Sekcja Pedagogiki Resocjalizacyjnej
Współczesne problemy resocjalizacji W stronę integracji teorii z praktyką pod redakcją naukową Wiesława Ambrozika i Marka Konopczyńskiego
Kraków 2022
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 3
05.08.2022 13:24:42
© Copyright by Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2022 © Copyright by Wydział Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku, 2022 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2022 Recenzent: prof. zw. dr hab. Jerzy Modrzewski Redakcja wydawnicza: Aleksandra Adamczyk Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Grafika wykorzystana na na okładce: © fran_kie | shutterstock.com Publikacja naukowa współfinansowana ze środków Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu Publikacja naukowa współfinansowana ze środków Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku
ISBN 978-83-8294-076-3
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2022
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 4
05.08.2022 13:24:42
Spis treści Wprowadzenie .................................................................................................. 9
I. Teoretyczne konteksty procesu resocjalizacji Marek Konopczyński Wybrane konteksty współczesnej myśli resocjalizacyjnej ........................ 17 Mariusz Sztuka Potrzeby resocjalizacyjne a kryminologia pozytywna ............................. 41 Marek Andrzejewski Deinstytucjonalizacja w rozwiązywaniu problemów społecznych w środowisku lokalnym .............................................................................. 59 Wiesław Ambrozik Funkcjonalność systemu resocjalizacji ...................................................... 75 Anna Fidelus Od socjalizacji do readaptacji społecznej – konceptualizacja i mechanizmy działania .............................................................................. 91 Sławomir Przybyliński Podkulturowy nurt funkcjonowania osób pozbawionych wolności – rys „drugiego życia” więziennego ............................................................... 119 Renata Szczepanik Czy resocjalizacja recydywistów ma sens? ................................................. 135 Maciej Muskała Nowy (stary) paradygmat w resocjalizacji ................................................. 147
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 5
05.08.2022 13:24:42
6
Spis treści
Maciej Bernasiewicz Resocjalizacja w perspektywie interakcjonizmu symbolicznego ............. 173 Justyna Kusztal Zasada dobra dziecka. Refleksje pedagoga po lekturze projektu ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich ...................................................... 185 Justyna Siemionow Resocjalizacja nieletnich w środowisku instytucjonalnym wobec wyzwań współczesnej rzeczywistości ............................................. 203
II. Praktyczny wymiar oddziaływań resocjalizacyjnych Beata Pastwa-Wojciechowska Terapia czy izolacja? Rzecz o praktyce stosowania środków leczniczych w jednostkach penitencjarnych ................................................................... 219 Małgorzata H. Kowalczyk Możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych i terapeutycznych wobec sprawców zabójstw wielokrotnych .................................................. 241 Kazimierz Pierzchała Znaczenie duszpasterstwa więziennego w resocjalizacji skazanych ....... 259 Jana Chojecka Praktyka resocjalizacyjna wobec czynników ryzyka przestępczości kobiet – wybrane aspekty .................................................. 277 Anna Chańko-Kraszewska Modele (re)adaptacji skazanych kobiet do warunków izolacji więziennej ....................................................................................... 297 Edyta Pindel Zarządzanie zasobami ludzkimi w polskim więziennictwie .................... 321 Angelika Cieślikowska-Ryczko Rodzicielstwo naznaczone uwięzieniem dorosłego dziecka ..................... 343
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 6
05.08.2022 13:24:42
Spis treści
7
Anna Dąbrowska Założenia psychologii pozytywnej w projektowaniu alternatywnych metod pracy resocjalizacyjnej w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych ......................................... 355 Krzysztof Sawicki Zakład poprawczy terapeutyczny w systemie resocjalizacji nieletnich ..................................................................................................... 375 Agnieszka Ewa Barczykowska Współpraca z rodzinami dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie .................................................................................................... 393 Hanna Karaszewska Proces usamodzielniania wychowanków opuszczających placówki resocjalizacyjne ............................................................................................ 411 Łukasz Kwadrans, Sławomir Stasiorowski Zagrożenia i perspektywy kurateli sądowej w świetle współczesnych koncepcji probacji i metodyki resocjalizacji................................................ 435 Robert Opora Refleksje nad diagnostyczną funkcją rodzinnej kurateli sądowej ........... 453 Iwona Klonowska Profilaktyczna funkcja Policji w działalności dzielnicowych ................... 471 Małgorzata Michel Praca streetworkera w lokalnym systemie profilaktyki społecznej i resocjalizacji ............................................................................................... 483 Joanna Rajewska de Mezer Pomoc socjalna w przeciwdziałaniu niedostosowaniu społecznemu dzieci ............................................................................................................ 503 Magdalena Staniaszek Mediacja jako niewykorzystany środek wychowawczy i profilaktyczny ............................................................................................ 523 Noty o autorach ................................................................................................ 539
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 7
05.08.2022 13:24:42
Wprowadzenie Wokół polskiego systemu profilaktyki społecznej i resocjalizacji narosło wiele mitów, nieporozumień i przekłamań. Narosło też wiele emocji. Źródłem większości z nich są medialnie rozpowszechniane poglądy osób niemających ani wiedzy, ani kompetencji w opisywanym przedmiocie, a wypowiadających się z głębokim przekonaniem o własnej i jedynej racji. Należą do nich zarówno politycy, jak i różnego rodzaju „specjaliści od wszystkiego”, pochodzący nierzadko ze środowiska akademickiego, a głoszący często poglądy oparte na jednostkowych wydarzeniach społecznych i chcący się wkupić w łaski decydentów, nie mówiąc już o medialnych celebrytach i innych „wieszczach” narodowych. To właśnie przez medialne wypowiedzi wspomnianych „specjalistów” ukształtowane zostały poglądy zwykłych zjadaczy chleba, obrócone w społeczne emocje. Owe – przeważnie negatywne – emocje stają się ostatnio niestety coraz częściej politycznym pretekstem do tworzenia rozwiązań formalnoprawnych regulujących sferę działalności resocjalizacyjnej. Można nawet odnieść wrażenie, że niektóre media sprzyjające władzy celowo prowadzą politykę medialną, która ma za zadanie stymulowanie kierunku zaostrzania kar i wykluczania osób podlegających penalizacji. Środowisko uniwersyteckie, a dokładniej mówiąc środowisko akademic kich pedagogów resocjalizacyjnych, psychologów, kryminologów i socjologów zawodowo związanych od lat z przestrzenią resocjalizacyjną, jest pomijane w opiniowaniu i podejmowaniu decyzji przy tworzeniu rozwiązań legislacyjnych dotyczących przestrzeni resocjalizacyjnej w naszym kraju, nie tylko na poziomie administracji rządowej, lecz także prac parlamentarnych. Nasz głos jest też mało słyszalny w różnego rodzaju mediach i na rozmaitych salonach władzy. Dlaczego tak się dzieje? Można tu podać co najmniej trzy powody. Po pierwsze, wynika to z niemal bezkrytycznego opierania się prawników-decydentów i polityków określonych opcji na opresyjnych koncepcjach zapobiegania dewiacjom i patologiom, wskazujących jedynie na potrzebę piętnowania i eliminowania zachowań odbiegających od normy prawnej i moralnej poprzez stosowanie coraz surowszych kar, w tym niemal wyłącznie kar kryminalnych. Powszechnie w elitach władzy uważa się bowiem, że zwiększanie surowości przepisów prawnych oraz wprowadzanie coraz to nowych rozwiązań
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 9
05.08.2022 13:24:42
10
Wprowadzenie
legislacyjnych skutkują zmniejszaniem się liczby dewiantów oraz efektywnością profilaktyczną i społeczną, pomimo iż liczne profesjonalne badania naukowe udowadniają, że takiego związku na poziomie istotności statystycznej po prostu nie ma. Zwolennicy takiego myślenia uważają jednak, że dostrzegalny brak efektów wynika wyłącznie z niedoskonałości pracy służb kryminalnych, społecznych, wychowawczych czy resocjalizacyjnych, i dlatego dążą do zwiększania represyjności oddziaływań, co i tak nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Po drugie, dla decydentów i polityków, a także wielu innych osób myślących o istocie resocjalizacji pod postacią kary izolacyjnej, bez względu na to, czy nazwiemy ją pobytem w zakładzie karnym, zakładzie poprawczym czy ośrodku wychowawczym, samo umieszczenie przestępcy, nieletniego czy wychowanka w instytucji ograniczającej jego wolność osobistą oznacza rozpoczęcie procesu zmiany jego zachowań i postaw, przy założeniu, że im surowsze prawo i wynikające z niego postępowanie, tym efektywniejsza resocjalizacja. Kara izolacyjna jako efekt funkcjonowania systemu prawnego mającego utrzymywać porządek społeczny ma swoją granicę natury psychologicznej i społecznej, której przekroczenie daje odwrotne rezultaty. Społeczne napiętnowanie oraz społeczna izolacja, które z założenia mają powstrzymywać ludzi od działań przestępczych, w wielu krajach na świecie przyczyniają się do powstania przestrzeni życia społecznego takich jak „getta” biedy i upokorzenia (Wacquant, 2009). I po trzecie wreszcie, zarysowała się tendencja, którą umownie można nazwać „samowystarczalnością władzy”, polegająca na tworzeniu przez decydentów własnych środowisk edukacyjnych, aby kształcić specjalistów według przyjętych założeń politycznych. Przykładem tego są założona przez Ministerstwo Sprawiedliwości i kierownictwo więziennictwa uczelnia mająca kształcić własnych specjalistów na potrzeby wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa, w sytuacji obecności ogólnodostępnego systemu kształcenia uniwersyteckiego na wysokim poziomie merytorycznym, jak również pojawiające próby tworzenia nowych bytów akademickich proponowane przez resort edukacji i nauki. Nie warto chyba komentować powyższych inicjatyw, gdyż ich cel jest zrozumiały i czytelny dla naszego środowiska. Dlatego też tak ważna jest książka, którą oddajemy do rąk czytelników. Ma ona na celu przedstawienie zarówno współczesnego dorobku polskiej i zagranicznej refleksji resocjalizacyjnej wkomponowanej w przestrzeń pedagogiki resocjalizacyjnej, jak i ukazanie na tym tle zaniechań, zaniedbań i niedoskonałości naszego rodzimego systemu resocjalizacji instytucjonalnej i pozainstytucjonalnej. Zbiegło się kilka powodów, które legły u podstaw inicjatywy Sekcji Pedagogiki Resocjalizacyjnej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, aby przygotować tom prezentujący współczesne problemy systemu profilaktyki społecznej
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 10
05.08.2022 13:24:42
Wprowadzenie
11
i resocjalizacji w Polsce, działającego zarówno wobec dorosłych, jak i nieletnich przestępców, czy też wobec osób mniej lub bardziej zagrożonych tego typu wykolejeniem. Różnice w postrzeganiu istoty i funkcji szeroko pojmowanego systemu opieki i wychowania istniejące pomiędzy akademicką pedagogiką a codzienną działalnością praktyczną w tym względzie są bowiem czymś naturalnym, jako że wszelkie postulowane przez środowiska naukowe zmiany i innowacje są wprowadzane do praktyki z naturalnym opóźnieniem. Każda nowość czy innowacja wzbudza zrozumiany opór praktyki i z reguły musi upłynąć jakiś czas, aby została ona zaakceptowana i wdrożona do realizacji. Z taką sytuacją mamy też do czynienia w przypadku systemu profilaktyki społecznej i resocjalizacji. Dominujące w tym systemie jurystycznie usankcjonowane koncepcje kary, represji, izolacji i odwetu uległy tak głębokiemu zakorzenieniu, że stanowią one dzisiaj – mimo całego nurtu humanizowania i racjonalizowania się jurystycznych wizji kary – trudną do pokonania barierę. Stały się one wprost nieprzeniknione dla licznie pojawiających projektów innowacyjnych, wypływających zwłaszcza z nauk społecznych koncepcji procesu resocjalizacji, pojmowanego w kategoriach nie tylko zewnętrznie manifestowanej poprawy moralnej i prawnej, lecz także uwewnętrznionego uspołecznienia przekonań i postaw, które przejawiać się będą trwałym i akceptowanym uczestnictwem społecznym. Jest też rzeczą znamienną, że po wielu latach ożywionej współpracy pomiędzy środowiskiem akademickim a instytucjonalnym systemem profilaktyki społecznej i resocjalizacji – czego najbardziej namacalnym efektem stały się lawinowy wprost rozwój studiów w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, jak również obfitość wspólnie organizowanych seminariów, konferencji i kongresów poświęconych rozmaitym problemom resocjalizacji nieletnich czy też dorosłych przestępców – zauważa się obecnie wyraźny zastój w tej współpracy oraz brak otwartości na nowe idee i rozwiązania, zarówno te proponowane przez środowisko akademickie, jak i płynące z doświadczeń praktyków inicjatywy zmian. Obserwować natomiast można pojawianie się wspomnianych już wyżej działań na rzecz organizowania własnego – resortowego kształcenia kadr dla tego systemu, realizowanego w tradycyjnej jurystyczno-kryminologicznej orientacji programowej, oraz wyraźną tendencję do zaostrzania kar i środków izolacyjnych, a także odchodzenia od alternatywnych, reintegracyjnych i readaptacyjnych form postępowania resocjalizacyjnego. To wszystko powoduje, że system profilaktyki i resocjalizacji nadal odwołuje się do dawno już zdewaluowanych koncepcji behawioralnych, opartych głównie na izolacji, dyscyplinie i odstraszaniu, co zasadniczo sprzeczne jest z istotą samego procesu resocjalizacji i readaptacji społecznej, ale i zarazem trudne już dziś do utrzymania w dobie dynamicznie rozwijających się rozmaitych środków masowej komunikacji społecznej. Do tego wszystkiego dołącza się również postępujący
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 11
05.08.2022 13:24:42
12
Wprowadzenie
proces alienowania się i izolowania samych instytucji systemu profilaktyki i resocjalizacji od społeczeństwa w ogóle i społeczności lokalnych w szczególności, co powoduje, że pozostaje on coraz bardziej na marginesie życia społecznego, a jego pensjonariusze spychani zostają w przestrzeń swoistego niebytu, jako że ani nie zostali przystosowani do wymogów życia w dobie społeczeństwa ponowoczesnego, ani też nie stanowią potencjalnej rezerwy rynku pracy tego społeczeństwa, ani wreszcie nie są w stanie stać się konsumentami jego wytworów (por. Bauman, 2006). Podejmowany w tomie problem stanu i funkcjonowania poszczególnych ogniw, zwłaszcza systemu resocjalizacji, działających zarówno na etapie prepenitencjarnym, penitencjarnym, jak i postpenitencjarnym, właśnie te mankamenty analizowanego systemu obnaża, wskazując zarazem na potrzeby zmian w jego strukturze i funkcjonowaniu i tym samym na konieczność dostosowania go do wymogów współczesności. Jest jeszcze inny powód, który przyświecał twórcom niniejszej publikacji. Jej wydanie zbiega się niemal dokładnie z pięćdziesiątą rocznicą ukazania się pierwszego polskiego podręcznika akademickiego pedagogiki resocjalizacyjnej autorstwa Czesława Czapówa i Stanisława Jedlewskiego (1971). Ukazana w nim wizja pedagogiki resocjalizacyjnej, postrzeganej jako jeden z działów pedagogiki specjalnej i określanej jako „specjalna pedagogika resocjalizacyjna” (Czapów, Jedlewski, 1971, s. 103), wcale nie oznaczała, że jej twórcy ograniczali jej przedmiot wyłącznie do wychowywania osób nieletnich i młodocianych. Ich wizja przedmiotu pedagogiki resocjalizacyjnej obejmowała bowiem wszelkie odmiany działań wychowawczych podejmowanych wobec osób niepoddających się procesom adaptacji i asymilacji społecznej, w tym dorosłych przestępców i dewiantów. Niniejszy tom wydaje się ową szeroką wizję przedmiotu pedagogiki resocjalizacyjnej przedstawiać, począwszy od wybranych teoretycznych kontekstów współczesnej pedagogiki resocjalizacyjnej, poprzez problemy niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży oraz podejmowanych wobec nich oddziaływań profilaktyczno-opiekuńczych i resocjalizacyjnych, po trudności związane z resocjalizacją penitencjarną rozmaitych kategorii przestępców dorosłych oraz z ich readaptacją do warunków życia na wolności. Tym samym książka nie tylko ukazuje postępujący rozwój samego przedmiotu pedagogiki resocjalizacyjnej, lecz także ilustruje stan funkcjonowania systemu profilaktyki społecznej i resocjalizacji oraz potrzeby jego modernizowania przede wszystkim w obrębie jego funkcji uspołeczniających, ale i w obszarze wewnętrznego i zewnętrznego zintegrowania jego poszczególnych komponentów ze sobą oraz każdego z nich z wychowującym społeczeństwem. Dlatego też kierujemy ją i zarazem polecamy tym wszystkim decydentom oraz pracownikom i służbom, którzy ten system dziś stanowią i poszukują skutecznych przemian w jego organizacji i działalności.
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 12
05.08.2022 13:24:42
Wprowadzenie
13
Twórcom niniejszej publikacji przyświecał również cel dydaktyczny. Świadomi tego, że na licznych kierunkach pedagogicznych uczelni wyższych w Polsce w dalszym ciągu popularne są wśród studentów studia w zakresie profilaktyki społecznej i resocjalizacji, do nich kierujemy zawarte w tomie teksty. Ilustrują one bowiem działalność poszczególnych komponentów analizowanego systemu, których poznanie zapewne wzbogaci podręcznikową wiedzę studiujących pedagogikę resocjalizacyjną, a także przybliży codzienne problemy związane z pracą każdego z ogniw naszego rodzimego systemu profilaktyki społecznej i resocjalizacji. W publikacji zaprezentowane zostały szerokie perspektywy działalności resocjalizacyjnej w jej wymiarze teoretycznym, metodologicznym i metodycznym, a autorami opracowań są znani i uznani przedstawiciele nauk społecznych, reprezentujący wiodące uniwersytety i ośrodki akademickie w zakresie interdyscyplinarnych nauk o resocjalizacji. Mamy nadzieję, że książka ta okaże się przydatna zarówno dla adeptów naukowych awansów akademickich, jak i dla studentów oraz słuchaczy kierunków nauk społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem kierunku – pedagogika resocjalizacyjna. Czas jednak pokaże, czy cel, jaki przypisaliśmy temu opracowaniu, zostanie osiągnięty... Wiesław Ambrozik i Marek Konopczyński Białystok – Poznań, marzec 2022
Bibliografia Bauman Z. (2006), Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy, tłum. S. Obirek, Warszawa: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy. Czapów C., Jedlewski S. (1971), Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa: PWN. Wacquant L. (2009), Więzienia nędzy, tłum. M. Kozłowski, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”.
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 13
05.08.2022 13:24:42
Noty o autorach Wiesław Ambrozik – profesor doktor habilitowany, emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ORCID: 0000-0003-3780-7310 Marek Andrzejewski – doktor habilitowany, profesor Instytutu Nauk Prawnych PAN, kierownik Poznańskiego Centrum Prawa Rodzinnego i Praw Dziecka ORCID: 0000-0002-6838-8414 Agnieszka Ewa Barczykowska – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Resocjalizacji ORCID: 0000-0001-7443-0378 Maciej Bernasiewicz – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Instytut Pedagogiki ORCID: 0000-0001-6636-5377 Anna Chańko-Kraszewska – doktor, Uniwersytet w Białymstoku, Katedra Pedagogiki Specjalnej i Działań Twórczych, Zakład Twórczej Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-8749-5338 Jana Chojecka – doktor, adiunkt w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-5971-6228 Angelika Cieślikowska-Ryczko – doktor, asystent w Uniwersytecie Łódzkim, Katedra Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-5270-2739 Anna Dąbrowska – doktor, adiunkt w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Zakład Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-5542-4308 Anna Fidelus – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, kierownik Katedry Resocjalizacji i Profilaktyki Społecznej ORCID: 0000-0001-8110-4706 Hanna Karaszewska – doktor, starszy wykładowca w Uniwersytecie im. Adama Mic kiewicza w Poznaniu, Zakład Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-7250-8722
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 539
05.08.2022 13:25:06
540
Noty o autorach
Iwona Klonowska – doktor habilitowany, profesor i rektor Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Wydział Bezpieczeństwa i Nauk Prawnych ORCID: 0000-0002-3320-5649 Marek Konopczyński – profesor doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu w Białymstoku, kierownik Katedry Pedagogiki Specjalnej i Działań Twórczych oraz Z akładu Twórczej Resocjalizacji ORCID: 0000-0003-4483-936 Małgorzata H. Kowalczyk – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Nauk Pedagogicznych ORCID: 0000-0002-7950-998X Justyna Kusztal – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Instytut Pedagogiki ORCID: 0000-0001-9493-7504 Łukasz Kwadrans – doktor, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach ORCID: 0000-0001-6102-2308 Małgorzata Michel – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Instytut Pedagogiki ORCID: 0000-0002-2999-5270 Maciej Muskała – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik Zakładu Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-5707-9149 Robert Opora – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, kierownik Zakładu Patologii Społecznej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-1560-4136 Beata Pastwa-Wojciechowska – profesor doktor habilitowany, profesor w Uniwersytecie Gdańskim, kierownik Zakładu Psychologii Osobowości i Psychologii Sądowej ORCID: 0000-0002-0561-6125 Kazimierz Pierzchała – doktor habilitowany, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lu belskiego Jana Pawła II, Instytut Pedagogiki ORCID: 0000-0001-9972-943X Edyta Pindel – doktor, adiunkt w Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Katedra Pedagogiki Porównawczej ORCID: 0000-0003-1062-6608 Sławomir Przybyliński – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, kierownik Katedry Pedagogiki Specjalnej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0001-9785-9863
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 540
05.08.2022 13:25:06
Noty o autorach
541
Joanna Rajewska de Mezer – doktor, starszy wykładowca w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Resocjalizacji ORCID: 0000-0003-1870-0876 Krzysztof Sawicki – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu w Białymstoku, Katedra Pedagogiki Specjalnej i Działań Twórczych, Zakład Twórczej Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-8192-9975 Justyna Siemionow – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Pedagogiki, Zakład Patologii Społecznej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0003-3831-3515 Magdalena Staniaszek – doktor, adiunkt w Uniwersytecie Łódzkim, Katedra Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-3886-052X Sławomir Stasiorowski – doktor, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie ORCID: 0000-0002-5451-6171 Renata Szczepanik – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacji ORCID: 0000-0002-7443-0463 Mariusz Sztuka – doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Zakładu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji w Instytucie Pedagogiki ORCID: 0000-0001-6389-7634
Ambrozik, Konopczynski_Wspolczesne problemy.indb 541
05.08.2022 13:25:06