Moje spotkanie z pedagogiką Marii Montessori

Moje spotkanie z pedagogiką

Marii Montessori

Praca zbiorowa pod redakcją

Małgorzaty Mikszy

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2023

© Copyright by Małgorzata Miksza, 2023

Redakcja wydawnicza: Joanna Bień

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Grafika wykorzystana na okładce: © Mariia Kovalets | Depositphotos.com

ISBN 978-83-8294-242-2

Oficyna Wydawnicza „Impuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel./fax: (12) 422 41 80, 506 624 220

www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2023

Prawdziwy przewodnik na drodze życia nie popycha ani nie ciągnie, satysfakcję czerpie z tego, że może zagwarantować wybór właściwej ścieżki rozwoju temu cennemu podróżnikowi, jakim jest dziecko 1 .

1 M. Montessori, Odkrycie dziecka, przeł. A. Pluta, red. B. Surma, Palatum, Łódź 2014, s. 141.

Wstęp

Pedagogika i pedagogia Marii Montessori (1870–1952) jest w Polsce coraz lepiej znana i bardziej rozpoznawalna. Funkcjonują różnego rodzaju placówki montessoriańskie: żłobki, przedszkola, szkoły. Osoby zajmujące się edukacją domową także są zainteresowane metodami stosowanymi w tej pedagogice. Liczne stowarzyszenia i fundacje popularyzują idee pedagogiczne twórczyni casa dei bambini. Polskie tłumaczenia dzieł M. Montessori i opracowania umożliwiają coraz lepsze zrozumienie jej przesłania pedagogicznego. Starania takich wydawnictw, jak m.in. Oficyny

Wydawniczej „Impuls” w Krakowie 2 , Wydawnictwa Palatum w Łodzi 3 , WN PWN w Warszawie 4 , Wydawnictwa UMCS w Lublinie 5, Wydawnictwa UŁ w Łodzi 6 czy Wydawnictwa Jedność w Kielcach 7 są tego pięknym świadectwem.

2 Zob. m.in.: B. Bednarczuk, Osobowość autorska absolwentów klas Montessori w perspektywie doświadczeń i celów życiowych, Impuls, Kraków 2016; P. Epstein, Z notatek pedagoga Montessori. Poradnik, przeł. M. Madej, Impuls, Kraków 2014; M. Miksza, Zrozumieć Montessori, czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka, Impuls, Kraków wyd. 1: 1998, wyd. 9: 2020; A. Jaroszewska, Kultura szkoły Montessori w XXI wieku. Od teorii do praktyki w skali mikro, Impuls, Kraków 2022 i inne.

3 Zob. m.in.: Pedagogika Marii Montessori w Polsce i na świecie. Praca zbiorowa, red. B. Surma, Palatum, Łódź – Kraków 2009; Edukacja w systemie Marii Montessori – wychowaniem do wartości, red. M. Miksza, Palatum, Łódź 2014; M. Montessori, Odkrycie dziecka, przeł. A. Pluta, red. B. Surma, Palatum, Łódź 2014; M. Montessori, Umysł dziecka. Chłonny umysł, przeł. B. Surma, J. Dąbrowski, red. B. Surma, Palatum, Łódź 2022 i inne.

4 Zob. m.in. dzieła M. Montessori: Sekret dzieciństwa, przeł. L. Krolczuk-Wyganowska, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2018; Wykłady londyńskie 1946, przeł. O. Siara, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2019; Co powinieneś wiedzieć o swoim dziecku, przeł. O. Siara, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2020; Edukacja i pokój, O. Siara, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2021 i inne.

5 Zob. m.in.: B. Bednarczuk, Dziecko w klasie Montessori. Odniesienia teoretyczne i praktyczne, Wyd. UMCS, Lublin 2007; S. Guz, Edukacja w systemie Montessori. Podręcznik dla nauczycieli i studentów, Wyd. UMCS, Lublin 1998; S. Guz, Metoda Montessori w przedszkolu i szkole. Kształcenie i osiągnięcia dzieci, Wyd. UMCS, Lublin 2006; Metoda Marii Montessori. Historia i współczesność. Materiały z międzynarodowej konferencji 25–26 listopada 1993 r., red. S. Guz, Wyd. UMCS, Lublin 1994.

6 Zob.: E. Łatacz, Recepcja teorii pedagogicznej Marii Montessori w Polsce do roku 1939, Wyd. UŁ, Łódź 1996; J. Sosnowska, Dziecięce lata. Przedszkole Uniwersytetu Łódzkiego 2012–2017, Wyd. UŁ, Łódź 2017.

7 Zob. m.in.: H.K. Berg, Maria Montessori – poszukiwanie życia razem z dziećmi. Odpowiedzi na aktualne pytania pedagogiczne, przeł. K. Zimmerer, Jedność, Kielce 2007; U. Steenberg, Pedagogika

Warto przyjrzeć się, jak osoby bezpośrednio zaangażowane w propagowanie pedagogiki i pedagogii M. Montessori zinternalizowały w sercach, umysłach i działaniach myśl pedagogiczną Włoszki.

W 2009 roku z okazji jubileuszu 15-lecia Polskiego Stowarzyszenia Montessori poprosiliśmy Członków i Sympatyków naszego stowarzyszenia z kraju i z zagranicy o napisanie eseju na temat: Moje spotkanie z pedagogiką Marii Montessori. Napłynęło sporo prac. Wybrane zostały zamieszczone w naszym wewnętrznym „Biuletynie Polskiego Stowarzyszenia Montessori” w numerze 2(41) z maja 2009 roku.

O refleksje na temat spotkania z pedagogiką M. Montessori poprosiłam wówczas również Haralda Ludwiga, profesora Uniwersytetu w Münster, którego poznałam w 1993 roku w czasie stażu naukowego. Było to bardzo ważne spotkanie, bo zachęciło mnie do dalszych badań naukowych oraz działalności szkoleniowej w obszarze pedagogiki M. Montessori. Oprócz odbywania pięknych spotkań z dziećmi, rodzicami i nauczycielami spotykałam się „w rzeczach”, czyli w dziełach twórczyni casa dei bambini. Zawsze najbardziej fascynowało mnie odkrywanie jej przesłania pedagogicznego: „wychowania dla życia”, podmiotowości dziecka, spójnego widzenia jego rozwoju przez pryzmat wrażliwych faz, który powinien następować w przygotowanym otoczeniu w atmosferze wolności, miłości i pokoju. Odkrywanie balansu pomiędzy aktywnością a ciszą, działaniem wychowanka a działaniem osoby dorosłej, a także wolności i dyscypliny jest dla mnie nadal niekończącym się spotkaniem! Spotkaniem było również odkrywanie mądrości, a zarazem przejrzystości i prostoty pomocy rozwojowych M. Montessori. Zafascynowały mnie zwłaszcza symbole gramatyczne do oznaczania części mowy. Są one szczególnym łącznikiem między językami na całym świecie. Gdyby je zastosować w tytule niniejszej publikacji, w języku polskim i innych językach miałyby bardzo podobną grafikę, co wskazuje na międzynarodowe zastosowanie tychże symboli! Warto podkreślić, że symbol rzeczownika abstrakcyjnego (czarny trójkąt z niebieskim kółkiem wewnątrz) w odniesieniu do wyrazu spotkanie ukazuje jego nieuchwytność jako czegoś, co się wydarza, czego się doświadcza, co się przeżywa, ale – nie można tego dotknąć…

Marii Montessori w przedszkolu, przeł. M. Jałowiec, Jedność, Kielce 2003; B. Stein, Teoria i praktyka pedagogiki Marii Montessori w szkole podstawowej, przeł. M. Jałowiec, Jedność, Kielce 2003.

Od napisania i opublikowania esejów minęło sporo czasu, bo 14 lat. Pedagodzy, którzy wówczas podzielili się swoimi refleksjami, zapewne przeżyli nowe spotkania z pedagogiką M. Montessori. Jednak te pierwsze spotkania niewątpliwie pozostawiły po sobie niezatarty ślad w sercu i nie straciły nic ze swojej pierwotnej świeżości. Gdy czyta się dzisiaj te wypowiedzi, odnosi się wrażenie, że podobne refleksje mogą rodzić się w każdym czasie. Dlatego też zdecydowałam się zebrać w całość te eseje i udostępnić je zainteresowanym pedagogiką M. Montessori. Może to zachęci współczesnych pedagogów do autorefleksji na temat spotkania/ spotkań z nią? Dodałam kilka prac przysłanych na moje zaproszenie w ostatnich latach oraz przygotowanych na zaliczenie kursu lub studiów podyplomowych z pedagogiki M. Montessori. W dwóch esejach znajdziemy uzupełnienia do esejów z 2009 roku. Wszystkie teksty wyraźnie wskazują, że niezależnie od czasu, sytuacji społecznej (np. pandemii) siła przeżyć związanych z doświadczeniem spotkania z pedagogiką i pedagogią M. Montessori jest ponadczasowa!

Czytelnik zapewne zapyta, dlaczego taki tytuł publikacji: Moje spotkanie z pedagogiką Marii Montessori?…

Spotkanie, o którym mówimy, oprócz znaczenia potocznego ma także wyjaśnienie duchowe. Jest kategorią filozoficzno-psychologiczno-pedagogiczną; bywa różnorodnie definiowane, kategoryzowane i opisywane 8 . Dotyczy spotkania z osobą, ale również z dziełami mówiącymi o osobach. Stefan Kunowski, znany polski pedagog, definiował spotkanie jako

[…] główne zdarzenie losowe, które dotyczy przede wszystkim spotkania z prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia, porwie za sobą, wciągnie na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad sobą. Spotkanie obejmuje spotkania z dziełami mówiącymi o człowieku, spośród których można wybierać9.

Zdaniem ks. Janusza Tarnowskiego

SPOTKANIE [podkr. aut.], to… natknięcie się człowieka na jakąś rzeczywistość, która trafia go w sam rdzeń egzystencji i doprowadza do świadomości, że nie istnieje on autonomicznie, czyli sam z siebie 10 .

8 Por. A. Węgrzecki, Wokół filozofii spotkania, WAM, Kraków 2014.

9 S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Wyd. Salezjańskie, Łódź 1981, s. 197–198.

10 J. Tarnowski, Problem chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej, ATK, Warszawa 1982, s. 242.

Znany filozof Tadeusz Gadacz twierdził z kolei, że

[…] spotkanie jest wydarzeniem. Nie można go zaplanować ani przewidzieć, zaskakuje nas. Nie tylko nie potrafimy przewidzieć, czy dojdzie do spotkania, ale także – jak będzie ono przebiegać. Spotkanie jest bowiem darem, który wypływa z wolności […], z bezinteresownej gotowości. Każde prawdziwe spotkanie stanowi zawsze „przypadek”… Nie można wskazać jakichkolwiek jednoznacznych okoliczności warunkujących spotkanie. Właśnie dlatego, że jest ono wydarzeniem, może być rozpatrywane jako przypadek, np. gdy Samarytanka nabierała wody w chwili, gdy Chrystus odpoczywał przy studni 11 .

Z perspektywy „spotkań w rzeczach” pisał Andrzej Nowicki. Autor wskazał na teorię spotkań, tzw. inkontrologię –

[…] badającą zróżnicowanie stosunków między poszczególnymi ludźmi, przebieg, okoliczności i rezultaty poszczególnych spotkań – przedmioty materialne, zmiany w osobowości człowieka zachodzące pod wpływem spotkania 12 .

Tak rozumiane spotkania mogą mieć nieocenione pozytywne znaczenie dla człowieka w jego dalszym życiu, rozwoju i pracy. Okazuje się, że wielu z nas doświadczyło takiego spotkania, w tym z pedagogiką i pedagogią Włoszki. Prace zawarte w tej publikacji są tego pięknym przykładem. Opisują spotkania z ludźmi (nauczycielami, naukowcami, wykładowcami, instruktorami, dziećmi…) oraz z dziełami mówiącymi o M. Montessori i jej pedagogice (książkami, artykułami, zdjęciami, filmami…). Autorzy doświadczali także spotkań o charakterze podróży edukacyjnych do dalekich krajów… lub w głąb własnej duszy! Spotkania opisane w prezentowanych wypowiedziach zdarzały się w różnych okresach życia autorów: w czasie studiów, na początku pracy w przedszkolu/szkole, ale i na etapie stabilizacji rodzinnej i zawodowej. Były to spotkania w kraju i za granicą… Spotkania jednorazowe i wielokrotne. Spotkania nagłe, ale też zaplanowane, pomimo że impuls do nich był początkowo nieoczekiwany. Spotkania w trudnych momentach życia osobistego, zawodowego, społecznego, choćby w czasie ostatniej pandemii!

Spotkania z różnych perspektyw: rodzica, opiekuna, nauczyciela, dyrektora, naukowca…

11 T. Gadacz, O umiejętności życia, Znak, Kraków 2002, s. 112–114.

12 A. Nowicki, Spotkania w rzeczach, PWN, Warszawa 1991, s. 36–38.

Wszystkie spotkania, jak wynika z tonu wypowiedzi w tej publikacji, były niezwykle ważne, bo przeżywane przez Autorów pełnią osobowości. Radykalnie zmieniły sposób ich myślenia, działania i odczuwania. Ciekawy jest także fakt, że na podstawie tych esejów można by niemal dokonać rekonstrukcji teorii pedagogicznej M. Montessori. Często bowiem Autorzy odwoływali się do zasadniczych tez jej koncepcji edukacyjnej: do koncepcji wychowania, relacji dziecko – dorosły, wolności, środowiska edukacyjnego itd. Świadczy to o głębokim rozumieniu i odczuwaniu tej pedagogiki i pedagogii. Można zauważyć u nich przeżycie pewnego rodzaju katharsis, które trafnie odzwierciedla wypowiedź

Włoszki:

W obecności dziecka opuszcza nas nieufność, stajemy się delikatni i życzliwi; bowiem kiedy skupiamy się wokół dziecka, ogrzewa nas płomień życia, który płonie tam, skąd życie wzięło początek 13 .

Można zatem zgodzić się z wypowiedzią ks. J. Tarnowskiego, że spotkania te „wywarły dogłębny, nieodwracalny wpływ na postawę, a nawet na całe życie człowieka …” 14 . W publikacji przyjęłam kolejność alfabetyczną Autorów. Każde kolejne spotkanie poprzedza wybrany fragment danego eseju. Tekstom, które w pierwotnych wersjach miały jeden wspólny tytuł: Moje spotkanie z pedagogiką Marii Montessori, nadałam tytuły wyrażające ich główne przesłanie. Spotkaniom 3, 4, 5, 6, 9, 11, 13, 18, 19 i 23 pozostawiłam tytuły, które Autorzy sami nadali (jako podtytuły swoich wypowiedzi). Przy nazwiskach Autorów, jeśli było to możliwe, podałam ich aktualne miejsce pracy. Pragnę im podziękować, że wyrazili zgodę na zamieszczenie swoich tekstów w tej publikacji. Odwaga otwarcia się, szczerość wypowiedzi, chęć podzielenia się osobistymi i zawodowymi przeżyciami w perspektywie spotkania zasługują na uznanie.

Zapraszamy do lektury!

Małgorzata Miksza Łódź, 2023 rok

13 M. Montessori, Umysł dziecka…, dz. cyt., s. 216.

14 J. Tarnowski, Problem chrześcijańskiej pedagogiki…, dz. cyt., s. 178 .

Bibliografia

Bednarczuk B., Dziecko w klasie Montessori. Odniesienia teoretyczne i praktyczne, Wyd. UMCS, Lublin 2007.

Bednarczuk B., Osobowość autorska absolwentów klas Montessori w perspektywie doświadczeń i celów życiowych, Impuls, Kraków 2016.

Berg H.K., Maria Montessori – poszukiwanie życia razem z dziećmi. Odpowiedzi na aktualne pytania pedagogiczne, przeł. K. Zimmerer, Jedność, Kielce 2007.

Edukacja w systemie Marii Montessori – wychowaniem do wartości, red. M. Miksza, Palatum, Łódź 2014.

Epstein P., Z notatek pedagoga Montessori. Poradnik, przeł. M. Madej, Impuls, Kraków 2014.

Gadacz T., O umiejętności życia, Znak, Kraków 2002.

Guz S., Edukacja w systemie Montessori. Podręcznik dla nauczycieli i studentów, Wyd. UMCS, Lublin 1998.

Guz S., Metoda Montessori w przedszkolu i szkole. Kształcenie i osiągnięcia dzieci, Wyd. UMCS, Lublin 2006.

Jaroszewska A., Kultura szkoły Montessori w XXI wieku. Od teorii do praktyki w skali mikro, Impuls, Kraków 2022.

Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wyd. Salezjańskie, Łódź 1981.

Łatacz E., Recepcja teorii pedagogicznej Marii Montessori w Polsce do roku 1939, Wyd. UŁ, Łódź 1996.

Metoda Marii Montessori. Historia i współczesność. Materiały z międzynarodowej konferencji 25–26 listopada 1993 r., red. S. Guz, Wyd. UMCS, Lublin 1994.

Miksza M., Zrozumieć Montessori, czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka, Impuls, Kraków, wyd. 1: 1998, wyd. 9: 2020.

Montessori M., Co powinieneś wiedzieć o swoim dziecku, przeł. O. Siara, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2020.

Montessori M., Edukacja i pokój, przeł. O. Siara, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2021.

Montessori M., Odkrycie dziecka, przeł. A. Pluta, red. B. Surma, Palatum, Łódź 2014.

Montessori M., Sekret dzieciństwa, przeł. L. Krolczuk-Wyganowska, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2018.

Montessori M., Umysł dziecka. Chłonny umysł, przeł. B. Surma, J. Dąbrowski, red. B. Surma, Palatum, Łódź 2022.

Montessori M., Wykłady londyńskie 1946, przeł. O. Siara, red. i przedmowa do wydania polskiego S. Camarda, WN PWN, Warszawa 2019.

Nowicki A., Spotkania w rzeczach, PWN, Warszawa 1991.

Pedagogika Marii Montessori w Polsce i na świecie. Praca zbiorowa, red. B. Surma, Palatum, Łódź – Kraków 2009.

Sosnowska J., Dziecięce lata. Przedszkole Uniwersytetu Łódzkiego 2012–2017, Wyd. UŁ, Łódź 2017.

Steenberg U., Pedagogika Marii Montessori w przedszkolu, przeł. M. Jałowiec, Jedność, Kielce 2003.

Stein B., Teoria i praktyka pedagogiki Marii Montessori w szkole podstawowej, przeł. M. Jałowiec, Jedność, Kielce 2003.

Tarnowski J., Problem chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej, ATK, Warszawa 1982.

Węgrzecki A., Wokół filozofii spotkania, WAM, Kraków 2014.