imec InterConnect 4 (november 1998)

InterConnect IMEC Nieuwsbrief

Nr. 4, halfjaarlijks / november 1998

Dossier DSP Drastische veranderingen in de halfgeleiderwereld Eerste actie KMO-IT Centrum groot succes Micro-elektronica in metaalnijverheid Agenda & Opleidingen

Een recente enquête uitgevoerd bij grote multinationale micro-elektronicabedrijven heeft uitgewezen dat financiële steun van de lokale overheid alleen hoewel essentieel - niet de enige doorslaggevende factor is bij nieuwe investeringen, maar de aanwezigheid van een uitstekende opleidingsinfrastructuur.

Op dat vlak scoren we zeker niet slecht. We zijn daar terecht trots op. Vlaanderen heeft universiteiten en hogescholen met wereldfaam. Vlamingen in het

woord vooraf buitenland worden alom geprezen om hun gedegen opleiding. Ingenieurs en wetenschappers die in Vlaanderen hun opleiding kregen, kunnen wedijveren met de besten in de wereld.

Maar we moeten dit blijven volhouden en onze inspanningen zelfs opvoeren.

Dat hieraan gewerkt wordt, getuigen de talrijke nieuwe initiatieven.

Ook bij IMEC. Zo organiseerde IMEC vorige maand een cursus chiptechnologie voor Proton World International. Dit najaar ging het tweede deel van het postgraduaat programma in de telecommunicatie van start. Het voorbije jaar kende het programma, dat via videoconferentie over gans Europa te volgen was, bijna 500 cursisten. Een gelijkaardig programma in de informatietechnologie wordt eveneens via videoconferentie uitgezonden.

Goed opgeleide chipontwerpers zijn steeds moeilijker te vinden. Ook dit jaar biedt IMEC weer heel wat praktijk gerichte cursussen aan op het gebied van het ontwerp van geïntegreerde schakelingen.

Voor IMEC is de weg duidelijk: opleiding van ingenieurs, wetenschappers en technici is cruciaal in de uitbouw van Vlaanderen’s nieuwe industrieel weefsel Voor meer informatie over IMEC's trainingen: http://www.imec.be/training

2 InterConnect november 1998

naar de 21ste eeuw. De inspanningen daarvoor gaan onverminderd door.

Jan Wauters

woord vooraf

In dit dossier vindt u achtereenvolgens - DSP in een notedop - de evolutie van de DSP-markt - DSP Valley breidt uit

Ieper, 3 september 1998 -FLV Foundation heeft er een deelnemer bij: IMEC opent een ontwikkelingscel binnen de spraaken taaltechnologieomgeving van FLV. FLV-bedrijven zullen binnenkort een beroep kunnen doen op IMEC's expertise in DSP.

Voor meer informatie over - DSP Valley, http://www.dspvalley.com

Bij de ontwikkeling van spraaken taaltechnologie is digitale signaalverwerking of "DSP" van onmisbaar belang, meer nog, het is een basistechnologie.

Vlaanderen kenmerkt zich door een opmerkelijk grote concen-

- Flanders Language Valley, http://www.flv.be

IMEC brengt DSP-expertise in Flanders Language Valley tratie van hoog-technologische bedrijven met een zeer dynamisch karakter. In het Ieperse rijst het Flanders Language Valley, een cluster rond spraaktechnologie snel uit de grond, een gevolg van het grote succes van het ondertussen wereldberoemde Lernout & Hauspie.

Momenteel zijn er 15 FLV-bedrijven die een vestiging in de

valley hebben en/of waarin het FLV durfkapitaalfonds in participeert. En nu IMEC. "De DSP-expertise van IMEC kan aangewend worden door deze bedrijven om spraak- en taaltechnologie te kunnen implementeren in diverse DSP-gebaseerde toepassingen," aldus Bart Verhaeghe, president van FLV Business Development.

Om dat te verwezenlijken zal IMEC een permanente basis in de vallei uitbouwen en midden tussen de FLV-bedrijven opereren. "Bovendien zal de aanwezigheid van IMEC op FLV de samenwerking met lokale KMO's in de regio zeker bevorderen, " zegt professor Roger Van Overstraeten, algemeen directeur van IMEC.

reeds binnen het kader van IMEC's werk op MPEG-4 een techniek die gezichtsanimatie weergeeft (zie InterConnect 3, mei '98). Kort gezegd worden de (spier-)bewegingen van het gezicht aan de hand van enkele parameters weergegeven, wat aanzienlijk minder data vergt dan het ganse gezicht volledig weer te geven. "Zo zou het mogelijk zijn om deze techno-

logie te combineren met spraaktechnologie, zodat beelden van gezichtsanimatie met bewegende lippen synchroon samengaan met spraak", aldus Marc Engels, hoofd telecomgroep van IMEC.

Multimedia op z'n best Het interessante van de nieuwe samenwerking is de complementariteit van de medespelers tot een veel ruimere technologie.Waar FLV een expertise van spraaktechnologie op wereldvlak uitbouwt, heeft IMEC haar sporen reeds verdiend in telecommunicatie en multimedia.

Een van de nieuwe ideĂŤen die op tafel liggen is die van gezichtsanimatie. Er bestaat nu

technologie

november 1998

InterConnect 3

Vijftien jaar geleden bestond DSP amper. Maar met de opkomst van geminiaturiseerde geĂŻntegreerde schakelingen werden de mogelijkheden van DSP geleidelijk oneindig veel

DSP in een notedop groter. Vandaag vinden we het dan ook praktisch overal terug. Nieuwe toepassingen zijn onder meer digitale camera's, medische beeldverwerking, communicatie, sensoren, motorcontrole, huishoudapparaten, enz.

120

97

100

79

miljard USD

80 62,5 60 50 41 35,9

40 23,87 16,69

20 4,44

6,79

10,3

0 1992

1995

1998

2001

Evolutie van de DSP-markt voor de periode 1993-2001 (Bron : Dataquest)

4 InterConnect november 1998

Wie iets of wat vertrouwd is met elektronica, heeft zeker al de term DSP horen vallen. DSP staat voor "digital signal processing" ofwel digitale signaalverwerking. Elektronisch verwerken van digitale signalen dus.

Die signalen kunnen slaan op geluid, radio, microgolven, beeldverwerking, enz.

Waarom digitaal? De wereld is immers analoog. Zij gedraagt zich niet volgens series binaire getallen, ("nullen" en "enen").

We zullen in wat volgt trachten een aantal argumenten op een rijtje te zetten van het wat en waarom van digitale signaalverwerking.

De stap van analoog naar digitaal Digitale signalen bestaan dus uit slechts 2 spanningstoestanden corresponderend met "0" en "1". Dit laat exactheid en controle van signalen toe. Het laat ook - en dat is de werkelijke kracht van digitale signaalverwerking - bewerkingen toe op het signaal. De eerste stap is dus conversie van analoog naar digitaal. De analoog naar digitaal converter (ADC) werkt als een snapshot camera. In feite neemt een ADC een serie van spanningsmetingen die het stijgen en

technologie

dalen van het analoog signaal op de voet volgen zodat een nauwkeurige reproductie van het signaal bekomen wordt. Dit signaal wordt dan naar een DSP gestuurd voor de feitelijke bewerkingen. Eventueel wordt het signaal terug omgezet naar een analoog signaal. Een voorbeeld is de studie van de akoestiek in een zaal waarin een microfoon de geluiden opvangt, doorgeeft aan een ADC waarna een digitale analyse en synthese plaatsvinden. Daarna wordt het signaal via een digitaal naar analoog converter doorgestuurd naar een luidspreker.

Indien de frequentie van het nemen van spanningsmetingen (de "bemonstering" of "sampling") te klein is t.o.v. de signaalfrequentie, ontstaat vervorming.

Dit wordt uitgedrukt in het Nyquist theorema dat stelt dat de sampling frequentie minstens 2 maal de signaalfrequentie dient te bedragen. Zo zal de uitzending van een voetbalwedstrijd met opnamen aan 1 beeld per minuut niet echt goed te volgen zijn.

Snelle verwerking Ook de DSP-processor moet de stroom van gegevens kunnen volgen. Vandaag dienen de meeste toepassingen in "reĂŤle tijd" signalen te ontvangen, te verwerken en door te sturen (bvb. GSM), te vergelijken met snel bandwerk in een assemblagefabriek. Het "reĂŤle tijd" volgen en bewerken van signalen op het moment zelf is dus heel dikwijls een belangrijke vereiste.

"Het is pas door de toegenomen integratie dat goedkope en snelle DSP-systemen mogelijk gemaakt werden."

Bij convolutie wordt een som genomen van de ingangssignalen ingelezen op verschillende tijdstippen en vermenigvuldigd met een bepaalde coëfficient. Men verkrijgt zo een filter. Filters selecteren bepaalde frequenties van een ingangssignaal om bvb. ruis te onderdrukken.

Twee signalen kunnen in zekere mate gecorreleerd zijn met elkaar, van volledig identiek tot volledig ongecorreleerd. De piek in een seismograaf kan in verband staan tot een flits gedetecteerd door een satelliet aan de andere kant van de aarde, maar kan ook veroorzaakt zijn door vibraties van een voorbijrijdende vrachtwagen. Correlatie is dus de zoektocht naar statistisch significante overeenkomsten tussen gebeurtenissen.

Transformatie tenslotte is even vitaal in DSP. Transformatie van het tijdsdomein naar het frequentiedomein (het signaal in functie van de frequentie via de "Fouriertransformatie") geeft extra info. Zo is de aankomst van een radarsignaal een maat voor de afstand van het voorwerp. Maar de frequentiever-

schuiving geeft de snelheid van het voorwerp weer. Spectra geven dus een soort vingerafdruk voor een bepaald systeem.

Flexibiliteit Door de opbouw van DSP schakelingen in basisbouwblokken kunnen dezelfde systeemcomponenten ingezet worden voor een brede waaier van toepassingen. Vele DSP bouwblokken komen namelijk terug in allerlei complexe DSP schakelingen. Vandaag bestaan er dan ook hele bibliotheken voor digitaal ontwerp, dit in tegenstelling tot analoog ontwerp. Dit maakt dat de ontwerpingenieur sneller en efficiënter nieuwe architecturen kan ontwerpen, voor o.m. op maat gemaakte of gestandaardiseerde schakelingen. Analoog is trouwens heel moeilijk te programmeren en dus ook moeilijk te individualiseren. Er zijn daarenboven weinig ervaren analoge ontwerpers. De nieuwe spin-off van IMEC en de Katholieke Universiteit Leuven, AnSem (zie InterConnect 3, mei '98) besefte dit al gauw en is nu een van de weinige spelers op de markt in België.

De brug naar VLSI Door de enorme opgang van CMOS-technologie werd ont-

werp van complexe architecturen op één kleine chip meer en meer realiteit. Dit bracht DSP in allerlei toepassingen: meetapparatuur (bvb. spectrumanalysers), communicatie (bvb. spraak, data, encryptie), digitale audio (bvb. spraakherkenning), CAD, medische beeldvorming, navigatie (bvb. radar, sonar), robotica, seismografie, computers, enz. Bij het ontwerp van dergelijke systemen dient een evenwicht gevonden te worden tussen de performantie, de nauwkeurigheid en de kostprijs. Het is pas door de toegenomen integratie dat goedkope en snelle DSP-systemen mogelijk gemaakt werden.

Analoog of digitaal.

Waar ligt de grens?

De integratie van schakelingen gaat steeds verder. Er zijn daarbij een aantal argumenten, zowel technisch als economisch, om het analoge en digitale gedeelte samen in één chip te integreren: verhoogde betrouwbaarheid van het systeem door het kleiner aantal componenten en verbindingen op de PCB (printed circuit board, het elektronisch bord), grotere performantie en vermindering van stroomverbruik, grootte en gewicht. De laatste zijn van cruciaal belang voor mobiele systemen.

KANAAL ONTVANGER

TRANSMITTER

DAC

ADC

technologie

november 1998

InterConnect 5

De clou bij het ontwerp hierbij is: wat is analoog, en wat is digitaal, m.a.w. waar ligt de scheidingslijn? De problematiek die hier optreedt is niet te verwaarlozen en de ontwerper dient hier terdege aandacht aan te schenken. We houden dit echter voor een ander keertje.

Kabelmodem voor bidirectioneel verkeer In samenwerking met Siemens Atea en de K.U.Leuven ontwikkelde IMEC een geïntegreerde ontvanger voor opwaartse breedbandcommunicatie in kabel-TV netwerken ("opwaarts" staat voor communicatie naar de kabelmaatschappij toe). Kabel-TV netwerken werden oorspronkelijk ontworpen voor

distributie van breedband signalen - vele tientallen TV kanalen.

Mits reserveren van een hoeveelheid bandbreedte voor opwaartse communicatie is het ook mogelijk het kabel-TV netwerk voor communicatiedoeleinden te gebruiken. Mogelijke toepassingen zijn hoge-snelheid Internet toegang of telefonie.

Langs de ene kant vereist dit een fysische aanpassing van distributie netwerk naar bidirectioneel communicatienetwerk.

Langs de andere kant is hiervoor innovatieve communicatie hardware nodig. In deze context werd op IMEC een ontvangerchip ontwikkeld. Deze chip bevindt zich aan de zijde van de kabelmaatschappij, en decodeert signalen die de gebruikers doorheen het "opwaarste" pad zenden. De chip bereikt een datasnelheid van 10 Mbit/s in een bandbreedte van nauwelijks 3 MHz; een efficiëntie (3 bit/s per Hz bandbreedte) van wereldformaat die geavanceerde digitale signaalverwerking vereist. De signaalverwerking moet door de hoge datasnelheden tevens in een

2000

1995 ASSP 35%

Standaard 26%

ASSP 47%

Standaard 50% Custom 15%

Custom 27%

Stijgend aandeel van programmeerbare DSP's gericht naar bepaalde toepassingen, voor 1995 en 2000 (ASSP=Application Specific Standard Product) (Bron: Forward Concepts)

6 InterConnect november 1998

technologie

performante hardware architectuur plaatsvinden. Door het universele ontwerp is de chip echter inzetbaar in allerlei netwerken over de hele wereld.

Eén van de snelste groeiers De markt van digitale signaalprocessoren (DSP) is vandaag één van de gezondste en meest actieve in de elektronicasector.

In de voorbije 10 jaar groeide de DSP-markt met gemiddeld 39% per jaar. Bekijken we dit voor enkel de periode 1992-97, dan is de jaarlijkse groei maar liefst 52%!

Belangrijke toepassingen die de groei van de DSP-markt drijven zijn draadloze communicatie, datamodems en harde schijven in computers. Vooral de razendsnelle groei van het gebruik van draadloze telefoons was (is) een enorme stimulans voor DSP. DSP-producten zullen in alle toepassingen terug te vinden zijn waarin grote hoeveelheden data dienen verwerkt te worden. Door de toenemende nood aan multifunctionaliteit dienen DSP-systemen meerdere functies te kunnen verwerken, denken we maar aan stemherkenning, paging, e-mail, websurfing… Tegelijkertijd moeten ze klein zijn en weinig vermogen vergen. Deze diversificatie zal in DSP de komende jaren troef zijn, met zowel hoog-performante DSP-producten als volledig geïntegreerde DSP-systemen en goedkope DSP-chips.

De cluster voor digitale sig-

VA L L E Y

naalverwerking, DSP Valley, breidt uit met 2 nieuwe leden, Philips Specs en Philips Hasselt, wat het totale aantal op 13 brengt. Bovendien werd onlangs een nieuwe manager aangetrokken.

DSP Valley breidt uit Philips Specs is actief in videoDSP en ingebedde toepassingen. Het is een softwarehuis dat zich bezig houdt met de integratie van DSP codecs in totaaltoepassingen. Philips Hasselt ontwikkelt multimediatoepassingen zoals de opneembare CD (CD-Recordable), set-top boxes en DVD (Digital Versatile Disk).

“Deelname aan DSP Valley opent voor ons de deur naar heel interessante DSP-initiatieven die door de cluster genomen worden, “ aldus Philip Van Houtte, general manager van Philips Specs.

Dit is precies wat Jos Raets, voorzitter van DSP Valley en general manager van Philips ITCL (Haasrode) ook beklemtoont. We gingen bij hem te rade voor het waarom van lid zijn van DSP Valley.

Waarom clusteren?

"Kijk, DSP biedt oneindige mogelijkheden, te groot om überhaupt iets te betekenen in deze wereld, tenzij je een kritische massa hebt. Het is algemeen geweten dat opdat men het hardware deel, de micro-elektronica, vandaag de dag nog goed zou kunnen ontwikkelen, men vele automatismen en technieken moet leren, iets waar vooral IMEC, maar ook bvb. Frontier Design sterk mee bezig zijn. Een ander aspect is de software, parallel aan hardware, die mekaar ergens tegen komen. Zo zie je daar ook een ander profiel opduiken van een spin-off bedrijf, CoWare, dat zich juist met de raakvlakken bezig houdt.

Voorbeelden van bedrijven die actief zijn in hardware zijn Alca-

technologie

tel Microelectronics, Philips ITCL en Easics. Softwarebedrijven zijn o.m. Frontier Design, Eonic Systems, Philips Specs en Easics. Daarnaast zijn er de technologieproviders die ingenieurs trainen en afleveren: universiteiten en IMEC, die bovendien verder onderzoek verrichten naar nieuwe ontwerpmethodologieën en ontwerptools.

De grote doelstelling is namelijk mee te kunnen doen in de veeleisende applicaties van de klanten waar de wereld op zit te wachten. Daarin speelt kritische massa een belangrijke rol.

Bovendien breid je met een cluster je netwerk uit. Bedrijven die willen participeren kunnen gebruik maken van dezelfde middelen, om beter op de hoogte te zijn van trends in technologie en in toepassingen.

november 1998

InterConnect 7

En dit op wereldschaal. Zo bvb.

CoWare, met een sterke aanwezigheid in Amerika, en daardoor ook een duidelijke netwerklink. Eonic Systems is een

"Het is verkeerd te denken dat je onderzoekscentra zoals IMEC enkel nodig hebt als een technologie nog prematuur is, en overbodig wordt van zodra de technologie marktrijp is.

Technologieontwikkeling is een continu proces." ander voorbeeld met branches in Europa,Amerika en Zuidoost Azië. En natuurlijk ook Alcatel en Philips, beide multinationals.

Het resultaat is een gigantisch

netwerk. En dergelijk netwerk stelt je in staat om aan de juiste programma’s in DSP te werken.

Trouwens, de overheid financiert in opleiding en technologieonderzoek. De resultaten die hieruit voortvloeien dienen op termijn natuurlijk economische opbrengsten te genereren.

En dat is precies wat het DSP Valley netwerk ook beoogt."

Is het een vereiste dat er een mix is van universiteiten, O&O centra, en bedrijven?

“Zeker voor de continuiteit.

Het is verkeerd te denken als bedrijf dat je onderzoekscentra

zoals IMEC enkel nodig hebt als een technologie nog prematuur is, en overbodig wordt van zodra de technologie marktrijp is.

Technologieontwikkeling is een continu proces. De korf moet daarom ook bestaan uit minder en meer mature technologieën.

De aanwezigheid van academische instellingen en centra zoals IMEC in DSP Valley of andere gelijkaardige initiatieven is dus een enorme plus om technologie op continue basis te kunnen sturen, richten, impulsen geven en leiden. Dit is een van DSP Valley’s grote troeven in de wereld.

Belangrijk te vermelden is ook de naambekendheid voor kleine bedrijven via het netwerk, zodat ze volwaardige gesprekspartners worden aan tafels waar je anders niet aan geraakt, dankzij DSP Valley. Dat is het grote marketingvoordeel van DSP Valley.

We hebben trouwens zo pas een nieuwe manager aangetrokken, Peter Simkens (ex-Trasys), en in de nabije toekomst zullen we het accent heel sterk leggen op de troeven van netwerking. We hebben ons reeds heel goed georganiseerd. Er zijn nu een aantal bi- en multilaterale samenwerkingen die het gevolg zijn van onze netwerking.

Zo weten we snel wat er nodig is in de wereld en zoeken dan naar mekaars competenties om het te verwezenlijken."

8 InterConnect november 1998

technologie

Een voorbeeld?

"Vanuit Philips ben ik trots om het hele USB (Universal Serial Bus) gebeuren te vermelden, waar Easics heel actief aan meegewerkt heeft (zie kader).

Een tweede voorbeeld dat nu op stapel staat is een groots DSP-project, waar we samenwerken met het ESAT laboratorium van de K.U.Leuven en Eonic Systems, op real-time DSP processors met multitasking operating systems aan boord van DSP processoren, iets waar Eonic Systems toonaangevend is in de wereld."

Zijn er geen bedrijven die met mekaar concurreren?

"Voor een stuk wel. Er is altijd wel een competitief element.

Maar daar maak je op voorhand afspraken rond. Het is ook iets dat we gaandeweg leren."

Ik vermoed dat opleidingen in DSP een centrale rol innemen? (enthousiast) "Ook daar vinden de leden mekaars complementariteit enorm terug. De academici zijn, i.t.t. de bedrijven,

meer afhankelijk van overheidssubsidies en hebben daarom de wens uitgedrukt om vooral op een andere te participeren dan via financiële bijdragen. Zij zijn des te sterker in het opstellen van cursussen, leveren van experten, e.d.

Dergelijke samenwerking is niet alleen fantastisch op zich, het is ook uniek. Er is trouwens een enorme nood aan goed opgeleide mensen, dat is algemeen bekend ondertussen."

De leden van DSP Valley: Alcatel Microelectronics CoWare Easics Eonic Systems Frontier Design IMEC Katholieke Universiteit Leuven Philips ITCL Philips Hasselt Philips Specs Sirius Communications Universiteit Gent Vrije Universiteit Brussel

Bedankt voor dit gesprek.

Leuven pioniert in nieuwe uniforme PC interface USB (Universal Serial Bus) is de nieuwe standaard interface voor PC's die binnen korte tijd de alombekende RS232 (serieel) en parallelle poortinterfaces zal verdrongen hebben. Meer dan 450 fabrikanten wereldwijd van PC's, randapparatuur en software hebben bekend gemaakt USBcompatibele randapparaten te ontwikkelen.

De nieuwe standaardinterface geldt voor alle randapparatuur, met één soort aansluiting. Het zal de consument een stuk gemakkelijker maken.

De belangrijkste spelers uit de PC en multimediawereld hebben de USB Device Working Group opgericht om tot een eensluitende standaard te komen.Van 6 tot 8 mei vond voor het eerst een conferentie van deze werkgroep plaats in Europa, volledig geïnitieerd en gecoördineerd door DSP Valley, een primeur.

Een groot aantal DSP Valley bedrijven zijn namelijk actief in USB (Philips ITCL, Easics) en in PC applicaties rond DSP en multimedia (IMEC, Frontier Design,VUB, RUG, KUL).

In volgend nummer gaan we dieper in op de werking van DSP Valley en gaan we een kijkje nemen bij het nieuwe management. Wij houden u op de hoogte.

technologie

november 1998

InterConnect 9

"Vandaag doet een groot aantal toestellenbouwers hun ontwikkelingen binnen de infrastructuur van IMEC en in nauwe samenwerking met IMEC."

De halfgeleiderwereld gaat door een aantal drastische veranderingen De halfgeleidersector kent een

uiterst snelle evolutie, gekenmerkt door een aantal, elkaar beïnvloedende, factoren. Door de steeds grotere vraag naar performantie, functionaliteit, draagbaarheid, gebruiksvriendelijkheid en lage prijs wordt bijzonder veel aandacht gegeven aan de mogelijkheid om complexe systemen op een enkele chip te krijgen ("singlechip systems"). Dit stelt dan ook enorme uitdagingen aan academici en industriële onderzoekers.

Delen van de kosten De kosten van het onderzoek worden snel groter. Deze kostenstijging wordt veroorzaakt door de steeds kleinere afmetingen en de grotere mate van zuiverheid die geëist worden door de toekomstige generaties van IC’s. Vandaag kost een 0,25 micron CMOS-fab al snel 1,5 miljard dollar voor een productie van 300.000 acht inch wafers/jaar. De hoge drempel qua kapitaal, de snelle veroudering van de technologie en de

Verwachte gemiddelde jaarlijkse groei van het bruto binnenlands product van de OESO, van de elektronicaindustrie en halfgeleiderindustrie in de periode 19982001 (bron: ICE'98).

(%)

14 12 10 8 6 4 2 0 BBP OESO

elektronicaindustrie

10 InterConnect november 1998

halfgeleiderindustrie

halfgeleiderwereld

toenemende complexiteit van de processen en de hiervoor nodige toestellen - die al snel 75 tot 80% van de totale investeringskosten uitmaken - nopen dus tot creativiteit.

Vroeger stond een IC-fab exploitant in voor alles: selecteren van een geschikte site, aanleggen van de infrastructuren inclusief gebouwen en stofvrije ruimtes, aanvragen van een exploitatie-vergunning, aankopen van toestellen en processen...

Nu wordt de eerste fase (van selectie van de site tot het bouwen) gedaan door een ervaren engineering partner die hiervoor in eigen naam en voor eigen rekening werkt en deze infrastructuur in financiële leasing aanbiedt aan een IC-producent of exploitant.

Het aantal leveranciers van toestellen zal in de toekomst sterk verminderd worden. In de toekomst zullen IC-fabs van hun toeleveranciers eisen dat zij niet enkel toestellen leveren

maar ook de daarop draaiende processen (een rug om op terug te vallen als er iets verkeerd loopt). Dit zal de toeleveranciers van toestellen ertoe nopen om ‘package deals’ aan te bieden (toestellen en processen) en dit niet langer voor een beperkte processtap maar voor gehele macromodules.

Hiertoe zullen ze een strategische alliantie dienen aan te gaan met erkende ‘centra of excellence’ in CMOS procestechnologie zoals ondermeer IMEC. Reeds op vandaag zijn er een aantal toestellenbouwers die hun ontwikkelingen doen binnen de infrastructuur van IMEC en in nauwe samenwerking met IMEC, zoals bijvoorbeeld ASM-I, ASML, STEAG-Pokorny, LAM en SEMITOOL.

groei van gemiddeld meer dan 15% in de voorbije jaren, scoorde 1997 betrekkelijk zwak, met zo'n 4% groei (nog steeds een stuk meer dan het gemiddeld bruto binnenlands product). Begin 1998 werd het er niet beter op. Maar er is goede hoop. De laatste cijfers van augustus geven reeds een positieve groei ten opzichte van juli.

Boosdoener nummer één is de financiële crisis in ZuidoostAzië die bij uitstek de high-tech sectoren schijnt te treffen.Toch zullen de vermindering van PCmarktgedreven IC's en de prijsineenstorting van DRAM's (Dynamic Random Access Memory) op termijn - 1 a 2 jaar - volledig gecompenseerd worden door de sterke evolutie van de telecommarkt.

fers van alle regio's: +1.4% (zie figuur). Dit heeft alles te maken met de structuur van de Europese industrie die vooral ge-

"Het laatste half jaar presteerde de Europese micro-elektronicaindustrie duidelijk beter dan de Amerikaanse, Japanse of Zuidoost-Aziatische regio's." richt is naar telecommunicatie en autoindustrie. Bovendien heeft Europa in geringere mate last van de financiële perikelen in Zuidoost-Azië. Alle ogen zijn dan ook op Europa gericht.

Johan Van Helleputte, directeur research valorisatie IMEC

Op het juiste moment Wat met Europa?

Eens het meest geschikte moment van marktintroductie voorbij is, zijn de kansen tot een redelijke of grotere winstmarge snel voorbij en loopt een marktspeler een groot risico zijn kosten niet langer (volledig) te kunnen recupereren.

De micro-elektronicaindustrie in 2000 De halfgeleiderindustrie doet het momenteel tijdelijk even niet zo goed. Na een jaarlijkse

Het laatste half jaar presteerde de Europese micro-elektronicaindustrie duidelijk beter dan de Amerikaanse, Japanse of Zuidoost-Aziatische regio's.

Voor 1998 voorspelt Dataquest voor Europa de beste groeicij-

%

Europa +1.4%

Azië -3.5% Amerika -4.7%

Groei van de halfgeleiderindustrie in 1998 per regio (bron:Dataquest).

Japan -15.8%

Europa

halfgeleiderwereld

Amerika

Japan

november 1998

Azië

InterConnect 11

Leuven, 7 oktober 1998 Vandaag organiseerde het kersverse KMO-IT

Eerste actie KMO-IT Centrum een onverdeeld succes Centrum vzw haar eerste seminarie,“Sensoren, een meerwaarde in de machinebouw”.

De opkomst was niet gering: zo'n 65 bezoekers en standhouders vonden elkaar terug op de verschillende voordrachten en standen.

De spits werd afgebeten door Herman Derache, manager van het centrum, die een korte toelichting gaf over de oprichting, doelstellingen en acties van het gloednieuwe KMO-IT Centrum. Hij gaf meteen ook aan welke Vlaamse KMO's de doel-

"Meestal weet een klant nog niet welke sensor kan geïmplementeerd worden voor zijn of haar productieproces."

Voor meer informatie: Katrien Pollefeyt, KMO-IT Centrum Kapeldreef 75, 3001 Leuven Tel. 016-297231 • Fax 016-297233 e-mail katrien.pollefeyt@kmo-it.be http://www.kmo-it.be

12 InterConnect november 1998

groep van het centrum vormen: bedrijven die IT op de voet volgen en eventueel marktleiders zijn, die een eigen product ontwikkelen en/of produceren en waar een actie van het centrum een voldoende grote impact kan hebben. Vervolgens was het de beurt aan Raf Moons, IT-adviseur gedetacheerd vanuit IMEC, om een overzicht te geven van de verschillende types sensoren.

Een duidelijke boodschap Zaak is de juiste sensor te gebruiken voor de juiste toepassing. Of met de woorden van Paul Busschaert van Soenen Controls: "Er zijn geen slechte sensoren, maar ze worden vaak verkeerd aangewend." Dat Soenen Controls het nut van sensoren inziet werd wel duidelijk: "We hebben onze leiderspositie verkregen door continu te innoveren en door te zorgen dat ons rendement minstens 2 maal zo hoog ligt dan onze concurrenten", aldus Busschaert. Bovendien kunnen sensoren, gecombineerd met de nodige software, fouten sneller opsporen en verhelpen waardoor het productieproces veel minder lang stil ligt. "Negentig procent van de tijd die verloren gaat bij machinefouten is zoeken naar de fout en slechts 10% is oplossen van het probleem," aldus nog Peter Busschaert.

Vijftig procent rendement Dat een verhoging van het rendement echt wel significant kan zijn, verduidelijkte Henk Blanc-

Vlaamse interactie

kaert van VIBO Belgium (Haasrode). "Door een juiste implementatie van onze infraroodsensoren kan een winst in productiesnelheid bereikt worden van 50%, " aldus Blanckaert. Indrukwekkende cijfers alleszins.

Een succes De grote aanwezigheid van bedrijven, bezoekers en infostands, de goede kwaliteit van de voordrachten en de uitmuntende organisatie hebben alvast van dit eerste KMO-IT seminarie een groot succes gemaakt.

Eerstdaags komt er ook een KMO-IT nieuwsbrief uit.

Het volgende seminarie is reeds gepland en gaat over het jaar 2000 probleem in ingebedde systemen. Dit keer heeft het seminarie 3 maal plaats : op 3 december (Kasteel van Arenberg, Leuven), 15 december (Holiday Inn, Gent centrum) en 12 januari (Holiday Inn, Hasselt

Micro-elektronica in metaalnijverheid via FUSE

Snelheidsregelaar voor ventilatoren in verwarmingskachels De ontwikkelde microcontrol-

ler verbreedt het gamma ver-

warmingskachels met een gesofisticeerde versie. De regeling geschiedt via een gebruiksvriendelijk wandpaneel en kan uitgebreid worden met afstandsbediening.

In 1996 richtte de Europese Comissie FUSE op, First User Action Program, om bedrijven te stimuleren meer elektronische componenten te gebruiken in hun producten. De nadruk ligt hierbij op een actie voor de eerste gebruikers van een - voor hen - nieuwe technologie (zie InterConnect 1).

Uit de greep van afgewerkte projecten stellen we hier kort eentje voor waarin IMEC de rol van Technology Transfer Node vervulde.

Het bedrijf in kwestie,VFM NV uit Sint-Truiden, is een KMO met 39 werknemers. Het is producent van geavanceerde gietijzeren verwarmingselementen, zonder enige voorafgaandelijke ervaring in micro-elektronica. De firma is marktleider in "FLAM" verwarmingskachels en open-haarden in BelgiĂŤ, en breidt momenteel haar activiteiten uit naar Noord-Frankrijk en Duitsland.

De FLAM's kunnen uitgerust worden met een luchtcirculatiesysteem zodat hun warmtecapaciteit vergroot wordt. Om het product een grotere mate van gebruiksvriendelijkheid en comfort mee te geven, koos VFM voor de implementatie van nieuwe technologie. Deze technologie is microcontroller gebaseerd, met een infrarood afstandsbediening. Via deze afstandsbediening en een temperatuursafhankelijke snelheidsregelaar kan men nu automatisch, en vanop afstand het luchtcirculatiesysteem sturen.

Voor de expertise in elektronische circuits deed VFM beroep op de firma DVC, gespecialiseerd in op maat gemaakte elektronica van ontwikkeling tot productie. Zij zorgde in dit project naast de gezamenlijke ontwikkeling van de snelheidsregelaar en afstandsbediening tevens voor de nodige overdracht van kennis via onder meer training van mensen van VFM op verschillende vlakken, zoals ontwerp en productiemethodes van printkaarten, EMCstandaarden, microcontrollers, motorsturing en infrarooddetectie.

Vlaamse interactie

De productontwikkeling kostte iets meer dan 3 miljoen BEF, inclusief setup voor productie en tests. De ontwikkeling van de elektronica kostte bijna 1,2 miljoen BEF. Enkel dit deel werd bekostigd door FUSE. Zonder de steun van FUSE had het management niet het risico genomen een nieuwe technologie te implementeren die onbekend was bij de firma en tegelijkertijd een te groot financieel risico inhield. "Dankzij het FUSE project kregen we de mogelijkheid zelf een product te ontwikkelen en know-how op te bouwen voor toekomstige projecten," aldus JosĂŠ Stiers, hoofd technische dienst van VFM.

wandpaneel voor ventilatieregeling

afstandsbediening Het totale project duurde 11 maanden. Vanaf september is het product op de markt. Men verwacht payback van de volledige ontwikkeling en pre-productie binnen de zes maanden.

november 1998

InterConnect 13

Agenda Seminaries De volgende seminaries gaan door in het auditorium in IMEC, Kapeldreef 75, 3001 Heverlee (Leuven), duren ongeveer 1 uur en worden in het Engels gegeven. U kan zich via het antwoordkaartje laten inschrijven op de e-mail circulaire waardoor u steeds op de hoogte gehouden wordt van nieuwe seminaries. De lijst is ook terug te vinden op onze Internet site www.imec.be/seminars/. De titels tussen vierkante haakjes geven het onderwerp weer waar de preciese titel niet bekend was bij het ter perse gaan.

Mogelijkerwijze kan een seminarie onderhevig zijn aan late wijzingen.

datum

uur

spreker

titel

16 november

11u

Trudo Clarysse

Spreading resistance depth profiling: how good is it really?

20 november

14u

Guido Arnout (CoWare)

CoWare: from world class IMEC technology to a global startup in a global market

27 november

14u

Tanja Vanachteren (KULeuven)

Data transfer and storage exploration for a 3D reconstruction algorithm

4 december

14u

Johannes Kneipp (Bosch)

The MPEG-4 video decoding standard - a VLSI point of view

7 december

11u

Roger Loo

Epitaxial growth of Si and Si1-xGex by RP-CVD for device applications

18 december

14u

Bill Lin (University of California)

Research topics at ECE department of University of California

22 februari

11u

Guido Huyberechts

Development of an acid burden sensor

IMEC op Flanders Technology International Volgende IMEC Vlaamse Bedrijvendag '99 op FTI Ook bij de nieuwe editie van Flanders Technology International, FTI '99, zal IMEC een corporate stand hebben in de wereld van Onderzoek & Onderwijs.

Naast technologische demonstraties van recente ontwikkelingen, zal aandacht besteed worden aan de maatschappelijke en economische relevantie van IMEC’s O&O.

De agenda kan u steeds terug vinden op onze internet-site, www.imec.be, evenals de ganse nieuwsbrief en onze Engelstalige Newsletter.

14 InterConnect november 1998

Daarnaast zal de IMEC Vlaamse Bedrijvendag in 1999 (IVB'99) doorgaan tijdens FTI op 22 april 1999.

De IVB wordt voor de 3de maal georganiseerd, telkens op een andere locatie in Vlaanderen. In 1997 ging zij van start in Leuven, vorig jaar vond ze plaats in Oostende en in 1999 zal ze dus in Gent georganiseerd worden. Dat de IVB99 samenvalt met FTI99 is niet toevallig. Heel wat technologie die op de IVB99 aangeboden wordt aan bezoekers past perfect in de opzet van IMEC's stand op FTI. En omgekeerd kan de FTI-bezoeker een goed idee krijgen van welke IMEC technologie ingezet kan worden in onze Vlaamse bedrijven.

agenda

Opleidingen Chiptechnologie cursus voor Proton World International Vorige maand organiseerde IMEC een cursus chiptechnologie voor Proton World International om haar medewerkers meer vertrouwd te maken met de verschillende aspecten van het tot stand komen van geĂŻntegreerde schakelingen.

Proton World International, een spin-off van Banksys, ontwikkelde de welbekende proton chipkaart technologie die je overal in BelgiĂŤ terugvindt voor betaling van kleine bedragen in

winkels, automaten, parkings, telefoons, Internetbetalingen, enz. Vandaag zijn er meer dan 30 miljoen protonkaarten in gebruik, verspreid over 15 landen en 250 banken.

Het initiatief tot cursus ging uit van Proton World International om haar mensen een korte opleiding te geven over de verschillende stadia van het tot stand komen van moderne geĂŻntegreerde schakelingen. De cursus besloeg 4 halve dagen,

werd gegeven door IMEC experts en was opgedeeld in 4 modules: - wafer processing - verpakkingen, betrouwbaarheid en analyse - componenten en ontwerp - VLSI ontwerp

Interuniversitair posgraduaat in telecommunicatie Op 14 september ging het tweede academiejaar van start voor het Interuniversitair Postgraduaat in Telecommunicatie, een pilootproject georganiseerd door IMEC. Momenteel zijn 540 studenten ingeschreven van IMEC, universiteiten, hogescholen en industrie. De lessen kunnen via videoconferencing gevolgd worden op maar liefst 7 verschillende plaatsen in Vlaanderen.

Inschrijven per module kan nog tot 2 weken voor de start van de module.

Meer informatie vindt u terug op de website: http://www.imec.be/seminars/itc

of contacteer T. Gouverneur Telecommunications Program Coordinator IMEC vzw, Kapeldreef 75, B-3001 Leuven tel. 016-281370 fax 016-281510 e-mail gouverne@imec.be

opleidingen

november 1998

InterConnect 15

InterConnect Colofon Verantwoordelijk uitgever: Prof. Roger Van Overstraeten Redactie: Jan Wauters Public Relations: Marianne Van den Broeck Voor meer informatie: Jan Wauters, IMEC Kapeldreef 75 B-3001 Leuven tel. 016 - 28.14.90 fax 016 - 28.15.76 e-mail wautersj@imec.be http://www.imec.be