imec InterConnect 10 (december 2001)

InterConnect IMEC Nieuwsbrief

Nr. 10, halfjaarlijks / deember 2001

Het plastic elektronicatijdperk?

Bericht uit de ruimte KHBO, geassocieerd labo van IMEC Technologie tanken met ROMAC Vier nieuwe bedrijven treden toe tot DSP Valley Incubatiefonds stimuleert oprichting spin-offs

Plastic en elektronica ‌ op het eerste gezicht lijken het elkaars tegenpolen.

Wie dacht dat het verband tussen plastic en elektronica enkel terug te vinden is in de isolatie rond elektrische bedrading, heeft het goed mis. Alan Heeger, Hideki Shirikawa en Alan MacDiarmid bewezen dat sommige plastics stroom kunnen geleiden. Niemand had dit ooit voor mogelijk gehouden.

woord vooraf Het opende geheel nieuwe perspectieven en de onderzoekswereld stortte zich enthousiast op de ontwikkeling van geleidende polymeren. Polymeren zijn goedkoop, flexibel en relatief eenvoudig te produceren. Ze kunnen ook gebruikt worden in zeer energiezuinige toepassingen. Juist door deze eigenschappen zouden geleidende polymeren wel eens dĂŠ oplossing kunnen zijn voor de dure zonnecelindustrie. Eindelijk zouden grote, goedkope zonnepanelen overal in het straatbeeld kunnen opduiken. Als je wil weten wat plastic elektronica nog zoal kan veranderen in je leven, blader dan snel verder.

Veel leesplezier.

Els Parton Wetenschappelijk redacteur

2 InterConnect

december 2001

woord vooraf

Het plastic elektronica-tijdperk?

Vacuümbuis.

2020

Meneer Janssens sluit zijn computer af na

Hij rolt zijn computerscherm op en steekt het in zijn schou-

Een volgende mijlpaal?

dertas. Zijn opgerolde elektronische krant steekt ernaast.

De mijlpalen in de ge-

Het IMEC logootje op de schoudertas knippert aan en uit.

schiedenis van micro-

Bij het afsluiten van zijn bureau dooft het lichtgevend be-

elektronica hebben allen

een zware dag werken.

hang. Ook de ventilatie die werkt via in het glas geïnte-

één ding gemeen: ze lagen aan de basis van

greerde zonnepanelen valt uit.

toepassingen die ons le-

De werkdag zit er weer op …

ven een nooit geziene kwaliteit en comfort gaven. De vacuümbuis (1904) vormde het begin van de

Dit lijkt misschien pure science fiction, maar sinds nobelprijswinnaars Hideki Shirakawa, Alan Heeger en Alan MacDiarmid het eerste geleidende plastic synthetiseerden, zijn een oprolbaar computerscherm, grote zonnecellen of lichtgevend behang niet langer ondenkbaar.

Het plastic elektronicatijdperk is aangebroken. Onderzoekers en elektronicafabrikanten zagen hier dadelijk het belang van in omdat plastic, tegenover silicium, het voordeel biedt dat het goedkoper is in materiaal- en productiekost, het is flexibel en het kan gebruikt worden voor grote oppervlakken. Zo kan het uitkomst bieden voor technologieën waar de kostprijs tot nu toe de beperkende factor

was. Voorbeelden hiervan zijn zonnecellen of geïntegreerde geheugenchips in verpakkingen van o.a. voedingswaren waardoor de prijs van je boodschappen automatisch berekend wordt bij het verlaten van de supermarkt. Maar plastic elektronica opent ook perspectieven voor nieuwe medische toepassingen waarin wegwerpbare en dus infectievrije microsystemen eenieders gezondheid zullen screenen en zelfs bijsturen.

Een ander voordeel van geleidende polymeren is de flexibiliteit en de mogelijkheid om grote structuren te maken. Hierdoor kunnen grote, flexibele displays voor bijvoorbeeld reclameboodschappen tot de nabije toekomst behoren.

plastic elektronica

elektronicatijdlijn en lag aan de basis van radio, televisie, telefonie en computers. De volgende stap in de evolutie was de transistor (1947) die het digitale tijdperk inluidde waarin alles kleiner, sneller en krachtiger werd dan ooit tevoren. De transistorradio werd het snelst verkopende toestel van die tijd. Het geïntegreerde circuit (IC) (1958) waarbij vele transistoren en andere elektronische componenten werden samengebracht en verbonden op een siliciumschijf onstond als antwoord op de prangende vraag naar miniaturisatie. Wanneer ook weerstanden en capaciteiten werden toegevoegd aan het IC was de microchip geboren. Duizenden nieuwe producten werden mogelijk gaande van medische instrumenten, GSM’s en cd-spelers tot onze onmisbare microcomputers. Een nieuwe mijlpaal werd bereikt toen Alan Heeger, Hideki Shirikawa en Alan MacDiarmid in 2000 de Nobelprijs voor scheikunde in de wacht sleepten. Het plastic elektronicatijdperk was geboren.

december 2001

InterConnect

3

Verstrooide professor!?

Het begon allemaal toen een student van de Japanse hoogleraar Hideki Shirakawa per ongeluk duizend keer te veel katalysator gebruikte bij de synthese van de kunststof polyacetyleen. Er ontstond een stof met een zachte metaalglans. Toen Shirakawa zijn vakgenoot Alan MacDiarmid hierover aansprak op een congres, ontstond het idee om eens na te gaan wat er gebeurde als deze organische stof onder spanning gezet werd. Er gebeurde niet veel: slechts een klein stroompje ging door het plastic. Collega en natuurkundige Alan Heeger opperde om jodium toe te voegen en het onmogelijke gebeurde: het plastic werd geleidend.

Een geconjugeerde organische molecule kan beschouwd worden als een hybride van de 2 mogelijke structuurformules.

4 InterConnect

december 2001

Elektronen bewegen langs de C-ruggegraat Polyacetyleen bestaat uit een lange C-keten, waarvan de Catomen afwisselend via enkelvoudige en dubbele bindingen met elkaar verbonden zijn. De enkelvoudige bindingen zijn Ďƒbindingen waarbij de elektronen sterk gebonden zijn aan hun eigen atoomkern. Vandaar dat polymeren die alleen maar enkelvoudige bindingen bezitten isolerende eigenschappen hebben. Polyacetyleen bezit echter ook dubbele bindingen, zogenaamde Ď€-bindingen, waarvan de elektronen veel minder sterk gelokaliseerd zijn rond de C-kernen. In werkelijkheid is de plaats van deze dubbele bindingen niet gefixeerd maar is het polymeer een hybride van de 2 mogelijke varianten (afwisselend dubbele en enkelvoudige bindingen beginnend tussen C1 en C2 of tussen C2 en C3).

Hierdoor hebben de elektronen de vrijheid om langs de ganse C-keten vrij te bewegen

plastic elektronica

en dus niet langer gelokaliseerd te zijn bij hun respectievelijke kernen. Door dit fenomeen wordt geleiding mogelijk omdat elektronen kunnen toegevoegd worden aan de ene kant en weggehaald aan de andere. En het was dit principe dat Heeger, MacDiarmid en Shirakawa ook toepasten wanneer ze het isolerende polyacetyleen dopeerden met de sterke elektronen-acceptor jodium. Het resultaat was een geleidbaarheid die 1010 hoger lag dan van het originele polymeer en hiermee de geleidbaarheid van een metaal benaderde. Het toevoegen van zijketens aan het polymeer kan ook nog een andere functie hebben dan geleidbaarheid induceren: door substitutie van lange, flexibele zijketens kunnen de rigide en vlakke geconjugeerde ketens oplosbaar gemaakt worden. Hierdoor wordt processing van de plastic halfgeleiders gemakkelijker.

Naast polymeren kunnen plastic halfgeleiders ook voorko-

men onder de vorm van kleine moleculen of oligomeren. Het voordeel van de eerste vorm is dat een lage kost techniek als spin-coating (plastic oplossing vormt homogene dunne film op snel roterend substraat) en dip-coating (substraat wordt ondergedompeld in plastic oplossing) kunnen gebruikt worden om een dunne film aan te leggen, terwijl de oligomeer vorm het voordeel heeft dat een exacte samenstelling kan aangemaakt worden door zuivering door sublimatie. De meest gebruikte organische halfgeleiders zijn pentaceen (PC), polythiopheen (PT), polyaniline (PANI) en polyphenyleen-vinyleen (PPV).

Plastic displays Organische licht-emitterende diodes of OLED’s zijn structuren bestaande uit drie lagen, namelijk twee elektroden met daartussen een licht-emitterend polymeer of oligomeer.

Door de chemische samenstelling van het organisch materiaal aan te passen, kunnen verschillende kleuren licht geproduceerd worden wanneer een stroom door de elektroden gestuurd wordt. OLED’s vormen een goed alternatief voor de LCD’s (liquid crystal displays) die gebruikt worden voor displays in GSM’s, radio’s, auto’s, enz. IMEC verricht al jaren onderzoek op organische en anorganische LED’s. Eén van de belangrijke doelstellingen in dit onderzoek is het verhogen van de emissie efficiëntie. Boven-

Plastic transistor.

dien biedt deze nieuwe technologie extra voordelen zoals een verbeterd contrast, helderheid en verbruik. Het feit dat grote, flexibele, goedkope displays kunnen gemaakt worden met een licht gewicht vloeit voort uit de algemene kenmerken van plastic elektronica. Een elektronische, oprolbare krant kan op deze manier gerealiseerd worden.

Plastic transistoren op flexibele substraten Maar de plastic revolutie gaat nog verder dan OLED’s alleen.

IMEC-onderzoekers werken aan organische dunne-film transistoren en meer bepaald de groei van pentaceen door “organic molecular beam deposition” en de compatibiliteit van procestechnieken en technieken om patronen op het substraat aan te brengen, met flexibele plastic substraten. Deze organische transistoren blinken vooral uit door hun lage kostprijs wat betreft verpakkingsintegratie. De proceskost daalt ook aanzienlijk wanneer het dure lithografische proces kan vervangen worden door inkjet printing of solid-state ink printing. De goedkope kostprijs in combinatie met de flexibiliteit

plastic elektronica

Het neusje van de zalm Sensoren gebaseerd op elektrisch geleidende oligomeren liggen aan de basis van de oprichting van OligoSense, spinoff van IMEC en de universiteit van Antwerpen. OligoSense maakt sensoren voor elektronische neuzen. Ze zijn opgebouwd uit een aluminiumoxide substraat bedekt met twee gouden contactpunten en ertussenin een dun laagje oligomeer. De stroom die door dit laagje gaat, zal veranderen wanneer het in contact komt met aromamoleculen. Dit genereert een meetbaar signaal. Wanneer een reeks partieel selectieve sensoren worden samengebracht en verbonden met een patroonherkenningssysteem ontstaat een “elektronische neus”. OligoSense testte verschillende materialen als gevoelig sensorelement. Terwijl metaaloxide halfgeleiders (MOS) een breed spectrum vertonen tegenover anorganische gassen, worden organische halfgeleiders beter gebruikt voor de detectie van organische gassen. Bovendien zijn deze laatste werkzaam bij kamertemperatuur en niet bij 200 tot 800°C zoals MOS. Toepassingen van een organische neus zijn veelvuldig: controle van de versheid van voedsel, fraude opsporing bij de verkoop van parfums, efficiëntie bepaling van luchtzuiveringsprocessen, vroege opsporing van wondinfecties, procescontrole bij het brouwen van bier, enz.

december 2001

InterConnect

5

van de plastic chips is belangrijk in toepassingen als elektronische barcodes in verpakkingen en grote, oprolbare displays.

Het energieverbruik, vooral belangrijk voor draagbare toepassingen, laat echter nog te wensen over.

De ultieme droom van de zonnecelindustrie De rechtstreekse omzetting van zonlicht in elektriciteit is een veelbelovende technologie om hernieuwbare energiebronnen aan te spreken. De hoge kostprijs van deze zonnecellen en –modules staat een grootschalige toepassing ervan echter in de weg. Vandaar dat plastic elektronica hier een oplossing kan bieden. Een bijkomend voordeel is natuurlijk de flexibiliteit waardoor de zonnemodules op de meest uiteenlopende

Wegwerp DNA-biochips Biosensoren zijn een mooi voorbeeld van een technologie die pas mogelijk werd dankzij de plastic revolutie. Hun succes is immers pas verzekerd wanneer op een goedkope manier wegwerpbare biochips kunnen gemaakt worden. Innogenetics ontwikkelde samen met IMEC en IMM (Institut für Mikrotechnik Mainz) een biochip voor de detectie van DNA-sequenties en antigenen of antilichamen.

De eerste generatie biochips bestond uit 30 sensorsites zodat 30 verschillende stalen tegelijkertijd konden gescreend worden. Recent werd met dezelfde partners een tweede generatie biochips ontwikkeld met meer dan 100 sites. Dit opent nieuwe perspectieven voor het snel opsporen van erfelijke ziekten en bacteriële infecties.

6 InterConnect

december 2001

Plastic zonnecel op glassubstraat. oppervlakken kunnen aangebracht worden. IMEC onderzoekt de mogelijkheden van plastic zonnecellen en men kwam tot de conclusie dat de exciton dissociatie (scheiding van electron-gat paar ligt aan de basis van de zonnecel-werking), enkel efficiënt gebeurt aan de interface. Daarom werd gedacht aan 3-dimensionele collectiestructuren, die in zekere zin te vergelijken zijn met het fotosyntheseproces, bestaande uit een donor en acceptor organisch materiaal. De uitdagingen zijn echter nog groot naar de toekomst toe: een betere overlap met het zonnespectrum, een verminde-

plastic elektronica

ring van de weerstandsverliezen en verbetering van de stabiliteit. Traditionele Si-zonnecellen hebben een omzettingsefficiëntie van 15 à 17% terwijl hun organische tegenhangers slechts 2 à 3% halen. Vooraleer marktintroductie van plastic zonnecellen realistisch wordt, moet een efficiëntie van 5% en een stabiliteit van 5 jaar behaald worden.

Bericht uit de ruimte

Ruimtevaart, varen in de ruimte, stoere raketten die

de lucht ingaan om nieuwe werelden en misschien wel intelligent leven te ontdekken. Dit klassieke beeld dat we van ruimtevaart hebben, spreekt tot ieders verbeelding. Niemand staat er echter bij stil dat ruimtevaart meer en meer deel is gaan uitmaken van ons dagelijks leven. De ruimtevaartindustrie, en meer bepaald de Vlaamse ruimtevaartindustrie heeft nog veel in haar Mars ‌

Ruimtevaart voor elke dag Ruimtevaart is meer dan de spectaculaire lanceringen van spaceshuttles zoals we die op televisie zien. De satellieten waarmee we deze en andere TV-programma’s kunnen ontvangen, zijn al een eerste voorbeeld van hoe ruimtevaart in ons dagelijks leven verweven zit. Jaarlijks worden er wereldwijd meer dan honderd satellieten gelanceerd voor de meest uiteenlopende doeleinden: communicatie en televisie, navigatie en plaatsbepaling, weersvoorspellingen, klimaatmonitoring, waterbeheer en milieu.

Communicatiesatellieten zweven in een baan om de aarde om ons te voorzien van satelliet-TV, traditionele draadtelefonie, mobiele telefonie en In-

Het internationaal ruimtestation, ISS.

ternet. Deze diensten vormen het grootste aandeel van de inkomsten uit de ruimtevaartindustrie en het aantal gebruikers ervan groeit explosief. In minder dan 10 jaar heeft draadloze telefonie hetzelfde bereikt als waar traditionele telefonie bijna 100 jaar over heeft gedaan. En daar stopt het niet bij want er is al een nieuwe generatie mobiele systemen op komst: Universal Mobile Telecommunication System (UMTS). Deze nieuwe generatie mobiele systemen via satelliet, waarvan Europa marktleider is, zullen het mogelijk maken om een klein draagbaar toestelletje tegelijk te gebruiken als telefoon, computer, agenda, navigatie-instrument of winkelhulp.

Satellietnavigatie streeft naar een exacte tijds- en plaatsbepa-

ruimtevaart

ling door het samenbrengen van signalen van verschillende satellieten. Waar het vroeger hoofdzakelijk voor marinetoepassingen werd gebruikt, is er nu een verschuiving naar nieuwe applicaties zoals autonavigatie, luchtvaarttoepassingen en precisielandbouw. Het Amerikaanse GPS (Global Positioning System) en het Russische GLONASS die elk gebruik maken van 24 satellieten zijn momenteel de twee satellietnavigatienetwerken die bestaan.

Maar ook Europa bouwt met het nieuwe project Galileo een nieuwe generatie globale navigatiesatellietsystemen (GNSS) uit.

Zoals je vanop de aarde naar de sterrenhemel kan kijken, kan je ook vanuit de ruimte naar onze blauwe planeet kijken. En terwijl je van dit prachtige zicht

december 2001

InterConnect

7

geniet, kan je je ook nog nuttig maken (op voorwaarde dat je een satelliet bent natuurlijk): via teledetectie kunnen satellieten zoeken naar mineralen of petroleum- en gasbronnen, een overzicht geven van de oceaanbodem of van het bosbestand, de evolutie van woestijnen of zelfs het visbestand in beeld brengen. De mogelijkheden voor wetenschappers die de aarde in al haar facetten onderzoeken, zijn enorm.

Wetenschap in de zevende hemel Als je op dinsdag 14 november om 6.22u naar de sterrenhemel hebt gekeken, heb je misschien een heldere stip opgemerkt die langzaam langs de hemel voorbij schoof. Het was geen vliegtuig, maar wel het grootste we-

8 InterConnect

december 2001

tenschappelijk internationaal project uit de geschiedenis: het ISS of Internationaal Ruimtestation. Dit ruimtelaboratorium verschilt van zijn aardse tegenhangers doordat er een toestand van gewichtloosheid heerst, ook wel micrograviteit genoemd. Wetenschappelijke experimenten in een micrograviteitsomgeving laten toe de fundamentele fysische, scheikundige en biologische processen te begrijpen en beter aan te wenden op aarde. Zo kunnen nieuwe materialen, mengsels van metalen of andere stoffen gesynthetiseerd worden die uitzonderlijk zuiver zijn juist doordat de zwaartekracht ontbreekt. Om dezelfde reden groeien kristallen sneller, groter en zuiverder in de ruimte. De resultaten die in dit hightech laboratorium bekomen worden, zijn vooral van belang voor de elektronische halfgeleiderindustrie, de medische, farmaceutische en olie/gas industrie.

•

•

•

IMEC en ESA De betrokkenheid van IMEC in O&O-projecten voor ESA (European Space Agency) nam het voorbije jaar aanzienlijk toe.

Waar IMEC in 1999 op 20 verschillende ESA-projecten werkte, steeg dit aantal tot 32 in 2000.

Enkele voorbeelden: • IMEC ontwikkelt een radiatietolerante ontwerpbibliotheek voor ESA op basis van de UMC 0,18µm CMOStechnologie. De Europese ruimtevaartindustrie toont

ruimtevaart

•

grote interesse voor een dergelijke bibliotheek. In Europa is er immers een duidelijk tekort aan radiatietolerante technologieën voor het ontwerp van ASIC’s voor ruimtevaarttoepassingen.

IMEC ontwikkelde het detectorsysteem voor een massaspectrometer (het Rosina instrument) voor de ROSETTA missie, een inspectiemissie die voor het eerst de Witanen komeet van zeer dicht zal benaderen.

Voor het PACS-(fotoconductor Ge:Ga array camera en spectrometer) instrument van de Herschel Space Observatory missie ontwerpt IMEC de nodige uitleeselektronica voor een detector array die werkt in het verre infrarood gebied. Een belangrijke uitdaging hierbij is dat de uitleeselektronica moet werken bij diep cryogene temperaturen, namelijk 4K. In het kader van het OISL(optical inter-satellite link) project realiseerde IMEC in samenwerking met zijn spinoff FillFactory een stralingstolerante CMOS APS-(actieve pixel sensor) beeldopnemer.

In het MEDINA-project ontwikkelde IMEC RF-schakelaars in MEMS-(micro-elektromechanische systeem) technologie. Dergelijke RF MEMS kunnen gebruikt worden voor de integratie van draadloze communicatiesystemen in één enkele verpakking.

Demo van XenICs’ IR-detector.

Demo chipsontwerpen voor de ruimtevaart.

Vlaanderen wordt gelanceerd Binnen Vlaanderen is de ruimtevaartsector een kleine

Industriëlen) ook begrepen. VRI groepeert 23 Vlaamse

industriële sector, maar dan wel een snelle groeier.

bedrijven en onderzoekscentra, waaronder IMEC, die

Vlaamse bedrijven hebben ingespeeld op de laatste

actief zijn op het gebied van ruimtevaart. Deze vereni-

markttendensen en nemen in hun niches sterke posi-

ging organiseert ook acties om de ruimtevaartindustrie

ties in. In een klimaat van stijgende internationale con-

bekent te maken bij het grote publiek. Zo werd op 26,

currentie, is het versterken van de technologische ba-

27 en 28 oktober de tweede editie van de Vlaamse

sis voor de Vlaamse bedrijven essentieel. Ruimtevaart

ruimtevaartdagen georganiseerd in Oostende.

is immers onvermijdelijk een sector waar de competi-

IMEC en enkele IMEC spin-offs namen deel met ver-

tieve positie bepaald wordt door het technologisch

schillende demo’s betreffende chipsontwerpen voor de

kunnen. Daarom ook dat samenwerking tussen onder-

ruimtevaart, waveletcompressietechnieken, IR-detecto-

zoeksinstellingen en bedrijven van groot belang is. En

ren (IMEC en XenICs), satellietnavigatiesystemen (Sep-

dat hadden de stichters van VRI (Vlaamse Ruimtevaart

tentrio) en CMOS-beeldopnemers (FillFactory).

ruimtevaart

december 2001

InterConnect

9

KHBO blaast wind in de zeilen van lokale industrie Sinds 1996 werken IMEC

Layout van een laser driver chip, ontwikkeld door IMEC/KHBO.

Meettoestel voor testchips.

10 InterConnect

december 2001

en de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende (KHBO) samen in een geassocieerd labo voor microelektronica. Deze samenwerking met IMEC heeft tot doel om het onderzoek en de dienstverlening van KHBO uit te breiden en de IMEC-strategie naar de Vlaamse bedrijfswereld toe te promoten en te ondersteunen. De belangrijkste troeven van IMEC/KHBO zijn opleiding en onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten met vooral Vlaamse bedrijven.

Op het vlak van opleiding is de samenwerking tussen IMEC en KHBO reeds begonnen in 1984 met de divisie INVOMEC in het kader van de opleidingsactie voor docenten aan industriële hogescholen. Maar nu wordt ook over de grenzen heen gewerkt. Zo is IMEC/KHBO betrokken bij de opleiding van elektronische systeemontwerpers aan technische universiteiten in CentraalEuropa. Een mooi voorbeeld hiervan is het centrum voor training en innovatie dat in Brno (Tsjechië) werd opgestart samen met de plaatselijke technische universiteit. Dit centrum

moet tegemoet komen aan de vraag naar goede ontwerpers voor de elektronicabedrijven die zich in de loop van de laatste 5 jaar in de regio hebben gevestigd.

Het tweede luik van de IMEC/KHBO-dienstverlening is de ondersteuning van de lokale industrie in de snelle evolutie van de micro-elektronica. Dit gebeurt op een directe manier door het ontwerp van ASIC`s (chips voor specifieke toepassingen) voor o.a. Siemens in Oostkamp, Barco in Kortrijk, Alcatel Bell, Alcatel Microelectronics en Sipex. Hiervoor werd een beroep gedaan op Europractice IC Services, een dienst die gecoördineerd wordt door IMEC en een eenvoudige en goedkope toegang levert tot ASIC-ontwerp, prototype en klein-volume fabricatie. Via de multi-project wafer service (MPW) worden ontwerpen van verschillende klanten samengebracht op één siliciumschijf en gezamenlijk gefabriceerd.

Naast het ontwerp van ASIC`s is onderzoek natuurlijk van groot belang voor IMEC/KHBO en de KMO`s. Het onderzoek richt zich momenteel vooral op het ontwerpen van analoge CMOS-schakelingen en Systeem-op-Chip. Meer con-

KHBO

creet is er de ontwikkeling van een elektronisch systeem dat zal worden ingebouwd in het internationaal ruimtestation ISS. Het systeem kan beelden van de kristalgroei van proteïnen in gewichtloze toestand opnemen en doorsturen naar de aarde. Dit project is gegroeid uit de contacten met een KMO op basis van een bilateraal contract. Andere onderzoeksprojecten ontstaan in het kader van Europese ISTprojecten, zoals de ontwikkeling van een meetsysteem om mechanische stress in geïntegreerde schakelingen te meten en te evalueren. Voorbereidingen zijn reeds aan de gang voor de commercialisatie van het meettoestel, bestaande uit hardware, software en bijhorende testchip. In het kader van IWT ondersteunde projecten zijn recent, in een MEDEAproject, enkele snelle ADC’s (analoog naar digitaal omzetter) voor xDSL-toepassingen ontwikkeld. Samen met Sipex is een geslaagde studie en ontwikkeling van enkele laser-drivers in CMOS gefinaliseerd in een IWT HOBU-project. Met het bedrijf Marelec, gespecialiseerd in elektronica voor de visserij, werd een demonstrator gemaakt voor Systeem-opeen-Bord ontwerp met tools die ontwikkeld werden door CoWare (spin-off van IMEC).

Technologie tanken met ROMAC Wat zou je ervan denken om in je streek zeer voordelig te kunnen tanken en slechts één maal per maand te moeten betalen.

ROMAC N.V. wil dit mogelijk maken via het uitbouwen van een netwerk volledig geautomatiseerde tankstations, allemaal bestuurbaar en observeerbaar vanuit hun thuisbasis te Veurne.

IMEC werd hiervoor aangesproken om de technische knowhow te leveren voor het slagen van dit plan.

ROMAC startte in 1988 als transportbedrijf, maar verlegde zijn activiteiten in 1997 naar een meer ondersteunende functie. Er werd namelijk een volledig geautomatiseerd tankstation opgezet te Veurne voor

het verdelen van brandstoffen in de transportsector. Al gauw ontstond het idee om niet alleen vrachtwagens maar ook de lokale bevolking te laten meegenieten van deze service.

Immers, een groter volume verkochte brandstof kon de kosten drukken van het brandstofdistributieproces en zou zowel de klant als de pomphouder ten goede komen. Alhoewel dit een zeer logisch en eenvoudig idee lijkt te zijn, is de realisatie ervan niet zo vanzelfsprekend. Omdat het hier gaat om twee totaal verschillende vormen van brandstofdistributie worden particulieren en transportfirma’s bij grotere pompstations zoals men die bij de snelweg vindt meestal met afzonderlijke apparatuur bediend. Voor transportfirma’s gelden infrequente tankbeurten

van grote volumes en wordt de betaling boekhoudkundig geregeld. Particuliere klanten tanken dan weer relatief kleine hoeveelheden met een veel hogere frekwentie. Zij gebruiken courante elektronische betaalmiddelen zoals bancontact waar dure transactiekosten aan verbonden zijn. ROMAC wist dit probleem te omzeilen door zowel voor zijn particuliere klanten als voor de transportfirma’s hetzelfde betalingssysteem (magneetkaarten voor klantidentificatie) te voorzien.

Dit systeem van maandelijkse betalingen zorgt nog eens voor een extra kostenbesparing omdat geen tweede installatie moet voorzien worden voor particulieren en omdat de dure transactiekosten van bijvoorbeeld bancontact uitgespaard blijven.

seerde tankstations. En hier komt de IMEC-knowhow natuurlijk goed van pas. Vooral IMEC’s expertise op het vlak van multimediasystemen zal moeten bijdragen tot het uitwerken van een betrouwbaar en efficiënt systeem van videobewaking en dienstverlening onder de vorm van telefonische ondersteuning. Er moet ook een netwerk opgebouwd worden om de verschillende stations met elkaar te verbinden. Dit netwerk zal moeten zorgen voor de communicatie van databankgegevens, videobeelden en spraakinformatie.

Dit is duidelijk een multimediaprobleem waarvoor IMEC oplossingen kan aanreiken zodat alle communicatie over dezelfde drager (bijvoorbeeld één ADSL-lijn) kan verstuurd worden.

Een tweede doelstelling die de bedrijfsleider van ROMAC vooropstelde in verband met een grotere verkoop van brandstof en dus een kostenreductie, was het uitbouwen van een volledig netwerk van onbemande en volledig geautomati-

ROMAC

december 2001

InterConnect

11

Vier nieuwe bedrijven investeren in ontwikkelingscentra in DSP Valley DSP Valley is een technologienetwerk dat bedrijven samen-

Kruisbestuiving tussen Resonext en IMEC Het verhaal van Resonext Communications is een goede illustratie van kruisbestuiving tussen een bedrijf en een onderzoeksinstelling in DSP Valley. Zo tekende Resonext onlangs een overeenkomst met IMEC voor de licentieverlening van IMEC’s OFDM-technologie (Orthogonal Frequency Division Multiplexing). Het is de modulatietechniek bij uitstek voor draadloze lokale netwerken (WLAN) in het frequentiedomein onder 10GHz. Deze techniek werd dan ook als standaard gekozen voor draadloze breedbandnetwerken door de Amerikaanse en Europese standaardisatiecomités.

De combinatie van Resonext`s expertise in CMOS-RF en IMEC’s expertise in OFDM, DSP en ontwerptechnologie is ideaal voor de ontwikkeling van heel snelle draadloze netwerken. Deze zullen in het kantoor van de toekomst een zeer snelle gegevensuitwisseling moeten mogelijk maken.

12 InterConnect

december 2001

brengt die gespecialiseerd zijn in digitale signaalverwerking (DSP).

Het werd opgericht als antwoord op de snelle evolutie in de ICT(informatie- en communicatietechnologie) economie met de bedoeling dat bedrijven en onderzoeksinstellingen (waaronder IMEC) hun expertises en kennis samenbrengen. In de eerste helft van 2001 vonden 4 nieuwe investeerders de weg naar DSP Valley, namelijk Resonext Communications, Wind River Systems, Agilent Technologies en Adelante Technologies. Het begin van een mooie samenwerking …

De geboorte van Adelante Technologies Wind River Systems vestigt zich in DSP Valley door overname van Eonic Systems

Agilent neemt Sirius over

Het Amerikaanse Wind River Systems vond zijn weg naar DSP Valley door de aankoop van de produktafdeling Virtuoso van Eonic Systems, gelegen in Aarschot en lid van DSP Valley. Het Real Time Operating System en ontwikkelingsinstrument VirtuosoTM van Eonic Systems is bedoeld voor digitale signaalprocessoren (DSP’s) en vormt zo een mooie aanvulling voor de ontwikkelomgeving VxWorks voor ingebedde CPU’s waarin Wind River Systems gespecialiseerd is. Zo kan toepassingssoftware ontwikkeld worden voor apparaten die zowel CPU’s als DSP’s bevatten.

Sirius Communications ontstond in 1996 als spin-off van IMEC. Het ontwikkelt CDMAchips (Code Division Multiple Access) die worden gebruikt voor toepassingen van draadloze communicatie en satellietcommunicatie. Deze technologie en verschillende octrooien komen door de overname ter beschikking van Agilent Technologies. Dit bedrijf ontwikkelt zeer gespecialiseerde programmeerbare telefoonchips voor gebruik in GSM- en satellietcommunicatie, en biedt reeds oplossingen voor de mobiele telefonie van de volgende generatie (3G/UMTS).

DSP Valley

Philips Semiconductors en Frontier Design kondigden de oprichting van Adelante Technologies aan. Uit de combinatie van Philips’ ingebedde DSP-architecturen en Frontier Design’s DSP-georiënteerde ontwikkelingssoftware kan Adelante Technologies drie soorten activiteiten aanbieden. Allereerst is er de ontwikkeling van DSP-bouwblokken die in een Systeem-op-een-Chip kunnen worden geïntegreerd. Verder zal Adelante Technologies ook instaan voor het leveren van ontwerp-software en –methodologieën voor ingebedde DSP-oplossingen en ontwerpdiensten voor een gemakkelijkere integratie van de DSP-IP (intellectual property) in de Systeem-op-een-Chip oplossingen.

IMEC Incubatiefonds stimuleert oprichting van spin-offs Eén van IMEC’s strategische doelstellingen is de lokale industrie in Vlaanderen te steunen door het transfereren van onderzoeksresultaten naar de industrie en het oprichten van spin-off bedrijven.

Vanuit dit idee werd dan ook het Incubatiefonds opgericht.

De bedoeling van dit fonds is de kloof te dichten tussen innovatieve ideeën en de succesvolle lancering van hightech spin-offs door de nodige financiering te voorzien.

Het IMEC Incubatiefonds werd opgericht met vier andere investeerders (KBC Investco, Fortis Private Equity, Software Holding & Finance (SHF) en VEM Chaudfontaine) en heeft een fonds van 5 miljoen EURO. Dit geld zal gebruikt worden om te investeren in IMEC-onderzoeksprojecten die nog niet klaar zijn voor marktlancering, maar wel een commercieel potentieel hebben. Het succes van een nieuw spin-off bedrijf hangt af van verschillende essentiële factoren zoals het hebben van een beschermde (gepatenteerde) en unieke technologie, voldoende financiering, het hebben van een ondernemend team en een goed onderbouwd business plan. Zo wil het IMEC incubatiefonds kandidaat spin-offs van het nodige startkapitaal voorzien zodat zij prototype pro-

ducten en marktintroductie kunnen voorbereiden tijdens de incubatieperiode. Alleen al dit jaar zullen er tenminste 3 voorstellen voor incubatieprojecten in het domein van telecommunicatie, biotechnologie en EDA (electronic design automation) ingediend worden.

Welke procedure wordt er gevolgd? Wanneer zowel de ondernemer als IMEC geloven in een nieuw bedrijfsinitiatief, gebaseerd op IMEC technologie, dan moet er een projectvoorstel worden ingediend bij het incubatiefonds. Zodra het project is goedgekeurd door het Incubatiefonds, wordt het budget vrijgegeven om een bedrijf op te richten in de vorm van een Naamloze Vennootschap.

Deze N.V. is bedoeld om het project te realiseren, het businessplan uit te werConsequenties ken en de nodige IMEC mankrachten aan te INC NV trekken. Wanneer pp pipeline voorr IMEC Cp profilering g deze taken volbracht Spin-off 1 zijn, zal het bedrijf IMEC INC nieuw durfkapitaal Spin-off 2 omgeving R&D aantrekken om het Spin-off 3 businessplan te realiseren. De investeer10 3 0 ders van het Incubatiefonds hebben het Return n uit SO voorrecht tot 60% van dit kapitaal in te Strategie voor aantrekken personeel brengen.

t

incubatiefonds

december 2001

InterConnect

13

Stichting RVO “Komt op Tegen Kanker” De solidariteitsactie Kom op Tegen Kanker kende dit jaar een overweldigend succes, met een opbrengst van meer dan 330 miljoen frank. Een succesverhaal waartoe het project e-solidariteit van Stichting Roger Van Overstraeten vzw (initiatief van IMEC en enkele van zijn partners) zijn steentje bijgedragen heeft. Dankzij de eenvoudige wizard van de website www.e-solidariteit.be werden 73 actie’s van Kom op Tegen Kanker (dat is ongeveer 10% van alle acties!) door de actievoerders zelf op internet gezet. Vijf websites voor het goede doel werden uitsluitend door jongeren gemaakt. En deze enthousiaste jongerenteams werden op de CST-beurs (Computers en Multimedia op School en Thuis) op 17 november 2001 in de bloemetjes gezet. IMEC deed een bedrijfsbezoek cadeau aan één van de winnende teams, de Plantjesboys van het Sint-Jozefscollege te Aalst, voor hun website ‘Plantjesweekend’ (www.plantjesweekend.be).

De “Plantjesboys” E-solidariteit zal er ook zijn bij de volgende editie van Kom op Tegen Kanker! Blijf de leuke evenementen van de actievoerders van “Kom op” en de creaties van jongerenteams volgen op www.e-solidariteit.be .

IMEC neemt deel aan Open Bedrijvendag Zowel onze huidige politici ...

... als de kinderen van de toekomst waren aanwezig op IMEC’s Open Bedrijvendag samen met nog 4700 andere geïnteresseerden.

Agenda Kom IMEC bezoeken op STI 2 Wanneer?

Waar?

Voor meer informatie kan je altijd terecht op www.sti2.be

14 InterConnect

december 2001

17-20 september 2002 Expo in Brussel

Na STI2 2000, zal IMEC opnieuw deelnemen aan STI2 2002, de vakbeurs voor alle sectoren uit de wereld van ‘Industrie en Installatie’. Deze keer overkoepelt STI2 drie deelbeurzen: ‘Industrial equipment’, ‘Automation & Electronics’ en ‘Installation & Energy’. U kunt IMEC bezoeken op de deelbeurs ‘Automation & Electronics’.

Agenda

Seminaries IMEC organiseert wekelijks seminaries over nieuwe ontwikkelingen in procestechnologieën en ontwerpmethodologieën. Deze seminaries gaan door in IMEC, duren ongeveer 1 uur en worden in het Engels gegeven. Ook niet-IMEC medewerkers zijn welkom. Een volledige lijst en meer informatie kunt u terugvinden op onze website www.imec.be/seminars/.

MTC-trainingsprogramma How to use VHDL and automatically synthesize your circuits?

Wanneer?

Waar?

11-15 februari 2002 IMEC

In deze softwaretool-onafhankelijke cursus leren digitale ontwerpers de hardwarebeschrijvingstaal VHDL gebruiken voor efficiënte simulatie en logische synthese. Van de cursisten wordt verwacht dat ze een basiskennis van programmeren en elementaire digitale ontwerpconcepten bezitten. Deelnemers oefenenen de aangeleerde syntax, semantiek en concepten in door het uitvoeren van praktische oefeningen.

How to write code for high-performance low-power multimedia applications?

Wanneer?

Waar?

10-14 december 2001 IMEC

Deze cursus behandelt systeemontwerpbenaderingen voor de realisatie van datagedomineerde real-time applicaties zoals multimedia- of telecommunicatiesystemen. De aangeleerde analyseen adresoptimalisatietechnieken voor datastransfer en –opslag laten via broncodetransformaties toe hoogperformante systemen te realiseren met een laag vermogenverbruik. De aangeleerde technieken zijn toepasbaar op zowel hard- als softwarerealisaties.

Neem een kijkje op www.imec.be/mtc voor meer informatie over het MTC-trainingsprogramma!

Visionaire Workshop Wanneer?

Waar?

13 december 2001 IMEC

IMEC organiseert in samenwerking met Leuven.Inc (Leuven Innovation Networking Circle) een cyclus visionaire workshops.

Dit keer zal de visionaire workshop handelen over duurzame elektriciteit, zoals wind- en zonneenergie en kernfusie. Maar eveneens zal meer algemeen gekeken worden naar hoe u deze energiebronnen op een betrouwbare en economisch verantwoorde manier kan toepassen in uw bedrijf.

Voor meer informatie kan je terecht op www.imec.be/visionair

Agenda

december 2001

InterConnect

15

Š Grafische vormgeving : Vierkant grafisch / Roger Vande Wiele

InterConnect Colofon Verantwoordelijk uitgever: Prof. Gilbert Declerck Redactie: Els Parton Voor meer informatie: Katrien Marent, Communication Manager Public Relations and Marketing Communications IMEC Kapeldreef 75 B-3001 Leuven tel.: 016 - 28.18.80 fax: 016 - 28.16.37 e-mail: katrien.marent@imec.be

www.imec.be