Í4%È-A-SOS-SG02GÎ
2
0
0
5
-
A
-
S
O
S
-
S
G
0
2
SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GEOGRAFIE Graad 5
Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geografie
Aangepas vir KABV
M Lübcker E van Emmenes
2005-A-SOS-SG02
Í4%È-A-SOS-SG02GÎ
Graad 5
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Inhoudsopgawe
Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Inleiding......................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: Wêreldkaart en kompasrigtings .................................................................................. 10 Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol......................................................... 11 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 12
Les 2: Die sewe kontinente.......................................................................................................................................13 Aktiwiteit 2................................................................................................................................................................ 14
Les 3: Agt punte op ’n kompas................................................................................................................................14
Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart................................................................... 16
Aktiwiteit 3.................................................................................................................................................................17
Hersieningsoefening...............................................................................................................................................17
Eenheid 2: Afrika, ons kontinent ........................................................................................................19 Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol...............................................................................20
Les 6: Oseane rondom Afrika................................................................................................................................... 21 Les 7: Konsepte van lande en grense....................................................................................................................22
Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................ 23
Les 8: Ligging van die lande in Afrika..................................................................................................................23
Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 25
Les 9: Lande met ’n kuslyn........................................................................................................................................ 26
Les 10: Madagaskar en Zanzibar............................................................................................................................ 27 Les 11: Suid-Afrika se buurlande...........................................................................................................................28
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 32
Eenheid 3: ’n Fisiese kaart van Afrika ..............................................................................................34
Les 12: Hoe om ’n fisiese kaart te lees................................................................................................................. 35 Les 13: Afrika se hoogste pieke..............................................................................................................................38
Les 14: Afrika se drie grootste mere.....................................................................................................................39
Les 15: Afrika se groot riviere................................................................................................................................. 41
Les 16: Suider-Afrika se beroemde watervalle................................................................................................ 42 © Optimi
3
Handleiding
Les 17: Afrika se groot woestyne...........................................................................................................................43
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 45
Eenheid 4: Beelde van Afrika ...............................................................................................................47 Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika...........................................................................48
Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal............................................................49
Hersieningsoefening...............................................................................................................................................51
Eenheid 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika ...............................................................................53 Les 20: ’n Fisiese kaart van Suid-Afrika .............................................................................................................54
Les 21: Aanduiding van hoogte............................................................................................................................... 56 Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................58
Les 22: Fisiese verskynsels.......................................................................................................................................59 Les 23: Benoeming van belangrike plekke........................................................................................................60
Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond ...................................................................................................... 63 Les 25: Konsep van rivierstelsels...........................................................................................................................64
Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika...................................................................................................................... 65
Aktiwiteit 7.................................................................................................................................................................67
Eenheid 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite .............................................................. 68
Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings..............................................................69
Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing........................................................70
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 72
Eenheid 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika ........................................................75
Les 29: Elemente van die weer en neerslag...................................................................................................... 76 Les 30: Meetinstrumente en meting van temperatuur en reënval..........................................................78
Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................ 79
Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting........................................................................................... 81 Les 32: Weerkaarte en weerstoestande..............................................................................................................82 Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................84
Eenheid 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei ..............................................................85 Les 33: Reënval in Suid-Afrika................................................................................................................................. 86
Les 34: Reënvalpatrone..............................................................................................................................................88 4
© Optimi
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Les 35: Verskil tussen weer en klimaat...............................................................................................................89 Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika......................................................................................................90
Les 37: Klimaat van eie omgewing........................................................................................................................ 91
Aktiwiteit 10..............................................................................................................................................................91
Les 38: Wat is natuurlike plantegroei?................................................................................................................ 91
Les 39: Die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe......................................92 Les 40: Die Savanna-grasveld..................................................................................................................................94
Aktiwiteit 11............................................................................................................................................................. 95 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 96
Eenheid 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika ............................................................................ 98
Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron...........................................................................................99
Les 42: Die belangrikste minerale in Suid-Afrika en hul gebruike....................................................... 100
Les 43: Hoe steenkool gevorm word................................................................................................................. 102 Les 44: Die gebruike van steenkool................................................................................................................... 104
Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne........................................................................................ 106
Aktiwiteit 12...........................................................................................................................................................107
Eenheid 10: Mynbou en mynbou-omgewings .............................................................................108
Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou?....................................................................................... 109
Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/diepvlakmynbou....................................................... 110
Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval........................................................................................................... 112 Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko’s vir mynwerkers................................................................. 114
Hersieningsoefening............................................................................................................................................116
Woordelys.................................................................................................................................................118
Bibliografie.............................................................................................................................................. 122
© Optimi
5
Handleiding
Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet
weet. Geneem uit KABV.
Leselemente
Belangrike terminologie
Wenke
Nuwe terminologie om die
Enige inligting anders as
begrip van die vak as deel van die les uit te brei.
die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.
Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.
Vrae wat voltooi moet word
ten einde die kennis van die voltooide les te toets.
Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei
die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig
word om te verken. Vir die begaafde leerder:
Kerninhoud
Studeer/Hersiening
Beklemtoon die kern
Tyd wat spandeer
van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n
spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.
6
word om die inhoud te
bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter
voorbereiding vir die toets of eksamen.
uitgebreide oefeninge.
Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*
(LSOB): Verduidelik die
noodsaaklikheid om die
basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.
*LSEN in algemene taalgebruik.
© Optimi
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Voorwoord
Voorgeskrewe boek Aanbevole boeke word aanvullend tot hierdie handleiding gebruik. Dit is altyd goed om na ander handboeke te verwys, soos:
● ●
Diley, L., Monteith, M., Proctor, A. & Weldon, G. 2013. Oxford Suksesvolle Sosiale Wetenskappe
Graad 5. Oxford University Press: Suid-Afrika.
Enige gedrukte atlas, soos Oxford Primêre Atlas vir Suid-Afrika
Inleiding
Geografie is deel van Sosiale Wetenskappe, wat ten doel het om leerders aan te moedig om hulle wêrelde met vars, kritiese oë te bekyk en hulle aan ’n wêreld buite hulle onmiddellike
realiteite bekend te stel. Geografie is dus die studie van sowel ons menslike asook fisiese
omgewing. Ons ondersoek verskillende afdelings van Geografie, naamlik fisiese geografie en
menslike geografie.
Hierdie handleiding plaas spesifieke fokus op ruimtelike geletterdheid, patrone en tendense, met ’n fokus op Afrika se plek in die wêreld, met spesifieke klem op Suid-Afrika. Ons ondersoek
die fisiese verskynsels, weer, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika. Dit dek ook ’n afdeling oor die minerale en ontginning van hierdie minerale in Suid-Afrika. Dit is in ooreenstemming met die riglyne wat in die KABV-kurrikulum uiteengesit word.
Moenie bloot die inhoud wat in hierdie handleiding voorsien word leer nie. Aangesien geografie
voortdurend verander, moet jy die wêreld rondom jou ook bestudeer, jou kennis verdiep deur die internet, biblioteke en tydskrifte te gebruik. Die belangrikste is om op hoogte van aktuele sake te bly deur ’n minimum van drie keer per week na die nuus te luister of nuus te lees.
Ná elke les volg ’n aktiwiteit om seker te maak dat alle konsepte wat in die gids aangeraak
word deeglik verstaan en toegepas kan word. Alle aktiwiteite in die gids moet hersien en weer geoefen word vir die toetse en eksamens. Daar is ook ’n aantal aanlyntoetse, vasvrae en aktiwiteite beskikbaar vir ekstra hersiening.
© Optimi
7
Handleiding
Jaarplan
Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan: ● Wees realisties en buigsaam ● Hou jou ander vakroosters in gedagte ●
Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer
Kwartaal
Eenheid en les
Datum begin
Datum voltooi
Eenheid 1: Wêreldkaart en kompasrigtings Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol Les 2: Die sewe kontinente
Les 3: Agt punte op ’n kompas Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart Eenheid 2: Afrika, ons kontinent
Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol Les 6: Oseane rondom Afrika Les 7: Konsepte van lande en grense
1
Les 8: Ligging van die lande in Afrika Les 9: Lande met ’n kuslyn
Les 10: Madagaskar en Zanzibar
Les 11: Suid-Afrika se buurlande
Eenheid 3: ’n Fisiese kaart van Afrika
Les 12: Hoe om ’n fisiese kaart te lees Les 13: Afrika se hoogste pieke
Les 14: Afrika se drie grootste mere Les 15: Afrika se groot riviere
Les 16: Suider-Afrika se beroemde watervalle Les 17: Afrika se groot woestyne Eenheid 4: Beelde van Afrika
Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal Eenheid 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika
2 8
Les 20: ’n Fisiese kaart van Suid-Afrika Les 21: Aanduiding van hoogte Les 22: Fisiese verskynsels
© Optimi
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie Les 23: Benoeming van belangrike plekke
Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond 2
Les 25: Konsep van rivierstelsels
Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika
Eenheid 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite
Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing
Eenheid 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika
Les 29: Elemente van die weer en neerslag Les 30: Meetinstrumente en meting van temperatuur en reënval Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting Les 32: Weerkaarte en weerstoestande
Eenheid 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei
3
Les 33: Reënval in Suid-Afrika Les 34: Reënvalpatrone
Les 35: Verskil tussen weer en klimaat
Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika Les 37: Klimaat van eie omgewing
Les 38: Wat is natuurlike plantegroei? Les 39: Die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe Les 40: Die Savanna-grasveld Eenheid 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika
Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron Les 42: Die belangrikste minerale in Suid-Afrika en hul gebruike Les 43: Hoe steenkool gevorm word 4
© Optimi
Les 44: Die gebruike van steenkool
Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne Eenheid 10: Mynbou en mynbou-omgewings
Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou? Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/ diepvlakmynbou Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko’s vir mynwerkers
9
Eenheid 1 Wêreldkaart en
kompasrigtings
Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ● ●
● ● ●
Verstaan en werk met ’n verskeidenheid hulpmiddels – insluitend kaarte, data en foto’s.
Ken die ligging van die ewenaar asook die Noord- en Suidpool, op ’n kaart of aardbol.
Identifiseer en ken die posisies van die sewe kontinente. Identifiseer die agt hoofwindstreke op ’n kompas.
Gebruik hierdie hoofwindstreke en identifiseer die agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n kaart.
Inleiding Hierdie eenheid dek ’n bestudering van die aardbol en jou plek in die wêreld. Jy leer oor die
sewe kontinente, hoe ons wêreld verdeel is, hoe om ’n kompas te gebruik en wat die agt
hoofwindstreke van ’n kompas is
Belangrike terminologie Ewenaar
Halfrond
Kontinent
Kompas
Wêreldkaart
Maak seker jy verstaan al die nuwe konsepte.
Teken vir jouself ’n aardbol en skryf alles neer wat belangrik is om te onthou.
10
© Optimi
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Les 1 Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol
1
Definieer Ewenaar: ’n denkbeeldige lyn op die aardbol wat die aarde in noord en suid verdeel
Halfrond: ’n helfte van die wêreld wat deur die ewenaar verdeel word, gewoonlik die
Noordelike Halfrond en die Suidelike Halfrond
Mense het eers gedink die aarde is plat en dat jy sal afval as jy té ver seil.
Vandag weet ons die aarde is rond, soos ’n strandbal, sonder rande. Die ewenaar is ’n denkbeeldige
lyn wat die aarde in twee gelyke dele verdeel. Die boonste deel is die Noordelike Halfrond en die onderste deel die Suidelike Halfrond. Suid-Afrika lê suid van die ewenaar en is dus deel van die Suidelike Halfrond.
Figuur 1.1: ’n Uitbeelding van ’n plat aarde
© Optimi
11
Handleiding Noordelike Halfrond
Ewenaar Suidelike Halfrond
Figuur 1.2: Ligging van die ewenaar, Noordelike Halfrond en Suidelike Halfrond op ’n kaart
Die Noordpool en Suidpool is die punte van hul onderskeie
halfronde. Die noordelikste punt van die aardbol is die Noordpool
Ewenaar
en die suidelikste punt is die Suidpool.
Figuur 1.3
Aktiwiteit 1 Gebruik die woorde uit die volgende woordebank en benoem die diagram van die aarde. Ewenaar
Noordelike Halfrond
Suidelike Halfrond
Suidpool
Noordpool
Figuur 1.4
[5] 12
© Optimi
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Les 2 Die sewe kontinente
1
Definieer Kontinent: ’n groot landmassa op die aardbol wat uit verskeie lande bestaan
Kerninhoud Die wêreld is in sewe kontinente verdeel en ’n ander naam vir kontinente is vastelande. Dit is groot stukke grond waarop verskeie lande aangetref word.
Hier is 'n kaart waarop die sewe kontinente aangedui word.
Figuur 1.5: ’n Wêreldkaart van die oseane en vastelande
© Optimi
13
Handleiding Aktiwiteit 2 Bestudeer die aardbolle en benoem die kontinent wat uitgelig is.
Figuur 1.6
[7]
Les 3 Agt punte op ’n kompas
Definieer Kompas: ’n instrument wat gebruik word om rigting te bepaal
Kerninhoud Ons gebruik ’n kompas om rigting aan te dui. In die ou tyd, voor daar iets soos ’n kompas
was, het mense die sterre gebruik om rigting te bepaal.
’n Kompas kan sestien verskillende rigtings aandui. Hierdie jaar is egter net agt van die rigtings belangrik.
14
© Optimi
1
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
’n Kompas het ’n naald wat altyd noord wys, dit word magnetiese noord genoem. Magnetiese
noord is die noordelike rigting waarin die naald van 'n kompas wys, geleë in 'n spesifieke
gebied naby die Noordpool. Dit beteken ’n kompas sal altyd noord wys en ons kan die rigting
bepaal waarin ons reis deur dit as ’n verwysing te gebruik.
Afkortings word op ’n kompas gebruik om die verskillende rigtings aan te dui. Die agt rigtings en afkortings wat gebruik word is:
N
N – Noord
NO – Noordoos
NW
O – Oos
NO
SO – Suidoos S – Suid
W
SW – Suidwes W – Wes
O
NW – Noordwes Noord, oos, suid en wes is die vier hoofrigtings en die ander is tussenin-rigtings.
SW
SO S
Figuur 1.7
Wenke ’n Maklike manier om die vier hoofrigtings te onthou, is om hierdie rympie te leer:
Neef
Olifant Spuit Water Figuur 1.8
© Optimi
15
Handleiding
Omdat noord en suid die belangrikste is, begin die ander punte met dié rigtings, gevolg deur
watter rigting die naaste is, bv. NW (noordwes) of SW (suidwes).
Ons dra nie meer kompasse saam met ons rond nie. As jy jou weg moet vind, kan jy die volgende metode gebruik om jou te help om jou rigting te bepaal:
Die son kom altyd in die ooste op. As jy na die son kyk, is noord aan jou linkerkant en suid aan jou regterkant. Die son sak in die weste, en wes is dus reg agter jou.
Les 4 Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart
Definieer Wêreldkaart: ’n plat voorstelling van die wêreld; met een oogopslag sien jy die hele wêreld Die eiland van Madagaskar word op die volgende kaart van Afrika uitgelig. Ons moet rigting
vanaf enige gegewe punt op ’n kaart kan bepaal, daarom is daar gewoonlik ’n klein kompassie op kaarte om ons te help. Op ’n kaart is noord altyd bo.
Figuur 1.9
16
© Optimi
1
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie Aktiwiteit 3 Bestudeer die kaart van Madagaskar en beantwoord die vrae.
1.
Watter kontinent is noord van Madagaskar?
(1)
4.
Watter kontinent is wes van Madagaskar?
(1)
2.
3.
5.
6.
Watter kontinent is suid van Madagaskar? Watter kontinent is oos van Madagaskar?
Watter kontinent is noordoos van Madagaskar?
Watter kontinent is noordwes van Madagaskar?
(1) (1)
(1) (1)
[6]
Hersieningsoefening 1.
2.
Noem die sewe kontinente van die wêreld.
(7)
Bestudeer die rooster. Gebruik die agt kompaspunte en beskryf die rigting vanaf die huis in die middel.
Figuur 1.10
© Optimi
17
Handleiding
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
(8)
[15]
18
© Optimi
Eenheid 2 1 Afrika, ons kontinent
Leerdoelwitte Aan die einde van hierdie eenheid moet jy die volgende kan doen: ● ● ● ● ● ●
Weet wat die ligging van Afrika op ’n wêreldkaart is. Benoem en vind die oseane wat Afrika omring.
Verstaan die konsep van ’n land met grense.
Ken die verskillende lande van Afrika, met betrekking tot die res.
Verstaan die konsepte en gee voorbeelde van lande wat landgeslote is of ’n kuslyn het.
Weet watter lande is noord, suid, of langs die ewenaar.
●
Verstaan die konsep van ’n eiland.
●
Lys en dui die groot stede van Afrika op ’n kaart aan – insluitend Kaïro, Lagos,
●
● ●
Inleiding
Vergelyk Madagaskar, ’n land en ’n eiland; met Zanzibar, ’n eiland wat deel is van Tanzanië.
Johannesburg en Nairobi.
Lys en dui Suid-Afrika se buurlande op ’n kaart aan: Botswana, Lesotho, Mosambiek, Namibië, Swaziland en Zimbabwe.
Verstaan die konsep van hoofstede en ken die hoofstede van Suid-Afrika en buurlande.
In hierdie eenheid leer ons waar Afrika op die wêreldkaart is en watter lande en oseane rondom
Afrika is. Ons leer ook van kuslyne, grense en eilande.
Alle lande het ’n hoofstad, wat die belangrikste stad in die land is. Dit is nie noodwendig die
grootste stad in die land nie, maar dit is oor die algemeen die middelpunt van handel of die
regering.
© Optimi
19
Handleiding Belangrike terminologie Oseaan Grens
Ligging
Kuslyn Eiland
Hoofstad
Les 5 Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol As ons na die wêreldkaart kyk lyk dit of Afrika in die middel is, maar as ons na die aardbol kyk
is dit nie regtig die geval nie. Dit is egter belangrik om te onthou dat die wêreld rond is en dat
’n kaart maar net ’n plat voorstelling van hierdie aardbol is. Daar is dus nie regtig ’n middel
nie. Afrika is die tweede grootste kontinent en Asië is die grootste. As jy die kaart hieronder bestudeer, sal jy sien waar in die wêreld Afrika geleë is.
Figuur 2.1: Afrika se ligging in verhouding tot die res van die wêreld
20
© Optimi
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Les 6 Oseane rondom Afrika
2
Definieer Oseaan: ’n baie groot watermassa of ’n eindelose see wat die kontinente skei ● ●
Die Indiese Oseaan lê aan die oostekant, tussen Afrika, Asië en Australië.
Die Atlantiese Oseaan is aan die westekant van Afrika, tussen Afrika en Amerika.
Dan is daar twee kleiner watermassas aan die bokant van Afrika, wat seë genoem word.
Aan die noordelike kant van Afrika is die Middellandse See en aan die noord-oostelike kant is die Rooi See.
As jy na figuur 2.2 kyk, is A die Atlantiese Oseaan en B die Indiese Oseaan. C is die Middellandse See en D is die Rooi See.
Figuur 2.2: ’n Satellietbeeld van die Middellandse See (C) en die Rooi See (D)
© Optimi
21
Handleiding Kerninhoud Daar is twee groot oseane rondom Afrika. Dit is die Indiese Oseaan en die Atlantiese Oseaan.
Les 7 Konsepte van lande en grense
Definieer Grens: ’n lyn op ’n kaart wat twee lande of gebiede van mekaar skei
Kerninhoud Afrika is die tweede grootste kontinent en bestaan uit 54 lande. Alle lande het grense.
’n Grens is ’n lyn op ’n kaart wat aandui waar een land ophou en ’n ander een begin. Op die meeste kaarte word grense tussen lande in rooi aangedui.
22
© Optimi
2
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie Aktiwiteit 4
Bestudeer die blanko politiese kaart van Afrika en trek die lyne van die verskeie lande oor in rooi. Hoeveel lande tel jy?
1 000 km
Figuur 2.3
[5]
Les 8 Ligging van die lande in Afrika
Definieer Ligging: die plek op ’n kaart waar ’n spesifieke land geleë is © Optimi
23
Handleiding
Die maklikste manier om hierdie lande te leer, is om hulle volgens hul ligging te groepeer. Om dit te doen, gebruik jy die ewenaar as ’n verwysing en skep drie groepe. Groep 1 is lande wat noord
van die ewenaar is, soos Egipte, Libië en Algerië. Groep 2 is lande wat suid van die ewenaar is, soos Suid-Afrika, Zimbabwe en Botswana. Groep 3 is lande wat langs die ewenaar geleë is, soos
Kenia, Uganda en die Demokratiese Republiek van die Kongo.
Daardie lande langs die ewenaar staan bekend as die ekwatoriale lande van Afrika.
Republiek die Kongo Somalië Uganda São Tomé en Príncipe
Kenia
Gaboen
Maledive Brasilië
Demokratiese Republiek die Kongo Figuur 2.4: Kaart van Ekwatoriaal-Afrika
Kerninhoud Omdat Afrika die kontinent is waarop ons woon, is dit baie belangrik om al die verskillende
lande daarop te ken. Dit is nogal moeilik, want Afrika is die tweede grootste kontinent met
54 lande. Hier is ’n politiese kaart van Afrika met al haar lande. 24
© Optimi
2
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Tsjad Guinee–Nissau
Guinee
Ekwatoriaal–Guinee
Demokratiese Gaboen
Republiek die Kongo
Figuur 2.5: ’n Politiese kaart van Afrika
Aktiwiteit 5 Bestudeer figuur 2.5 en beantwoord die vrae.
1.
Teken die tabel hieronder oor en vul DRIE lande onder ELKE opskrif in.
Noord van die ewenaar
© Optimi
Langs die ewenaar
Suid van die ewenaar
(9)
25
Handleiding 2.
Noem enige VYF lande met kuslyne.
(5)
4.
Noem ’n eiland wat jy op die kaart kan sien.
(1)
6.
Noem EEN land wat aan die Middellandse See grens.
3.
Noem enige DRIE lande sonder kuslyne.
5.
Noem EEN land wat aan die Rooi See grens.
(3)
(1)
(1) [20]
Les 9 Lande met ’n kuslyn
Definieer Kuslyn: die lyn waar land en see bymekaarkom, gewoonlik op die rand van ’n kontinent Baie lande in Afrika het ’n kuslyn. Dit beteken een van hul grense raak aan die see.
Dan is daar weer lande in die binneland geleë wat geen kuslyne het nie, net ander lande rondom hulle. Ons kry ook eilande; dié lande deel geen grense met ander lande nie. Hulle word deur see omring.
26
© Optimi
2
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Tsjad Guinee–Nissau
Guinee
Ekwatoriaal–Guinee
Demokratiese Gaboen
Republiek die Kongo
Atlantiese Oseaan
Indiese Oseaan
Figuur 2.6: Lande in Afrika met kuslyne
Les 10 Madagaskar en Zanzibar
Definieer Eiland: ’n land of stuk grond wat heeltemal deur water omring word ’n Land of selfs ’n kontinent soos Australië, kan ook ’n eiland wees. Daar is geen ander lande wat aan hulle grens nie, want hulle word heeltemal deur water omring.
© Optimi
27
Handleiding
Afrika se grootste eiland is Madagaskar. Kyk weer na figuur 2.6 oor waar Madagaskar geleë is. Dit is ’n land op sy eie en het nie enige aangrensende lande nie.
Soms is eilande deel van ander lande, bv. Zanzibar, wat deel uitmaak van Tanzanië omdat dit so naby aan sy kuslyn is.
Figuur 2.7: ’n Kaart wat wys hoe naby Zanzibar aan Tanzanië se kuslyn is.
Les 11 Suid-Afrika se buurlande
Definieer Buurland: ’n land wat ’n grens met ’n ander land deel 28
© Optimi
2
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie Kerninhoud
Net soos ons bure het wat langs ons bly, het Suid-Afrika ses lande wat sy grens deel. Ons noem hierdie lande Suid-Afrika se buurlande.
Suid-Afrika se buurlande:
● ● ●
●
Namibië
●
Botswana
●
Zimbabwe
Mosambiek
eSwatini (Swaziland)
Lesotho
Zimbabwe Harare
Botswana Namibië Windhoek
Gaborone
Mosambiek Maputo
Mbabane
eSwatini
Maseru
Lesotho
Figuur 2.8: Suid-Afrika se buurlande en hul hoofstede
© Optimi
29
Handleiding Wenke ’n Maklike manier om ons buurlande te onthou, is om die volgende rympie te onthou:
MY ZIPPER BROKE NEAR LONDON SQUARE
Definieer Hoofstad: die belangrikste stad in die streek of land Simbool: ’n tekening wat vir iets anders staan Kerninhoud Elke land het ’n hoofstad. Dit is die belangrikste stad in die gebied. Dit is gewoonlik die stad
waar die regering (ministers en president) bymekaarkom om vergaderings te hou.
Suid-Afrika het drie hoofstede: Pretoria, Bloemfontein en Kaapstad. Pretoria is die uitvoerende
hoofstad, Bloemfontein is die geregtelike hoofstad en Kaapstad is die wetgewende hoofstad.
Hoofstede word gewoonlik met ’n klein, swart simbool aangedui, iets soos dié:
Die volgende tabel som Suid-Afrika se buurlande en hul hoofstede op. Vergelyk die tabel met figuur 2.8 en spoor die lande en hoofstede op. Buurland
Hoofstad
Namibië
Windhoek
Zimbabwe
Harare
Botswana
Mosambiek
eSwatini (Swaziland) Lesotho 30
Gaborone Maputo
Mbabane Maseru
© Optimi