powszechną i szczególną ochronę pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy. Został on dodany do k.p. przez ustawę z dnia 7 kwietnia 1989r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz zmianie 5

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 17. Dz. U. z 1983r., Nr 4, poz. 46. 7 Dz. U. z 2014r., poz. 1502 tj. 6

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

niektórych innych ustaw8. Jako lex specialis do k.p. została uchwalona ustawa z dnia 28 grudnia 1989r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników9. Ogłoszenie upadłości stanowiło jedną z przesłanek zastosowania tej ustawy10. W 1994r. weszła w życie ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, na mocy, której utworzono Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Był on finansowany ze składek pracodawców zatrudniających pracowników w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Stanowił też realizację systemu gwarancyjnego zawartego w Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 173 dotyczącej ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy. W 1996r wprowadzono do k.p. podmiotowe pojęcie pracodawcy, które stało się punktem odniesienia dla regulacji k.p. traktujących o ogłoszeniu upadłości i likwidacji pracodawcy. Pod koniec lat 90. XX wieku pojawiły się postulaty dotyczące reformy prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym w Polsce. Miało to związek z głębokimi zmianami, jakie pojawiły się w prawie upadłościowym i układowym u naszych sąsiadów 11, a przede wszystkim pojawieniem się postępowania naprawczego (sanacyjnego). Wskazywano także na słabość rozwiązań dotyczących postępowania układowego, które nie spełniało swoich funkcji we współczesnych warunkach społeczno-gospodarczych, a ponadto nie zapewniał zagwarantowania kontroli wierzycieli nad postępowaniem12. Z powyższych względów uchwalono 28 lutego 2003r. prawo upadłościowe i naprawcze13. W ustawie zrezygnowano z postępowania układowego i podzielono postępowanie upadłościowe na dwa sposoby jego prowadzenia: w celu likwidacji majątku dłużnika albo w celu zawarcia układu z wierzycielami. Ponadto w przepisach prawa upadłościowego i naprawczego wprowadzono postępowanie naprawcze.

Dz. U. z 1989r., Nr 20, poz. 207. Dz. U. z 1990r., Nr 4, poz. 19. 10 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 19. 11 W Republice Federalnej Niemiec uchwalono 5 października 1994r. prawo o niewypłacalności 12 Uzasadnienie projektu ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze z 22 sierpnia 2002r., Druk Sejmowy nr 809. 13 Dz. U. z 2003r., Nr 60, poz. 535; dalej jako: prawo upadłościowe i naprawcze. 9

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prawo upadłościowe i naprawcze przez 12 lata swojego obowiązywania podlegało licznym nowelizacjom, m.in. w zakresie upadłości konsumenta w 2008r. czy też nowelizacji konsumenckiej w 2014r. Ostatecznie ustawodawca uznał, że prawo upadłościowe i naprawcze nie spełniło pokładanych w nim

nadziei. Powodem była dominacja upadłości likwidacyjnej,

a postępowanie naprawcze i upadłość konsumencka okazały się przepisami de facto martwymi14. Podział na upadłość układową i likwidacyjną mógłby być oceniany pozytywnie jako konstrukcja stricte normatywna15. Z powyższych względów w maju 2012r. rozpoczęto w Ministerstwie Sprawiedliwości prace nad szeroką nowelizacją prawa upadłościowego i naprawczego 16. 14 maja 2012r. Minister Sprawiedliwości powołał Zespół do spraw nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego17, którego zadaniem było przygotowanie rekomendacji zmian w prawie upadłościowym i naprawczym. W lipcu 2013r. do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych został skierowany projekt założeń do projektu ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, który został przyjęty przez Radę Ministrów 11 lutego 2014r. W dniu 9 października

2014r.

skierowano

Sejmu

rządowy projekt

ustawy

–

Prawo

restrukturyzacyjne18. 15 maja 2015r. Sejm uchwalił ustawę z dnia 15 maja 2015r. prawo restrukturyzacyjne19. Mocą tej ustawy wykreślono z ustawy prawo upadłościowe i naprawcze część dotyczącą postępowania z możliwością zawarcia układu oraz postępowania naprawczego, którą obecnie reguluje prawo restrukturyzacyjne i zmieniono tytuł ustawy prawo upadłościowe i naprawcze na prawo upadłościowe20, które może być obecnie toczone jedynie w celu likwidacji majątku dłużnika. Prawo restrukturyzacyjne weszło w życie 1 stycznia 2016r., obejmuje ono 4 postępowania restrukturyzacyjne: postępowanie o zatwierdzenie układu; przyspieszone postępowanie układowe; postępowanie układowe i postępowanie sanacyjne. Konieczne wydaje się, więc ukazanie wpływu znowelizowanych przepisów na zatrudnienie pracownicze w upadłych zakładach pracy.

A. Witosz i A. Witosz [w:] System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, s. 617. 15 R. Adamus, Kilka uwag do projektu założeń „Prawa restrukturyzacyjnego”, Jurysta , nr 11/2013, s. 3 i nast. 16 System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, s. 18. 17 Dz. U. Ministerstwa Sprawiedliwości z 2012r., poz. 83. 18 Druk Sejmowy VII kadencji, Nr 2824 19 Dz. U. z 2015r., poz, 978; dalej jako prawo restrukturyzacyjne. 20 Dalej jako prawo upadłościowe w celu przyzwyczajenia czytelnika do zmian.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Z powodu rozgraniczenia przez ustawodawcę postępowania upadłościowego i restrukturyzacyjnego rozważania w niniejszym opracowaniu dotyczyć będą wpływu znowelizowanego postępowania upadłościowego na stosunki pracy, a mianowicie rozwiązania stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości, dochodzenia roszczeń pracowniczych w trybie przywileju i gwarancji, obowiązków pracowników i pracodawcy w upadłości. Opracowanie składa się z 4 rozdziałów. W rozdziale I zostało omówione postępowanie upadłościowe wobec pracodawcy, a w szczególności: zakres podmiotowy prawa upadłościowego, pojęcie niewypłacalności zgodnie z prawem upadłościowym; postępowanie w celu ogłoszenia upadłości; pojęcie ogłoszenia upadłości w kodeksie pracy. W rozdziale II omówiona zostały reprezentacja i obowiązki pracodawcy i pracowników w upadłości, a w szczególności: pozycja syndyka, jako reprezentanta pracodawcy w upadłości, jego kompetencje w zakresie prawa pracy i uprawnienia; obowiązki pracodawcy w upadłości; reprezentacja pracowników i jej uprawnienia w upadłości; obowiązki pracowników w upadłości. W rozdziale III zostały omówione skutki postępowania upadłościowego: indywidualne zwolnienia pracowników z powodu ogłoszenia upadłości zakładu pracy; zwolnienia grupowe; likwidację zakładowych organizacji związkowych z powodu ogłoszenia upadłości zakładu pracy; sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego; przejście zakładu pracy na inne pracodawcę; roszczenia pracowników z tytułu wypowiedzenia umowy o pracę z powodu ogłoszenia upadłości. W rozdziale IV omówiono systemy zaspokojenia roszczeń pracowniczych w związku z upadłością zakładu pracy, w szczególności: zaspokojenie roszczeń pracowniczych w postępowaniu upadłościowym z masy upadłości; dyrektywę nr 2008/94 w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy; Konwencję Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 173 dotyczącą ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy, a także systemy zaspokojenia roszczeń pracowniczych – system gwarancji i system przywileju. Do przygotowania niniejszego opracowania wykorzystano: literaturę przedmiotu z lat 1996-2016, artykuły z Pracy i Zabezpieczenia Społecznego (dokonano przeglądu numerów od nr 1/1996 do nr 2/2016); artykuły z Monitora Prawa Pracy od 2004 do nr 4 z 2016r.); artykuły z Monitora Prawniczego (od 1997r. do 2016r.) oraz artykuły z Państwa i Prawa (od 1996 do 2016). W opracowaniu zawarte jest także orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. 14

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ROZDZIAŁ 1 POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE WOBEC PRACODAWCY

1.1 PODMIOTOWY

ZAKRES

STOSOWANIA

PRAWA

UPADŁOŚCIOWEGO

Ogłoszenie upadłości zapobiega chaotycznej i wybiórczej egzekucji wierzytelności, która naraża dłużnika na redukcję wartości jego majątku, powodując istotne szkody w wymiarze ogólnospołecznym i gospodarczym. Instytucja upadłości eliminuje, więc z obrotu gospodarczego podmioty, stanowiące zagrożenie dla innych jego uczestników. Zamiast egzekucji syngularnej prowadzonej w oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego 21 prawo upadłościowe umożliwia przeprowadzenie egzekucji generalnej z majątku dłużnika, dlatego w postępowaniu upadłościowym grupowy interes wierzycieli ma prymat nad ochroną interesów poszczególnych z nich22. Art. 5 prawa upadłościowego określa zakres podmiotowy prawa upadłościowego 23, w ust. 1 stanowi, że przepisy ustawy mają zastosowanie do przedsiębiorców w rozumieniu 21

Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964r., Dz.U. z 2014r., poz. 101 tj.; dalej jako: k.p.c. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 80. 23 Więcej na ten temat: Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, s. 643-659. 22

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Kodeksu cywilnego24 jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Zgodnie z art. 431 k.c. przedsiębiorcą jest

osoba fizyczna, osoba prawna i

jednostka organizacyjna, o której

mowa

w art. 331 § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Według P. Zimmermana25 jest to najszersza ze znanych polskiemu prawu definicji, która mieści w sobie każdy rodzaj działalności wykonywanej w celu zarobkowym, niezależnie od celu, dla którego gromadzi się środki i niezależnie od tego, czy działalność zarobkowa ma dla danego podmiotu charakter główny czy też uboczny. Skutkuje to tym, że prawo upadłościowe obejmuje swym zakresem podmiotowym fundacje i stowarzyszenia o charakterze non profit, jeżeli prowadzą jakąkolwiek działalność przynoszącą przychód26. Prawo upadłościowe znajdzie także zastosowanie do działalności rolniczej i wykonywania wolnych zawodów. P. Zimmerman stwierdza, że odwołanie do definicji z k.c. powoduje konieczność zastosowania prawa upadłościowego pomimo niedopełnienia przez przedsiębiorcę obowiązku rejestracyjnego. W takim przypadku znajdzie zastosowanie art. 9 prawa upadłościowego, w którym wskazano na możliwość ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadzi działalność gospodarczą27. Definicja z art. 5 ust. 1 prawa upadłościowego nie wykazuje jednak wszystkich wypadków,

których

czasem

konieczne

jest

przeprowadzenie

postępowania

upadłościowego. Zakres podmiotowy ustawy rozszerza art. 5 ust. 2 prawa upadłościowego, który stanowi, że przepisy ustawy stosuje się także do: spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej; wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem; wspólników spółki partnerskiej. Jak stwierdza P. Zimmerman spółki z.o.o. oraz spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej nie mieszczą się w definicji przedsiębiorcy z art. 431 k.c., mimo to mogą zaciągać zobowiązania i przez to stać się niewypłacalnymi. Krąg podmiotów do, których stosujemy prawo upadłościowe poszerzony został przez ustawodawcę w art. 7 prawa upadłościowego, który nakazuje stosowanie ustawy do zmarłych

Dz. U. z 2016r., poz. 380 tj.; dalej jako: k.c. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.5 prawa upadłościowego 26 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.5 prawa upadłościowego 27 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.5 prawa upadłościowego 25

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

przedsiębiorców w przypadku gdy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w ciągu roku od dnia śmierci przedsiębiorcy. Ponadto, art. 8 prawa upadłościowego nakazuje stosować prawo upadłościowe także do osób fizycznych, którzy zaprzestali prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok. Ostatnim artykułem poszerzającym zakres stosowania ustawy jest art. 9 prawa upadłościowego, który umożliwia wierzycielowi złożenie wniosku o ogłoszeniu upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet gdy nie dopełniła swoich obowiązków rejestrowych jeżeli od dnia zaprzestania działalności nie upłynął rok. W art. 6 prawa upadłościowego ustawodawca zawarł wyłączenie możliwości ogłoszenia upadłości następujących podmiotów: Skarbu Państwa; jednostek samorządu terytorialnego; publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej; instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy, chyba że ustawa ta stanowi inaczej, oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą; osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej; uczelni; funduszy inwestycyjnych. Dopełnieniem wyłączenia z art. 6 prawa upadłościowego jest art. 9a prawa upadłościowego, który stanowi, że nie można ogłosić upadłości przedsiębiorcy w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia.

1.2

NIEWYPŁACALNOŚĆ

JAKO

PRZESŁANKA

OGŁOSZENIA

UPADŁOŚCI

Podstawą ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność28, która została zdefiniowana przez ustawodawcę w art. 11 prawa upadłościowego. Według P. Zimmermana29: „Niewypłacalność to taki stan finansowy dłużnika, w którym utracił on zdolność do

Art. 10 prawa upadłościowego; Więcej na temat niewypłacalności: Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, s. 660692 29 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych”30. Utracenie zdolności odnosi się do faktycznej zdolności płatniczej i oznacza brak dostępnej gotówki w kasie i rachunkach bankowych,

która

pozwala

pokrycie

wymagalnych

zobowiązań

pieniężnych.

W uzasadnieniu nowelizacji prawa upadłościowego z 15 maja 2015r. wskazano, że: „Nowe brzmienie ust. 1 [art. 11 prawa upadłościowego] wiąże powstanie stanu niewypłacalności z okolicznościami natury finansowej. W zakresie przesłanki płynnościowej określono, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Podkreślić przy tym trzeba, że utrata płynności rzutująca na niewypłacalność przedsiębiorcy jest zawsze związana z finansowym aspektem oceny kondycji dłużnika. Oznacza to, że niewypłacalnym nie będzie taki podmiot, który utracił zdolność płatniczą ze względów faktycznych i pozafinansowych (np. z powodu urazu powypadkowego osoba fizyczna zapomniała kodów dostępu do rachunku bankowego)”31.

Zdolność do

wykonywania zobowiązań powinna być przedmiotem wnikliwej analizy w przypadku, gdy wystąpiło już pierwsze opóźnienie w dokonywaniu płatności spowodowane brakiem środków płatniczych w dyspozycji przedsiębiorcy32. W sytuacji, gdy istnieje realna perspektywa pozyskania środków przez przedsiębiorcę w krótkim czasie to można przyjąć, że stan niewypłacalności jeszcze nie wystąpił. W celu rozwiania wątpliwości jak długo dłużnik może zwlekać ze stwierdzeniem u siebie stanu niewypłacalności ustawodawca wprowadził do art. 11 ust. 1a, który nakazuje uznać, że stan niewypłacalności wystąpi po upływie 3 miesięcy od chwili kiedy najstarsza z niezapłaconych należności stała się wymagalna33. Drugą przesłanką niewypłacalności jest przewaga zobowiązań dłużnika nad jego aktywami, która ma zastosowanie do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, ale posiadających zdolność prawną. Przesłanka ta nie dotyczy osób fizycznych. Według P. Zimmermana34 to, że druga przesłanka nie dotyczy osób fizycznych umotywowane jest tradycją prawa upadłościowego oraz przekonaniem, że w wypadku osób fizycznych sama osoba dłużnika jest podstawą przewidywania do spłaty tych zobowiązań. Z podobnych powodów jak te przytoczone przez P. Zimmermana

Art. 11 ust. 1 prawa upadłościowego. Uzasadnienie projektu ustawy Prawo restrukturyzacyjne, Druk Sejmu VII kadencji, Nr 2824. 32 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego. 33 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego. 34 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego. 31

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wyłączone zostały spółki osobowe określone w Kodeksie spółek handlowych, w których co najmniej jednym wspólnikiem odpowiadającym za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem jest osoba fizyczna. Nowelizacja prawa upadłościowego z dnia 15 maja 2015r. dodała do art. 11 ust. 2-6, które doprecyzowują sposób wyliczania przewagi zobowiązań35 nad majątkiem dłużnika, kodyfikując niektóre z zasad wypracowanych w literaturze i orzecznictwie36. Zmianie uległ okres, który podlega ocenie dla stwierdzenia istnienia niewypłacalności. Przed nowelizacją przewaga zobowiązań nad majątkiem zobowiązywała do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości od chwili jego wystąpienia aż do ustania. Po wejściu w życie nowelizacji tj. od 1 stycznia 2016r. podstawą do stwierdzenia stanu niewypłacalności jest nieprzerwane utrzymywanie się przewagi zobowiązań nad majątkiem przez czas przekraczający 24 miesiące. Przejściowe uzyskanie przewagi majątku nad zobowiązaniami powoduje ponowne naliczenie tego czasu. Bardzo ważnym rozwiązaniem prawnym wprowadzonym przez nowelizację jest ust. 5 art. 11 prawa upadłościowego, w którym ustawodawca zawarł tzw. „domniemanie bilansowe”. Zgodnie z ust. 5 art. 11 prawa upadłościowego: domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem: rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Domniemanie upraszcza obowiązek dowodowy wierzycieli, a także ułatwia ustalenie przez zarząd momentu, kiedy powstał stan niewypłacalności37. Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie38.

Więcej na temat ust. 2-6 art. 11 prawa upadłościowego: P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego. 36 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego. 37 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.11 prawa upadłościowego. 38 Art. 11 ust. 6 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

1.3 OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI

Zgodnie z art. 3 prawa upadłościowego postepowanie upadłościowe może być wszczęte jedynie na wniosek złożony przez legitymowany podmiot. Wykluczone jest wszczęcie postępowania upadłościowego z urzędu przez sąd upadłościowy. Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli osobistych39. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości dla wierzyciela jest uprawnieniem, z którego może on skorzystać według własnego przekonania. Wniosek o ogłoszenie upadłości może jednak złożyć tylko wierzyciel osobisty zgodnie z brzmieniem nadanym przez nowelizację z dnia 15 maja 2015r. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy prawo restrukturyzacyjne: "Projekt przewiduje zmianę art. 20 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego poprzez jednoznaczne określenie, że wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika może zgłosić wyłącznie wierzyciel osobisty. Obecnie w praktyce istnieje wątpliwość, czy legitymację do zgłoszenia wniosku posiada wierzyciel wyłącznie rzeczowy. Wychodząc z założenia, że wierzyciel rzeczowy nie może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, proponuje się wyraźnie wyłączyć jego legitymację". Według M. Allerhanda 40: „Nie może żądać ogłoszenia upadłości wierzyciel, gdy dłużnik nie odpowiada mu osobiście, lecz tylko pewnymi przedmiotami, bo wtedy można żądać zaspokojenia wyłącznie z oznaczonego przedmiotu, a nie z całego majątku, jak w przypadku, gdy istnieje dług gruntowy, znany prawu niemieckiemu albo, gdy dłużnik zastrzegł w umowie z wierzycielem, że nie odpowiada całym swoim majątkiem, lecz tylko zastawem

lub hipoteką. W tym

przypadku wierzyciel nie jest bowiem narażony na szkodę wskutek tego, że się nie ogłasza upadłości, gdyż jego prawo do zaspokojenia z pewnego przedmiotu nie zostaje naruszone wskutek prowadzenia egzekucji przez innych wierzycieli z tego samego przedmiotu, a z innego majątku nie może być zaspokojony, co zachodzi także wtedy, gdy wierzytelność, przysługująca do innej osoby jest hipotecznie zabezpieczoną na majątku dłużnika". Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć także pracownik, który jest wierzycielem pracodawcy41.

Art. 20 ust. 1 prawa upadłościowego. Pogląd M. Allerhanda na postawie przepisów prawa upadłościowego z 1934r.: M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Postępowanie układowe. Komentarz, Warszawa 1991, s. 37. 41 J. Skoczyński, Prawna ochrona wynagrodzenia za pracę, Warszawa 2000, s. 120. 40

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Według M. Latos-Miłkowskiej uprawnienie to jest bardzo ważne dla ochrony interesów pracownika42. Uprawnionymi do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości są również43: 

w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej - każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki;



w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami;



w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ założycielski;



w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa - także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa;



w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji - każdy z likwidatorów;



w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego - kurator ustanowiony na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym ;



w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100 000 euro - organ udzielający pomocy;



w stosunku do dłużnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego - zarządca ustanowiony w tym postępowaniu. Art. 21 prawa upadłościowego zobowiązuje dłużnika do złożenia wniosku o ogłoszenie

upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, jaką jest niewypłacalność. W przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek ten spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy

M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 257. 43 Art. 20 ust. 2 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. W przypadku, gdy wniosek nie zostanie złożony w terminie, osoby zobowiązane do jego złożenia poniosą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku. Osoby te mogą zostać zwolnione od odpowiedzialności w przypadku, gdy w terminie 30 dni otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo, gdy prowadzona jest już egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa zgodnie z przepisami k.p.c. Zgodnie z art. 22 ust.1 wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać44: 

imię i nazwisko dłużnika albo jego nazwę oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku ich braku - inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację, miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres, a jeżeli dłużnikiem jest spółka osobowa, osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - imiona i nazwiska reprezentantów w tym likwidatorów, jeżeli są ustanowieni, a ponadto w przypadku spółki osobowej - imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;



wskazanie miejsca, w którym znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika;



wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;



informację, czy dłużnik jest uczestnikiem podlegającego prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami lub niebędącym uczestnikiem podmiotem prowadzącym system interoperacyjny w rozumieniu tej ustawy (gdy wniosek zgłasza wierzyciel nie musi zawierać tej informacji);



informację, czy dłużnik jest spółką publiczną w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.

Więcej na ten temat: P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.22 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Wnioskodawca powinien także uiścić zaliczkę na poczet wydatków w toku postępowania w wysokości jednokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego i wraz z wnioskiem przedstawia dowód jej uiszczenia. W przypadku braku uiszczenia zaliczki przewodniczący wzywa do uiszczenia zaliczki w terminie tygodnia pod rygorem zwrotu wniosku. W większości wypadków taka zaliczka wystarczy na pokrycie kosztów funkcjonowania tymczasowego nadzorcy sądowego, a procedura jej uiszczania wraz z wnioskiem przyspiesza realnie bieg postępowania. Niewykorzystana część zaliczki podlega zwrotowi na rzecz wnioskodawcy45. Gdy wniosek zgłasza wierzyciel art. 24 prawa upadłościowego zobowiązuje go do uprawdopodobnienia swojej wierzytelności we wniosku. Według P. Zimmermana46: „Uprawdopodobnienie wierzytelności oznacza wskazanie na okoliczności przemawiające za uznaniem, iż roszczenie istnieje w rzeczywistości. Wierzyciel powinien wskazać podstawę prawną roszczenia, jego wysokość, termin zapłaty, jak i dołączyć wszelkie dowody, na których te twierdzenia opiera. Różnica w stosunku do typowego dla procesu obowiązku udowodnienia istnienia wierzytelności sprowadza się do złagodzenia tego obowiązku – nie musi zostać wykazane stanowczo i bez wszelkich wątpliwości, że wierzytelność istnieje w ściśle określonej wysokości, wystarczy bowiem wykazanie, iż istnienie wierzytelności jest prawdopodobne”. W przypadku, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości składa dłużnik powinien do wniosku dołączyć także: 

aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;



bilans sporządzony przez dłużnika dla celów postępowania, na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku;



spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na jego majątku wraz z datami ich ustanowienia;

P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.22a prawa upadłościowego. 46 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.24 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku;



spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty;



wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi;



informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych, zastawów skarbowych i hipotek morskich oraz innych obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak również o prowadzonych innych postępowaniach sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych oraz przed sądami polubownymi dotyczących majątku dłużnika;



informację o miejscu zamieszkania reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.

W przypadku, gdy dłużnik nie może dołączyć do wniosku powyższych dokumentów powinien podać przyczyny niedołączenia ich do wniosku oraz je uprawdopodobnić47. Dłużnik jest także zobowiązany do złożenia oświadczenia na piśmie, co do prawdziwości danych zawartych we wniosku o ogłoszenie upadłości48. Oświadczenie to musi dołączyć do wniosku o ogłoszenie upadłości. W przypadku, gdy oświadczenie nie jest zgodne z prawdą, dłużnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek podania nieprawdziwych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeśli dłużnik zapomni o złożeniu oświadczenia wniosek zostanie zwrócony bez wzywania dłużnika do jego uzupełnienia. Po spełnieniu wszystkich wymagań dotyczących wniosku o ogłoszenie upadłości wniosek powinien zostać złożony w sądzie upadłościowym – sądzie rejonowym – sądzie gospodarczym49 właściwym dla głównego ośrodka działalności dłużnika, czyli: 

zgodnie z miejscem, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym;



zgodnie z miejscem siedziby w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną;

Art. 23 ust. 3 prawa upadłościowego. Art. 25 prawa upadłościowego. 49 Art. 18 prawa upadłościowego; J. Kruczalak-Jankowska [w:] Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, 715. 48

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



zgodnie z miejscem wykonywania działalności gospodarczej w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową;



zgodnie z miejscem zwykłego pobytu w przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Według J. Kruczalak-Jankowskiej50: „Ustawodawca przyjął zarazem, że głównym ośrodkiem działalności jest miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich. Przyjmuje się także domniemanie, że w przypadku osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, domniemywa się, że głównym ośrodkiem jej podstawowej działalności jest miejsce siedziby. Natomiast w przypadku osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową domniemywa się, że głównym ośrodkiem jej podstawowej działalności jest główne miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej; w przypadku każdej innej osoby fizycznej domniemywa się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności jest miejsce zwykłego pobytu tej osoby”. Jeżeli dłużnik nie ma w Rzeczypospolitej Polskiej głównego ośrodka podstawowej działalności, właściwy jest sąd miejsca zwykłego pobytu albo siedziby dłużnika, a jeżeli dłużnik nie ma w Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zwykłego pobytu albo siedziby, właściwy jest sąd, w którego obszarze znajduje się majątek dłużnika. W przypadku, gdy okaże się, że właściwy w sprawie jest inny sąd sprawę przekazuje się temu sądowi. Na postanowienie o przekazaniu sprawy nie przysługuje zażalenie. Postanowienie to wiąże sąd, któremu sprawa została przekazana. Czynności dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy. Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości sąd upadłościowy w składzie 3 sędziów na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym: 

wymienia imię i nazwisko dłużnika (upadłego) albo jego nazwę, miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku ich braku - inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;



wzywa wierzycieli upadłego do zgłoszenia wierzytelności w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze;

J. Kruczalak-Jankowska [w:] Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, 716.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa osobiste i roszczenia ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłoszenia w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym;



wyznacza sędziego-komisarza i zastępcę sędziego-komisarza oraz syndyka;



oznacza

godzinę

wydania

postanowienia,

jeżeli

upadły

jest

uczestnikiem

podlegającego prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami

lub

niebędącym

uczestnikiem

podmiotem

prowadzącym

system

interoperacyjny w rozumieniu tej ustawy. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania, mimo iż nie jest prawomocne i może być zaskarżone, a w dalszym biegu sprawy nawet uchylone51. Data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest datą upadłości. W przypadku wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości po ponownym rozpoznaniu sprawy w następstwie uchylenia postanowienia przez sąd drugiej instancji za datę upadłości uważa się datę wydania pierwszego postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości opatrzone jest datą - konkretnym dniem kalendarzowym, który jest dniem ogłoszenia upadłości. Od tego dnia powstaje stan upadłości wraz ze wszystkimi skutkami, które zostały opisane w Tytule III prawa upadłościowego. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości podlega niezwłocznemu obwieszczeniu poprzez zamieszczenie ogłoszenia, które w swej treści winno zawierać wszystkie elementy sentencji postanowienia, wymienione w art. 51 prawa upadłościowego oraz z komparycji postanowienia: oznaczenie sądu, który je wydał, wskazanie daty postanowienia i sygnatury akt52. Do czasu uruchomienia Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości, czyli do

P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.51 prawa upadłościowego. 52 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art.53 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

1 lutego 2018r. obwieszczenie będzie publikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Obecnie za jego umieszczenie odpowiada syndyk. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości doręcza się: 

syndykowi po uprzednim powiadomieniu go o fakcie powołania do pełnienia funkcji za pomocą środków bezpośredniej komunikacji na odległość, czyli telefonicznie, tak, aby mógł podjąć czynności bez zwłoki zwykle wywołanej obiegiem korespondencji;



upadłemu;



wierzycielowi, który wnioskował o ogłoszenie upadłości i tylko jemu, gdyż wszystkim pozostałym wierzycielom postanowienia nie doręcza się, a jedynie obwieszcza w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości (obecnie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym)



organowi

założycielskiemu

przedsiębiorstwa

państwowego

lub

ministrowi

właściwemu do spraw Skarbu Państwa w wypadku ogłoszenia upadłości odpowiednio przedsiębiorstwa państwowego lub jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.

1.4 OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI PRACODAWCY

Niektóre przepisy prawa pracy uzależniają określone w nich skutki prawne od „ogłoszenia upadłości pracodawcy”. Sformułowaniem tym posługują się przepisy kodeksu pracy m.in. w art. 411 § 1 k.p., a także ustawy odrębne, które mają za przedmiot ograniczenie ochrony pracowników przed wypowiedzeniem ze strony pracodawcy53.

Równoważnym

określeniem z ogłoszeniem upadłości pracodawcy, którym posługuje się ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i ustawa o narodowym zbiorze archiwalnym jest postawienie pracodawcy „w stan upadłości”. Po pierwsze, należy zauważyć, że pojęcie ogłoszenia upadłości nie ma na obszarze prawa pracy znaczenia autonomicznego, zaś postępowanie upadłościowe jest przedmiotem regulacji ustawy prawo upadłościowe, dlatego należy odnieść się do właściwych przepisów prawa upadłościowego,

które przyjmują, że upadłość ogłasza

sąd upadłościowy

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 85-86.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

postanowieniem po uwzględnieniu wniosku o ogłoszenie upadłości (zgodnie z art. 51 ust 1 prawa upadłościowego)54. Po drugie, przed wejściem w życie nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego i prawa restrukturyzacyjnego doktryna prawa pracy zastanawiała się nad zakresem pojęcia „ogłoszenie upadłości pracodawcy”, przede wszystkim rozważania dotyczyły zastosowania art. 411 § 1 k.p i innych przepisów prawa pracy, które wiązały następstwa prawne z ogłoszeniem upadłości pracodawcy do postępowania upadłościowego toczonego w celu zawarcia układu z wierzycielami55. Obecnie po wejściu w życie nowelizacji i ustawy prawo restrukturyzacyjne, postępowanie układowe dotąd zawarte w prawie upadłościowym i naprawczym stało się jedynym przedmiotem regulacji prawa restrukturyzacyjnego. Ustawodawca wprowadzając prawo restrukturyzacyjne dokonał zmian w różnych ustawach, także dotyczących prawa pracy, a w szczególności w ustawie o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy nie zmieniając przepisów kodeksu pracy, które zawierają sformułowanie „ogłoszenie upadłości pracodawcy”. Zakładając racjonalność ustawodawcy należy podnieść, że ogłoszenie upadłości pracodawcy odnosi się obecnie do postępowania upadłościowego jak i na mocy art. 300 prawa restrukturyzacyjnego do otwarcia postępowania sanacyjnego, który stanowi, że: „Otwarcie postępowania sanacyjnego wpływa na stosunki pracy i wywołuje w zakresie praw i obowiązków pracowników i pracodawcy takie same skutki, jak ogłoszenie upadłości, przy czym uprawnienia syndyka wykonuje zarządca”56. Ogłoszenie upadłości pracodawcy jest swoistym stanem nadzwyczajnym prawa pracy, który charakteryzuje się niemożnością dalszego zatrudnienia pracowników i w ostateczności zamknięciem zakładu pracy57. Bezpośrednią przyczyną upadłości jest, więc ekonomiczna niewydolność pracodawcy, która skutkuje jego niewypłacalnością zgodnie z przepisami prawa upadłościowego.

Z. Hajn [w:], Encyklopedia prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz do instytucji prawnych, pod red. L. Florka, Warszawa 2003, s. 138. 55 Tak M. Latos-Miłkowska, Postępowanie upadłościowe i naprawcze w prawie pracy, Monitor Prawa Pracy, nr 7/2004, s. 191; J. Kruczalak-Jankowska, Ogłoszenie upadłości. Skutki dotyczące zobowiązań w krajowym i zagranicznym postępowaniu upadłościowym, Warszawa 2010, s. 74; F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze w zarysie, Warszawa 2009, s. 97.; Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K. Walczaka, Legalis 2016; 56 Tak K. Jaśkowski [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, Lex 2016, art. 361 k.p. 57 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 89.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Konkludując, należy stwierdzić, że ogłoszenie upadłości pracodawcy według aktualnie obowiązujących przepisów prawa pracy to ogłoszenie przez sąd upadłościowy upadłości przedsiębiorcy po uwzględnieniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ROZDZIAŁ 2 REPREZENTACJA I OBOWIĄZKI PRACODAWCY ORAZ PRACOWNIKÓW W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM

2.1 SYNDYK – REPREZENTANT PRACODAWCY W UPADŁOŚCI

W postępowaniu upadłościowym z dniem ogłoszenia upadłości syndyk obejmuje zarząd nad majątkiem upadłego, który staje się masą upadłości. Syndyk nie staje się przez to pracodawcą, bowiem upadły nie traci statusu pracodawcy. Syndyk na mocy art. 31 k.p. staje się organem zarządzającym, który dokonuje za upadłego pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy. Według Sądu Najwyższego syndyk powinien być traktowany, jako organ zarządzający zakładem pracy. W wyroku z dnia 18 czerwca 2002r. Sąd Najwyższy58 wskazał, że: „Syndyk, który obejmuje z mocy prawa majątek upadłego, zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację (art. 90 Prawa upadłościowego z 1934r.), kontynuując działalność upadłego pracodawcy, staje się jego organem zarządzającym, a przeto z mocy samego prawa uzyskuje status podmiotu dokonującego za pracodawcę w upadłości czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 31 KP. Oznacza to, że czynności nadal funkcjonujących organów upadłego, dotyczące majątku wchodzącego w skład masy upadłości, dokonane po ogłoszeniu upadłości nie mają skutków prawnych w stosunku do masy upadłości (art. 20 i 24 Prawa upadłościowego w opozycji do art. 203 KH), a każde postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości, w tym postępowanie w sprawach z zakresu prawa 58

Sygn. I PKN 171/01. Zob s. 113-115

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

pracy, może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przeciwko syndykowi (art. 60 tego Prawa). Nie powinno, zatem podlegać kwestii, że syndyk masy upadłości, jako organ zarządzający majątkiem upadłego pracodawcy (art. 90 Prawa upadłościowego z 1934r.) jest z mocy art. 31 KP organem zarządzającym pracodawcy w upadłości i podmiotem uprawnionym do dokonywania czynności w sprawach pracowniczych, który w szczególności rozwiązuje stosunki pracy na zasadach przewidzianych w Kodeksie pracy lub w szczególnych przepisach prawa pracy”. Pogląd powyższy Sąd Najwyższy podtrzymał w wyroku z dnia 12 marca 2012r.59, a także w wyroku z dnia 9 marca 2009r.60. Stanowisko to jest, także aprobowane przez sądy powszechne, np. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 stycznia 2013r.61, w którym Sąd powtórzył pogląd Sądu Najwyższego z wyroku z dnia 18 czerwca 2002r. Pogląd ten krytykuje A. Tomanek62, który uważa, że syndyk nie sprawuje funkcji organu upadłej osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej, ponieważ ogłoszenie upadłości nie powoduje, co do zasady wygaśnięcia mandatu dotychczasowych organów osoby prawnej, które mogą działać w sprawach niemajątkowych upadłego, a także w sprawach mienia, które nie wchodzi do masy upadłości. Według A. Tomanka63 syndyk zastępuje organy w ich podstawowej kompetencji, jaką jest zarządzanie majątkiem, który wchodzi w skład masy upadłości. Syndyk zatem może być traktowany tylko jako organ postępowania upadłościowego, powinien być zaś traktowany na podstawie art. 31 § 1 k.p. jako osoba zarządzająca zakładem pracy64. A. Tomanek opiera ten pogląd na art. 173 prawa upadłościowego wedle którego syndyk ma prawo do zarządzania majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości, co powoduje, że przesłanka „zarządzania jednostką organizacyjną” w myśl art. 31 k.p. zostaje spełniona. Fakt powierzenia syndykowi zarządu nad przedsiębiorstwem stanowiącym zakład pracy implikuje nadanie mu statusu osoby zarządzającej jednostką organizacyjną. A. Tomanek65, twierdzi, zatem, że zbędne jest wywodzenie umocowania syndyka do działania w zakresie stosunków pracy z aktu wyznaczenia zgodnie z art. 31 § 1 k.p. Syndyk będąc osobą zarządzającą może wyznaczyć inny podmiot, który będzie wyręczał go w dokonywaniu czynności z zakresu prawa pracy. 59

Sygn. II PK 169/11. Zob s. 113-115 Sygn. I PK 180/08. Zob s. 113-115 61 Sygn. III AUa 1224/12. Zob s. 113-115 62 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 109. 63 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 109. 64 Pogląd ten podziela: A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007,s. 19; P. Kirczuk-Antończak, Czynności syndyka z zakresu prawa pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 1/2001, s. 13. 65 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 109-110. 60

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Z twierdzeniem tym nie można się zgodzić i należy zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego uznać, że syndyk jest organem zarządzającym zakładem pracy. W pierwszej kolejności przy omawianiu uprawnień syndyka, jako reprezentanta pracodawcy w upadłości należy odnieść się do możliwości rozwiązywania stosunków pracy66 we wszystkich sposobach, które są regulowane przez kodeks pracy. W tym miejscu warto napomnieć, że syndyk może wypowiadać umowy o pracę przy wykorzystaniu szczegółowych regulacji, które znoszą zakres ochrony pracowników przed wypowiedzeniem, o czym będzie mowa w dalszej części pracy. Stopniowe zwalnianie załogi zakładu, który ma zostać zlikwidowany w wyniku upadłości jest konieczne, także ze względu na obniżenie kosztów całego postępowania upadłościowego. Według art. 179 prawa upadłościowego syndyk powinien podejmować działania z należytą starannością, w sposób, który umożliwia optymalne wykorzystanie majątku upadłego w celu zaspokojenia wierzycieli w jak najszerszym stopniu. Do innych kompetencji syndyka należą uprawnienia o charakterze represyjnej i dyrektywnej67. Syndyk ma prawo do wydawania poleceń zmieniających zgodnie z art. 42 § 4 k.p. i nakładania kar porządkowych68. Uprawnienia te dają syndykowi możliwości do sprawnego zarządzania upadłym zakładem pracy. Według M. Latos-Miłkowskiej69: „Ponieważ syndyk obejmuje zarząd nad upadłym przedsiębiorstwem (prowadząc je w większym lub mniejszym zakresie), musi dysponować stosownymi uprawnieniami dyrektywnymi pozwalającymi mu zarządzać upadłym przedsiębiorstwem w okresie kończenia jego działalności, przede wszystkim prawem do wydawania poleceń pracownikom i organizowania procesu pracy. Bez tych uprawnień niemożliwe byłoby sprawowanie przez syndyka zarządu przedsiębiorstwem upadłego. Należy zatem uznać, że dysponuje on uprawnieniami kierowniczymi; wykonując je, nie może jednak przekroczyć granicy swych kompetencji, za którą należy uznać cel postępowania upadłościowego i przepisy prawa upadłościowego”.

Nierozerwalną

częścią

uprawnień

kierowniczych

przysługujących

syndykowi jest prawo kontrolowania i oceniania pracy pracowników. Według M. Latos66

A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007, s. 19. 67 P. Kirczuk-Antończak, Czynności syndyka z zakresu prawa pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 1/2001, s. 17. 68 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 212. 69 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 211-212.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Miłkowskiej bez możliwości kontroli pracowników syndyk nie mógłby realizować swoich uprawnień kierowniczych70. Syndyk może również podejmować działania o charakterze dystrybutywnym 71, w postaci przyznawania pracownikom nagród za pracę i inne dodatkowych świadczeń, musi jednak mieć na uwadze zasadę minimalizacji kosztów postępowania. Warto zauważyć, że syndyk zgodnie z art. 64 ust. 1 prawa upadłościowego nie zarządza środkami zgromadzonym na rachunku zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Środki zgromadzone na tym rachunku są wyłączone z masy upadłości na podstawie art. 2 prawa upadłościowego, a zarząd nad nimi sprawuje upadły. Wiele kontrowersji w doktrynie budzi uprawnienie syndyka do zatrudniania nowych pracowników. Jak wskazuje M. Latos-Miłkowska72 za podstawowe zadanie syndyka należy uznać spieniężenie masy upadłości, ściągnięcie wierzytelności upadłego i doprowadzenie do podziału uzyskanych środków pomiędzy wierzycieli, co ogranicza zakres czynności syndyka również w ramach stosunku pracy. Głównym celem postępowania upadłościowego jest przecież zaspokojenie wierzycieli. Zatrudnienie nowych pracowników prowadzi zaś do zwiększenia kosztów postępowania. Jednak żaden przepis prawa upadłościowego nie zakazuje zatrudniania nowych pracowników, którzy mogą okazać się pomocni przy zarządzaniu masą upadłości. Sędzia-komisarz ma prawo w ramach ogólnej kompetencji nadzorczej wynikającej z art. 152 ust. 1 prawa upadłościowego do oznaczenia maksymalnego poziomu zatrudnienia lub ponoszonych na ten cel wydatków. Syndyk może przekroczyć ustalony poziom wydatków za zezwoleniem sędziego-komisarza. W przypadku, gdy sędziakomisarz nie podejmie decyzji co do wydatków i maksymalnego poziomu zatrudnienia, syndyk powinien kierować się zasadą minimalizacji kosztów postępowania wyrażoną w art. 179 prawa upadłościowego. Jak wskazuje F. Zedler73 zatrudnienie pracowników lub zlecenie wykonania innym osobom oznaczonych czynności powinno mieć charakter wyjątkowy. Uzasadnione jest zatrudnianie nowych pracowników w celu sprawniejszego zarządzania masą upadłości. Jeśli syndyk podejmie decyzję o kontynuowaniu działalności

M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 212. 71 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 212. 72 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 210-215. 73 Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, pod red. F. Zedlera, Warszawa 2006, s. 565.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

przedsiębiorstwa powinien mieć on wystarczający zakres swobody, co do wyboru jego załogi74. Ogłoszenie upadłości nie wpływa na autonomiczne źródła prawa pracy na szczeblu zakładowym i ponadzakładowym. Syndyk musi, więc przestrzegać postanowień zwartych w statutach,

regulaminach

porozumieniach

zbiorowych

oraz

zakładowych

układach zbiorowych pracy. Ma on uprawnienia w zakresie zbiorowych stosunków pracy, gdyż upadły pracodawca i jego organy zostali pozbawieni kompetencji do zarządzania majątkiem, przez co stali się niekompetentni do negocjacji w sprawie warunków zatrudnienia pracowników w przedsiębiorstwie. Syndyk ma obowiązek przestrzegać ustawowych trybów współdziałania

zakładowymi

organizacjami

związkowymi.

Według

Latos-

Miłkowskiej75: „Dokonując czynności z zakresu zbiorowego prawa pracy syndyk […] mus[i] oceniać je również z punktu widzenia celu postępowania upadłościowego i interesów wierzycieli, które upadłość ma szczególnie na względzie”. Syndyk może wypowiedzieć zakładowy układ zbiorowy pracy, a w trybie protokołu dodatkowego zmienić go po przeprowadzeniu negocjacji ze stroną pracowniczą. Zawarcie układu zbiorowego, jak i prowadzenie rokowań zbiorowych nie wymaga zgody sędziegokomisarza76. Po zarejestrowaniu układu zbiorowego staje się on aktem normatywnym, który stanowi źródło uprawnień pracowniczych. Także i w tym przypadku, syndyk powinien podejmować działania z należytą starannością, w sposób, który umożliwia optymalne wykorzystanie majątku upadłego w celu zaspokojenia wierzycieli w jak najszerszym stopniu. W przypadku naruszenia interesu majątkowego masy upadłości syndyk może narazić się na odpowiedzialność dyscyplinarną i porządkową oraz może zostać odwołany zgodnie z brzmieniem art. 170 ust. 1 prawa upadłościowego. Postanowienia układu, których celem jest

modyfikacja

uprzywilejowania

wierzytelności

pracowniczych

postępowaniu

upadłościowym, np. poprzez przyznanie wszystkim wierzytelnościom pierwszeństwa, nie są skuteczne, ponieważ układ nie może naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących, ani praw osób trzecich zgodnie z art. 240 § 3 k.p. Według A. Tomanka77 syndyk jest także uprawniony do odstąpienia od stosowania zakładowego układu zbiorowego pracy na

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 114-115. M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 220. 76 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 119. 77 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 118. 75

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

podstawie art. 24129 § 3 k.p. w przypadku, gdy liczba członków zakładowej organizacji związkowej spadnie poniżej ustawowego minimum. Według K. Jaśkowskiego 78 zmniejszenie liczy członków organizacji związkowych poniżej 10 pracowników lub nakładców należy traktować tak jak rozwiązanie wszystkich organizacji związkowych. Zawieranie porozumień zbiorowych w czasie postępowania upadłościowego jest ograniczone z powodu celów postępowania. Syndyk jest jednak uprawniony do zawarcia porozumień zbiorowych, które zredukują dotychczasowe uprawnienia pracownicze 79. Mogą one

polepszyć

sytuację

wierzycieli

upadłego

uwagi

obniżenie

nakładów

na wynagrodzenia i inne świadczenia pracownicze. Możliwe są zatem porozumienia w sprawie zawieszenia niektórych uprawnień pracowniczych takie jak: porozumienie o zawieszeniu zakładowych przepisów prawa pracy zgodnie z art. 91 k.p.; porozumienie o korzystaniu z mniej korzystnych warunków zatrudnienia z art. 231a k.p. i porozumienie o zawieszeniu stosowania całości lub części układu zbiorowego z art. 24127 k.p80. Syndyk nie ma prawa do reprezentowania pracodawcy w wykonywaniu jego prawach członkowskich, które posiada on w związku z przynależnością do organizacji pracodawców 81. Nie może on także przystąpić do takiej organizacji. Upadły pracodawca ma do tego wyłączną kompetencję, gdyż nie wpływa to na majątek upadłego82. Podsumowując, należy zauważyć, że pozycja prawna syndyka w zakresie indywidulanego i zbiorowego prawa pracy jest pochodną pozycji pracodawcy. Realizując swe uprawnienia syndyk musi kierować się celem postępowania upadłościowego, którym jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.

Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K. Jaśkowskiego, Warszawa 2009, s. 734. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 118 80 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 284. 81 A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007, s. 23. 82 A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007, s. 23. 79

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

2.2. OBOWIĄZKI PRACODAWCY W UPADŁOŚCI

Ogłoszenie upadłości nie powoduje żadnych zmian, co do obowiązku terminowego spełniania świadczeń majątkowych na rzecz pracowników, co więcej ogłoszenie to nie modyfikuje również terminu wypłaty wynagrodzeń, które są zastrzeżone na mocy regulaminów pracy czy też umowy o pracę83. Postępowanie upadłościowe powoduje jednak, wdrożenie szczególnych reguł zaspokojenia wierzytelności przysługujących w stosunku do upadłego podmiotu. Wynagrodzenia i inne świadczenia pracownicze przypadające w okresie prowadzenia postępowania upadłościowego zaliczają się do kosztów tego postępowania, którym

przysługuje pierwszeństwo

zaspokojenia według art. 342 ust.

1 prawa

upadłościowego. Upadły pracodawca od dnia ogłoszenia upadłości jest zobowiązany do pokrycia wynagrodzeń pracowników. Środki te pobierane są z funduszy masy upadłości. Jeśli pracodawca nie wykona lub nienależycie wykona ten obowiązek to będzie to postępowanie niezgodne z prawem. Wynagrodzenia wymagalne przed dniem ogłoszenia upadłości muszą zostać zrealizowane z masy upadłości w pierwszej kolejności, ale dopiero po zaspokojeniu na podstawie art. 343 ust. 1 prawa upadłościowego kosztów postępowania. Syndyk nie może dokonać wypłaty wierzytelności pracowniczych, które przypadają przed ogłoszeniem upadłości pracodawcy. W celu wypłaty tych świadczeń konieczne jest przeprowadzenie postępowania w sprawie podziałów funduszów masy upadłości zgodnie z prawem upadłościowym (art. 347-360)84. Pracodawca zobowiązany jest także opłacać składki na ubezpieczenia społeczne pracowników, gdyż ogłoszenie upadłości nie powoduje ustania tego obowiązku, który wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Obowiązkiem pracodawcy (syndyka) jest także sporządzenie i złożenie marszałkowi województwa właściwemu ze względu na siedzibę pracodawcy wykazu niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości w ciągu jednego 83

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 148; A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007, s. 20. 84 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 150.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości pracodawcy85. Obowiązek ten wynika z art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy z dnia 13 lipca 2006r.86. W przypadku niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, które powstały pod dacie ogłoszenia upadłości pracodawca (syndyk) zobowiązany jest do sporządzenia wykazu uzupełniającego niezwłocznie po ustaniu stosunku pracy osób uprawnionych do tych świadczeń. Pracodawca w upadłości zobowiązany jest także do zaspokojenia potrzeb socjalnych pracowników87. Wykonanie tego obowiązku umożliwia mu art. 64 prawa upadłościowego, który stanowi w ust. 1, że: mienie przeznaczone na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin, które stanowi zgromadzone na odrębnym rachunku bankowym środki pieniężne zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wraz z przypadającymi po ogłoszeniu upadłości kwotami pochodzącymi ze zwrotu udzielonych pożyczek na cele mieszkaniowe, wpłatami odsetek bankowych od środków tego funduszu oraz opłatami pobieranymi od korzystających z usług i świadczeń socjalnych finansowanych z tego funduszu organizowanych przez upadłego, nie wchodzi w skład masy upadłości. Zarząd nad tym mieniem sprawuje upadły pracodawca, chyba, że został ustanowiony likwidator, kurator bądź przedstawiciel albo reprezentant upadłego na podstawie przepisów o przedsiębiorstwach państwowych. Pracodawca ma wydatkować zgromadzone na odrębnym rachunku bankowym funduszu środki zgodnie z zasadami określonymi w ustawie88 z dnia 4 marca 1994r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych89, na cele takie jak: finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z Funduszu; dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych; tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego. W związku z tym pracodawca (syndyk) ma obowiązek odprowadzania odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, co zostało potwierdzone w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2008r. 90: „[…] Błędna wykładnia prawa doprowadziła SA do szczególnego wniosku, że od ogłoszenia upadłości nie ma obowiązku 85

A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007, s. 20. 86 Dz. z 2014, poz. 274 tj. 87 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 294. 88 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 296. 89 Dz. U. z 2015, poz. 111 tj. 90 Sygn. I PK 243/07.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

dokonywania odpisów na fundusz, choć zgromadzone do tej pory środki funduszu są wykorzystywane zgodnie z zasadami (przepisami) ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W podstawie prawnej stanowisko to poprzestaje na wykładni przepisu art. 64 prawa upadłościowego i naprawczego (obecnie prawa upadłościowego), który w istocie nie zajmuje się odpisami na fundusz i nie należy z tego wnioskować, że jest przepisem szczególnym do ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych z mocą wyłączającą jej stosowanie w upadłości. Argumentacja zaskarżonego wyroku pomija cel ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, gdyż w efekcie zakłada, że pracownicy będą mogli wykorzystać tylko tyle środków funduszu, ile w chwili upadłości znajdowało się na wyodrębnionym rachunku, bez względu na to, jak długo będzie trwało ich zatrudnienie i ilu pracowników będzie zatrudnianych w okresie upadłości. Gdyby zaakceptować takie stanowisko, to należałoby przyjąć, że upadłość negatywnie różnicuje sytuację pracowników zatrudnianych przez syndyków po ogłoszeniu upadłości. Rozwiązanie problemu wymaga uchwycenia kilku jego aspektów w poszczególnych dziedzinach prawa. Wydzielić należy przede wszystkim prawo pracy i związane z nim świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Sfera ta została wzmocniona wraz z określonym upodmiotowieniem funduszu (poprzez ustalenie zasad jego tworzenia i wydzielenie na odrębnym rachunku bankowym, niepodleganie egzekucji, ochronę w powództwach o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami lub o przekazanie należnych środków na fundusz). Dla tego sporu istotne jest stwierdzenie powszechnego obowiązku stosowania przez pracodawców (w tym przez syndyka) ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych w przypadku zatrudniania określonej liczby pracowników. Przepisy ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych mają charakter powszechny i uniwersalny w swej dziedzinie, gdyż wyłączenie jej stosowania, a ściślej zaniechanie odpisów może wynikać tylko z niezatrudniania pracowników. Tworzenie i funkcjonowanie funduszu jest związane z zatrudnianiem pracowników i wówczas stosowania ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie wyłączają nawet zmiany dotyczące pracodawcy, w szczególności jego przekształcenie, likwidacja czy upadłość. Mimo że świadczenia z funduszu nie mają charakteru roszczeniowego dla pracowników, to jednak według rozwiązań przyjętych w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych środki funduszu idą za pracownikami (art. 231 k.p.) w razie przejścia zakładu pracy w całości lub w części do innego pracodawcy (art. 7 ust. 3, 3a-3d ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych). Nie trzeba szerzej uzasadniać, że właśnie w upadłości, nawet likwidacyjnej, dochodzi nierzadko 38

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

do przejęcia zakładu pracy przez innego pracodawcę. Przecież nawet w upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego przedsiębiorstwo upadłego może być sprzedane, jako całość lub w części, co może być poprzedzone dzierżawą (art. 312, art. 316, art. 318 prawa upadłościowego). Należy dostrzec, że ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych została wprowadzona w okresie obowiązywania prawa upadłościowego z 1934 r. i nie uwzględniała jego regulacji. Do stanu upadłości pracodawcy odnosi się w ten sposób, że wówczas funduszu nie zwiększa się tylko o niektóre przychody (art. 7 ust. 2). Uzasadnia to wniosek, że w upadłości fundusz tworzony jest również przede wszystkim z odpisów podstawowych. W żadnej mierze ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie została zmieniona przez prawo upadłościowe i naprawcze z 2003 r. Nie ma kolizji tych regulacji w zakresie rozpoznawanej kwestii odpisów na fundusz po ogłoszeniu upadłości ani nadrzędności prawa upadłościowego wobec ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Wymaga to należytego ujęcia art. 64 prawa upadłościowego i naprawczego, który choć ma inne brzmienie, to jednak podtrzymuje sens i cel poprzedniej regulacji z art. 22 prawa upadłościowego z 1934. Zasadniczy dla sprawy wniosek należy wyrazić w stwierdzeniu, że właśnie ten przepis i jego poprzednik jedynie potwierdzają podmiotowość i funkcjonowanie funduszu również po ogłoszeniu upadłości. Przecież fundusz nie ma podmiotowości (osobowości) prawnej i jego środki stanowią mienie pracodawcy. Właśnie wobec konieczności wydzielenia środków funduszu z pozostałego mienia upadłego pracodawcy wynika podstawowa rola przepisu art. 64 prawa upadłościowego. Gdyby nie było takiego rozwiązania, to środki funduszu wchodziłyby do masy upadłości. A zatem przepis ten jedynie legitymizuje fundusz. Jest to zgodne z zasadą, że środki funduszu nie podlegają egzekucji (art. 12 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych). Taka funkcja art. 64 prawa upadłościowego tłumaczy też redakcję tego przepisu. Przecież dalsze jego znaczenie odnosi się do chwili upadłości i koniecznego na ten moment wydzielenia środków funduszu z masy upadłości. Uzasadniona jest, więc teza, że regulacja ta nie zajmuje się funkcjonowaniem funduszu w upadłości. Nie można stwierdzać, iż jej znaczenie jest większe niż to, czemu służy, czyli bilansowi (inwentaryzacji) masy upadłości na dzień upadłości, co ma znaczenie dla wierzycieli i upadłego. Z mocy art. 64 prawa upadłościowego do masy upadłości nie wchodzi mienie w nim wymienione. Brak, więc podstaw do przyjęcia, że jest to regulacja nadrzędna czy szczególna wobec ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Nie taka jest bowiem jej rola i cel. Poprzestanie na art. 64 prawa upadłościowego byłoby uzasadnione, gdyby syndyk po ogłoszeniu upadłości nie zatrudniał pracowników 39

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

i prowadził tylko likwidację masy upadłości. Natomiast dalsze zatrudnianie pracowników stanowi podstawę faktyczną i prawną do tworzenia i funkcjonowania funduszu zgodnie z ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, co łączy się również z obowiązkiem odpisów. Przepis art. 64 prawa upadłościowego reguluje zatem skutki upadłości nie dla funduszu, lecz tylko dla masy upadłości. Sytuacja pracowników upadłego nie powinna być gorsza niż sytuacja pracowników przedsiębiorcy, który dobrowolnie likwiduje swą działalność. Wobec tego ostatniego nie ma żadnych wątpliwości, iż powinien stosować ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W systemie prawa nie ma uzasadnienia dla stanowiska, że pracownicy upadłego, wobec którego zachodzi przymus upadłości (likwidacji) przedsiębiorstwa, mieliby być w gorszej sytuacji, skoro w pierwszym i drugim wypadku likwidacja (upadłość) od nich nie zależy. W obu też sytuacjach potrzebują pomocy. Można więc stwierdzić, że poza wskazanym wyłączeniem określonego zwiększenia funduszu likwidacja czy upadłość pracodawcy jest dla funkcjonowania funduszu obojętna (art. 7 ust. 2). Prawo upadłościowe pozwala syndykowi prowadzić działalność nawet przy upadłości likwidacyjnej (art. 312). Niewątpliwe łączy się to z zatrudnianiem pracowników. Nie jest to więc sytuacja statyczna jak w art. 64 prawa upadłościowego. Skutkiem prowadzenia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa upadłego powstają fundusze masy, które stanowią szerszą kategorię niż masa upadłości i sumy z niej uzyskane (art.335) Nieuprawniona jest argumentacja zaskarżonego wyroku, że odprowadzanie odpisów na fundusz sprzeczne jest z interesem wierzycieli upadłego. Jeżeli syndyk prowadzi działalność, zatrudniając nadal pracowników, to odpisy na fundusz stanowią zwykły jej koszt i obowiązek ten ma wyraźną podstawę w ustawie”. W przypadku niewykorzystania środków funduszu muszą być one przekazane zgodnie z art. 64 ust. 3 prawa upadłościowego Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych91. Według M. Latos-Miłkowskiej92 przepis nie wskazuje osoby zobowiązanej do przekazania tych środków do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Uznać należy, że skoro nawet po ogłoszeniu upadłości środkami tymi zarządza upadły, to on również ma obowiązek przekazania tych środków do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych93.

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 158-159. M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 297. 93 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 297. 92

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Pracodawca (syndyk) zobowiązany jest również zgodnie z art. 51u ust.1 ustawy z 14 lipca 1983r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach94 do wskazania podmiotu prowadzącego działalność w dziedzinie przechowywania dokumentacji, któremu zostanie ona przekazana do dalszego przechowywania, zapewniając na ten cel środki finansowe na czas, jaki pozostał do końca 50-letniego okresu przechowywania dokumentacji liczonego od dnia: zakończenia pracy u danego pracodawcy - dla dokumentacji osobowej albo wytworzenia - dla dokumentacji płacowej95. W przypadku stwierdzenia przez sąd rejestrowy, na wniosek pracodawcy lub syndyka masy upadłości podlegającego wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego lub do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, niemożności zapewnienia środków na koszty dalszego przechowywania, dokumentację przejmuje archiwum państwowe. Przed przekazaniem do dalszego przechowywania, syndyk masy upadłości powinien uporządkować dokumentację zgodnie z procedurą zawartą w ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Przekazanie dokumentacji powinno nastąpić przed wykreśleniem pracodawcy z Krajowego Rejestru Sądowego lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. W tym miejscu warto nadmienić, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych w celu ułatwienia poszukiwania dokumentów zlikwidowanych zakładów pracy opracował „Bazę zlikwidowanych lub przekształconych zakładów pracy” dzięki wsparciu administracji i Archiwów Państwowych. Baza ta dostępna jest w Internecie96. Za aktualizację bazy odpowiada Departament Świadczeń EmerytalnoRentowych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Pracodawca ma także obowiązek na podstawie art. 13 ustawy z dnia 7 kwietnia 2006r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji97 przekazywania radzie pracowników informacji w sprawach dotyczących działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz przewidywanych w tym zakresie zmian; stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia; działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia98.

Dz. U. z 2015, poz. 1446 tj. A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007, s. 21. 96 Pod adresem: http://www.zus.pl/wai/default.asp?p=4&id=582&page=25 97 Dz. U. z 2006r., Nr 79, poz. 550 98 Więcej na ten temat: L. Florek, Prawo pracowników do informacji i konsultacji, Monitor Prawa Pracy, nr 5/2006 95

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Podsumowując należy, stwierdzić, że postępowanie upadłościowe nie modyfikuje w znaczny sposób dotychczasowych obowiązków pracodawcy. Można jednak stwierdzić, że poszerza ich katalog o nowe czynności, których pracodawca nie musiałby podejmować w normalnie funkcjonującym przedsiębiorstwie.

2.3 REPREZENTACJA PRACOWNIKÓW I JEJ UPRAWNIENIA W UPADŁOŚCI

Ogłoszenie upadłości nie powoduje ustania działalności rady pracowników, gdyż przepisy ustawy z 7 kwietnia 2006r. o informowaniu pracowników i przeprowadzeniu z nimi konsultacji, a także przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 marca 2002r. nr 2002/14/WE ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami w Unii Europejskiej nie umożliwiają skrócenia kadencji rady pracowników w przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy. Skrócenia kadencji rady pracowników nie powoduje także zmniejszenie się liczby zatrudnionych pracowników poniżej 50 zgodnie z artykułem 11 ust. 3 ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzeniu z nimi konsultacji. W przypadku ustania stosunku pracy członka rady pracowników art. 12 ust. 2 ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzeniu z nimi konsultacji nakazuje przeprowadzenie wyborów uzupełniających do rady99. Syndyk zaś zobowiązany jest do zawiadomienia rady pracowników o sytuacji ekonomicznej zakładu pracy, która ma wpływ na czas, do którego pracować będzie załoga tego zakładu. Według A.Tomanka 100 ogłoszenie upadłości powoduje ograniczenie zakresu dostępnych informacji o działalności i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Rada pracowników powinna zostać poinformowana o planowanym zbyciu przedsiębiorstwa zgodnie z art. 231 k.p., a także o planowanych przez pracodawcę zwolnieniach grupowych.

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 187. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 190.

100

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Członkowie

europejskiej

rady zakładowej,

która

reprezentuje

pracowników

zatrudnionych w Polsce; przedstawiciele załogi w spółce europejskiej i spółdzielni europejskiej a także członkowie rady nadzorczej lub zarządu spółki, którzy pochodzą z wyboru lub wyznaczenia przez stronę pracowniczą nie tracą swojego mandatu w momencie ogłoszenia upadłości. Po ustanowieniu syndyka osoby zasiadające w organach upadłego pracodawcy

tracą

uprawnienia

związane

zarządzaniem

majątkiem

upadłego

(przedsiębiorstwem)101. Wyjątkiem jest przedsiębiorstwo państwowe, w którym na mocy art. 24a ustawy z dnia 25 września 1981r. o przedsiębiorstwach państwowych 102 z dniem ogłoszenia upadłości organy samorządu załogi przedsiębiorstwa, a więc ogólne zebranie pracowników i rada pracownicza ulegają rozwiązaniu. W przypadku związków zawodowych do czasu wykreślenia ich z rejestru związków zawodowych w KRS utrzymują one pełnię uprawnień w zakresie indywidualnego, jak i zbiorowego prawa pracy. Odmiennie niż w przypadku rady pracowniczej zmniejszenie się liczby członków związku poniżej 10 osób powoduje zgodnie z art. 251 ustawy z dnia 23 maja 1991r. o związkach zawodowych103 pozbawienie uprawnień związków zawodowych działających na szczeblu zakładowym. Związek może inicjować wszczęcie i prowadzenie sporu zbiorowego po ogłoszeniu upadłości. Oczywiście pracodawca w tym sporze będzie reprezentowany przez syndyka masy upadłości. Według M.

Latos-Miłkowskiej104

i A. Tomanka105 spór zbiorowy nie może dotyczyć samego faktu ogłoszenia upadłości pracodawcy, gdyż taki przedmiot sporu zbiorowego przekracza granice, które określa art. 1 ustawy z 23 maja 1991r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych 106. Według K. W. Barana dopuszczalne jest prowadzenie sporu zbiorowego o prawa i interesy pracownicze, które mogą być zagrożone przez prowadzone postępowanie upadłościowe. Związek zawodowy posiada także uprawnienia konsultacyjno-informacyjne zgodnie z art. 2-4 ustawy z dnia 13 marca 2003r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników107. Związek zawodowy na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych ma roszczenie o przekazanie

101

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 191. Dz.U. z 2013 r., poz. 1384 103 Dz.U. z 2015 r., poz. 1881 104 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 290. 105 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 158-159. 106 Dz.U. z 1991r, Nr 55, poz. 236. 107 Dz.U. z 2015 r., poz. 192 tj. 102

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

na rzecz Funduszu środków pieniężnych, które odpowiadają zaległym odpisom108. Roszczenie to zostanie zaspokojone z masy upadłości, ponieważ związek zawodowy może zgłosić tą wierzytelność zgodnie z art. 239 prawa upadłościowego sędziemu-komisarzowi.

2.4 OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW W UPADŁOŚCI

Ogłoszenie upadłości nie powoduje zmian w zakresie obowiązków pracowników, wynikających z indywidualnego stosunku pracy. Pracownik zobowiązany jest, więc do stosowania się do poleceń przełożonych oraz starannego i sumiennego wykonywania pracy; przestrzegania czasu, regulaminu i porządku pracy; dbałości o dobro zakładu pracy i zachowania tajemnicy109. Pracownik jest także zobowiązany do przestrzegania umowy o zakazie konkurencji wynikającej z art. 1011 k.p. Według A. Tomanka110 ogłoszenie upadłości może modyfikować obowiązki pracownika w zakresie tzw. klauzuli konkurencyjnej wynikającej z art. 1012 k.p. Ogłoszenie upadłości nie powoduje automatycznie ustania przyczyn uzasadniających ustanowienie zakazu konkurencji. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego111 pracodawca sam dokonuje oceny, czy ustały już okoliczności, które uzasadniały istnienie zakazu konkurencji. Jeżeli nie to pracodawca będzie zobowiązany do wypłacenia odszkodowania pracownikowi, zaś on będzie zobowiązany do przestrzegania klauzuli konkurencyjnej. Odszkodowanie będzie wypłacane z masy upadłości. Syndyk może jednak na podstawie art. 98 prawa upadłościowego w razie niewykonania przez pracodawcę albo pracownika w całości lub w części zobowiązań wynikających z klauzuli konkurencyjnej odstąpić od umowy wzajemnej. Według A. Tomanka112 syndyk może także odstąpić od umowy o zakazie konkurencji zawartej na okres po ustaniu stosunku pracy, w przypadku, gdy umowa weszła w stadium

108

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 161. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 174-175. 110 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 174-176. 111 m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2009r., sygn. II PK 22/08; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010r., sygn.. II PK 374/09 112 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 180-181. 109

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

realizacyjne przed dniem odstąpienia przez syndyka od umowy lub przed dniem ogłoszenia upadłości

pracodawcy.

Pracownik

będzie

mógł

zgłosić

sędziemu-komisarzowi

w postępowaniu upadłościowym zgodnie z art. 99 prawa upadłościowego wierzytelność z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat, która będzie obejmować niewypłaconą część odszkodowania.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ROZDZIAŁ III SKUTKI POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWEGO

3.1 INDYWIDUALNE ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRACY ZGODNIE Z KODEKSEM PRACY

Ogłoszenie upadłości nie powoduje samorzutnego rozwiązania dotychczasowych stosunków pracy. Art. 45 § 1 prawa upadłościowego z 1934r. stanowił, że umowy o pracę nie rozwiązują się z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, mogą być jednak przez każdą ze stron rozwiązane, choćby zawarto je na czas oznaczony. Obecnie ustawodawca nie uregulował szczególnego trybu rozwiązania stosunku pracy w przypadku ogłoszenia upadłości113. Niezależnie od ogłoszenia upadłości syndyk może rozwiązać stosunki pracy, wyłącznie z przyczyn leżących po stronie pracownika. Może, więc rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracownika zgodnie z art. 52 k.p. oraz rozwiązać umowę bez wypowiedzenia bez winy pracownika zgodnie z art. 53 k.p. Sposoby te w związku z upadłością pracodawcy nie podlegają zasadniczym modyfikacjom114. Obecnie zasadniczym sposobem rozwiązania stosunku pracy w przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy jest jednostronne rozwiązanie tego stosunku z zachowaniem okresu

113

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 197-198; Można jedynie w tym miejscu wspomnieć o art. 7a nieobowiązującej ustawy o zwolnieniach grupowych z 1989r., który umożliwiał syndykowi rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia w przypadku, gdy pracownik nie zgłosił sprzeciwu w terminie 5 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym rozwiązaniu stosunku pracy. 114 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 223.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wypowiedzenia. Wypowiedzenie takie cechuje poważne ograniczenie powszechnej i szczególnej ochrony pracownika przed wypowiedzeniem, co ułatwia zwolnienie całej załogi zakładu pracy. Po pierwsze, w przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy na mocy art. 411 § 1 k.p. w związku z art. 38 k.p. nie jest konieczne zawiadomienie reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej o przyczynie zamierzonego przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Obowiązek ten zostaje zniesiony od dnia ogłoszenia upadłości pracodawcy115. Powoduje to, że skutkiem ogłoszenia upadłości jest wyeliminowanie przez ustawodawcę możliwości wyrażania opinii przez zakładową organizację związkową co do zasadności wypowiedzenia przez pracodawcę (syndyka) umowy o pracę indywidualnemu pracownikowi zgodnie z kodeksem pracy i przepisach szczególnych. Po drugie, w razie ogłoszenia upadłości pracodawcy zgodnie z art. 361 k.p. pracodawca może skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, najwyżej do 1 miesiąca. W takim przypadku pracownik ma prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia, a okres za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym czasie bez pracy do okresu zatrudnienia. Jak stwierdza A. Tomanek116 przepis ten nie został tylko ustanowiony wyłącznie na użytek upadłości pracodawcy, bowiem dotyczy on wszelkich przypadków, w których wypowiedzenie pracodawcy wynika z przyczyn nieleżących po stronie pracownika. Po trzecie, zgodnie z art. 411 k.p. w przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy nie stosujemy przepisów art. 39 i 41 k.p., a także przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę117. Art. 411 uchyla, więc: zakaz wypowiedzenia umowy o pracę w wieku przedemerytalnym (art. 39 k.p.) i zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy. Uzupełnieniem dla regulacji z art. 411 k.p. są:

115

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 202. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 203. 117 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 206; M. LatosMiłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 235-246. 116

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



art. 177 § 4 k.p., który umożliwia rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego;



art. 1868 § 2 k.p., który dopuszcza możliwość zwolnienia pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego



art. 196 pkt 1), który pozwala na wypowiedzenie umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego z pracownikiem młodocianym.

Art. 411 § 1 znosi także wszelką ochronę pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, która została określona w przepisach szczególnych, czyli odrębnych od k.p. ustawach, które określają ochronę poszczególnych kategorii pracowników. Przepis znosi, więc ochronę118: 

działaczy związkowych w związku z art. 32 ustawy o związkach zawodowych;



członków rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego w związku z art. 6 ustawy z dnia 25 września 1981r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego119;



społecznych inspektorów pracy w związku z art. 13 ustawy z dnia 24 czerwca o społecznej inspekcji pracy120;



radnych w związku z art. 22 ustawy z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym121;



osób powołanych do czynnej służby wojskowej w związku art. 118 ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej122;



lekarzy pełniących z wyboru funkcje w organach izb lekarskich w związku z art. 11 ustawy z dnia 2 grudnia 2009r. o izbach lekarskich123 lub izb lekarsko weterynaryjnych w związku z art. 22 ustawy z dnia 21 grudnia 1990r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych124;



aptekarzy pełniących funkcje w organach izb lekarskich w związku z art. 23 ustawy z 19 kwietnia 1991r. o izbach aptekarskich125;

118

Opracowano na podstawie M.Gersdorf [w:] M. Gesdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks Pracy. Komentarz, Warszawa 2014, s. 365-366. 119 Dz. U. z 2015r.,poz. 1543 tj. 120 Dz. U. z 2015r., poz. 567 tj. 121 Dz. U. z 2015r., poz. 1445 tj. 122 Dz. U. z 2015r., poz. 827 tj. 123 Dz. U. z 2016r., poz. 522 tj. 124 Dz. U. z 2014r., poz. 1509 tj. 125 Dz. U. z 2014r., poz. 1429 tj.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



pielęgniarek pełniących z wyboru funkcje w organach izb pielęgniarskich i położnych w związku z art. 17 ustawy z dnia 1 lipca 2011r. o samorządzie pielęgniarek i położnych126;



radców prawnych w związku z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o radcach prawnych127;



kombatantów w związku z art. 11 ustawy z dnia 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego128;



inwalidów wojennych i wojskowych w związku z art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 29 maja 1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin129



członków specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej w związku z art. 37 ustawy z dnia 5 kwietnia 2002r. o europejskich radach zakładowych130



osób objętych ochroną na mocy ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi131.

Ogłoszenie upadłości nakładcy jest także przesłanką wyłączająca ochronę pozapracowniczego stosunku zatrudnienia, pełnionego na podstawie umowy o pracę nakładczą zgodnie z § 5 ust. 1 i 3 oraz § 7 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Powoduje to, że art. 411 § 1 k.p. znajduje zastosowanie niezależnie od bezwzględnej i względnej ochrony pracownika, a wyłączenie ochrony szczególnej ma, więc zupełny charakter132. Po czwarte, art. 411 § 1 k.p. jest także stosowany odpowiednio w razie wypowiedzenia warunków pracy i płacy zgodnie z art. 42 § 1 k.p. Oznacza to, że w tym przypadku: zostanie zniesiona obowiązkowa konsultacja związkowa, a także szczególna ochrona pracowników 133.

126

Dz. U. z 2011r., Nr 174, poz. 1038 Dz. U. z 2016r., poz. 233 tj. 128 Dz. U. z 2014r., poz. 1206 tj. 129 Dz. U. z 2015r., poz. 840 tj. 130 Dz. U. z 2012r., poz. 1146 tj. 131 Dz. U. z 2013r., poz. 947 tj. 132 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 207. 133 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Pisarczyk Ł., Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 235-246. 127

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

W tym miejscu warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2001r. 134, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Zawarta w art. 42 § 1 k.p. klauzula odpowiedniego stosowania przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy nakazuje - do wypowiedzenia zmieniającego - stosować odpowiednio wszystkie regulacje normatywne dotyczące wypowiedzenia definitywnego, z modyfikacjami związanymi z konstrukcyjną różnicą tych instytucji prawnych. Różnicę tę zasadniczo określa cel wypowiedzenia zmieniającego, które zmierza do przekształcenia stosunku pracy z upływem okresu wypowiedzenia, a jedynie przy braku akceptacji nowych warunków zatrudnienia przez pracownika prowadzi do rozwiązania stosunku pracy. Ponadto wypływa ona z wyraźnej regulacji, dotyczącej możliwości dokonania wypowiedzenia zmieniającego pracownikowi, którego dotyczy określony w art. 39 k.p. zakaz wypowiedzenia definitywnego, ze względu na wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy, bądź - w razie stwierdzenia orzeczeniem lekarskim utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo w razie niezawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do jej wykonywania (art. 43 k.p.)”. Powoduje, to że w upadłości w przypadku wypowiedzenia zmieniającego art. 411 § 1 k.p. znajdzie w pełni zastosowanie znosząc wszelką ochronę pracowników. Wspomnieć należy, że art. 411 § 1 k.p. nie modyfikuje zasad rozwiązania umów o prace bez wypowiedzenia, pomimo że zgodnie z jego treścią wyłączone jest stosowanie przepisów szczególnych chroniących przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę135. Według A. Tomanka136 rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia to sposób rozwiązania umowy o pracę, który nie wykazuje żadnych związków z upadłością pracodawcy, gdyż przesłankami jego zastosowania są okoliczności wymienione w art. 52 i 53 k.p., a więc okoliczności leżące po stronie pracownika. Po piąte, ogłoszenie upadłości należy do okoliczności nieleżących po stronie pracownika, które uzasadniają wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 9 tycznia 2001r.137 ogłoszenie upadłości pracodawcy 134

Sygn. I PKN 447/00 L. Florek [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. L. Florka, Warszawa 2009; M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Pisarczyk Ł., Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 245-246 136 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 209. 137 Sygn. I PKN 171/00 135

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

jest wystarczającą przyczyną wypowiedzenia, w związku z czym nie jest dopuszczalne badanie przez sąd pracy okoliczności towarzyszących wypowiedzeniu, takich jak stan postępowania upadłościowego i dokonywane w nim czynności. W wyroku z dnia 5 października 2005r.138 Sąd Najwyższy odwołał się do wyroku z dnia 9 stycznia 2001r., stwierdzając, że: „[…] [F]akt ogłoszenia upadłości uzasadnia sam w sobie wypowiedzenie umów o pracę pracownikom zatrudnionym przez upadłego, a zakwestionowanie wypowiedzenia przed sądem pracy z uwagi na jego bezzasadność jest w takiej sytuacji praktycznie niemożliwe. Dla skuteczności wypowiedzenia umowy o pracę wystarczające jest zaistnienie tylko jednej z przyczyn wskazanych w wypowiedzeniu”. A. Tomanek 139 stwierdza, że ogłoszenie upadłości jako przyczyna wypowiedzenia powinna podlegać ocenie w ramach kategorii zasadności wypowiedzenia, niezależnie od tego czy pracodawca dokonuje wypowiedzenia na podstawie przepisów kodeksu pracy czy też zgodnie z ustawą o zwolnieniach grupowych. Według A.Tomanka140 sąd pracy zachowuje więc uprawnienie do oceny czy wskazana przez pracodawcę przyczyna jest prawdziwa i rzeczywista, a także czy uzasadnia ona wypowiedzenie umowy o pracę. Substytutem uchylonej ochrony szczególnej dla pracownicy w ciąży i osób korzystających z urlopu macierzyńskiego i ojcowskiego jest art. 177 § 4 k.p. Przewiduje on obowiązek uzgodnienia przez pracodawcę z zakładową organizacją związkową terminu rozwiązania umowy o pracę, a więc zobowiązuje pracodawcę do osiągnięcia konsensusu w sprawie końcowego terminu okresu wypowiedzenia umowy o pracę141. Powoduje to, że pracownik ten zostaje zwolniony w terminie jak najbardziej dla niego dogodnym, co oznacza, że stosunki pracy z takimi pracownikami zostaną rozwiązane w ostatniej kolejności po zwolnieniu reszty załogi zakładu pracy142. Przepis nie określa sytuacji, w której nie dojdzie do uzgodnienia określonych kwestii z uwagi na rozbieżne stanowiska pracodawcy i związku zawodowego143. zwolnień

Skutkiem takiego uregulowania jest utworzenie określonej kolejności

pracowników.

Pracodawca

(syndyk)

jako

pierwszych

zwalniał

będzie

najprawdopodobniej członków zakładowych organizacji związkowych, a także rady pracowników, by przeprowadzić likwidację reprezentacji pracowników. W następnej 138

Sygn. I PK 65/05 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 215. 140 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 216. 141 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 209. 142 B. Muszyńska, Wpływ upadłości pracodawcy na ochronę trwałości stosunku pracy, Monitor Prawa Pracy, nr 8/2014, s. 405-406. 143 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 209. 139

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

kolejności zostaną zwolnieni pracownicy objęci ochroną szczególną poza osobami korzystającymi z urlopu macierzyńskiego i ojcowskiego, którzy zostaną zwolnieni jako ostatni. Możliwość uregulowania w układzie zbiorowym lub innym akcie autonomicznym zakazów wypowiadania umów lub rozwiązywania stosunków pracy bez względu na ogłoszenie upadłości pracodawcy budzi kontrowersje w doktrynie144. Według A. Tomanka145 takie uregulowania byłby nie do pogodzenia ze społeczno-gospodarczym celem art. 411 § 1 k.p. Prowadziłoby to do niemożności rozwiązania z pracownikiem umowy o pracy przez syndyka, który nie mógłby dokończyć procesu upadłościowego. Warto także zwrócić uwagę na art. 240 § 3 k.p., który stanowi, że układ nie może naruszać praw osób trzecich. Prawa osób trzecich mogą ograniczać korzystniejsze dla pracownika postanowienia umowy o pracę jak i autonomiczne źródła prawa pracy146. W postępowaniu upadłościowym niemożność rozwiązania umów o pracę spowodowałby wzrost kosztów postępowania, co z kolei skutkowałoby zaspokojeniem wierzycieli w mniejszym stopniu, a więc naruszyłoby prawa osób trzecich147. W przypadku pracowników, którzy zostali zatrudnieni po ogłoszeniu upadłości przez syndyka na czas nieokreślony art. 411 § 1 k.p. nie będzie stosowany. Syndyk nie będzie mógł wypowiedzieć umowy o pracę pracownikom szczególnie chronionym. W takim przypadku syndyk powinien zawrzeć z zatrudnionymi pracownikami umowy na czas określony w celu zapewnienia możliwości ich rozwiązania w przypadku zaprzestania działalności gospodarczej zakładu pracy148. Podsumowując należy stwierdzić, że ogłoszenie upadłości pracodawcy umożliwia rozwiązanie stosunku pracy z pracownikami którzy są otoczeni względną i bezwzględną ochroną przed wypowiedzeniem stosunku pracy. Ogłoszenie upadłości jest wystarczającą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę. Postanowienia autonomicznych źródeł prawa zakładowego nie mogą modyfikować zakazów wypowiadania umów lub rozwiązywania stosunków pracy bez względu na ogłoszenie upadłości pracodawcy, bo naruszałoby to prawa osób trzecich – wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. 144

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 210. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 210. 146 L. Florek, Ustawa i umowa w prawie pracy, Warszawa 2010, s. 82. 147 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 211. 148 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 212. 145

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

3.2

ZWOLNIENIA

O ZASADACH

PRACOWNIKÓW

ROZWIĄZYWANIA

ZGODNIE

USTAWĄ

STOSUNKÓW

PRACY

Z PRZYCZYN NIEDOTYCZĄCYCH PRACOWNIKÓW

Ogłoszenie upadłości pracodawcy prowadzi do zwolnienia całej załogi zakładu pracy. Upadłość jest niewątpliwie jedną z przyczyn wypowiedzenia niedotyczącą pracownika zgodnie z art. 1 ust. 1 ust. ustawy z dnia 13 marca 2003r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników149, co powoduje, że zasadne jest stosowanie ustawy o zwolnieniach grupowych w przypadku pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 20 pracowników. W przypadku upadłości oprócz przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych znajdą także zastosowanie zgodnie z art. 7 ustawy także przepisy kodeksu pracy, a zwłaszcza art. 411 k.p., które mają na celu ograniczenie ochrony pracowników przed wypowiedzeniem, w tym także przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych.

Oznacza to, jak stwierdza

A. Tomanek150, że pracodawca może pominąć w pełnym zakresie ochronę pracowników przed wypowiedzeniem. Ustawa o zwolnieniach grupowych przewiduje dwa tryby rozwiązywania stosunków pracy: zwolnienia grupowe (art. 1 ustawy) oraz zwolnienia indywidualne (art. 10 ustawy). Każdy z nich implikuje stosowanie określonej w ustawie procedury. W przypadku upadłości syndyk korzystał będzie zazwyczaj z trybu zwolnień grupowych, ponieważ umożliwia on rozwiązanie stosunków pracy z większa grupą pracowników w stosunkowo krótkim czasie. By zwolnić w pracowników w trybie zwolnienia grupowego syndyk po pierwsze musi przekazać informację o zasadach planowanych zwolnień zakładowym organizacjom związkowym, a w przypadku ich braku pozazwiązkowym przedstawicielom pracowników. Obowiązek ten dezaktualizuje się w przypadku, gdy załoga, która nie jest reprezentowana przez związek zawodowy nie zdoła wyłonić swoich

149 150

Dz. U. z 2015r., poz. 192 t.j. (dalej jako: ustawa o zwolnieniach grupowych) A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 227.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

przedstawicieli, pomimo wezwania ze strony syndyka. Po przekazaniu informacji, gdy działa organizacja związkowa, powinny zostać przeprowadzone konsultacje w celu zawarcia porozumienia B. Muszyńskiej skonsultowania

zbiorowego, 151

które

określi

zasady

dokonywania

zwolnień.

Według

: „[…] [S]tan upadłości nie zwalnia syndyka […] z obowiązku zamiaru

przeprowadzenia

grupowego

zwolnienia

zakładowymi

organizacjami związkowymi bądź z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u tego pracodawcy w celu zawarcia porozumienia (względnie wydania regulaminu)”. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych porozumienie to powinno być zawarte w terminie nie dłuższym niż 20 dni od dnia zawiadomienia przez syndyka o zamiarze jego przeprowadzenia, ale zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2004r.152 porozumienie zawarte po upływie 20 dni, będzie także skuteczne. W przypadku, gdy porozumienie nie zostanie zawarte, syndyk zobowiązany jest do wydania regulaminu zwolnień grupowych. Przy opracowaniu treści regulaminu pracodawca powinien uwzględnić w miarę możliwości propozycje złożone przez załogę, tylko, gdy była ona reprezentowana przez organizację związkową zgodnie z art. 3 ust 4 ustawy o zwolnieniach grupowych. W tym miejscu wspomnieć należy, że pracodawca związany jest zgodnymi ustaleniami poczynionymi ze stroną związkową w toku uzgadniania porozumienia 153. W przypadku niezawarcia porozumienia pracodawca w upadłości nie jest obowiązany na podstawie art. 411 § 1 k.p. do stosowania art. 38 k.p.., czyli do poprzedzenia każdego wypowiedzenia konsultacją ze związkami zawodowymi. Stwierdził to już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 1991r.154. Kolejnym obowiązkiem syndyka przy przeprowadzeniu zwolnienia grupowego jest obowiązek zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia zwolnienia powiatowego urzędu pracy. Pismo informacyjne składane do urzędu zawiera takie same informacje o planowanych działaniach jak pismo kierowane od przedstawicielstwa pracowniczego w celu wszczęcia negocjacji zbiorowych. Po zawarciu porozumienia zbiorowego albo wydaniu regulaminu zbiorowego syndyk ma obowiązek zawiadomić powiatowy urząd pracy o przyjętych 151

B. Muszyńska, Wpływ upadłości pracodawcy na ochronę trwałości stosunku pracy, Monitor Prawa Pracy, nr 8/2014, s. 406. 152 Sygn.. I PK 387/03 153 Ł. Pisarczyk [w:] M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Rozwiązywanie stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, Warszawa 2005, s. 99-100. 154 Sygn. I PR 460/90

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ustaleniach dotyczących liczby zatrudnionych i zwalnianych pracowników oraz okresu, w którym ma być przeprowadzone zwolnienie. Zawiadomienie kierowane do powiatowego urzędu pracy otrzymują także zakładowe organizacje związkowe. Mogą one na mocy art. 4 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych przedstawić powiatowemu urzędowi pracy swoją opinię w sprawie grupowego zwolnienia. Według A. Tomanka155 obowiązek notyfikacyjny po wydaniu regulaminu albo zawarciu porozumienia zbiorowego ma względny charakter w razie zakończenia przez pracodawcę działalności z powodu wykonania prawomocnego orzeczenia sądowego, co uzależnia wykonanie obowiązku od wystąpienia przez powiatowy urząd pracy z wnioskiem o zawiadomienie. Jak stwierdza A. Tomanek 156: „Względne zwolnienie pracodawcy od obowiązku zawiadomienia organu zatrudnienia o zwolnieniu grupowym stanowi uproszczenie procedury zwolnień w kierunku korzystnym dla pracodawcy. Możliwość taka została przewidziana dla ustawodawcy krajowego w art. 3 ust. 1 Dyrektywy nr 98/59 w sprawie zwolnień grupowych. Przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych – ani tym bardziej powyższa Dyrektywa – nie precyzują stanów faktycznych, które mieszczą się w zakresie „zakończenia działalności pracodawcy wskutek prawomocnego orzeczenia sądowego”. Wydaje się, że w ramach wskazanej przesłanki ustawowej współistnieją dwa elementy. Pierwszy z nich ma charakter formalny. Chodzi o wydanie prawomocnego orzeczenia sądowego, powodującego skutek w postaci zakończenia działalności podmiotu będącego pracodawcą. Ten warunek spełniają postanowienia sądu upadłościowego, których następstwem jest likwidacja majątku upadłego. Mieszczą się tutaj orzeczenia ogłaszające upadłość […] pracodawcy”157. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych: „Rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia zawiadomienia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, a w przypadku, gdy nie jest ono wymagane - nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia zawarcia porozumienia lub spełnienia obowiązku, o którym mowa w art. 3 ust. 4 lub 5. Nie dotyczy to przypadków rozwiązania z pracownikami stosunków pracy w razie zakończenia działalności pracodawcy wskutek prawomocnego orzeczenia sądowego”. Mając na względzie powyższe uwagi, a w szczególności zdanie A. Tomanka, należy stwierdzić, że syndyk może odstąpić od terminu określonego w art. 6 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych, co umożliwia mu 155

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 231-232. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 232. 157 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie upadłości lub likwidacji pracodawcy, Warszawa 2012, s. 232. 156

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

stosowanie najkrótszych dopuszczalnych przez przepisy prawa pracy okresów wypowiedzenia stosunku pracy, a także rozwiązanie tych stosunków w trybie porozumienia stron. Upływ 1 miesiąca od daty notyfikacji na rozwiązanie tych stosunków nie jest, więc konieczny158. Syndyk zobowiązany jest również do wykonania obowiązków, które wynikają z ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy159. Art. 70 ustawy o promocji zatrudnienia ustanawia obwiązek uzgodnienia z powiatowym urzędem pracy zakresu i form pomocy, takich jak pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i szkolenia zawodowe dla zwalnianych pracowników w przypadku grupowego zwolnienia, co najmniej 50 pracowników w okresie 3 miesięcy. Zgodnie z art. 70 ust. 4 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy pracodawca jest zobowiązany do finansowania lub współfinansowania programu pomocy. Według A. Tomanka, regulacja ta została przez ustawodawcę niedostosowana do sytuacji, w jakiej znajduje się pracodawca w stanie upadłości, który musi przeznaczać wszystkie dostępne środki finansowe na zaspokojenie swoich wierzycieli160. Kolejną kwestią, jaką należy podnieść w przypadku zwolnienia grupowego w upadłości jest wyłączenie wszelkich zakazów wypowiedzenia stosunku pracy, które wynikają z przepisów k.p., a także z przepisów pozakodeksowych na mocy art. 7 ustawy o zwolnieniach grupowych i art. 411 ust. 1 k.p., do którego odwołuje się art. 7 ustawy. Powoduje to, że stosujemy następujące przepisy k.p.: art. 411 § 1, art. 177 § 4 i 5, art. 1868 i art. 196 pkt 2. Według A. Tomanka161 art. 7 ustawy o zwolnieniach grupowych należy zarzucić nieprecyzyjną redakcję, gdyż ustawodawca zapomniał o art. 361 k.p., który umożliwia skrócenie do 1 miesiąca okresu wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony, ale nie oznacza to, że pracodawca w stanie upadłości nie będzie mógł skorzystać z tej możliwości przy zwolnieniu grupowym. Na podstawie art. 9 ust 1 ustawy o zwolnieniach grupowych pracodawca w razie ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej powinien zatrudnić pracownika, z którym rozwiązał stosunek pracy w ramach grupowego zwolnienia, jeżeli zwolniony pracownik zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia u tego pracodawcy w ciągu roku od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy. W przypadku upadłości wydaje się to jednak 158

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie upadłości lub likwidacji pracodawcy, Warszawa 2012, s. 234. Dz. U. z 2015r., poz. 149 t.j. 160 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 233-234. 161 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 236. 159

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wątpliwe, może to dotyczyć jedynie sytuacji, w której umorzono postępowanie upadłościowe i zakład pracy nie został zlikwidowany162. Oprócz zwolnień grupowych ustawa o zwolnieniach grupowych w art. 10 reguluje tryb indywidualnych wypowiedzeń stosunku pracy z powodu upadłości, ale ich liczba nie może przekraczać w okresie 30 dni limitu ustalonego w art. 1 ust.1 ustawy o zwolnieniach grupowych. Zwolnienia te nie muszą zostać poprzedzone konsultacją związkową przewidzianą przez art. 38 k.p. z powodu zastosowania art. 411 k.p. Na mocy tego przepisu, pracownikom nie przysługuje także ochrona szczególna w zakresie utrzymanym przez art. 10 ust.2-5 ustawy o zwolnieniach grupowych. Pracownikowi z tytułu rozwiązania stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, który zatrudnia co najmniej 20 pracowników przysługuje na podstawie art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych odprawa pieniężna, niezależnie od wybranego trybu zwolnienia indywidualnego czy też grupowego. Podsumowując, należy stwierdzić, że ogłoszenie upadłości modyfikuje rozwiązywanie stosunków pracy w trybie zwolnienia grupowego z powodu uchylenia istotnych elementów ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy. Umożliwia także wypowiedzenie stosunku pracy pracownikom szczególnie chronionym znosząc nawet ochronę pracowników przewidzianą w ustawie o zwolnieniach grupowych. Jak stwierdza A. Tomanek163: zachowanie rozbudowanego trybu konsultacyjnego w przypadku upadłości wydaje się wątpliwe, skoro dojdzie do likwidacji zakładu pracy i rozwiązania stosunków pracy ze wszystkimi pracownikami, ale obowiązek ten nakłada Dyrektywa WE nr 98/95 w sprawie zwolnień grupowych, która nie umożliwia wprowadzenia wyjątków w tym zakresie.

162 163

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie upadłości lub likwidacji pracodawcy, Warszawa 2012, s. 236-237. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie upadłości lub likwidacji pracodawcy, Warszawa 2012, s. 237.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

3.3

LIKWIDACJA

ZAKŁADOWYCH

ORGANIZACJI

ZWIĄZKOWYCH

Ogłoszenie upadłości wpływa na byt prawny związku zawodowego. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 2) ustawy z dnia 23 maja 1991r. o związkach zawodowych 164 związek zawodowy zostaje wykreślony z rejestru, gdy zakład pracy, w którym dotychczas działał, został wykreślony z właściwego rejestru z powodu likwidacji lub upadłości tego zakładu albo jego przekształcenia organizacyjno-prawnego, uniemożliwiającego kontynuowanie działalności tego związku. Sformułowanie o upadłości zakładu pracy powinniśmy odnosić do pracodawcy, ponieważ ustawa o związkach zawodowych nie została przez ustawodawcę zaktualizowana przy nowelizacji k.p. z 1996r.165. Według A. Tomanka regulacja z art. 17 ustawy o związkach zawodowych odnosi się do samodzielnych związków zawodowych, a nie do związków zawodowych o charakterze ogólnokrajowym

lub

ponadzakładowym,

ponieważ

kwestia

wykreślenia

jednostki

organizacyjnej takiego związku może być zgodnie z art. 9 ustawy o związkach zawodowych przedmiotem regulacji statutu166. Ogłoszenie upadłości nie powoduje, więc likwidacji ponadzakładowej organizacji związkowej. W przypadku związku zawodowego działającego w jednym zakładzie pracy upadłość pracodawcy, która zakończy się zniesieniem zakładu pracy spowoduje wykreślenie związku zawodowego z Krajowego Rejestru Sądowego. Podobna sytuacja będzie miała miejsce, gdy pracodawca będący osobą fizyczną zostanie wykreślony z Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej,

takim

wypadku

ustanie

także

podmiotowość

prawna

związku

zawodowego167. Wykreślenie to może nastąpić na wniosek zakładowej organizacji związkowej albo może zostać dokonane przez sąd z urzędu168.

164

Dz. U. z 2015r., poz. 1881 t.j. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 182. 166 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 182; 185. 167 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 184-185. 168 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 276. 165

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Upadłość może mieć także wpływ na funkcjonowanie międzyzakładowej organizacji związkowej w przypadku, gdy taka organizacja obejmuje swym działaniem dwa zakłady pracy. W takim przypadku zlikwidowanie jednego z nich spowodowałoby utracenie przez nią swojego statusu, a w konsekwencji i bytu. Według M. Latos-Miłkowskiej169 możliwe będzie przekształcenie takiej organizacji w zakładową organizację związkową. Ogłoszenie upadłości nie będzie miało wpływu na byt i funkcjonowanie ponadzakładowej organizacji związkowej w przypadku, gdy jedna z wchodzących w jej skład zakładowych organizacji związkowych utraciła ten status w wyniku upadłości pracodawcy170. Podnieść należy, że utrata statusu zakładowej organizacji związkowej przez jednostkę organizacyjną związku zawodowego nie przesądza o utracie członkostwa w związku zawodowym przez jej członków. Zgodnie z art. 2 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych osoby bezrobotne zachowują prawo do przynależności do związków zawodowych.

3.4 SPRZEDAŻ PRZEDSIĘBIORSTWA UPADŁEGO – PRZEJŚCIE ZAKŁADU PRACY NA INNEGO PRACODAWCĘ Zgodnie z art. 316 prawa upadłościowego sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego uznawana jest za optymalny sposób likwidacji masy upadłości. Umożliwia ona, bowiem szybkie zakończenie postępowania upadłościowego i zaspokojenie wierzycieli. Pozwala ona uzyskać często korzystniejszą cenę sprzedaży z uwagi na sprzedaż przedsiębiorstwa, które stanowi zorganizowaną całość przeznaczoną do prowadzenia działalności gospodarczej171. Gdy nie jest to możliwe art. 318 ust. 1 prawa upadłościowego stanowi, że w takim wypadku pierwszeństwo ma sprzedaż zorganizowanych części tego przedsiębiorstwa. Obecnie polskie prawo nie przewiduje wyjątku od zasady sukcesji nabywcy, który został przewidziany w art. 5 ust. 1 dyrektywy Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw

169

M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 280. 170 M. Latos -Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Ł. Pisarczyk, Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 280. 171 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 219.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów172. W przypadku zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części będzie miał zastosowanie art. 231 k.p. Powoduje to, że w wyniku transferu części przedsiębiorstwa lub całości nabywca wstąpi we wszelkie prawa i obowiązki zbywającego, które wynikają z umowy o pracę lub stosunku pracy, który istniał w chwili przejęcia. Nabywca staje się, więc następcą prawnym upadłego jako strona indywidualnych stosunków pracy. Warto nadmienić, że przejęcie przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu nie stanowi samo w sobie podstawy do zwolnienia, czy to przez zbywającego czy przejmującego. Możliwe są jednak zwolnienia z powodów ekonomicznych, technicznych lub organizacyjnych.

3.5 ROSZCZENIA PRACOWNIKÓW Z TYTUŁU WYPOWIEDZENIA UMOWY O PRACĘ Z POWODU OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI

Pracownicy, którym wypowiedziano umowę o pracę z powodu ogłoszenia upadłości albo w trybie ustawy o zwolnieniach grupowych mogą wywodzić roszczenia z tego tytułu zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w art. 44-51 k.p.173 Zgodnie z art. 45 § 1 k.p. pracownik, któremu wypowiedziano umowę o pracę na czas nieokreślony może wybrać roszczenie między roszczeniem o przywrócenie do pracy lub uznaniem wypowiedzenia za nieskuteczne a roszczeniem odszkodowawczym. Sąd pracy na podstawie art. 45 § 2 k.p. może oddalić takie roszczenie i orzec z urzędu o odszkodowaniu w przypadku, gdy uwzględnienie roszczenia restytucyjnego byłoby niemożliwe lub niecelowe. Art. 45 § 3 k.p. stwierdza, że § 2 art.45 k.p. nie stosujemy do pracowników szczególnie chronionych. W przypadku ogłoszenia

upadłości

przywrócenie

pracownika

byłoby jednak

niemożliwe,

skoro

zatrudniający go podmiot zamierza zwolnić całą załogę i ostatecznie zakończyć działalność zakładu pracy, dlatego ustawodawca zdecydował się w art. 45 § 3 k.p. in fine ustanowić 172

K. Kolasiński, Prawo pracy znowelizowane, Toruń 1996, s. 122; Ł. Pisarczyk, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2002, s. 89-93; A. Tomanek, Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław 2002 , s. 111-113; M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Pisarczyk Ł., Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s. 197-201. 173 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 238.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

kompetencję sądu pracy do oddalenia roszczenia pracownika szczególnie chronionego polegającego na żądaniu przywrócenia pracownika do pracy i orzekaniu wyłącznie o odszkodowaniu. Celem tej regulacji jest przeciwdziałanie odnowienia rozwiązanych już stosunków pracy w upadłości. Według A. Tomanka regulację tą należy także odnosić do wszystkich pracowników, wobec których naruszono przepisy o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę zgodnie z regułą wykładni a maiori ad minus. Odmienne jest stanowisko Sądu Najwyższego, który stoi na stanowisku, według którego roszczenie pracownika o przywrócenie do pracy nie przekształca się automatycznie z dniem ogłoszenia upadłości w wierzytelność pieniężną o charakterze odszkodowawczym, pomimo reguły wyrażonej w art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2005r.174: „Roszczenie o przywrócenie do pracy jest roszczeniem majątkowym niepieniężnym. Według art. 91 ust. 2 Prawa upadłościowego i naprawczego zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości (obejmującej likwidację majątku upadłego) na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. Dalsze przepisy tego Prawa szczegółowo określają wpływ ogłoszenia tego rodzaju upadłości na wykonanie zobowiązań cywilnych. Nie ma przepisów dotyczących wykonania zobowiązań ze stosunku pracy. W szczególności brak jest przepisu wskazującego, w jaki sposób przeliczyć na pieniądze prawo do pracy pracownika dochodzącego roszczenia o przywrócenie do pracy. Jest to podstawowe roszczenie pracownika w razie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów w tym trybie (art. 56 § 1 k.p.). Przepis ten wprowadza alternatywne roszczenie o odszkodowanie, ale wybór roszczenia należy do pracownika. Sąd może zasądzić odszkodowanie w miejsce dochodzonego przywrócenia do pracy wtedy, gdy przywrócenie jest niemożliwe lub niecelowe (art. 45 § 2 w związku z art. 56 § 2 k.p.). Roszczenie o przywrócenie do pracy nie może być umieszczone na liście wierzytelności, gdyż jest wierzytelnością niepieniężną, a prawo upadłościowe ani prawo pracy nie przewidują metody przeliczenia jej na wartość pieniężną,

umożliwiałoby

umieszczenie

jej

tej

liście

(art.

246

Prawa

upadłościowego[…]). Roszczenie o odszkodowanie ma charakter alternatywny wobec roszczenia o przywrócenie do pracy, ale wcale nie oznacza to, że ich wartość jest równa. Odszkodowanie - co do zasady - przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres 174

Sygn. II PK 201/04

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wypowiedzenia (art. 58 k.p.). Możnaby ewentualnie uznać je za równoważne przywróceniu do pracy, ale tylko wtedy, gdyby pracodawca miał całkowitą swobodę w wypowiadaniu umów. Tak jednakże nie jest, bo wypowiedzenie umowy o pracę musi być uzasadnione (art. 45 § 1 k.p.). Nadto w razie wypowiedzenia z przyczyn niedotyczących pracownika ma on prawo do odprawy z tego tytułu. Postępowanie w sprawie o przywrócenie do pracy nie powinno być zawieszone na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., jako że roszczenie to nie może być zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Skutkiem niezawieszenia postępowania może być - poza oddaleniem powództwa - wydanie wyroku przywracającego pracownika do pracy i zasądzającego z reguły limitowanego wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy (pod warunkiem jej podjęcia - art. 57 k.p.) lub zasądzenie odszkodowania (art. 58 k.p.). W tym drugim przypadku chodzi o świadczenie pieniężne, a więc wierzytelność z tego tytułu wchodzi do masy upadłości, co uzasadniałoby zawieszenie postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. Rodzaj rozstrzygnięcia oczywiście nie jest znany przed wydaniem wyroku. Powstaje więc kolizja dotycząca przesłanek obowiązku sądu zawieszenia postępowania. Zdaniem Sądu Najwyższego należy ją rozstrzygnąć na podstawie art. 24 Konstytucji. Przepis ten stanowi w zdaniu pierwszym, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawy, w tym Kodeks postępowania cywilnego, powinny być interpretowane w zgodzie z tym przepisem. Z tego względu postępowania w sprawie o przywrócenie do pracy nie należy zawieszać w razie upadłości pracodawcy obejmującej likwidację jego majątku, mimo że sąd może zamiast przywrócenia zasądzić na rzecz pracownika odszkodowanie, zagrażając tym samym interesom majątkowym innych wierzycieli upadłego. Wniosek ten jest wyrazem prymatu pracy nad kapitałem. Sąd Najwyższy podziela również pogląd wyrażony w powołanej uchwale III PZP 5/02, według którego postępowanie w sprawie o przywrócenie do pracy winno być kontynuowane przeciwko syndykowi (art. 75 ust. 1 oraz art. 144 ust. 1 starego Prawa upadłościowego)”. Powoduje to, że roszczenie o przywrócenie do pracy nie zostanie zaspokojone z masy upadłości. Wyrok SN spotkał się z krytyką przedstawicieli doktryny. F. Zedler wskazał, że roszczenie odszkodowawcze pracownika nierozerwalnie łączy się z roszczeniem o przywrócenie do pracy. Wobec upadłości pracodawcy sąd oddala, bowiem roszczenie o przywrócenie do pracy, zasądzając obligatoryjnie odszkodowanie, z uwagi na treść art. 45 § 3 k.p. Z tego powodu sprawy o przywrócenie do pracy musząc być traktowane jako dotyczące

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

masy upadłości, podlegając rygorom ustanowionym w prawie upadłościowym 175. A. Hrycaj zaś zwróciła uwagę, że stanowisko Sądu Najwyższego jest niekonsekwentne, albowiem uznając, że roszczenie o przywrócenie do pracy nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości to postępowanie powinno być kontynuowane przeciwko pracodawcy176. Natomiast A. Tomanek177 stwierdza, że: „W moim przekonaniu na akceptację zasługuje stanowisko, według którego roszczenie o przywrócenie do pracy nie podlega przekształceniu w wierzytelność pieniężną w związku z ogłoszeniem upadłości pracodawcy […]. Postępowanie w tej sprawie powinno być zatem kontynuowane z udziałem syndyka po stronie pozwanej. […] [N]ależy podkreślić, znaczenie rozwiązań materialno-prawnych; normy prawa procesowego pełnią w istocie rolę służebną wobec prawa materialnego, zapewniając jego właściwą realizację. Z przepisów materialnego prawa pracy nie wynika zaś wcale […] iż wybór pomiędzy roszczeniem restytucyjnym i odszkodowawczym staje się nieaktualny w razie ogłoszenia upadłości […] pracodawcy. Wyłączenie roszczenia restytucyjnego musiałoby mieć wyraźną podstawę w przepisach prawa. Tymczasem przepisu takiego brakuje w kodeksie pracy. Dotyczy to również art. 45 § 3 k.p., który nie stoi na przeszkodzie uznaniu przez sąd, iż istnieją podstawy do orzeczenia restytuującego stosunek pracy, mimo wcześniejszego ogłoszenia upadłości pracodawcy […]. Trafnie wskazał również SN na specyficzną naturę roszczenia o przywrócenie do pracy. Niezależnie od jego ekonomicznych uwarunkowań, nie sposób

pominąć tego, że czyni ono zadość

niemajątkowym oczekiwaniom pracownika, wyrażającym się w powrocie na dotychczasowe stanowisko pracy, którego został on bezprawnie pozbawiony. Aprobowane tutaj rozwiązanie wydaje się odpowiadać generalnej linii orzeczniczej SN dotyczącej cywilnoprawnych roszczeń wierzycieli o charakterze niepieniężnym. Wskazuje się bowiem na możliwość dochodzenia takich roszczeń w procesie toczonym przeciwko syndykowi w trakcie postępowania upadłościowego. […] Oznacza to, że orzeczenie sądu przywracające pracownika do pracy, wydane przeciwko upadłemu lub syndykowi, występującymi po stronie pozwanej, podlega przymusowemu wykonaniu w trybie przepisów k.p.c. o egzekucji świadczeń niepieniężnych” (zgodnie z art. 1050 k.p.c.). Syndyk zobowiązany jest, więc do wykonania orzeczenia sądu.

175

F. Zelder, Glosa do uchwały SN z 5 lipca 2002r., III PZP 5/02, Orzecznictwo Sądów Polskich, nr 4, poz. 45 A. Hrycaj, Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpiecznie Społeczne nr 4/2007, s.21-23. 177 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 305-306. 176

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

W przypadku innych roszczeń majątkowych niepieniężnych takich jak: roszczenie o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne (art. 45 § 1 k.p.), roszczenia o ponowne zatrudnienie pracownika (art. 53 § 5 k.p., art. 66 § 2 k.p.) i roszczeń z tytułu wygaśnięcia stosunku pracy (art. 67 k.p.) syndyk będzie występował po stronie pozwanej, ponieważ roszczenia te wykazują podobne cechy do żądania o przywrócenie do pracy178. W przypadku roszczenia o ustalenie stosunku pracy na mocy art. 189 k.p.c., które ma procesowy charakter i bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron konieczne jest by po stronie pozwanej po ogłoszeniu upadłości występował syndyk, który sprawuje wyłączny zarząd nad majątkiem upadłego. Podsumowując należy stwierdzić, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz poglądami doktryny możliwe jest zrealizowanie roszczenia o przywrócenie do pracy pracownika

ogłoszeniu

upadłości

pracodawcy.

Pozwanym

postępowaniach

o charakterze niemajątkowym i majątkowym (roszczenie o ustalenie stosunku pracy) będzie syndyk masy upadłości.

178

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 306.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ROZDZIAŁ IV ZASPOKOJENIE ROSZCZEŃ PRACOWNICZYCH W ZWIĄZKU Z UPADŁOŚCIĄ ZAKŁADU PRACY

4.1 KONWENCJA MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY NR 173 DOTYCZĄCA OCHRONY ROSZCZEŃ PRACOWNIKÓW W WYPADKU NIEWYPŁACALNOŚCI PRACODAWCY

Efektywną ochronę roszczeń pracowniczych w przypadku niewypłacalności pracodawcy179 zapewnia Konwencja nr 173 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 3 czerwca 1992r. dotycząca ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy180.

Ustanawia on dwa systemy ochrony roszczeń pracowniczych - system

przywileju i system gwarancji. Pojęcie niewypłacalności zawarte w art. 1 Konwencji odnosi się do sytuacji, w których zgodnie z obowiązującymi przepisami w danym państwie członkowskim oraz praktyką ich stosowania zostało wszczęte postępowanie w stosunku do majątku pracodawcy w celu zaspokojenia roszczeń wierzycieli181. W art. 1 ust. 2 Konwencji została zawarta możliwość rozszerzenia interpretacji pojęcia „niewypłacalność” na inne sytuacje, które wykraczają poza zakres definicji z ust. 1. Konwencja upoważnia także władze państw członkowskich do

179

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 268. Dalej jako Konwencja 181 Więcej na ten temat: A. M. Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008, s. 350-351. 180

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

określenia zakresu, w jakim majątek pracodawcy może stać się przedmiotem postępowania upadłościowego182. Zgodnie z art. 4 ust. 1 Konwencja ma powszechne zastosowanie i powinna być stosowana do wszystkich pracowników i wszystkich gałęzi działalności gospodarczej. Władze państw członkowskich zachowują jednak prawo do wyłączenia spod zakresu Konwencji określonych kategorii pracowników. Wyłączenie to ma zastosowanie do jednej z dwóch części Konwencji – części II dotyczącej ochrony roszczeń pracowników w drodze przywileju albo części III zatytułowanej „Ochrona roszczeń pracowników przez instytucję gwarancji”. Bardzo ważna regulacja zawarta jest w art. 3 Konwencji, który umożliwia państwom członkowskim wybór pomiędzy przyjęciem zasad konwencyjnych opartych na systemie przywileju lub gwarancji183. W części II Konwencji zostały uregulowane zasady uprzywilejowanego traktowania wierzytelności pracowniczych184. Zgodnie z art. 5 Konwencji w wypadku niewypłacalności pracodawcy, roszczenia pracowników wynikające z ich zatrudnienia będą chronione w drodze przywileju, tak by były zaspokojone z majątku niewypłacalnego pracodawcy, zanim nieuprzywilejowani wierzyciele otrzymają swoje udziały. Ustawodawstwo krajowe nada roszczeniom pracowników wyższą pozycję uprzywilejowania niż większości innych uprzywilejowanych roszczeń, w szczególności roszczeń państwa i systemu ubezpieczeń społecznych185. W przypadku, gdy roszczenia pracowników są chronione przez instytucję gwarancji, zgodnie z Częścią III niniejszej Konwencji, roszczenia tak chronione mogą mieć niższą pozycję uprzywilejowania niż roszczenia państwa i systemu ubezpieczeń społecznych186. Przywilej zaspokojenia roszczeń będzie obejmował roszczenia pracowników: 

z tytułu wynagrodzeń, za pewien okres, który nie będzie krótszy niż 3 miesiące, poprzedzający niewypłacalność lub zakończenie stosunku pracy;

182

A. M. Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008, s. 351. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 270; o obowiązkach państw członkowskich: A. M. Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008, s. 353-356. 184 O ochronie roszczeń pracowników w drodze przywileju: A. M. Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008, s. 358-368. 185 Art. 8 ust. 1 Konwencji. 186 Art. 8 ust. 2 Konwencji. 183

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



z tytułu płatnych urlopów należnych za pracę wykonaną podczas roku, w którym nastąpiła niewypłacalność lub zakończenie stosunku pracy, jak również podczas roku poprzedniego;



z tytułu kwot należnych za inne rodzaje płatnej nieobecności, za pewien okres, który nie będzie krótszy niż 3 miesiące, poprzedzający niewypłacalność lub zakończenie stosunku pracy;



z tytułu odpraw należnych pracownikom w wypadku zakończenia stosunku pracy.

Ustawodawstwo krajowe może ograniczyć ochronę roszczeń pracowników w drodze przywileju do określonej kwoty, która nie będzie niższa od społecznie akceptowanego poziomu187. Gdy przywilej, który został przyznany pracownikom zostanie ograniczony, określona kwota powinna zostać zwaloryzowana w razie potrzeby dla utrzymania jej wartości188. W części III Konwencji ustanowione zostały zasady ochrony roszczeń pracowniczych przez instytucję gwarancji189. Konwencja nie definiuje instytucji gwarantujących zaspokojenie wierzytelności pracowników. Zgodnie z art. 9 Konwencja stanowi, że zaspokojenie roszczeń pracowników wobec pracodawcy wynikających z zatrudnienia będzie gwarantowane przez instytucję gwarancji, gdy wypłata nie może być dokonana przez pracodawcę z powodu jego niewypłacalności. Konwencja pozostawia sprawy dotyczące organizacji, funkcjonowania, zarządzania i finansowania instytucji gwarancyjnych władzom państw członkowskich190. Art. 12 Konwencji zawiera katalog roszczeń chronionych przez część III Konwencji. Są to: 

roszczenia pracowników z tytułu wynagrodzeń za pewien okres, który nie będzie krótszy niż osiem tygodni, poprzedzający niewypłacalność lub zakończenie stosunku pracy;



roszczenia pracowników z tytułu płatnych urlopów należnych za pracę wykonaną podczas pewnego okresu, który nie będzie krótszy niż sześć miesięcy, poprzedzający niewypłacalność lub zakończenie stosunku pracy;

187

Art. 7 ust. 1 Konwencji Art. 7 ust. 2 Konwencji. 189 O ochronie roszczeń pracowników w drodze gwarancji: A. M. Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008, s. 369-372. 190 Art. 11 ust. 1 Konwencji. 188

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



roszczenia pracowników z tytułu kwot należnych za inne rodzaje płatnej nieobecności za pewien okres, który nie będzie krótszy niż osiem tygodni, poprzedzający niewypłacalność lub zakończenie stosunku pracy;



odprawy należne pracownikom w wypadku zakończenia stosunku pracy.

Także te roszczenia mogą być ograniczone do określonej kwoty, która nie będzie niższa od społecznie akceptowanego poziomu. Gdy roszczenia zostaną ograniczone, określona kwota będzie podlegała waloryzacji w przypadku konieczności utrzymania jej wartości. Według A.M. Świątkowskiego191: „Poziom gwarancji nie powinien być niższy od trzykrotnej, dwukrotnej lub jednokrotnej stawki wynagrodzenia, które stanowi podstawę wymiaru ekwiwalentów za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe lub odpraw należnych w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika”.

4.2

DYREKTYWA

PRACOWNIKÓW

NR NA

2008/94

WYPADEK

SPRAWIE

OCHRONY

NIEWYPŁACALNOŚCI

PRACODAWCY Utworzenie

rynku

wewnętrznego

Unii

Europejskiej

może

rodzić

potrzebę

restrukturyzacji niektórych gałęzi gospodarki, co może z kolei spowodować wzrost liczby upadłości przedsiębiorstw. W celu ochrony pracowników przed negatywnymi następstwami tych zdarzeń Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przyjęła dyrektywę 2008/94/WE z dnia 22 października 2008r. w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy192. Dyrektywa ta ma na celu zapewnienie ochrony pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy w szczególności poprzez zagwarantowanie zaspokojenia roszczeń pracowników193. Według art. 1 ust. 1 dyrektywy 2008/94 ma ona zastosowanie do roszczeń pracowników wynikających z umów o pracę lub stosunku pracy i istniejących wobec pracodawców, którzy są niewypłacalni. Według L. Florka194: „Objęcie tym postanowieniem dwóch podstaw zatrudnienia wskazuje na zróżnicowany stan prawny występujący 191

A. M. Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008, s. 374. Zwana dalej dyrektywą 2008/94 193 Zgodnie z pkt 3 preambuły 194 L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 157. 192

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

w poszczególnych państwach. Oznacza to również, że dyrektywa obejmuje wszystkich pracowników, zgodnie z definicją pojęcia pracownik w prawie krajowym z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych”. Na mocy art. 1 ust. 2 dyrektywy 2008/94 państwa członkowskie mogą, wyjątkowo, wyłączyć roszczenia niektórych kategorii pracowników z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy, z uwagi na istnienie innych form gwarancji, po stwierdzeniu, że zapewniają one zainteresowanym osobom stopień ochrony równoważny temu, jaki wynika z dyrektywy. W myśl ust. 3 w przypadkach gdy takie przepisy już się stosuje w ustawodawstwie krajowym, państwa członkowskie mogą nadal wyłączać z zakresu niniejszej dyrektywy: pomoc domową zatrudnioną przez osobę fizyczną; rybaków pracujących na zasadzie udziału w zyskach z połowów. Na podstawie art. 2 ust. 2 dyrektywy 2008/94 państwa członkowskie nie mogą wyłączyć z jej zakresu osób: zatrudnionych w niepełnym wymiarze, pracowników zatrudnionych na czas określony, a także osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy czasowej. Państwa członkowskie nie mogą także ustanowić minimalnego czasu trwania umowy o pracę lub stosunku pracy w celu kwalifikacji pracowników do zgłaszania roszczeń na podstawie niniejszej dyrektywy. Według dyrektywy 2008/94 pracodawca uważany jest za niewypłacalnego, jeżeli zostały spełnione dwa warunki195: 1) został zgłoszony wniosek o otwarcie postępowania zbiorowego w oparciu o niewypłacalność pracodawcy, przewidzianego w przepisach ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państwa członkowskiego, obejmującego częściowe lub całkowite zajęcie majątku pracodawcy oraz wyznaczenie syndyka lub osoby wykonującej podobne zadanie; zaś 2) właściwy organ: zadecydował o wszczęciu postępowania; lub stwierdził definitywne zamknięcie przedsiębiorstwa lub zakładu pracodawcy, jak również, że majątek nie jest wystarczający, by wszczynanie postępowania było uzasadnione. Dyrektywa nie zabrania państwom członkowskim rozszerzenia ochrony pracowników na inne sytuacje niezwiązane z niewypłacalnością, takie jak np., trwałe faktyczne wstrzymanie płatności196. Według L. Florka197 zgodnie z dyrektywą pracodawca musi być zdolny do upadłości. Poprzez takie określenie pojęcia niewypłacalności zbliża to je do pojęcia upadłości, gdyż łączy to z zaprzestaniem płacenia długów. Brak wniosku o wszczęcie postępowania lub odrzucenie wniosku o upadłość powoduje, że pracodawca nie jest niewypłacalny w rozumieniu dyrektywy 2008/94. 195

L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 158. Art. 2 ust. 4 dyrektywy 2008/94 197 L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 159. 196

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

W przypadku niewypłacalności pracodawcy instytucja gwarancyjna przejmuje obowiązek zaspokojenia roszczeń pracowniczych. Zgodnie z dyrektywą 2008/94 państwa członkowskie powinny podjąć niezbędne środki, by instytucje gwarancyjne zapewniły wypłatę należności z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowników, które wynikają z umowy o pracę lub stosunku pracy, a także odprawy z tytułu zakończenia stosunku pracy. L. Florek198, stwierdza, że: „Dyrektywa nie określa wyraźnie rzeczowego zakresu świadczeń gwarancyjnych, stwierdzając jedynie w art. 3, że obejmuje on roszczenia wynikające z umowy o prace lub stosunku pracy […], włączając w to, jeśli tak stanowi prawo krajowe, wypłatę odprawy w związku z ustaniem stosunku pracy. Na mocy tego przepisu dyrektywy roszczenia

przejmowane

przez

instytucję

gwarancyjną

dotyczą

niewypłaconego

wynagrodzenia. Zgodnie z art. 2 ust. 2 dyrektywa nie narusza prawa krajowego w zakresie między innymi pojęcia płacy. Oznacza to, iż zakres prawa do wynagrodzenia […] jest ustalany zgodnie z prawem krajowym. Tym samym należy przyjąć, iż gwarantuje ona te świadczenia, które w danym państwie mają charakter wynagrodzenia”.

Instytucja

gwarancyjna ma przejąć roszczenia z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia za okres poprzedzający określony dzień ustalony przez państwa członkowskie lub, jeśli ma to zastosowanie, następujący po tym dniu. Państwa członkowskie mają prawo do ograniczenia obowiązku zaspokojenia roszczeń do pewnego okresu, który nie może być krótszy niż okres obejmujący wynagrodzenie za ostatnie trzy miesiące (kalendarzowe) stosunku pracy199. Państwa członkowskie mogą włączyć ten minimalny trzymiesięczny okres do okresu referencyjnego trwającego nie mniej niż sześć miesięcy. Państwa członkowskie ustanawiające okres referencyjny trwający nie mniej niż 18 miesięcy mogą także ograniczyć okres, za który niezaspokojone roszczenia są zaspokajane przez instytucję gwarancyjną, do ośmiu tygodni. W takim przypadku do wyliczenia minimalnego okresu stosuje się te okresy, które są najbardziej korzystne dla pracownika. Na mocy art. 4 ust. 3 dyrektywy 2008/94 państwa członkowskie mogą ustalić pułapy wypłat dokonywanych przez instytucje gwarancyjne. Pułapy te nie mogą być ustalane poniżej poziomu zgodnego z celem społecznym dyrektywy. Jeśli państwa członkowskie korzystają z tej możliwości, powiadamiają Komisję o metodach, według których pułap został ustalony.

198 199

L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 160. L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 159.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Artykuł 12 dyrektywy 2008/94 upoważnia państwa członkowskie do podjęcia kroków, które są niezbędne w celu uniknięcia nadużyć oraz uchylenia lub ograniczenia przewidzianego w art. 3 dyrektywy obowiązku płatności świadczeń, jeżeli jego wypełnienie nie jest uzasadnione z powodu istnienia powiązań lub wspólnych interesów pracownika lub pracodawcy, wynikających z ich umowy mającej na celu obejście prawa. Odpowiedzialność instytucji gwarancyjnych może zostać ograniczona albo wyłączona, jeżeli pracownik sam albo wspólnie ze swoimi bliskimi krewnymi jest właścicielem istotnej części przedsiębiorstwa lub zakładu pracy i ma znaczący wpływ na jego działalność200. Na podstawie art. 5 dyrektywy 2008/94 państwa członkowskie zobowiązane są do określenia finansowania, struktury i działalności instytucji gwarancyjnych. Muszą one uwzględnić następujące zasady: 

majątek instytucji powinien być niezależny od majątku pracodawców i nie może być zajęty w ramach postępowania upadłościowego;



pracodawcy biorą udział w finansowaniu, chyba że jest ono w całości zapewnione przez organy publiczne;



zobowiązania płatnicze instytucji istnieją niezależnie od wykonywania obowiązków udziału w finansowaniu.

Art. 6 dyrektywy 2008/94 umożliwia państwom członkowskim zastrzeżenie, że postanowienia dotyczące świadczeń i instytucji gwarancyjnych nie będą stosowane do składek wnoszonych do krajowych systemów ubezpieczeń społecznych lub do dodatkowych zakładowych lub międzyzakładowych programów emerytalnych, odrębnych od krajowych ustawowych systemów zabezpieczenia społecznego. Instytucja gwarancyjna zostaje, więc zwolniona z obowiązku płacenia takich składek. Nie może to jednak prowadzić do ograniczenia uprawnień pracowniczych do świadczeń ubezpieczeniowych w związku z upadłością pracodawcy, pozwala jednak na wybranie innego systemu gwarancji w tym zakresie201. Zgodnie z art. 7 dyrektywy państwa członkowskie mają podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia, aby niezapłacenie przez pracodawcę instytucjom ubezpieczeniowym obowiązkowych składek wymaganych z tytułu krajowych ustawowych systemów zabezpieczenia społecznego, przed wystąpieniem niewypłacalności pracodawcy, nie 200 201

L. Florek, Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010, s. 160. L. Florek, Prawo pracy, Warszawa 2013, s. 162-163.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wpływało niekorzystnie na prawo pracowników do świadczeń wypłacanych przez te instytucje ubezpieczeniowe, w zakresie, w jakim składki przypadające na pracownika zostały potrącone z wypłaconego mu wynagrodzenia. Państwa członkowskie mają także zapewnić ochronę interesów pracowników i osób, które opuściły przedsiębiorstwo lub zakład pracodawcy przed dniem zaistnienia niewypłacalności pracodawcy, w zakresie nabytych przez nich praw do świadczeń emerytalnych lub praw do nabycia uprawnień do tych świadczeń w przyszłości, w tym świadczeń dla osób w razie śmierci żywiciela, przysługujących im z tytułu uczestnictwa w dodatkowych zakładowych lub międzyzakładowych programach emerytalnych istniejących poza krajowymi ustawowymi systemami zabezpieczenia społecznego202. W art. 9 dyrektywy 2008/94 uregulowano kwestię niewypłacalności przedsiębiorstwa działającego na obszarze co najmniej 2 państw członkowskich. W takim przypadku instytucją odpowiedzialną za zaspokajanie niezaspokojonych roszczeń pracowników jest instytucja w tym państwie członkowskim, na którego terytorium zwykle wykonują lub wykonywali oni swoją pracę. Zakres świadczeń zgodnie z art. 9 ust. 2 dyrektywy 2008/94 będzie określony prawem państwa, w którym działa instytucja gwarancyjna. Państwa członkowskie mają podjąć niezbędne kroki w celu zapewnienia, że stwierdzenie stanu niewypłacalności w jednym państwie będzie brane pod uwagę w innym państwie. Art. 10 dyrektywy 2008/94 stanowi, że w omawianej sytuacji państwa członkowskie wydadzą przepisy zapewniające przekazywanie informacji o stanie upadłości właściwym organom administracyjnym lub instytucjom gwarancyjnym innego państwa członkowskiego. Powinny one zawiadomić Komisję i inne państwa członkowskiego o sposobie kontaktowania się z tymi organami. Państwo członkowskie powinno zawiadomić także Komisję i inne państwa członkowskie o rodzajach krajowych postępowań upadłościowych mieszczących się w zakresie dyrektywy, a także o wszelkich zmianach w tym zakresie. Informacje te Komisja udostępnia publicznie203. Dyrektywa 2008/94 weszła w życie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, to jest 17 listopada 2008r. Według sprawozdania Komisji Europejskiej dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego wdrożenia 202 203

Art. 8 dyrektywy 2008/94. L. Florek, Prawo pracy, Warszawa 2013, s. 164.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

i stosowania niektórych przepisów dyrektywy 2008/94/WE w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy z dnia 28 lutego 2011r.: „ […] Komisja uważa, że dyrektywa ta nadal odgrywa kluczową rolę w zapewnianiu minimalnego poziomu ochrony praw pracowników na rynku wewnętrznym. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do ustanowienia instytucji gwarancyjnych, które interweniują w sytuacjach niewypłacalności, aby zaspokajać zaległe roszczenia pracowników. 3,4 mln pracowników, którzy skorzystali z siatki bezpieczeństwa, zapewnionej interwencją instytucji gwarancyjnych w ciągu ostatnich czterech lat, głównie w okresie kryzysu gospodarczego, potwierdza użyteczność dyrektywy. […]Powyższa analiza wykazuje, że ogólnie przepisy podlegające obowiązkowi zdania sprawozdania, są poprawnie wdrożone i stosowane. Wciąż jeszcze istnieją kwestie wzbudzające obawy, które Komisja ma zamiar rozwiązać odpowiednimi środkami, w tym, jeśli zajdzie taka konieczność, postępowaniami w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Komisja nadal będzie monitorować działanie dyrektywy, uwzględniając dalszy rozwój sytuacji w dziedzinie prawa pracy i prawa dotyczącego niewypłacalności, tak aby zagwarantować prawidłowe osiągnięcie celu dyrektywy”. W załączniku technicznym przygotowano ciekawe zestawienie liczby spraw, a także liczby pracowników, których niezaspokojone roszczenia zostały w całości lub w części pokryte przez instytucję gwarancyjną

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Tabela nr 1 Liczba spraw, w przypadku, których zwracano się o interwencję instytucji gwarancyjnej204

204

Źródło załącznik nr 1 do sprawozdania Komisji Europejskiej dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego wdrożenia i stosowania niektórych przepisów dyrektywy 2008/94/WE w sprawie ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy z dnia 28 lutego 2011r

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Tabela

Liczba

pracowników,

których

niezaspokojone

roszczenia

zostały w całości lub w części pokryte przez instytucję gwarancyjną205

205

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

4.3

ZASPOKOJENIE

ROSZCZEŃ

PRACOWNICZYCH

W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM Z MASY UPADŁOŚCI Jednym z systemów zaspokojenia roszczeń pracowniczych jest tzw. system pierwszeństwa, który ma na celu zapewnienie pracownikom wysokiego priorytetu zaspokojenia ich roszczeń względem innych wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Odziaływanie zasady pierwszeństwa polega na zaliczeniu przysługujących im roszczeń do uprzywilejowanej kategorii206. Realizacja interesu wierzyciela pracowniczego w postępowaniu upadłościowym może przybrać różne formy dopuszczalne przez postępowanie upadłościowe. Może on złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, który zainicjuje postępowanie upadłościowe w przypadku uwzględnienia wniosku o ogłoszenie upadłości przez sąd upadłościowy. W czasie zaś właściwego postępowania upadłościowego każdy z wierzycieli pracowniczych uprawniony jest do zgłoszenia i popierania zgłoszonego roszczenia zgodnie z trybem przewidzianym przez przepisy prawa upadłościowego. Wierzyciel pracowniczy może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości pracodawcy na ogólnych zasadach określonych przez art. 18 – 54a prawa upadłościowego. Zgodnie z art. 24 prawa upadłościowego wystarczy uprawdopodobnienie istnienia wierzytelności we wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy. Uwzględnienie wniosku o ogłoszenie upadłości przez sąd upadłościowy

nie

jest

równoznaczne

w postępowaniu upadłościowym

207

uznaniem

wierzytelności

wnioskodawcy

Ustalenie wierzytelności i ich zaspokojenie w postępowaniu upadłościowym zależy od czasu powstania wierzytelności, które pozwala wyróżnić wierzytelności do upadłego, które przysługują za okres przed dniem ogłoszenia upadłości oraz wierzytelności w stosunku do masy upadłości, które powstają w czasie postępowania upadłościowego. Do wierzytelności powstających od dnia ogłoszenia upadłości możemy zaliczyć: przypadające za okres od tego dnia wynagrodzenia oraz wymagalne w tym okresie odszkodowania, odprawy i inne jednorazowe świadczenia, które nazywane są tradycyjnie długami syndyka lub długami masy

206 207

M. Gersdorf, Niewypłacalność pracodawcy w prawie pracy, Warszawa 2002, s. 17-35. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 289.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

upadłości208.

Zobowiązania te zaliczają się do kosztów postępowania upadłościowego

zgodnie z art. 230 ust. 2 prawa upadłościowego. Powinny być one uiszczane na bieżąco, zaś powstałe na ich tle spory powinny być rozpoznawane według zasad ogólnych. Wierzytelności powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości są określane mianem wierzytelności do upadłego209. Obie wyróżnione grupy wierzytelności podlegają zaspokojeniu z funduszu masy upadłości. Pojęcie należności ze stosunku pracy na gruncie prawa upadłościowego obejmuje pod względem przedmiotowym całokształt roszczeń pracownika w stosunku do pracodawcy, które wynikają z treści indywidualnego stosunku pracy210. Należą do nich także roszczenia znajdujące podstawę zarówno w normatywnej, jak i umownej treści stosunku pracy, co dotyczy w szczególności umów o pracę i innych aktów zawiązujących stosunek pracy oraz umów uzupełniających stosunek pracy. Uwzględnić należy także wszystkie świadczenia majątkowe pracodawcy ze stosunku pracy, w tym: odprawy, nagrody i odszkodowania wynikające z naruszenia przez pracodawcę obowiązków objętych treścią stosunku pracy. Do należności ze stosunku pracy nie zaliczają się roszczenia pracownika powstające ze stosunków prawnych, które są odrębne od stosunków pracy, ale są związane ze stosunkiem pracy, są to: roszczenia pracownika o zwrot kosztów używania samochodu prywatnego dla celów służbowych, roszczenie o wynagrodzenie z tytułu praw autorskich i wynalazczych w przypadku, gdy obowiązek pracy twórczej nie wynika z treści stosunku pracy, roszczenia o odszkodowanie pracownika, których źródłem jest naruszenie obowiązku pracodawcy nieobjętego treścią stosunku pracy (odszkodowanie przysługujące niedoszłemu pracownikowi z powodu niewywiązania się przez pracodawcę z zobowiązania zawartego w przedwstępnej umowie o pracę)211. Do należności ze stosunku pracy nie można zaliczyć w rozumieniu art. 342 ust. 1 pkt 1) prawa upadłościowego należności ubocznych, w tym odsetek przypadających od roszczeń głównych, podlegają one zaspokojeniu w trzeciej kategorii, zaliczają się, więc one do kategorii nieuprzywilejowanej. Należności ze stosunku pracy zgodnie z art. 342 ust. 1 pkt 1) w ujęciu podmiotowym obejmują należności wywodzone z umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania i spółdzielczej umowy o pracę. 208

P. Janda, Sposoby zaspokojenia roszczeń w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, Warszawa 2007, s. 64-65. 209 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 275. 210 M. Latos Miłkowska, Likwidacja i upadłość pracodawcy (w:) M. Latos-Miłkowska, Pisarczyk Ł., Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005, s.260; R. Adamus, Prawo naprawcze przedsiębiorcy, Warszawa 2009, s. 555; S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 1027. 211 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 283.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Wykonawcy umów cywilnoprawnych oraz osoby świadczące na rzecz pracodawcy tzw. zatrudnienie niepracownicze np. z tytułu pracy nakładczej nie wchodzą w zakres podmiotowy pojęcia należności ze stosunku pracy. Oprócz pracowników do należności ze stosunku pracy uprawnieni są członkowie rodziny zmarłego pracownika, którzy zgodnie z art. 93 k.p. są uprawnieni do odprawy pośmiertnej, której źródłem jest stosunek pracy łączący zmarłego pracownika z pracodawcą, a także mają oni roszczenia o niezrealizowane prawa majątkowe, nabyte w ramach wygasłego stosunku pracy (art. 631§ 2 k.p.)212. Przed wejściem w życie nowelizacji ustawy prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 15 maja 2015r. kategorię pierwszą zaspokojenia ograniczono do wierzytelności masy upadłości, do których należały koszty postępowania upadłościowego, a także inne zobowiązania, które przypadały za okres od dnia ogłoszenia upadłości, w tym także należności ze stosunku pracy213. Kategorię drugą stanowiły wyłącznie uprzywilejowane wierzytelności, które przypadały przed dniem ogłoszenia upadłości w tym należności ze stosunku pracy. Obecnie w art. 342 ust.1 pkt 1 mocą noweli z dnia 15 maja 2015r. objęto w kategorii pierwszej przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy. Roszczenia z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego, nie zostały ujęte w kategorii pierwszej, ponieważ osoby te są odpowiedzialne za stan upadłości pracodawcy. Koszty postępowania oraz inne zobowiązania masy powstałe po ogłoszeniu upadłości w tym należności ze stosunku pracy powstałe po ogłoszeniu upadłości pracodawcy zaspokajane będą jeszcze z pierwszeństwem przed pierwszą kategorią zgodnie z art. 344 ust. 1 prawa upadłościowego na bieżąco zgodnie z art. 343 ust. 1 prawa upadłościowego, ewentualnie w drodze podziału funduszów masy przewidzianego w art. 343 ust. 2 prawa upadłościowego214. Dzień ogłoszenia upadłości nadal jest więc cezurą wyznaczająca kolejność zaspokojenia należności ze stosunku pracy. W przypadku, gdy ogłoszenie upadłości następuje w trakcie określonego miesiąca kalendarzowego to wynagrodzenie przysługujące pracownikowi za ten miesiąc będzie zaliczane częściowo do kosztów postępowania zgodnie z art. 344 ust. 1 prawa upadłościowego i kategorii pierwszej, proporcjonalnie do okresu pracy w tym miesiącu, który przypada przed i po ogłoszeniu upadłości. Jednoznacznie przedstawia 212

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 278-279. Historyczne przemiany kategorii zaspokojenia należności pracowniczych opisał A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 276-277. 214 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 342 prawa upadłościowego 213

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

się kwestia świadczeń jednorazowych takich jak odprawy itp. uprawnienie do tych świadczeń wiąże się zwykle z dniem rozwiązania stosunku pracy, który jest relewantny w przypadku zaliczenia wierzytelności do kosztów postępowania albo pierwszej kategorii zaspokojenia. W przypadku świadczeń, które powstały w dniu ogłoszenia upadłości zaliczamy je do kosztów postępowania upadłościowego215. Kluczowe znaczenie w przypadku zaspokojenia wierzytelności do upadłego ma ich ustalenie na liście wierzytelności, ponieważ w postępowaniu upadłościowym wyłączona jest możliwość ich dochodzenia w trybie zwykłego procesu przed sądem pracy. Lista wierzytelności powinna obejmować wyłącznie wierzytelności, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości pracodawcy. W celu jej ustalenia prowadzone jest postępowanie na podstawie wniosków wierzycieli, które przybierają postać zgłoszeń wierzytelności zgodnie z art. 236-243 prawa upadłościowego. Zastosowanie, bowiem ma zasada nieorzekania ponad żądnie, co powoduje, że zgłoszenie wierzytelności jest formalną przesłanką wciągnięcia jej na listę wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Zasada ta doznaje jednak ograniczeń w przepisach prawa upadłościowego, które nakazują umieścić określone wierzytelności na liście niezależnie od tego, czy wierzyciel dokonał jej zgłoszenia. Zgodnie z art. 237 prawa upadłościowego nie wymagają zgłoszenia należności ze stosunku pracy. W uzasadnieniu rządowego projektu o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 11 czerwca 2008r.216 wskazano, że liczba wierzytelności pracowniczych upadłego często jest bardzo duża, a dokumenty upadłego pozwalają na ich precyzyjne ustalenie. Należności ze stosunku pracy umieszczane są z urzędu na liście wierzytelności 217. Czasami będzie jednak konieczne zgłoszenie wierzytelności w przypadku braku odpowiedniej dokumentacji. Tylko należności ze stosunku pracy oraz na podstawie art. 238 prawa upadłościowego roszczenia Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych o zwrot świadczeń wypłaconych pracownikom upadłego podlegają zgłoszeniu na listę wierzytelności z urzędu. Nie podlegają zgłoszeniu odsetki od zobowiązań upadłego, które nie zaliczają się do należności ze stosunku pracy. Syndyk zobowiązany jest do sporządzenia listy wierzytelności i przekazania jej sędziemu-komisarzowi. Sędzia-komisarz powinien sprawdzić czy lista wierzytelności spełnia wymagania formalne określone w art. 245 prawa upadłościowego, takie jak oznaczenie sumy 215

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 290. Druk Sejmowy nr 654. 217 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 290-291. 216

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

uznanej wierzytelności oraz przydzieloną jej kategorię zaspokojenia, która została określona na podstawie art. 342 ust. 1 prawa upadłościowego. Zawiadomienie o sporządzeniu listy wierzytelności

podlega

obwieszczeniu

dnia

utworzenia

Centralnego

Rejestru

Restrukturyzacji i Upadłości tj. 1 lutego 2018r. w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, zaś sama lista wykładana jest w sekretariacie sądu218. Po 1 lutym 2018r. lista wierzytelności składana będzie w postaci elektronicznej i zostanie ona zamieszczona w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji

Upadłości.

Każdy

będzie

miał

dostęp

danych

zwartych

w obwieszczanych w Rejestrze postanowieniach, dokumentach i informacjach. Zgodnie z art. 221 ust. 2 i 3 prawa upadłościowego na wniosek syndyka lub z urzędu sędzia-komisarz może zarządzić dokonanie obwieszczenia także w inny sposób, zaś na żądanie upadłego lub wierzyciela, na ich koszt, obwieszczenie może być dokonane w sposób przez nich wskazany. Zgodnie z art. 256 prawa upadłościowego w terminie dwóch tygodni od daty obwieszczenia wierzyciel, upadły lub ten, któremu odmówiono uznania wierzytelności może złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw. Sprzeciw powinien odpowiadać wymogom formalnym pisma procesowego, a ponadto wskazywać zaskarżoną wierzytelność oraz zawierać wniosek co do uznania albo odmowy uznania wierzytelności wraz z uzasadnieniem i wskazaniem dowodów na jego poparcie. W przypadku, gdy sprzeciw nie odpowiada tym wymaganiom lub nie uiszczono należnej opłaty pismo zostaje zwrócone wraz z wezwaniem do uzupełnienia braków zgodnie z art. 130 k.p.c. W myśl art. 259 prawa upadłościowego sprzeciw zostaje rozpoznany na posiedzeniu niejawnym w terminie 2 miesięcy od jego wniesienia przez sędziego-komisarza, zastępcę sędziego-komisarza albo wyznaczonego sędzię. Wyjątkowo, gdy sędzia-komisarz uzna to za potrzebne, konieczne będzie wyznaczenie rozprawy, o której zawiadamia syndyka, upadłego oraz wierzyciela, który wniósł sprzeciw, i wierzyciela, którego wierzytelności sprzeciw dotyczy. Niestawiennictwo tych osób, nawet usprawiedliwione, nie wstrzymuje wydania postanowienia. Syndyk w toku postępowania traktowany jest jako uczestnik postępowania. Na postanowienie sędziego-komisarza rozstrzygające sprzeciw służy zażalenie, który należy wnieść do sądu upadłościowego za pośrednictwem

sędziego-komisarza

(zastępcy

sędziego-komisarza

lub

sędziego

wyznaczonego). Termin do wniesienia zażalenia wynosi siedem dni i w razie niezłożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia biegnie od daty ogłoszenia postanowienia na

218

Art. 255 prawa upadłościowego w związku z art. 455 i 5 prawa restrukturyzacyjnego

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

rozprawie219. Postanowienie sądu kończy procedurę odwoławczą i jest prawomocne w chwili wydania. Po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie sprzeciwu, a w razie jego zaskarżenia, po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, sędzia-komisarz dokonuje zmian na liście wierzytelności na podstawie tych postanowień oraz zatwierdza listę wierzytelności220. Bez zatwierdzenia lista wierzytelności nie wywołuje skutków określonych przez prawo upadłościowe. W ramach omówionego trybu nie występują szczególne regulacje, które dotyczyłby wierzycieli ze stosunku pracy. Wierzyciele ci ponoszą na zasadach ogólnych koszty postępowania związane z ustaleniem i zaskarżeniem listy wierzytelności221. Ustalenie roszczenia na liście wierzytelności umożliwia wierzycielowi uzyskanie prawa do zaspokojenia z masy upadłości zgodnie z kolejnością wyznaczoną kategorią zaspokojenia. Wierzyciel staje się też uczestnikiem postępowania, przez co będzie mógł uczestniczyć zgodnie z art. 195 ust. 1 prawa upadłościowego w zgromadzeniu wierzycieli, a także może zostać powołany przez sędziego-komisarza na członka rady wierzycieli zgodnie z art. 201 ust. 2 prawa upadłościowego. Lista wierzytelności istotna jest również po zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego,

bowiem

wyciąg

zatwierdzonej

przez

sędziego-komisarza

listy

wierzytelności stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko upadłemu zgodnie z art. 264 ust 1 prawa upadłościowego. Po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w postępowaniu klauzulowym może on zostać wykorzystany w egzekucji przez wierzyciela. Po nadaniu wyciągowi z listy wierzytelności klauzuli wykonalności, zarzut, że wierzytelność objęta listą wierzytelności nie istnieje albo że istnieje w mniejszym zakresie, upadły może podnieść w drodze powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, a więc w odrębnym postępowaniu. W przypadku wierzytelności zgłoszonej po terminie lub ujawnieniu się wierzytelności, która nie wymaga zgłoszenia, wierzytelność taka zostaje umieszczona na uzupełnieniu listy wierzytelności222. Lista wierzytelności ulega sprostowaniu stosownie do prawomocnych orzeczeń. Zmiana wysokości wierzytelności zaistniała po ustaleniu listy wierzytelności jest

219

P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 259 prawa upadłościowego 220 Art. 260 prawa upadłościowego. 221 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 292. 222 Art. 262 ust. 1 prawa upadłościowego.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

uwzględniana przy sporządzeniu planu podziału albo przy głosowaniu na zgromadzeniu wierzycieli223. Zasadniczo wyłączną droga dochodzenia wierzytelności powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości, które podlegają umieszczeniu na liście wierzytelności jest ich tryb zgłoszenia wierzytelności sędziemu-komisarzowi. Wytoczenie powództwa przez wierzyciela przed ogłoszeniem upadłości pozwanego i nie umieszczenie wierzytelności na liście stanowi jedyny wyjątek w dochodzeniu wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Powoduje to, że powstaje istotne zróżnicowanie wśród grupy wierzycieli upadłego, którzy posiadają wierzytelności powstałe przed ogłoszeniem upadłości na tych, którzy wytoczyli powództwo przeciwko dłużnikowi oraz na tych, którzy powództwa nie wytoczyli224. Postępowanie dotyczące masy upadłości zgodnie z art. 174 § 1 pkt 4) k.p.c. ulega zawieszeniu z dniem ogłoszenia upadłości, niezależnie od tego, po której stronie znajduje się upadły. W przypadku zawieszenia postępowania wierzyciel pracowniczy może zgłosić swoją wierzytelność, która może zostać uznana przez syndyka z urzędu. Pewnym dopełnieniem regulacji z art. 174 k.p.c. jest art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego zgodnie, z którym postępowanie sądowe w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Nie dotyczy to, więc wierzytelności, która została uznana w postępowaniu upadłościowym, ale przyszeregowana do innej kategorii zaspokojenia. Na mocy art. 174 § 3 k.p.c. sąd wzywa syndyka do udziału w sprawie. Według A. Jakubeckiego syndyk może odmówić wstąpienia do spraw, które wpływają na skład masy upadłości, jako aktywa masy, nie zaś jako jej pasywa w postaci zobowiązania dochodzonego przez wierzyciela225. Powoduje to, ze prawo wyboru wstąpienia syndyka do postępowania przysługuje mu tylko wtedy, gdy syndyk jest czynną a nie bierną stroną postępowania cywilnego. Występuje, więc on obligatoryjnie po stronie pozwanej w przypadku podjęcia zawieszonego postępowania. Według A. Tomanka226 odmienny pogląd prowadziłby do pozbawienia strony przeciwnej, a w szczególności wierzyciela pracowniczego ochrony prawnej, uniemożliwiając uzyskanie prawomocnego wyroku sądu pracy przeciwko 223

Art. 262 ust. 2 prawa upadłościowego . A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 294. 225 A. Jakubecki, Ogłoszenie upadłości strony procesu cywilnego – uwagi na tle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, Przegląd Sądowy, Nr 7-8/2007, s. 47. 226 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 296. 224

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

syndykowi, który mógłby skutkować sprostowaniem listy wierzytelności zgodnie z art. 262 ust. 2 prawa upadłościowego i powstaniem uprawnienia wierzyciela do zaspokojenia z masy upadłości.

Według A. Tomanka227 wierzyciel pracowniczy w trakcie postępowania

upadłościowego nie może skutecznie zainicjować procesu o wierzytelność, która podlega zaspokojeniu z masy upadłości, gdyż jedyny możliwy tryb jej dochodzenia to zgłoszenie jej sędziemu-komisarzowi. W przypadku wniesienia pozwu sąd nie powinien go jednak odrzucić, ale uznać swoją niewłaściwość i przekazać sprawę sędziemu-komisarzowi w postepowaniu upadłościowym, ponieważ zgodnie z art. 201 k.p.c. wszczęcie sprawy następuje w postępowaniu odrębnym z prawa pracy, zamiast w postępowaniu upadłościowym, co skutkuje funkcjonalną niewłaściwością sądu procesowego do rozpoznania sprawy228. Sędziakomisarz powinien rozpoznać tą sprawę jako dokonane przez wierzyciela zgłoszenie wierzytelności229. Dla roszczeń ze stosunku pracy, które powstają w trakcie postępowania upadłościowego droga procesowa jest otwarta230. W przypadku wystąpienia sporu pomiędzy syndykiem a pracownikiem właściwy do jego rozstrzygnięcia będzie sąd pracy, który rozpozna sprawę w postepowaniu odrębnym. Wspomnieć należy, że roszczenia te (np. roszczenia pracownika przypadające za okres po ogłoszeniu upadłości: wynagrodzenie pracownika za okres po ogłoszeniu upadłości czy też ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy) nie podlegają umieszczeniu na liście wierzytelności. Zasadniczo od dnia ogłoszenia upadłości, postępowania w sprawach dotyczących masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone przez syndyka lub przeciwko niemu zgodnie z art. 144 ust. 1 prawa upadłościowego. Syndyk w tych sprawach występuje na rzecz upadłego, ale we własnym imieniu231. Według W. Broniewicza232 syndyk korzysta z legitymacji procesowej na zasadzie subrogacji, która może przybrać postać podstawienia procesowego o bezwzględnym charakterze. Powoduje to uwidocznienie różnicy między pozycją syndyka w materialnym i procesowym prawie pracy. W materialnym prawie pracy pozycję syndyka określa art. 31 k.p., zgodnie z którym syndyk dokonuje czynności 227

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 296. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 297. 229 S. Cieślak, Wpływ postępowania upadłościowego na postępowania w sprawach gospodarczych, Palestra, nr 9-10/2008, s. 17-19. 230 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 297. 231 Art. 144 ust. 2 prawa upadłościowego 232 W. Broniewicz, Stanowisko syndyka masy upadłości w procesach z jego udziałem, Państwo i Prawo, nr 2/1993, s. 41 i nast. 228

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

za upadłego pracodawcę, zachowując pozycję strony indywidualnych i zbiorowych stosunków prawa pracy. Syndyk w prawie procesowym umocowany jest wyłącznie poprzez przepisy prawa upadłościowego, co powoduje, że występuje w procesie jako strona, nie zaś reprezentant upadłego pracodawcy233. Po zatwierdzeniu listy wierzytelności następuje zaspokojenie wierzytelności w drodze jednorazowego bądź kilkakrotnego podziału funduszów masy upadłości. Przepisy o podziale funduszów masy upadłości tj. art. 335-360 prawa upadłościowego regulują zasady zaspokojenia wierzytelności z masy upadłości. Fundusze masy upadłości obejmują sumy uzyskane z likwidacji masy upadłości oraz dochód uzyskany z prowadzenia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa upadłego, a także odsetki od tych sum zdeponowanych w banku, chyba, że przepisy ustawy stanowią inaczej234. Podziału funduszów masy upadłości dokonuje się jednorazowo albo kilkakrotnie w miarę likwidacji masy upadłości po zatwierdzeniu przez sędziego-komisarza listy wierzytelności w całości lub części, w przypadku, gdy sędzia-komisarz zatwierdzi listę wierzytelności częściowo, w planie podziału konieczne jest uwzględnienie kwot, które objęte są nierozpoznanymi sprzeciwami. Ma to zabezpieczyć środki na ewentualną wypłatę po prawomocnym rozpoznaniu sprzeciwów. Postępowanie podziałowe przeprowadzane jest w miarę likwidacji masy upadłości, co oznacza, że zakres zaspokojenia wierzyciela uzależniony jest od sumy środków pieniężnych, którą rozporządza syndyk. Ostateczny podział masy następuje po całkowitym zlikwidowaniu masy upadłości zgodnie z art. 337 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego. Zaspokojeniu podlegają wierzytelności według kolejności, która została ustalona na liście wierzytelności. Jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii, a jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich235. Sporządzenie i wykonanie planu podziału należy do obowiązków syndyka. Syndyk sporządza i składa sędziemu-komisarzowi plan podziału funduszów masy upadłości, w którym: określa sumę podlegającą podziałowi; wymienia wierzytelności i prawa osób uczestniczących w podziale; określa sumę, jaka każdemu z uczestników przypada z podziału; 233

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 298. Art. 335 prawa upadłościowego. 235 Art. 344 ust. 2 prawa upadłościowego. 234

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wskazuje, które sumy mają być wypłacone, a które i z jakich przyczyn mają być pozostawione w depozycie sądowym lub pozostawione w masie upadłości na zaspokojenie wierzytelności objętych nierozpoznanymi sprzeciwami; określa, czy plan podziału jest częściowy czy ostateczny236. Sędzia-komisarz może wnieść do planu poprawki lub nakazać syndykowi dokonanie zmian w planie. Po uruchomieniu 1 lutego 2018r. Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości plan podziału będzie składany w postaci elektronicznej i udostępniony do wglądu w Rejestrze. Obecnie jest on jedynie udostępniany do wglądu w wersji papierowej w sekretariacie sądu, dla wygody wierzycieli po uruchomieniu systemu także będzie dostępny w sekretariacie sądu w papierowej wersji 237. Sędzia-komisarz zawiadamia upadłego i członków rady wierzycieli oraz obwieszcza, że plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu i w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia wnosić zarzuty przeciwko planowi podziału. Do wniesienia zarzutów uprawniony jest wierzyciel jak również upadły. Zarzuty rozpoznaje sędzia-komisarz, który może w razie potrzeby zarządzić wysłuchanie strony, których praw dotyczą zarzuty. Po rozpoznaniu zarzutów sędzia-komisarz wydaje postanowienie, na które przysługuje stronie zażalenie do sądu upadłościowego, który działa jako sąd drugiej instancji i zamyka procedurę odwoławczą238. W przypadku braku zarzutów sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału. W razie wniesienia zarzutów przeciwko planowi sprostowanie i zatwierdzenie planu podziału następuje po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie zarzutów, a w razie jego zaskarżenia po wydaniu postanowienia sądu; plan zaś powinien zostać wykonany w częściach, których nie dotyczą żądania zgłoszone w zarzutach lub zażaleniu. W takim przypadku zakres wykonania planu musi określić sędzia-komisarz. Należności ze stosunku pracy powstałe w toku postępowania upadłościowego są realizowane jako koszty postępowania upadłościowego i korzystają ze wzmożonego uprzywilejowania w stosunku do wierzytelności zaliczonych do kategorii pierwszej, tworzą swoistą kategorię „zero”239. Syndyk zobowiązany jest pokrywać je na bieżąco, co oznacza, że do ich zaspokojenia niepotrzebny jest plan podziału. Według P. Zimmermana240:

236

Art. 347 prawa upadłościowego. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 347 prawa upadłościowego 238 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 299. 239 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 343 prawa upadłościowego 240 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 343 prawa upadłościowego 237

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Obowiązkiem syndyka jest takie gospodarowanie funduszami masy, żeby zobowiązania te pokrywać na bieżąco. Problem z realizacją tego postulatu, niezawiniony przez syndyka, występuje w wypadku pozostawania w przedsiębiorstwie upadłego na dzień ogłoszenia upadłości dużej liczby pracowników, często uprzywilejowanych co do wysokości odpraw i odszkodowań za rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli następuje to po dniu ogłoszenia upadłości, koszty rozwiązania stosunków pracy są kosztami postępowania upadłościowego, a są to kwoty bardzo znaczne i ich zapłata na bieżąco nie zawsze jest możliwa. Wyjątkowo zatem w tych wypadkach, oraz jeżeli brak środków na koszty postępowania wystąpi w sytuacji, gdy majątek jest już zlikwidowany i nie ma perspektyw na dalsze wpływy, konieczne jest dokonanie podziału środków masy pomiędzy wszystkich wierzycieli kategorii pierwszej, a zatem łącznie z wierzytelnościami stanowiącymi koszty postępowania”. Przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego zostały ujęte w kategorii pierwszej. Zaspokaja się je, więc dopiero po zaspokojeniu w całości kosztów postępowania, zobowiązań masy upadłości i należności alimentacyjnych zgodnie z art. 343 prawa upadłościowego. Każda wierzytelność uznana w danej kategorii winna być uznana w tym samym procencie, który odpowiada ogólnemu stopniowi zaspokojenia kategorii. W wyniku takiego podziału każdy wierzyciel uznany w tej samej kategorii otrzymuje taką samą część swojej wierzytelności. Od tej zasady (zwaną zasadą proporcjonalności), odchodzi

się przy zaspokajaniu w kategorii

trzeciej odsetek

niepodlegających uznaniu w wyższych kategoriach241. W postępowaniu upadłościowym istotny jest także tryb zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonych na składnikach majątku upadłego. Prawo upadłościowe odróżnia bowiem podział ogólnych funduszy od podziału sum, które zostały uzyskane w wyniku zbycia rzeczy i praw obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską242. Środki, które zostaną uzyskane ze sprzedaży tych rzeczy przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, którym przysługują prawa rzeczowe. Kwoty pozostałe po zaspokojeniu tych wierzytelności wchodzą do funduszów masy upadłości i podlegają one podziałowi pomiędzy pozostałych wierzycieli zgodnie z kategoriami zaspokojenia określonymi w art. 343 prawa 241

P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 344 prawa upadłościowego 242 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 301.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

upadłościowego.

Prawo

odrębności,

które

przysługuje

wierzycielom

uniemożliwia

zaspokojenie wierzytelności pracowniczych ze środków uzyskanych ze zbycia obciążonych rzeczowo składników masy upadłości243. Ustawodawca zdecydował przeciwdziałać temu zjawisku wprowadzając art. 345 ust. 1 i art. 346 prawa upadłościowego. Zgodnie z art. 345 ust. 1 prawa upadłościowego wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, a także wygasające według przepisów ustawy prawa oraz skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu lub statku morskim wpisanym do rejestru okrętowego, podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu, pomniejszonej o koszty likwidacji tego przedmiotu oraz inne koszty postępowania upadłościowego w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części sumy uzyskanej z likwidacji, nie więcej jednak niż o taką część kosztów postępowania upadłościowego, która wynika ze stosunku wartości obciążonego przedmiotu do wartości całej masy upadłości. Do kosztów tych zalicza się niezaspokojone wierzytelności pracownicze przypadające za czas postępowania upadłościowego. Z kolei art. 346 ust. 1 stanowi, że w razie

sprzedaży nieruchomości,

prawa

użytkowania

wieczystego,

spółdzielczego

własnościowego prawa do lokalu lub statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego, przed zaspokojeniem wierzytelności zabezpieczonych hipoteką albo hipoteką morską oraz innych praw, w tym praw i roszczeń osobistych, które ciążyły na przedmiocie sprzedaży i które w wyniku sprzedaży wygasły, zaspokaja się m.in. wynagrodzenia za pracę pracowników wykonujących pracę na nieruchomości, statku lub w lokalu za okres trzech miesięcy przed sprzedażą, ale maksymalnie do wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Według A. Tomanka244 na podstawie art. 346 ust. 1 ze względu na horyzont czasowy wynagrodzeń zaspokojeniu ulegną należności ze stosunku pracy powstałe pod dniu ogłoszenia upadłości pracodawcy, a więc koszty postępowania. Zasygnalizowania

wymaga

także

problem

skutków

zbycia

przez

syndyka

przedsiębiorstwa upadłego lub jego zorganizowanej części dla zaspokojenia zobowiązań pracowników zatrudnionych w tym zakładzie. Według A. Tomanka245 w przypadku, gdy wierzycielem jest pracownik, który jest zatrudniony na dzień transferu należy uwzględnić art. 231 § 1 k.p., który stanowi, że nabywca, jako nowy pracodawca ponosi odpowiedzialność 243

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 301. A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 301. 245 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 301. 244

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

za zobowiązania, które powstały przed dniem przejęcia. W przypadku sprzedaży części zakładu pracy za zobowiązania zgodnie z art. 231 § 2 k.p. odpowiadają solidarnie dotychczasowy i nowy pracodawca. A. Tomanek246 stwierdza, że: „[…] Zastosowanie tych reguł do sprzedaży dokonanej w postępowaniu upadłościowym jest przedmiotem kontrowersji. Z jednej strony podkreśla się, że obarczenie potencjalnego nabywcy bagażem istniejących zobowiązań ze stosunku pracy mogłoby zniechęcić go do przejęcia przedsiębiorstwa upadłego na warunkach satysfakcjonujących wierzycieli dotychczasowego pracodawcy. Zobowiązania pracownicze powstałe przed dniem przejścia ulegają zaś zaspokojeniu w trybie określonym w przepisach [prawa upadłościowego], przy uwzględnieniu dodatkowej gwarancji zaspokojenia części tych zobowiązań ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Względy te skłaniają do uznania, że przepis art. 317 ust. 2 zd. 2 [prawa upadłościowego], według którego nabywca przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części) nie odpowiada za zobowiązania upadłego wyraża normę szczególną wobec art. 231 § 1 i 2 k.p. […] Z drugiej strony wskazuje się, że ustawodawca pracy nie zdecydował się o wyłączeniu odpowiedzialności nowego pracodawcy za zobowiązania powstałe przed dniem przejścia, nie wykorzystując możliwości, jaką daje art. 5 ust. 2 Dyrektywy WE nr 2001/23 w sprawie przejścia przedsiębiorstw. Takie ograniczenie nie wynika z art. 231 k.p. ani z innych przepisów prawa pracy. Z tej perspektywy można ocenić, że art. 317 ust. 2 zd. 2 [prawa upadłościowego] jest regulacją prawa cywilnego, niewywierającą wpływu na skutki prawne proklamowane przez art. 231 k.p., który określa prawno-ekonomiczne konsekwencje wszystkich zdarzeń podpadających pod kodeksową konstrukcję przejścia zakładu pracy. […] De lege lata argumenty normatywne przemawiają za drugim z przedstawionych poglądów, którego skutki nasuwają jednak zastrzeżenia natury celowościowej. Przyjęcie, na podstawie art. 231 § 1 k.p, że nabywca ponosi wyłączną odpowiedzialność za omawiany tutaj zakres zobowiązań, jest, bowiem niekorzystne nie tylko dla niego samego, ale również dla pracowników upadłego, pozbawionych odtąd statusu wierzycieli upadłościowych. Status ten daje stosunkowo wysokie prawdopodobieństwo zaspokojenia roszczeń pracowniczych, zwłaszcza wobec zasilenia masy upadłości środkami stanowiącymi cenę sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Utrata przez pracownika pozycji wierzyciela upadłościowego nie jest zaś odpowiednio zrekompensowana poprzez pozyskanie nowego dłużnika. Po pierwsze bowiem, nowy pracodawca nie jest związany uznaniem wierzytelności pracowniczych przez syndyka lub ustaleniem ich na liście 246

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 301-302.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wierzytelności, co może wywołać potrzebę ponownego wszczęcia przez wierzyciela procedury spornej (procesu przed sądem pracy). Po drugie, nie istnieją żadne gwarancje, iż dłużnik ten będzie w stanie wywiązać się z przejętych przez siebie zobowiązań”. Ostatnią kwestią wymagającą rozważenia jest ograniczenie wygórowanego poziomu wynagrodzeń kadry zarządczej podmiotów gospodarczych, które pozostaje w dysproporcji do nakładu pracy zarządców i wyników osiąganych przez przedsiębiorstwo w postępowaniu upadłościowym247. Szczególnie problematyczna jest sytuacja, w której w upadłym zakładzie pracy osoby zarządzające korzystają ze statusu pracowniczego, co powoduje, że przysługujące im roszczenia zaliczane byłyby w pełnej wysokości do kategorii uprzywilejowanej, co skutkowałoby redukcją szans na zaspokojenie innych wierzycieli, a także innych pracowników upadłego pracodawcy248. Te negatywne skutki zostały ograniczone przez ustawodawcę poprzez wprowadzenie dwóch rozwiązań do prawa upadłościowego. Po pierwsze przez art. 129 prawa upadłościowego, który stanowi w ust.1: „Jeżeli wynagrodzenie za pracę reprezentanta upadłego lub pracownika upadłego wykonującego zadania w zakresie zarządu przedsiębiorstwem lub wynagrodzenie osoby świadczącej usługi związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego określone w umowie o pracę, umowie o świadczenie usług lub uchwale organu upadłego zawartej lub podjętej przed dniem ogłoszenia upadłości jest rażąco wyższe od przeciętnego wynagrodzenia za tego rodzaju pracę lub usługi i nie jest uzasadnione nakładem pracy, sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uznaje, że określona część wynagrodzenia przypadająca za okres przed dniem ogłoszenia upadłości, nie dłuższy jednak niż sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości, chociażby wynagrodzenie zostało już wypłacone. Sędzia-komisarz może uznać za bezskuteczne w całości lub części w stosunku do masy upadłości wynagrodzenie reprezentanta upadłego, pracownika upadłego wykonującego zadania w zakresie zarządu przedsiębiorstwem lub osoby świadczącej usługi związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego przypadające za czas po dniu ogłoszenia upadłości, jeżeli ze względu na objęcie zarządu przez syndyka nie jest ono uzasadnione nakładem pracy”. W takim przypadku sędzia-komisarz określa podlegające zaspokojeniu z masy upadłości wynagrodzenie w wysokości odpowiedniej do pracy wykonanej przez reprezentanta upadłego, 247

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 317. A.Tomanek, Ograniczenie nadmiernych wynagrodzeń kadry menadżerskiej w postępowaniu upadłościowym, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 5/2005, s. 14. 248

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

pracownika upadłego wykonującego zadania w zakresie zarządu przedsiębiorstwem lub osobę wykonującą czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego. Sędzia-komisarz wydaje postanowienie po wysłuchaniu syndyka oraz reprezentanta, pracownika upadłego lub osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego. Art. 129 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego stosujemy także do świadczeń przysługujących w związku z rozwiązaniem stosunku pracy albo umowy o usługi związane z zarządem przedsiębiorstwem, z tym że ograniczenie wysokości tych świadczeń

następuje

wysokości

określonych

według

zasad

powszechnie

obowiązujących249. Ustawodawca wykorzystał, więc w art. 129 prawa upadłościowego konstrukcję prawną bezskuteczności względnej, która stosowana jest w art. 127-135 prawa upadłościowego w celu podważenia różnego rodzaju czynności upadłego, które uszczuplają dostępny majątek upadłego, a które zostały dokonane przed ogłoszeniem upadłości. Podstawą uznania za bezskuteczne wynagrodzenia lub innego świadczenia reprezentanta upadłego jest konstytutywne orzeczenie sędziego-komisarza. Uprawniony zachowuje swoje roszczenie, ale staje się ono względnie bezskuteczne, co uniemożliwia zaspokojenie go z masy upadłości. Wyłączną kompetencję do orzekania w trybie art. 129 prawa upadłościowego mają sędziakomisarz i sąd upadłościowy. Orzeczenie to nie obejmuje zasądzenia lub ustalenia prawa do należności pracowniczej, ponieważ funkcję tą pełni lista wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Według A. Tomanka250 także istnienie prawomocnego wyroku sądu pracy, który zasądza określone świadczenie na rzecz wierzyciela pracowniczego, nie zamyka drogi do orzeczenia przez sędziego-komisarza na podstawie art. 129 prawa upadłościowego o uznaniu za bezskuteczne wobec masy upadłości określonej części świadczenia. Wierzyciel w takim przypadku nie może powołać się na powagę rzeczy osądzonej zgodnie z art. 366 k.p.c. z uwagi na odmienność podstawy sporu i przedmiotu rozstrzygnięcia 251. Art. 129 dopuszcza, także uznanie roszczenia uprawnionego o wynagrodzenie lub inne świadczenie w określonej części za bezskuteczne, także w przypadku, kiedy zostało już wypłacone. Jest to możliwe jedynie w przypadku świadczeń, które przysługiwały przed dniem ogłoszenia upadłości252. Świadczenia należne za okres od dnia ogłoszenia upadłości mogą być objęte postanowieniem sędziego-komisarza, o ile nie zostały jeszcze spełnione na rzecz reprezentanta upadłego czy też osoby sprawującej nadzór nad przedsiębiorstwem upadłego. 249

Art. 129 ust. 3 prawa upadłościowego A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 318. 251 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 318. 252 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 318. 250

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Orzeczenie o uznaniu za bezskuteczne świadczenia wypłaconego powoduje powstanie roszczenia o zwrot odpowiedniej części świadczenia do masy upadłości zgodnie z art. 134 ust. 1, który stanowi, że: „Jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa lub została uznana za bezskuteczną, to, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a jeżeli przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości wpłaca się równowartość w pieniądzu. Za zgodą sędziegokomisarza druga strona czynności może zwolnić się z obowiązku przekazania do masy upadłości tego, co wskutek tej czynności z majątku upadłego ubyło, przez zapłatę różnicy między wartością rynkową świadczenia dłużnika z dnia zawarcia umowy, a wartością świadczenia otrzymanego przez dłużnika. Na postanowienie, o którym mowa w zdaniu poprzednim, przysługuje zażalenie”. Syndyk powinien dochodzić tego roszczenia w odrębnym procesie przeciwko osobie, której dotyczyło orzeczenie sędziego-komisarza. Właściwym do rozpoznania tej sprawy na mocy art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c. będzie sąd pracy. Przesłanki uznania wynagrodzenia za bezskuteczne zostały, więc zróżnicowane poprzez uwzględnienie cezury czasowej, jaką jest dzień ogłoszenia upadłości. Według A. Tomanka253 przypadające przed tą datą wynagrodzenie może zostać ubezskutecznione w przypadku łącznego stwierdzenia, że: jest ono rażące wyższe od wynagrodzenia za danego rodzaju pracę oraz nie jest uzasadnione nakładem pracy. W stosunku do wynagrodzeń, które powstały w czasie trwania postępowania upadłościowego wystraczające jest, by wynagrodzenie było nieuzasadnione nakładem pracy254. Drugim rozwiązaniem wprowadzonym przez nowelizację prawa upadłościowego z dnia 15 maja 2016r. jest zmiana art. 342 ust. 1 prawa upadłościowego. W ramach kategorii pierwszej zaspokojenia ujęto przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego. Spowodowało to, że wynagrodzenie reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego podlegają obecnie zaspokojeniu

kategorii

drugiej,

równi

innymi

nieuprzywilejowanymi

i niepodporządkowanymi wierzytelnościami255. Ustawodawca zerwał więc z traktowaniem 253

A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 318-319. Więcej o przesłankach uznania wynagrodzeń za bezskuteczne: A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 322; A.Tomanek, Ograniczenie nadmiernych wynagrodzeń kadry menadżerskiej w postępowaniu upadłościowym, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 5/2005, s. 16-17. 255 P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016, art. 342 prawa upadłościowego 254

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wynagrodzenia osób odpowiedzialnych za stan upadłości w kategorii uprzywilejowanej razem z należnościami ze stosunku pracy. Wykonując plan podziału, syndyk wydaje wierzycielowi pracowniczemu należną mu kwotę lub przelewa ją na rachunek bankowy wierzyciela zgodnie z art. 353 ust.1 prawa upadłościowego. Sąd upadłościowy po wykonaniu ostatecznego planu podziału stwierdza zakończenie postępowania upadłościowego256, zakończenie postępowania sąd stwierdza także wtedy, gdy w toku postępowania wszyscy wierzyciele zostali zaspokojeni257.

4.4

USTAWA

OCHRONIE

ROSZCZEŃ

PRACOWNICZYCH

W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI PRACODAWCY

Drugim odrębnym systemem zaspokojenia roszczeń pracowniczych jest system gwarancyjny. Przewiduje on funkcjonowanie instytucji publicznej, dysponującej środkami, które mogą być przeznaczone jedynie na zaspokojenie roszczeń ze stosunku pracy, których pracodawca nie może pokryć ze względu na niezdolność pracodawcy do wywiązania się z jego zobowiązań wobec pracowników258. System ten został zrealizowany w Polsce poprzez powołanie do życia państwowego funduszu celowego Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który działał w oparciu o ustawę z dnia 29 grudnia 1993r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Ustawę tą zastąpiła ustawa z dnia 13 lipca 2006r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy259. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych260 jest państwowym funduszem celowym, do którego zadań należy: gromadzenie środków finansowych na pokrycie roszczeń pracowniczych, wypłacanie gwarantowanych świadczeń pracownikom zgodnie z katalogiem ustawy, dochodzenie od pracodawców zwrotu wypłaconych świadczeń – Fundusz ma 256

Art. 368 ust. 1 prawa upadłościowego. Art. 368 ust. 2 prawa upadłościowego. 258 A. Tomanek, Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012, s. 268. 259 dalej jako: ustawa o ochronie roszczeń 260 dalej jako: Fundusz 257

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

roszczenie wobec masy upadłości o zwrot wypłaconych świadczeń261.

Dysponentem

Funduszu jest minister właściwy do spraw pracy, który może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywanym, a także prowadzić sprawy w imieniu Funduszu. Dochodami Funduszu są przede wszystkim składki płacone przez pracodawców. Składka na Fundusz wynosi 0,10 % podstawy wymiaru i jest w całości finansowana ze środków płatnika składek. Podstawę wymiaru składki na Fundusz stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia podstawy do kwoty 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia262. Dochodami Funduszu są także: odsetki od wolnych środków przekazanych w zarządzanie zgodnie z przepisami o finansach publicznych; zapisy i darowizny; dobrowolne wpłaty pracodawców; odsetki od zwrotu sum wypłaconych tytułem świadczeń, zwróconych po terminie; dodatnia różnica wartości ze sprzedaży nieruchomości i praw z nią związanych i jej równowartości, o której mowa w ust. 2 art. 25 ustawy o ochronie roszczeń; dotacja budżetowa; dochody z tytułu zbycia akcji i udziałów objętych przez Fundusz przed dniem 1 stycznia 2002 r.; środki pochodzące z funduszy celowych; inne dochody. Ustawa swoim zakresem podmiotowym obejmuje pracodawców, którzy są przedsiębiorcami w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej, a więc osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną wykonujące we własnym imieniu działalność gospodarczą, które jednocześnie zatrudniają zgodnie z przepisami polskiego prawa co najmniej jedną osobę fizyczną w związku z prowadzoną na polskim terytorium działalnością gospodarczą. Ustawa obejmuje także swoim zakresem przedsiębiorców zagranicznych pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Porozumieniu Gospodarczym, którzy utworzyli na terytorium Polski oddział lub przedstawicielstwo, w którym zatrudniają co najmniej jedną osobę fizyczną w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub działalnością przedstawicielstwa. Ustawa nie obejmuje swoim zakresem podmiotowym wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej, 261

L. Florek, Prawo pracy, Warszawa 2013, s. 209. http://www.e-inspektorat.zus.pl/sprawy.asp?id_profilu=1&menu=3&id_sprawy=147&pomoc=3 4 maja 2016 262

dostęp:

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

jednostek zaliczanych, na podstawie odrębnych przepisów, do sektora finansów publicznych, a także osób fizycznych prowadzących gospodarstwo domowe zatrudniających osoby wykonujące pracę zarobkową w tym gospodarstwie263. M. Latos-Miłkowska264 uważa, że wyłączenie z zakresu podmiotowego ustawy o ochronie roszczeń osób prawnych podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, o których mowa w rozdziale 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, wpisanych do rejestru przedsiębiorców w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa, zasadę równego traktowania pracowników oraz dyrektywę 2008/94/WE. Na gruncie ustawy do świadczeń uprawnieni są pracownicy, którzy są osobami fizycznymi i zgodnie z przepisami polskiego prawa, pozostają z pracodawcą w stosunku pracy lub są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę nakładczą albo wykonują pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo wykonują pracę zarobkową na podstawie innej niż stosunek pracy na rzecz pracodawcy będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną, spółdzielnią kółek rolniczych lub inną spółdzielnią zajmującą się produkcją rolną. Definicja pracownika na gruncie ustawy o ochronie roszczeń odbiega znaczącą od definicji zawartej w art. 2 k.p., zgodnie z którym pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę265. Niewypłacalność pracodawcy jest zasadniczą przesłanką do wypłaty świadczeń dla pracowników w rozumieniu ustawy o ochronie roszczeń. Pojęcie niewypłacalności pracodawcy w ustawie o ochronie roszczeń zostało zdefiniowane w art. 3, 4, 5, 6, 8 i 8a. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń w brzmieniu po nowelizacji z dnia 15 maja

2015r.

niewypłacalność

restrukturyzacyjny,

pracodawcy

podstawie

zachodzi,

przepisów

Prawa

gdy

sąd

upadłościowy

upadłościowego

lub

Prawa

restrukturyzacyjnego, wyda postanowienie o:

263

J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 15-19. 264 M. Latos-Miłkowska, Zakres podmiotowy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 8/2009, s. 22. 265 J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 31-33.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



ogłoszeniu upadłości pracodawcy lub wszczęciu wobec niego wtórnego postępowania upadłościowego;



otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, o którym mowa w art. 2 pkt 2-4 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne;



oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy, jeżeli jego majątek nie wystarcza lub jedynie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;



oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń datą niewypłacalności jest data wydania postanowienia sądu upadłościowego o ogłoszeniu upadłości lub wszczęciu wtórnego postępowania

upadłościowego

pracodawcy,

data

wydania

postanowienia

sądu

restrukturyzacyjnego o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego pracodawcy, data postanowienia sądu upadłościowego o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy266. Zgodnie z art. 4 ust 1 i 2 niewypłacalność pracodawcy zachodzi również w przypadku wszczęcia postępowania upadłościowego, postępowania układowego lub innego podobnego postępowania w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym wobec instytucji kredytowych i zakładów ubezpieczeń mających siedziby w tych państwach, a także w przypadku, gdy sąd zagraniczny wyda orzeczenie, zgodnie z którym nie zostaje wszczęte postępowanie upadłościowe z uwagi na stwierdzenie definitywnego zamknięcia przedsiębiorstwa albo z powodu niewystarczalności aktywów na zaspokojenie kosztów tego postępowania. Datą niewypłacalności w tym przypadku będzie data wydania przez sąd zagraniczny orzeczenia267. Na postawie art. 5 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie roszczeń niewypłacalność pracodawcy powstanie w przypadku wydania, zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego dotyczącymi międzynarodowego postępowania upadłościowego, przez sąd upadłościowy postanowienia o 266

Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 20. 267 Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 21.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

uznaniu orzeczenia o wszczęciu głównego zagranicznego postępowania upadłościowego wszczętego wobec przedsiębiorcy zagranicznego z Danii lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym; w przypadku, gdy sąd zagraniczny wyda orzeczenie, zgodnie z którym nie zostaje wszczęte postępowanie upadłościowe z uwagi na stwierdzenie definitywnego zamknięcia przedsiębiorstwa albo z powodu niewystarczalności aktywów na zaspokojenie kosztów tego postępowania. Datą powstania niewypłacalności jest data wydania przez

sąd

upadłościowy

postanowienia

uznaniu

zagranicznego

postępowania

upadłościowego, o którym mowa w ust. 1 art. 5 ustawy, albo data wydania przez sąd zagraniczny orzeczenia, o którym mowa w ust. 2 art. 5 ustawy268. Według art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń niewypłacalność pracodawcy zachodzi również, gdy: 

organ sądowy lub każdy inny właściwy organ państwa członkowskiego Unii Europejskiej, z wyłączeniem Danii, uprawniony do wszczęcia postępowania upadłościowego wyda, zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000, orzeczenie o wszczęciu wobec przedsiębiorcy lub przedsiębiorcy zagranicznego postępowania upadłościowego, o którym mowa w art. 2 lit. a lub c tego rozporządzenia, oraz powoła zarządcę albo,



organ sądowy lub każdy inny właściwy organ państwa członkowskiego Unii Europejskiej, z wyłączeniem Danii, uprawniony do wszczęcia postępowania upadłościowego wyda, zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000, orzeczenie, zgodnie z którym nie zostaje wszczęte postępowanie upadłościowe z uwagi na stwierdzenie definitywnego zamknięcia przedsiębiorstwa albo z powodu niewystarczalności aktywów na zaspokojenie kosztów tego postępowania, albo;



sąd upadłościowy wyda, zgodnie z art. 3 ust. 2 i 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000, orzeczenie o ogłoszeniu upadłości przedsiębiorcy zagranicznego, mające skutki ograniczone do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Datą powstania niewypłacalności jest data wydania orzeczenia, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy, data wydania orzeczenia, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy, albo data 268

Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 22.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wydania przez sąd upadłościowy postanowienia o ogłoszeniu upadłości przedsiębiorcy zagranicznego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 3269. W myśl art. 8 ust. 1 niewypłacalność pracodawcy, zachodzi, gdy w postępowaniu krajowym w razie niezaspokojenia przez pracodawcę roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych: 

podstawie

przepisów

prawa

upadłościowego

sąd

upadłościowy

wyda

postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego, jeżeli: majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty; 

organ założycielski podejmie decyzję o wdrożeniu postępowania likwidacyjnego wobec przedsiębiorstwa państwowego, o ile likwidacja nie jest skutkiem przekształcenia, łączenia lub podziału tego przedsiębiorstwa;



sąd orzeknie rozwiązanie spółki handlowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych;



minister właściwy do spraw gospodarki wyda, na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, decyzję o zakazie wykonywania działalności gospodarczej, wykonywanej na takich samych zasadach, jak przedsiębiorcy polscy, przez przedsiębiorcę zagranicznego w ramach utworzonego oddziału z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;



minister właściwy do spraw gospodarki wyda, na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, decyzję o zakazie wykonywania działalności przez przedsiębiorcę zagranicznego, w ramach utworzonego przedstawicielstwa z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;



zgodnie z przepisami art. 7-7i ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej lub przepisami o swobodzie działalności gospodarczej organ ewidencyjny wykreśli pracodawcę będącego osobą fizyczną z Ewidencji Działalności

269

Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 23-24.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Gospodarczej w wyniku zawiadomienia o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej lub stwierdzenia trwałego zaprzestania wykonywania przez pracodawcę działalności gospodarczej. Datą niewypłacalności w myśl tego przepisu jest data uprawomocnienia się postanowienia sądu

upadłościowego

umorzeniu

postępowania

upadłościowego

przypadku

pracodawców, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy, data wydania decyzji w przypadkach, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2, 4 i 5 ustawy, data uprawomocnienia się orzeczenia sądu, o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy, albo data dokonania wykreślenia, o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 6 ustawy270. Ostatnim przepisem ustawy, który definiuje niewypłacalność pracodawcy jest art. 8a, który w ust. 1 stanowi, że niewypłacalność zachodzi również w razie niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę, trwającego dłużej niż 2 miesiące. Datą wystąpienia w tym przypadku niewypłacalności jest dzień upływu 2 miesięcznego terminu271. Zakres oraz tryb zaspokojenia roszczeń pracowniczych z Funduszu określają art. 11 – 22a ustawy o ochronie roszczeń. Po pierwsze uprawnionymi do zaspokojenia roszczeń pracowniczych są pracownicy w rozumieniu ustawy o ochronie roszczeń, a także byli pracownicy oraz uprawnieni do renty rodzinnej członkowie zmarłego pracownika lub członkowie rodziny zmarłego byłego pracownika272. Zaspokojeniu ze środków Funduszu podlegają niezaspokojone należności główne zgodnie z katalogiem zawartym w art. 12 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń, a więc z tytułu: 

wynagrodzenia za pracę,



wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,



wynagrodzenia za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby, o którym mowa w art. 92 k.p.,

270

Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 27. 271 Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 27-28. 272 Zob. J. Kaleta, Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013, s. 34-36.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK



wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego,



odprawy pieniężnej przysługującej na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,



ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, o którym mowa w art. 171 § 1 k.p., należnego za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy,



odszkodowania, o którym mowa w art. 361§ 1 k.p.,



dodatku wyrównawczego, o którym mowa w art. 230 i 231 k.p.,



składek na ubezpieczenia społeczne należnych od pracodawców na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Art. 12 ust. 3-6 określają szczegółowo ograniczenie prawa do świadczeń poprzez ograniczenia czasu, za który przysługują, w przypadku wynagrodzenia przysługuje ono za okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające datę wystąpienia niewypłacalności. Według L. Florka273 u podłoża tych przepisów leży założenie zgodnie z którym pracownik nie powinien zwlekać z dochodzeniem swoich roszczeń, czekając na wystąpienie niewypłacalności. Ustawodawca zdecydował się także na ograniczenie wysokości roszczeń w art. 14 ustawy o ochronie roszczeń. W przypadku: 

wynagrodzenia za pracę,



wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,



wynagrodzenia za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby, o którym mowa w art. 92 k.p.,



wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego,



dodatku wyrównawczego, o którym mowa w art. 230 i 231 k.p.,

łączna kwota świadczeń za okres jednego miesiąca nie może przekraczać przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", ogłaszanego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast w odniesieniu do ekwiwalentu pieniężnego za urlop 273

L. Florek, Prawo pracy, Warszawa 2013, s. 209.

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

wypoczynkowy, o którym mowa w art. 171 § 1 k.p., należnego za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy świadczenie nie może przekraczać kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", ogłaszanego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku wypłaty odprawy pieniężnej przysługującej na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników lub odszkodowania, o którym mowa w art. 361§ 1 k.p., świadczenie nie może przekraczać kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", ogłaszanego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub jego wielokrotności, w przypadku gdy roszczenie stanowi wielokrotność wynagrodzenia stanowiącego podstawę do jego ustalenia274. W przypadku, gdy sędzia-komisarz wydał na mocy prawa upadłościowego postanowienie o bezskuteczności określonej części wynagrodzenia za pracę pracownika wykonującego zadania w zakresie zarządu przedsiębiorstwem lub wynagrodzenia osoby świadczącej usługi związane z zarządem przedsiębiorstwem upadłego, określone w umowie o pracę lub umowie o świadczenie usług zawartej przed ogłoszeniem upadłości, lub gdy określona część świadczeń przysługujących w związku z rozwiązaniem stosunku pracy albo umowy o usługi związane z zarządem przedsiębiorstwem jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości, a wysokości części w stosunku do niej skutecznych są niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie z poprzedniego kwartału, od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", ogłaszanego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych to wysokość wypłacanych świadczeń nie może odpowiednio przekraczać wysokości roszczenia skutecznego do masy upadłości275. Od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości do dnia wydania przez sąd postanowienia w sprawie ogłoszenia upadłości pracodawca, który spełnia wymogi wskazane w art. 22-25 prawa upadłościowego może złożyć do marszałka województwa właściwego ze 274 275

Art. 14 ust. 1,2,3 ustawy ochronie roszczeń Art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie roszczeń

100

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

względu na siedzibę pracodawcy wniosek o wypłatę zaliczek przeznaczonych na zaspokojenie roszczeń pracowniczych w kwocie niezaspokojonych świadczeń należnych uprawnionemu pracownikowi, nie wyższej jednak niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wniosek ten powinien zawierać zbiorczy wykaz niezaspokojonych roszczeń pracowniczych oraz kopię wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego w sądzie wraz dołączonymi do niego dokumentami. Zaliczki te są wypłacane bezpośrednio pracownikom276. W okresie miesiąca od daty niewypłacalności pracodawcy pracodawca (w przypadku, gdy nie ogłoszono jego upadłości) albo syndyk zobowiązany jest do sporządzenia i przedłożenia marszałkowi województwa właściwemu ze względu na siedzibę pracodawcy zbiorczego wykazu niezaspokojonych roszczeń pracowniczych. Wykaz ten określa osoby uprawnione oraz tytuły i wysokość roszczeń wnioskowanych do zaspokojenia ze środków Funduszu. Obejmuje on roszczenia za okresów, które poprzedzają datę niewypłacalności pracodawcy. W przypadku roszczeń z okresów następujących po dacie niewypłacalności pracodawcy niezwłocznie po ustaniu stosunku pracy osób uprawnionych, pracodawca albo syndyk powinien sporządzić i złożyć marszałkowi województwa wykaz uzupełniający. Wykaz ten obejmuje wskazanie osób uprawnionych oraz tytuły i wysokość roszczeń. Marszałek województwa stwierdza zgodność zbiorczego wykazu lub wykazu uzupełniającego i przekazuje niezwłocznie odpowiednie środki z Funduszu pracodawcy albo syndykowi. Postępowanie przed marszałkiem województwa toczy się w oparciu o przepisy kodeksu postępowania administracyjnego z wyjątkiem przepisów dotyczących wydawania decyzji i postanowień277. Pracodawca albo syndyk zobowiązany jest do wypłacenia niezwłocznie uprawnionym osobom świadczeń278. Nie wcześniej niż po upływie 2 tygodni od terminu na złożenie wykazu lub wykazu uzupełniającego pracownik, były pracownik lub uprawnieni do renty rodzinnej członkowie rodziny zmarłego pracownika lub zmarłego byłego pracownika mogą także złożyć wniosek o wypłatę świadczeń do marszałka województwa właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. Marszałek po stwierdzeniu, że wniosek obejmuje roszczenia podlegające

276

Art. 14a ustawy o ochronie roszczeń Art. 18 ustawy o ochronie roszczeń 278 Art. 15 ustawy ochronie roszczeń 277

101

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

zaspokojeniu ze środków Funduszu dokonuje wypłaty środków i zawiadamia o tym pracodawcę albo syndyka279. Marszałek może odmówić wypłaty świadczenia w całości lub w części, które zostało zgłoszone za pomocą wykazu lub indywidulanego wniosku. W przypadku odmowy marszałek powinien zawiadomić zainteresowaną osobę oraz podać przyczynę odmowy wypłaty świadczeń280. Sądy pracy są właściwe w przypadku sporów, które powstaną w związku z odmową wypłaty świadczeń. Zgodnie z art. 23 ust. 1 przekazanie środków finansowych Funduszu na wypłatę świadczeń, a także wypłata świadczeń ze środków Funduszu powoduje z mocy prawa przejście na marszałka województwa, działającego w imieniu dysponenta Funduszu, roszczenia wobec pracodawcy lub roszczenia do masy upadłości o zwrot wypłaconych świadczeń. Przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych świadczeń roszczenia na rzecz Funduszu korzystają z takiej samej ochrony prawnej, jaką przepisy prawa upadłościowego przewidują dla należności za pracę281. Zostają wpisane z urzędu na listę wierzytelności i należą do kategorii pierwszej zaspokojenia. Mają, więc uprzywilejowany status w postępowaniu upadłościowym.

279

Art. 16 ustawy o ochronie roszczeń Art. 20 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń 281 Art. 23 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń 280

102

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ZAKOŃCZENIE

W refleksji uogólniającej należy stwierdzić, że:

1. Prawo pracy nie posługuje się własnym pojęciem upadłości tylko stosuje pojęcie z zakresu prawa upadłościowego. 2. Syndyk dysponuję szeroką gamą uprawnień w zakresie indywidualnego i zbiorowego prawa pracy. Realizując je musi mieć na względzie cel postępowania upadłościowego, jakim jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu. 3. Postępowanie upadłościowe nie modyfikuje w znaczny sposób dotychczasowych obowiązków pracodawcy. 4. Ogłoszenie upadłości nie powoduje zmian w zakresie obowiązków pracowników, wynikających z indywidualnego stosunku pracy. Pracownik zobowiązany jest, więc do stosowania się do poleceń przełożonych oraz starannego i sumiennego wykonywania pracy; przestrzegania czasu, regulaminu i porządku pracy, dbałości o dobro zakładu pracy i zachowania tajemnicy. Może ono modyfikować obowiązki pracownika, co do tzw. klauzuli konkurencyjnej. 5. Ogłoszenie upadłości nie powoduje ustania działalności rady pracowników. 6. Ogłoszenie

upadłości

pracodawcy

umożliwia

rozwiązanie

stosunku

pracy

z pracownikami, którzy są objęci względną i bezwzględną ochroną przed wypowiedzeniem stosunku pracy. W pierwszej kolejności zostaną zwolnieni pracownicy, którzy są członkami zakładowych organizacji związkowych, a także rady pracowników, później pracownicy objęci ochroną szczególną, jako ostatni zostaną zwolnieni pracownicy korzystający z urlopu macierzyńskiego i ojcowskiego. 7. Ogłoszenie upadłości jest wystarczającą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę. 103

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

8. Postanowienia autonomicznych źródeł prawa zakładowego nie mogą modyfikować zakazów wypowiadania umów lub rozwiązywania stosunków pracy bez względu na ogłoszenie upadłości pracodawcy, bo naruszałoby to prawa osób trzecich – wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. 9. Ogłoszenie upadłości modyfikuje rozwiązywanie stosunków pracy w trybie zwolnienia grupowego z powodu uchylenia istotnych elementów ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy. Umożliwia także wypowiedzenie stosunku pracy pracownikom szczególnie chronionym znosząc nawet ochronę pracowników przewidzianą w ustawie o zwolnieniach grupowych. 10. W przypadku związku zawodowego działającego w jednym zakładzie pracy upadłość pracodawcy, która zakończy się zniesieniem zakładu pracy spowoduje wykreślenie związku zawodowego z Krajowego Rejestru Sądowego. 11. Zgodnie z art. 316 prawa upadłościowego sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego uznawana jest za optymalny sposób likwidacji masy upadłości. Umożliwia ona, bowiem

szybkie

zakończenie

postępowania

upadłościowego

zaspokojenie

wierzycieli. 12. W przypadku zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części będzie miał zastosowanie art. 231 k.p. Powoduje to, że w wyniku transferu części przedsiębiorstwa lub całości nabywca wstąpi w istniejące stosunki pracy. Nabywca staje się, więc następcą prawnym upadłego jako strona indywidualnych stosunków pracy. 13. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz poglądami doktryny możliwe jest zrealizowanie roszczenia o przywrócenie do pracy pracownika po ogłoszeniu upadłości pracodawcy. Pozwanym w postępowaniach o charakterze niemajątkowym i majątkowym (roszczenie o ustalenie stosunku pracy) będzie syndyk masy upadłości. 14. Pojęcie należności ze stosunku pracy na gruncie prawa upadłościowego obejmuje pod względem przedmiotowym całokształt roszczeń pracownika w stosunku do pracodawcy, które wynikają z treści indywidualnego stosunku pracy. Należą do nich także roszczenia znajdujące podstawę zarówno w normatywnej, jak i umownej treści stosunku pracy, co dotyczy w szczególności umów o pracę i innych aktów zawiązujących stosunek pracy oraz umów uzupełniających stosunek pracy. Uwzględnić, więc należy wszystkie świadczenia majątkowe pracodawcy ze stosunku pracy, w tym: odprawy, nagrody i odszkodowania wynikające z naruszenia przez pracodawcę obowiązków objętych treścią stosunku pracy. 104

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

15. Do należności ze stosunku pracy nie zaliczają się roszczenia pracownika powstające ze stosunków prawnych, które są odrębne od stosunków pracy, ale są związane ze stosunkiem pracy, są to: roszczenia pracownika o zwrot kosztów używania samochodu prywatnego dla celów służbowych, roszczenie o wynagrodzenie z tytułu praw autorskich i wynalazczych w przypadku, gdy obowiązek pracy twórczej nie wynika z treści stosunku pracy, roszczenia o odszkodowanie pracownika, których źródłem jest naruszenie obowiązku pracodawcy nieobjętego treścią stosunku pracy (odszkodowanie przysługujące niedoszłemu pracownikowi z powodu niewywiązania się przez pracodawcę z zobowiązania zawartego w przedwstępnej umowie o pracę). 16. Należności ze stosunku pracy powstałe w toku postępowania upadłościowego są realizowane jako koszty postępowania upadłościowego i korzystają ze wzmożonego uprzywilejowania w stosunku do wierzytelności zaliczonych do kategorii pierwszej, tworzą swoistą kategorię „zero”. 17. Przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem

roszczeń

tytułu

wynagrodzenia

reprezentanta

upadłego

lub

wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego zostały ujęte w kategorii pierwszej. Zaspokaja się je, więc dopiero po zaspokojeniu w całości kosztów postępowania, zobowiązań masy upadłości i należności alimentacyjnych zgodnie z art. 343 prawa upadłościowego 18. Rzeczpospolita Polska w pełni zrealizowała oba systemu zaspokojenia roszczeń pracowniczych ujęte w Konwencji MOP nr 173. 19. Dyrektywa 2008/94 odgrywała kluczową rolę w zapewnianiu minimalnego poziomu ochrony roszczeń pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej. 20. System gwarancyjny został w Polsce zrealizowany na mocy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w przypadku niewypłacalności pracodawcy i objęte są nim także osoby, które nie są pracownikami w rozumieniu kodeksu pracy.

105

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

BIBLIOGRAFIA

MONOGRAFIE I PRACE ZBIOROWE

1. Adamus R., Przedsiębiorstwo upadłego w upadłości likwidacyjnej, Warszawa 2011 2. Baran K. W., Zbiorowe prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2010 3. Dral A., Powszechna ochrona trwałości stosunku pracy. Tendencje zmian, Warszawa 2009 4. Europejskie postępowanie upadłościowe. Komentarz, pod red. F. Zedlera, Warszawa 2011 5. Encyklopedia prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz do instytucji prawnych, pod red. L. Florka, Warszawa 2003 6. Flaga-Gieruszyńska K., Prawo upadłościowe i naprawcze, Warszawa 2012 7. Florek L., Europejskie prawo pracy, Warszawa 2010 8. Florek L., Prawo pracy, Warszawa 2013 9. Florek L., Ustawa i umowa w prawie pracy, Warszawa 2010 10. Gersdorf M., Niewypłacalność pracodawcy w prawie pracy, Warszawa 2002 11. Gersdorf M., Rączka K., Raczkowski M., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2014 12. Gil I., Sytuacja prawna syndyka masy upadłości, Warszawa 2007 13. Gurgul S., Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2012 14. Harla A. G., Syndyk masy upadłości w polskim prawie cywilnym (materialnym i procesowym), Warszawa 2007 15. Hrycaj A., Syndyk masy upadłości, Poznań 2006 16. Iwulski J., Sanetra W., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2013 17. Jakubecki A., Zedler F., Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2011 106

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

18. Janda P., Ochrona osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego przedsiębiorcy, Warszawa 2011 19. Janda P., Sposoby zaspokajania roszczeń w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, Warszawa 2007 20. Jaśkowski K., E. Maniewska E., Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, Lex 2016 21. Kaleta J., Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Komentarz, Warszawa 2013 22. Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K. Walczaka, Legalis 2016 23. Kolasiński K., Prawo pracy znowelizowane, Toruń 1996 24. Kruczalak-Jankowska J., Ogłoszenie upadłości. Skutki dotyczące zobowiązań w krajowym i transgranicznym postępowaniu upadłościowym, Warszawa 2010 25. Krysińska-Wnuk L., Regulacja zwolnień grupowych pracowników, Warszawa 2009 26. Latos-Miłkowska M., Pisarczyk Ł., Zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika, Warszawa 2005 27. Martuszewicz M., Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, Warszawa 2007 28. Pannert M, Wpływ upadłości likwidacyjnej na wykonywanie zobowiązań z umów wzajemnych, Warszawa 2010 29. Pisarczyk Ł., Ryzyko pracodawcy, Warszawa 2008 30. Pisarczyk Ł., Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2002 31. Podel W., Olszewska M., Upadłość w praktyce. Komentarz. Orzecznictwo. Piśmiennictwo. Wzory. Przykłady. Przepisy, Warszawa 2012 32. Pogonowski P., Organy postępowania upadłościowego, Warszawa 2001 33. Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego, tom 6, pod red. A. Hrycaj, A. Jakubeckiego i A. Witosza, Warszawa 2016, 34. Skoczyński J., Prawna ochrona wynagrodzenia za pracę, Warszawa 2000 35. Świątkowski A. M., Międzynarodowe prawo pracy. Tom 1. Wolumen 2, Warszawa 2008 36. Tomanek A., Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław 2002 37. Tomanek A., Stosunki pracy w razie likwidacji i upadłości pracodawcy, Warszawa 2012 38. Twardowska-Mędrek I., Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Warszawa 2011 107

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

39. Witosz A., Rozwiązanie i likwidacja spółek handlowych, Warszawa 2011 40. Zimmerman P., Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Legalis 2016

ARTYKUŁY

1. Adamus R., Kilka uwag do projektu założeń „Prawa restrukturyzacyjnego”, Jurysta, nr 11/2013 2. Broniewicz W., Stanowisko syndyka masy upadłości w procesach z jego udziałem, Państwo i Prawo, nr 2/1993 3. Cieślak S., Wpływ postępowania upadłościowego na postępowania w sprawach gospodarczych, Palestra, nr 9-10/2008 4. Florek L., Prawo pracowników do informacji i konsultacji, Monitor Prawa Pracy, nr 5/2006 5. Hrycaj A., Pozycja prawna oraz prawa i obowiązki syndyka masy upadłości według prawa pracy – zagadnienia wybrane, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 4/2007 6. Jakubecki A., Ogłoszenie upadłości strony procesu cywilnego – uwagi na tle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, Przegląd Sądowy, Nr 7-8/2007 7. Janda P., Zaspokojenie roszczeń wierzycieli jako cel postępowania upadłościowego, Państwo i Prawo nr 10/2005 8. Kirczuk-Antończak P., Czynności syndyka z zakresu prawa pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 1/2001 9. Latos-Miłkowska M., Zakres podmiotowy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 8/2009 10. Latos-Miłkowska M., Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w razie upadłości i postępowania naprawczego pracodawcy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 11/2004 11. Latos-Miłkowska M., Postępowanie upadłościowe i naprawcze w prawie pracy, Monitor Prawa Pracy nr 7/2004 12. Latos-Miłkowska M., Przedstawiciele pracowników wyłaniani w trybie przyjętym u pracodawcy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 10/2010 108

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

13. Muszyńska B., Wpływ upadłości pracodawcy na ochronę trwałości stosunku pracy, Monitor Prawa Pracy, nr 8/2014 14. Tomanek A., Ograniczenie nadmiernych wynagrodzeń kadry menadżerskiej w postępowaniu upadłościowym, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 5/2005 15. Zelder F., Glosa do uchwały SN z 5 lipca 2002r., III PZP 5/02, Orzecznictwo Sądów Polskich, nr 4/2004, poz. 45

109

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ORZECZNICTWO - STATUS PRAWNY SYNDYKA



Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2002r., sygn. I PKN 171/01

Uzasadnienie:

„Bezzasadne jest kwestionowanie przez skarżącego kompetencji syndyka masy upadłości upadłego pracodawcy do podejmowania czynności z zakresu prawa pracy tylko dlatego, że nadal funkcjonują organy upadłej Spółki. W tym zakresie Sąd Najwyższy nie podziela koncepcji Sądu Okręgowego, że syndyk masy upadłości jest "jedynie urzędnikiem sądowym i nie ma statusu organu spółki", jeżeli nadal funkcjonują organy upadłego, które na skutek ogłoszenia upadłości tracą przecież z mocy samego prawa zarząd majątkiem upadłego, a w konsekwencji nie mogą dokonywać jakichkolwiek czynności prawnych i faktycznych dotyczących majątku stanowiącego masę upadłości (art. 20 ust. 1 Prawa upadłościowego). Syndyk, który obejmuje z mocy prawa majątek upadłego, zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację (art. 90 Prawa upadłościowego), kontynuując działalność upadłego pracodawcy, staje się jego organem zarządzającym, a przeto z mocy samego prawa uzyskuje status podmiotu dokonującego za pracodawcę w upadłości czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 31 KP. Oznacza to, że czynności nadal funkcjonujących organów upadłego, dotyczące majątku wchodzącego w skład masy upadłości, dokonane po ogłoszeniu upadłości nie mają skutków prawnych w stosunku do masy upadłości (art. 20 i 24 Prawa upadłościowego w opozycji do art. 203 KH), a każde postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości, w tym postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy, może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przeciwko syndykowi (art. 60 tego Prawa). Nie powinno zatem podlegać kwestii, że syndyk masy upadłości jako organ zarządzający majątkiem upadłego pracodawcy (art. 90 Prawa upadłościowego) jest z mocy art. 31 KP organem zarządzającym pracodawcy w upadłości i podmiotem uprawnionym do dokonywania czynności w sprawach pracowniczych, który w szczególności rozwiązuje stosunki pracy na zasadach przewidzianych w Kodeksie pracy lub w szczególnych przepisach prawa pracy (np. art. 7a ustawy z dnia 28.12.1989 r. o szczególnych 110

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.)”.



Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2009r., sygn. I PK 180/08

Uzasadnienie:

„Z art. 39 KP wynika, że ochroną objęty jest pracownik, który z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego nabędzie prawo do emerytury, co zależy od spełnienia pozostałych - obok wieku emerytalnego - przesłanek warunkujących prawo do tego świadczenia. Sąd I instancji prawidłowo uznał, że powód warunki te spełnił. Nie przystąpił bowiem do otwartego funduszu emerytalnego, a przed 1.1.1999 r. osiągnął wymagany okres składkowy i nieskładkowy (co najmniej 25 lat), jak również określony na co najmniej 15 lat okres pracy w warunkach szczególnych. Za całkowicie nieuprawnione należy bowiem uznać stanowisko sądu II instancji, że spełnienie tej ostatniej przesłanki może budzić wątpliwości z uwagi na rzekome braki formalne świadectwa wykonywania takiej pracy. Okoliczność, że świadectwo to sporządził syndyk masy upadłości, nie oznacza, że nie pochodzi ono od pracodawcy powoda. Jeżeli bowiem pracodawca jest w stanie upadłości, to syndyk masy upadłości z mocy samego prawa uzyskuje status podmiotu dokonującego za takiego pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 31 KP (por. wyrok SN z 18.6.2002 r., I PKN 171/01, OSNP Nr 7/2004, poz. 121), a zatem sporządzone przez niego świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych jest dokumentem pochodzącym od pracodawcy pracownika”.



Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2012r., sygn. II PK 169/11

Uzasadnienie: „W pierwszej kolejności podnieść należy, że uprawnienie syndyka masy upadłości do dokonywania czynności w sprawach pracowniczych, w tym także do rozwiązywania stosunków pracy na zasadach przewidzianych między innymi w Kodeksie pracy wynika przede wszystkim z art. 31 KP. Stosownie do niego, za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. Syndyk masy upadłości spółki 111

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

akcyjnej jest osobą zarządzającą spółką w upadłości, bowiem w myśl art. 173 prawa upadłościowego i naprawczego niezwłocznie obejmuje majątek upadłego (w tym wypadku spółki akcyjnej), zarządza nim, zabezpiecza go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem go przez osoby postronne oraz przystępuje do jego likwidacji, a upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości, jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego (art. 75 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego). Uprawnienie syndyka do zarządzania mieniem upadłego oraz odjęcie tego uprawnienia upadłemu (spółce) jest wystarczającą przesłanką do uznania, że dotychczasowe kompetencje wszystkich organów spółki, mimo ich dalszego istnienia, przechodzą na syndyka (por. wyroki Sądu Najwyższego; z dnia 18 czerwca 2002 r., I PKN 171/01, OSNP 2004 nr 7, poz. 121; z dnia 5 października 2005 r., I PK 65/05; z dnia 3 kwietnia 2007 r., II PK 247/06, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 163). Syndyk nie staje się pracodawcą zatrudnionych pracowników, bo ten przymiot przysługuje nadal spółce, ale uzyskuje uprawnienia do dokonywania czynności prawnych w sprawach z zakresu prawa pracy jako osoba zarządzająca jednostką organizacyjną (pracodawcą), które do momentu ogłoszenia upadłości przysługiwały organom spółki. Dotyczy to także czynności zastrzeżonych dla rady nadzorczej i pełnomocnika powołanego uchwałą walnego zgromadzenia wynikających z art. 379 § 1 KSH”.



Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 stycznia 2013r., sygn. III AUa 1224/12

Uzasadnienie: „Odnosząc się w tym miejscu do uprawnienia syndyka masy upadłości do wystawienia H.S. zaświadczenia potwierdzającego zatrudnienie w warunkach szczególnych na stanowisku spawacza elektrycznego Sąd odwoławczy wskazuje, że w trakcie postępowania upadłościowego syndyk traktowany jest jako kierownik jednostki, przy czym z uwagi na status prawny jest tzw. zastępcą pośrednim, czyli dokonuje czynności prawnych we własnym imieniu, ale na rachunek upadłego, tj. ze skutkiem prawnym dla niego (por. art. 160 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze; (t.j. Dz.U. z 2012 r. Nr 1112 ze zm.)). Powyższe uprawnienie obejmuje również czynności z zakresu prawa pracy. Zgodnie z art. 3 KP pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie miała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Kto może reprezentować pracodawcę, wyjaśnia natomiast art. 31 KP. Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona osoba. Mając na względzie powyższe definicje należy zatem uznać, że syndyk masy upadłości jest z mocy art. 31 Kodeksu pracy organem uprawnionym do dokonywania czynności w sprawach pracowniczych, mimo 112

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

działania organów upadłego pracodawcy. Organy upadłego na skutek ogłoszenia upadłości tracą bowiem z mocy samego prawa zarząd majątkiem upadłego, a w konsekwencji nie mogą dokonywać jakichkolwiek czynności prawnych i faktycznych dotyczących majątku stanowiącego masę upadłości (art. 75 Prawa upadłościowego i naprawczego). Prowadząc przedsiębiorstwo upadłego, syndyk staje się pracodawcą dla wszystkich jego pracowników. Przejmuje zatem obowiązki i uprawnienia pracodawcy wynikające zarówno z Kodeksu pracy, jak i innych przepisów regulujących prawa i obowiązki pracodawców i pracowników. Taką uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, podjętą dla starego jeszcze brzmienia zarówno Kodeksu pracy, jak i przepisów upadłościowych (uchwała z 24 marca 1994 r., sygn. akt I PZP 5/94), potwierdza nowsze orzecznictwo. W wyroku z 18 czerwca 2002 r. (sygn. akt I PKN 171/01, OSNP rok 2004, nr 7, poz. 121) Sąd Najwyższy uznał, że syndyk, który obejmuje z samego prawa majątek upadłego zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację, kontynuując działalność upadłego pracodawcy uzyskuje z mocy samego prawa status podmiotu dokonującego za pracodawcę w upadłości czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 3 KP. Czynności w zakresie prawa pracy nie zostały zdefiniowane w Kodeksie pracy, jednak w doktrynie rozumie się przez to czynności prawne (np. zawarcie umowy o pracę) specyficzne dla stosunku pracy czynności kierownicze (np. wydawanie poleceń), jak i czynności materialno-techniczne, do których należy zaliczyć - w ocenie Sądu Apelacyjnego - wystawienie pracownikowi stosownego świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach bądź też zaświadczenia potwierdzającego powyższą okoliczność”.

113

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

114

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

INTERDYSCYPLINARNE KOŁO MYŚLI PRAWNEJ SAPERE AUDE

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działa przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa od 3 grudnia 2012.

Od tamtej pory IKMP SAPERE AUDE zorganizowało wiele wydarzeń o zasięgu ogólnopolskim, w tym liczne konferencje, publikacje pokonferencyjne, warsztaty i monografie naukowe.

115

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Misją IKMP SAPERE AUDE jest: 1. Pogłębianie wiedzy Członków i Sympatyków Koła w dziedzinie szeroko rozumianej myśli prawnej, w szczególności w zakresie teorii legislacji, nauk historyczno prawnych, ustroju państwa, prawa prywatnego oraz interdyscyplinarnych związków między prawem a gospodarką, administracją, polityką i kulturą. 2. Umożliwienie Członkom Koła rozwoju naukowego. 3. Szerzenie atmosfery koleżeństwa wśród członków Koła. 4. Popularyzacja interdyscyplinarnego spojrzenia na prawo. 5. Przygotowanie studentów do udziału w życiu publicznym. 6. Uzupełnianie

kursu

uniwersyteckiego

praktyczne

umiejętności

związane

z wykonywaniem zawodu prawnika.

IKMP SAPERE AUDE realizuje swoje cele poprzez: 1.

Regularne spotkania naukowe w postaci seminariów, konferencji, warsztatów.

Prowadzenie strony internetowej.

Prowadzenie projektów badawczych i publikowanie prac naukowych.

Kontakty naukowe ze środowiskami naukowymi i prawniczymi.

Współpracę z innymi organizacjami studenckimi.

Organizację innych przedsięwzięć związanych z działalnością i celami Koła.

Dlaczego warto współpracować z IKMP SAPERE AUDE? 

oferujemy szerokie spojrzenie na prawo



łączymy różne gałęzie prawa



organizujemy konferencje i warsztaty o zasięgu ogólnopolskim



umożliwiamy publikację artykułów i monografii naukowych studentom, doktorantom i pracownikom naukowo-dydaktycznym Kontakt: ikmp.sapereaude@gmail.com https://www.facebook.com/IKMPSapereAude/ 116

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

117

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

118

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Od początku swojej działalności Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE zorganizowało m.in. następujące konferencje naukowe:

2013 Minikonferencja pt. „Szechita, halal, ubój zwierząt - czyli studencka dyskusja o tym, czy Trybunał Konstytucyjny uczynił wyznawców niektórych religii wegetarianami?” data i miejsce konferencji: 11.06.2013, Warszawa Międzyuczelniana Ogólnopolska Konferencja „Prawo a gospodarka” data i miejsce konferencji: 26.04.2013, Warszawa

2014

Międzyuczelniana Ogólnopolska Konferencja pt. Konkurencja - zasady, ochrona, instytucje data i miejsce konferencji: 10.01.2014, Warszawa Międzyuczelniana Ogólnopolska Konferencja im. Manfreda Lachsa pt. ,,Polski wkład w rozwój prawa międzynarodowego" data i miejsce konferencji: 28.02.2014, Warszawa Międzyuczelniana Ogólnopolska Konferencja pt. ,,Nowelizacja prawa karnego procesowego i materialnego" data i miejsce konferencji: 24.04.2014, Warszawa Międzyuczelniana Ogólnopolska Konferencja pt. ,,Spółki kapitałowe w prawie polskim i europejskim" data i miejsce konferencji: 8.05.2014, Warszawa

119

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

2015

Dwudniowa Międzyuczelniana Ogólnopolska Konferencja pt. „50 lat obowiązywania kodeksu cywilnego w Polsce” data i miejsce konferencji: 7- 8.01.2015, Warszawa Dwudniowa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Prawo i ekonomia pracy” data i miejsce konferencji: 19-20.02.2015, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Handlowe spółki osobowe” data i miejsce konferencji: 20.03.2015, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Law in action – najsłynniejsze procesy sądowe” data i miejsce konferencji: 17.04.2015, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Alternatywne metody rozwiązywania sporów” data i miejsce konferencji: 15.05.2015, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „50 lat obowiązywania Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w Polsce” data i miejsce konferencji: 20.11.2015, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Aktualne problemy ubezpieczeń społecznych i gospodarczych” data i miejsce konferencji: 14.12.2015, Warszawa

120

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

2016 Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Konstytucyjne organy ochrony prawa” data i miejsce konferencji: 15.04.2016, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Historia prawa – polskie osiągnięcia legislacyjne” data i miejsce konferencji: 6.05.2016, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Problemy współczesnego prawa” data i miejsce konferencji: 27.05.2016, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Skarbowość – historia i współczesność” data i miejsce konferencji: 25.11.2016, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. „Prawo materialne Unii Europejskiej” data i miejsce konferencji: 16.12.2016, Warszawa

2017 Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Dochodzenie roszczeń w prawie polskim” data i miejsce konferencji: 24.02.2017, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „XX-lecie Konstytucji RP” data i miejsce konferencji: 24.03.2017, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Historia myśli ekonomicznej i prawnej” data i miejsce konferencji: 21.04.2017, Warszawa Ogólnopolska Konferencja Naukowa „XX-lecie obowiązywania Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego” data i miejsce konferencji: 19.05.2017, Warszawa

121

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

122

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Od 26 listopada 2013 roku Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE ma swoje Wydawnictwo.

Od tamtej pory wydało liczne publikacje, m.in.:

123

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

124

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

125

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

126

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

127

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

128

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

129

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

130

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

131

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

132

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

133

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

134

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Wszystkie publikacje Wydawnictwa Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE są dostępne on-line na międzynarodowej platformie: issuu.com/IKMPSA 135

WPŁYW UPADŁOŚCI NA STOSUNKI PRACY MIKOŁAJ ŚLĘZAK

136