Opowiadania i opowieści dla młodzieży po roku 1970 by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Krystyna Bęczkowska

Opowiadania i opowieści dla młodzieży po roku 1970

Kraków 2010

Redakcja: Zespół

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Na zlecenie Autorki wydała Oﬁcyna Wydawnicza „Impuls”

ISBN 978-83-7587-204-0

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2010

Spis treści Wstęp ...............................................................................................................................



Rozdział  Opowiadania realistyczne dla dzieci ............................................................................



Rozdział  Wydawnictwa, serie i sylwetki biograﬁczne autorów opowiadań i portretów literackich dla młodzieży ...............................................................................................  Rozdział  Analiza wybranych problemów z opowiadań i opowieści dla młodzieży ............. . Problem bohatera – narratora i narracji ..................................................... . Negatywny wpływ rodziny na nastolatków ............................................... . Problem sieroctwa społecznego ................................................................... . Problemy szkolne ........................................................................................... . Sport w życiu nastolatków ........................................................................... . Koleżeństwo, przyjaźń, sympatie i pierwsza miłość nastolatków .......... . Poszukiwanie prawdy przez nastolatków .................................................. . Praca nastolatków .......................................................................................... . Problemy nastolatków niepełnosprawnych ............................................... . Determinacja bohaterów młodzieżowych w dążeniu do celu ................. . Bohaterska postawa nastolatków wobec krzywdy i zła ............................

           

Podsumowanie ................................................................................................................  Bibliograﬁa .......................................................................................................................  . Teksty literackie .............................................................................................  . Opracowania ................................................................................................... 

Wydawnictwo Impuls i Autorka dziękują serdecznie sponsorom. Autorka dziękuje bardzo Panu Prof. nadzw. dr hab. Ryszardowi Waksmundowi za pomoc przy pisaniu każdej nowej książki.

Wstęp Przedmiotem naszych rozważań w niniejszej monografii Opowiadania i opowieści dla młodzieży po roku 1970 są małe formy literackie, opowiadania dla dzieci, opowiadania i opowieści dla młodzieży. Zdaniem badacza Ryszarda Waksmunda literatura beletrystyczna dla młodzieży to przede wszystkim powieści o tematyce obyczajowej. Przykuwały one uwagę badaczy już od dawna i doczekały się wielu mniej lub bardziej wyczerpujących monografii. Mniejszą natomiast uwagę przykładano do badania utworów nowelistycznych, które bywały zauważone przez krytykę dopiero wówczas, gdy były zebrane w większe całości jednego lub kilku pisarzy. Nie powstało dotąd żadne studium na ten temat. Ten obszar badawczy stanowi „białą plamę”. Autorka monografii kontynuuje badania podjęte przez Stanisława Fryciego w książce Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945–1970 (Warszawa 1978), który formom nowelistycznym nie poświęcił osobnego rozdziału. Nadmienia on jedynie o opowiadaniach Edmunda Niziurskiego (s. 50), Janusza Domagalika (s. 53), Krystyny Salaburskiej (s. 64), Adama Bahdaja (s. 72),Wandy Wasilewskiej (s. 80), Jadwigi Żylińskiej (s. 88), Hanny Mortkiewicz-Olczakowej (s. 130), Macieja Kuczyńskiego (s. 142) itp., włączając je w nurt różnych odmian prozy dla niedorosłych: społeczno-obyczajowej, historycznej, biograficznej, fantastyczno-naukowej; nie traktując ich jako odrębnej jakości estetycznej. Niewiele na ten temat wniosły zdawkowe opracowania A. Jasińskiej (Wśród opowiadań realistycznych i powieści dla dzieci, 1975), H. Skrobiszewskiej (Powieści i opowiadania nastolatków, 1976 ), Czy G. Leszczyńskiego (Cienie dzieciństwa, 1999). Można korzystać z doświadczeń literoznawców zajmujących się nowelistyką w twórczości dla dorosłych – od Marii Konopnickiej i Bolesława Prusa począwszy a na Sławomirze Mrożku kończąc. Wiele takich opracowań znajdziemy w serii „Biblioteki Narodowej” (Prus, Żeromski, Iwaszkiewicz ), bądź w tomach specjalistycznych, jak np. Nowela, opowiadanie, gawęda, pod red. Jana Trzynadlowskiego i K. Bartoszyńskiego, M. Jasińskiej-Wojtkowkiej, S. Sawickiego.1 Jeśli trudno jest wyjaśnić powód użycia cezury początkowej roku 1970, to cezurę końcową stanowi koniec XX wieku (dokładniej 1997). Wybrane przeze mnie utwory pochodzą jednak w większości z lat 70- i 80-tych, 1

Nowela, opowiadanie, gawęda. Interpretacja małych form narracyjnych pod red. K. Bartoszyńskiego, M. Jasińskiej-Wojtkowskiej, S. Sawickiego, Warszawa 1979, PWN.

Wstęp

co rzutuje na obraz świata przedstawionego jako do pewnego stopnia egzotycznego (w porównaniu z dzisiejszymi realiami) i zafałszowanego przez obowiązującą wówczas ideologię, a co za tym idzie tendencyjną wymowę utworu, niezależnie od uniwersalnych pryncypiów wychowawczych.2

Pojecie „małej formy literackiej”nie posiada wyraźnie określonego zasięgu znaczeniowego. Wiadome jest to, że ma ono dwa aspekty: ﬁzyczny, materialny, formalny a więc zewnętrzny oraz wyobrażeniowy, czyli wewnętrzny. Aspekt pierwszy można określić jako konstrukcyjny, drugi zaś jako strukturalny. Szczególnym potwierdzeniem tych aspektów jest teza o jedności treści i formy. „Małe formy literackie” mogą funkcjonować niesamodzielnie, a więc w obrębie większego utworu lub samodzielnie. Opowiadanie – pisze Butor 3 – to fenomen daleko wybiegający poza dziedzinę literatury, jest jednym z elementów kontynuujących nasze rozumienie rzeczywistości. Odkąd rozumiemy słowa i aż do śmierci nieustannie towarzyszą nam opowiadania, najpierw w rodzinie, potem w szkole i podczas spotkań i lektur. Przede wszystkim przez opowiadanie rozumie się wypowiedź mającą narratora i przekazywaną odbiorcy, co tym samym wiąże ją z międzyludzką komunikacją; po drugie opowiadanie jest opowieścią, czyli sekwencją zdarzeń tak skomponowaną,że jej koniec jest inny niż jej początek, podczas gdy przynajmniej jeden z protagonistów, uczestniczących w tych zdarzeniach, zachowuje swoją tożsamość. W tak rozumianym opowiadaniu cztery cechy warte są podkreślenia: sekwencyjność, która od czasów Arystotelesa zdaje się być podstawową cechą narracji, podobnie jak przemienność zdarzeń (losu bohatera); liczy się również spójność relacjonowanego szeregu zdarzeń oraz przedstawieniowość, czyli – mówiąc językiem semiotyki – jego zdolność modelująca.4

Od kilkunastu lat opowiadanie stało się przedmiotem intensywnych badań w wielu dyscyplinach humanistycznych. Praktykami opowiadania zajęły się również psychologia, socjologia, historiografia, filozofia, etnologia, politologia, prawo. Zdaniem B. Owczarka5 odkrycie opowiadania jako przedmiotu uniwersalnego zawdzięczamy strukturalizmowi. Opublikowany w 1966 r. artykuł Rolanda Barthesa Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań inicjuje nowe, bardziej ogólne, a jednocześnie bogatsze rozumienie tego zjawiska. Po pierwsze opowiadanie ujęte zostało jako czynność przekazywania informacji i historia, czyli opowieść o zdarzeniach, przypominając znane od czasów Arystotelesa pojęcie fabuły jako celowego układu zdarzeń, po drugie zakładano, że opowiadaniu jako całości daje się przypisać pewną systematyczną strukturę, która zachowuje się jak gramatyka języka i produkuje wciąż nowe egzemplarze opowieści. W związku z tym uznano za konieczność powołania wśród literaturoznawców i semiotyków nowej poetyki, która określałaby reguły takiej gra2 3 4 5

R. Waksmund, recenzja monograﬁi. M. Butor, Powieść jako poszukiwanie, przeł. J. Guze, Warszawa 1971, s. 5. Praktyki opowiadania, (red.), B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001, s. 6. B. Owczarek, Od poetyki do antropologii opowiadania [w:] Praktyki opowiadania, tamże, s. 11–19.

Wstęp

matyki opowiadania. Znalazło to swój wyraz w pracy Tzvetana Todorova Grammatire du Decameron z 1969 r., która preferowała jednak fabułę, opowieść. W „obronie fabuły”na początku lat 70-tych zajął stanowisko Wincenty Grajewski. Pod koniec lat 60-tych, w latach 70-tych i 80-tych w praktyce literackiej odchodzono od fabuł i opowieści, zaniedbywano kształty harmonijnych układów zdarzeniowych. Przemiany w sztuce współczesnej, literaturze i filozofii spowodowały nową sytuację badawczą w dziedzinie różnych form i praktyk opowiadania oraz nowe zainteresowanie narracją i opowiadaniem różnorodnym. Idea wieloróżnorodności opowiadania sugeruje, iż można spojrzeć na nie jako na pole oddziaływania wielu czynników. Liczne i różnorodne „małe formy literackie” występują również w literaturze dla dzieci i młodzieży. Jak wspomnieliśmy na początku wstępu w poszczególnych rozdziałach monografii będziemy analizować i interpretować opowiadania realistyczne dla dzieci oraz opowiadania i opowieści dla młodzieży po roku 1970.

Rozdział 1

Opowiadania realistyczne dla dzieci Rozdział pierwszy poświęcony jest analizie wybranych opowiadań realistycznych dla dzieci jako ważnego etapu edukacji literackiej, przygotowującego do odbioru prozy obyczajowej kierowanej do młodzieży. Posłużyliśmy się antologią Uśmiechnięte słowa (1982), którą można uznać za reprezentatywną, gdyż obejmuje twórczość tego samego mniej więcej przedziału czasowego. Dwadzieścia kilka opowiadań (i fragmentów większych całości) współczesnych polskich pisarzy (m.in. A. Bahdaja, H. Bechlerowej, W. Chotomskiej, J. Górkiewiczowej, H. Januszewskiej, M. Terlikowskiej, P. Wojciechowskiego) stanowi dobry wybór lektur dla czytelników w wieku około 8–11 lat. Przeważa proza realistyczna, prezentująca obecne życie dzieci w rodzinach, w zespole rówieśników, w najbliższym środowisku społecznym i związany z tym świat ich przeżyć, uczuć, konﬂiktów psychicznych, wywołanych koniecznością dokonywania pierwszych, nieraz trudnych wyborów moralnych. Kilka utworów było opublikowanych w serii Poczytaj, to ciekawe. Utrudnieniem samodzielnej lektury dziecka może być mała czcionka, jaką złożono książkę.6

O domu, rodzinie, dzieciach, traktują opowiadania: Chłopiec z wieżowca, Malowanie, Balonik i piłka, Chleba kromka dla Tomka. Na kształtowanie się osobowości dziecka wywierają również ważny wpływ szkoła i rówieśnicy oraz inne osoby z otoczenia. Świadczą o tym opowiadania: Panna Kle-kle, Ja chcę mieć przyjaciela, Jak mu powiedzieć, Okaryna, Zen duży. Dzieci z kolonii prowadzą harcerską Akcję Niewidzialnej Ręki. Bohaterem opowiadania Jak mu powiedzieć jest chłopiec z kolonii, który uratował życie wiejskiemu chłopcu. W opowiadaniu Zen duży poruszony jest problem bezpieczeństwa dzieci, nad którym winny czuwać osoby dorosłe i właściwe instytucje.

Biblioteka Narodowa, Instytut Bibliograﬁczny, Literatura Piękna, Adnotowany Rocznik bibliograﬁczny, Warszawa 1986, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Literatura piękna dla dzieci i młodzieży, s. 342, pozycja 86.

Rozdział 1. Opowiadania realistyczne dla dzieci

Antonina Jasińska7 pisze, że dzieci siedmioletnie, dziesięcioletnie chętnie czytają opowiadania realistyczne. Utwory te spełniają ważne funkcje poznawcze i wychowawcze, wpływają na kształtowanie osobowości dziecka i wyrabiają właściwy stosunek do świata. Cele, jakie stawiamy tym utworom, nie mogą być jednak rozumiane zbyt utylitarnie i wąsko, gdyż utwory te są odbiciem rzeczywistości, z którą dziecko pragniemy zapoznać. Dostarczają one określonej wiedzy przez pryzmat doznań i przeżyć dziecięcych. Dziecko nigdy nie jest biernym odbiorcą dzieła. Po przeczytaniu utworu a czasem nawet jakiegoś epizodu, w świadomości jego rodzą się pytania dotyczące miejsca w świecie, w domu, w szkole. Pewnych zachowań dziecko uczy się z dobrych książek. Współżycie i wzajemna kultura ludzi dorosłych zależy od tego, w jakim stopniu kultura uczuć pielęgnowana była w dzieciństwie. Do opowiadań realistycznych wkracza nurt mowy potocznej – pełen swoistego uroku język dziecięcy i dlatego w klimacie tych utworów mały czytelnik czuje się dobrze. Utwory tego rodzaju wyrabiają poczucie humoru potrzebne człowiekowi w ciągu całego życia. Wśród opowiadań realistycznych jest wiele utworów poświęconych życiu dziecka w rodzinie, w szkole, w nowym, nieznanym dotychczas środowisku. Dzięki tym utworom młody czytelnik poznaje podstawowe reguły moralne i umiejętności współżycia. Najbliżsi często troszczą się o rozwój umysłowy dziecka, a zaniedbują wychowanie społeczne i emocjonalne. Opowiadania realistyczne kształtują wrażliwość uczuciową dziecka, uczą odpowiedzialności za swe postępowanie. Dzieci potraﬁą docenić sytuacje, w których bohater ma do pokonania własne przywary i słabości. Widzą, że najtrudniejsza jest walka z samym sobą w imię tego, co dobre i szlachetne. Opowiadania mówiące o życiu rówieśników, w których wyeksponowane są sprawy miłości rodzinnej, koleżeńskości,odwagi cywilnej czytane są „jednym tchem”, wielka jest ich popularność wśród dzieci całego świata. Zawierają one bowiem wartości godne największych poświęceń i wyrzeczeń. Należą do nich: miłość rodzinna, poczucie braterstwa, gotowość poparcia uczucia czynem. Autorzy opowiadań realistycznych dla dzieci z ogromnym znawstwem psychiki dziecka potraﬁą oddać dziecięcy świat uczuć, myśli i pragnień. Niekiedy na pozór drobne fakty mówią o głębokich przeżyciach, naiwne sceny zawierają nieraz głębokie myśli, a dowcipne dialogi wprowadzają w sferę dziecięcych marzeń. Dziecko czytając tego typu utwory wyciąga wnioski , że wcale nie trzeba być nadzwyczajnym czy niezwykłym, żeby zdobyć sympatię i uznanie wśród innych. Szczerość, prawdomówność, życzliwość – to cechy, które winny być najbardziej cenione przez ludzi.

A. Jasińska, Wśród opowiadań realistycznych i powieści dla dzieci, Pedagog radzi [w:] „Przyjaciel Dziecka” 1975, nr 5, s. 14–15.

Rozdział 2

Wydawnictwa, serie i sylwetki biograficzne autorów opowiadań i portretów literackich dla młodzieży8 Na szczególną uwagę zasługują wydawnictwa Horyzonty i Młodzieżowa Agencja Wydawnicza. Na wyróżnienie zasługują wybrane spośród innych serii wydawniczych i międzywydawniczych serie „Ważne Sprawy Dziewcząt i Chłopców” i „Portrety”. W serii „Ważne Sprawy Dziewcząt i Chłopców” ukazały się utwory wielu popularnych pisarzy, m.in.: Borski L., Piramida; Dańkowska M., Malinowa Góra, Mysz; Domagalik J., Idąc do siebie; Górkiewiczowa J. B., Głuptak; Malinowski A., Prywatna rozmowa; Nowacka E., Katar po burzy; Siesicka K., Urszula; Szczygieł J., Gdzie jest twoje miejsce; Ziółkowska M., Sądny dzień. Większość utworów tej serii pochodzi z konkursów literackich organizowanych przez wydawnictwo Horyzonty. Poza osobnymi książeczkami opowiadania tej serii wydano w pięciu zbiorach: Życzę ci dobrej drogi, Wiele dróg, Kiedy to się zaczyna?, W cieniu i w słońcu, Zobaczyć inaczej. Portrety to seria wydawana w latach 40-tych XX wieku przez Horyzonty, kontynuowana przez MAW, adresowana do czytelników bez limitu wieku. W serii tej ukazały się: Borski L., Maciej, Michał, Bogdan, Anna; Domagalik J., Marek, Irmina; Górkiewiczowa J. B., Izydor; Kowalewski S., Andrzej, Maja; Minkowski A., Artur, Grażyna; Nowacka E., Jasiek; Siesicka K., Agnieszka, Katarzyna; Warneńska M., Magdalena; Kowalski W., Kajtek; Niemczuk J. Paweł, Stefan; Szymanderski W., Marcin; Zającówna J., Ewa i inne. Analizy dziewięciu z tych pozycji: Domagalik J., Marek, Irmina; Nowacka E. Jasiek; Kowalewski S., Andrzej, Maja, Jerzy; Borski L., Michał, Bogdan, Anna – do-

Patrz Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży (red.), K. Kuliczkowskiej i B. Tylickiej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984, s. 403 oraz Polska Bibliograﬁa Literacka i Bibliograﬁa Zawartości Czasopism.

Rozdział 2. Wydawnictwa, serie i sylwetki biograficzne autorów opowiadań i portretów…

konała Krystyna Bęczkowska w rozprawie pt. Oblicza młodości. Współczesna proza dla nastolatków i jej recepcja.9 Do autorów opowiadań i portretów dla młodzieży, które będziemy analizować w następnym rozdziale należą10: Adam Bahdaj, Lech Borski, Stanisława Fleszarowa-Muskat, Janusz Domagalik, Aleksander Minkowski, Ewa Nowacka, Stanisława Platówna, Krystyna Siesicka, Marta Tomaszewska, Monika Warneńska, Katarzyna Witwicka, Maria Dańkowska11, Alina Goldnikowa, Wojciech Wiśniewski, Tadeusz Zimecki, Danuta Bieńkowska12, Janina Barbara Górkiewiczowa, Klementyna Sołonowicz-Olbrychska, Stanisława Fleszarowa-Muskat, Jadwiga Korczakowska, Ewa Ostrowska, Janina Wieczerska, Jerzy Niemczuk. Brak jest notek biograﬁcznych o autorach: Marta Czermińska, Anna Frankowska, Mieczysław Siemieński, Barbara Iwanowska, Zbigniew Chomicz, Zbigniew Pawłowski, Barbara Tylicka, Wanda Osuchowska-Orłowska, Ryszard Wojciech Kowalski, Witold Szymanderski, Janina Zającówna.

10 12

K. Bęczkowska, Oblicza młodości. Współczesna proza dla nastolatków i jej recepcja, Kielce 2001, Oﬁcyna Wydawnicza Ston, Kielce 2001, s. 2. Patrz Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, słownik biobibliograﬁczny tom I–IX, opracował zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan, WSiP, Warszawa 1994. Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży (red.) K. Kuliczkowskiej i B. Tylickiej, tamże. Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1944–1970, Agencja Autorska, Warszawa 1972.

Rozdział 3

Analiza wybranych problemów z opowiadań i opowieści dla młodzieży 1. Problem bohatera – narratora i narracji W opowiadaniach i portretach literackich dla młodzieży po roku 1970 występuje utożsamienie się bohatera-narratora, dominuje narracja pierwszoosobowa, a czasami narracja w drugiej lub trzeciej osobie, znajdują się monologi, które wyrażają przeżycia psychiczne bohaterów,reﬂeksje, dialogi, czasami listy i wspomnienia, opowiadania w opowiadaniach, język i styl młodzieżowy oraz opisy. Wiedza narratora-bohatera wymaga uwierzytelnienia, może on w sposób uprawniony mówić tylko o tym fragmencie rzeczywistości, który zna z własnego doświadczenia lub czyjejś relacji. Psychologiczne i komunikacyjne podobieństwo wymaga ponadto, by wydarzenia dawne były przedstawione inaczej niż to, co narrator ma w świeżej pamięci; by fakty znane mu tylko pośrednio były opowiedziane w sposób odmienny od tych, których był naocznym świadkiem; by to w co jest zaangażowany emocjonalnie, zajmowało w jego wypowiedzi więcej miejsca niż to, co jest mu obojętne.13

Bogumiła Kaniewska14 pisze: Jeżeli w utworze literackim pojawia się osobny narrator opowiadający z perspektywy swego „ja”, to automatycznie pojawia się też mniej lub bardziej wyraźny, portret konkretnego odbiorcy „ty”, do którego wypowiedziane słowa są kierowane. Dystans lub brak dystansu (czasowego, przestrzennego) między nimi staje się pierwszą cechą charakterystyczną wypowiedzi, decyduje w dużej mierze o formie utworu, dochodzi do tego rodzaj kontaktu ustnego czy pisemnego i narracja zaczyna przybierać kształt wypowiedzi konkretnej, innej niż dzieła literackie.

13 14

Michał Glowiński, Narracje literackie i nieliterackie, Kraków 1997, s. 55. B. Kaniewska, Świat w granicach „ja”, O narracji perwszoosobowej, Poznań 1997, s. 51.

2. Negatywny wpływ rodziny dla nastolatków

Marcin Wołk15 narrację traktuje jako pojecie z dziedziny morfologii dzieła literackiego opisujące wypowiedź narratora, za której pośrednictwem czytelnikowi utworu epickiego dany jest świat przedstawiony. Taka wypowiedź przyjmuje czasem inne formy niż relacja o wydarzeniach. Narracja jest z deﬁnicji opowiadaniem,ponieważ rzeczywistość reprezentowana w dziele literackim ma naturę zdarzeniową. Emilie Benvenistéa16 pisała, że w przeciwieństwie do nieosobowego „on”oznaczającego przedmiot wypowiedzi, zaimki „ja” i „ty” mają charakter wyraziście osobny, sygnalizują obecność tych, których reprezentują w czasie i miejscu realizowania się wypowiedzi, one też ustanawiają relację komunikacji. Zdaniem M. Głowińskiego17 napięcie między „czasem narracji” i „czasem zdarzeń” jest w utworach pierwszoosobowych napięciem między dwoma kategoriami czynności: między językowymi działaniami z płaszczyzny narracji, które dane są czytelnikowi „bezpośrednio” (dzięki zapisowi komunikacji jakim jest tekst), a działaniami z powodu fabuły (niejęzykowymi i językowymi), które są dostępne za pośrednictwem aktu opowiadania. Podstawowy model kompozycji prozy o narracji pierwszoosobowej stanowi konfrontacja poznającego bohatera z otaczającym go światem – właśnie poznającego a nie mówiącego. Konsekwencją jest praktyczne utożsamienie „ja” opowiadającego z „ja” przeżywającym, doskonała pamięć narratora-bohatera przejawiająca się w reprodukowaniu obszernych dialogów i w nieograniczonym dostępie do własnych przeżyć…18

2. Negatywny wpływ rodziny na nastolatków Wpływ rodziny na kształtującą się psychikę nastolatków może być negatywny lub pozytywny. Obowiązkiem rodziców jest przygotowanie nastolatków do dorosłego życia, kształtowanie w nich podstawowych norm i ocen moralnych, otoczenie ich pod każdym względem troskliwą opieką. Tymczasem zły przykład rodziców, rozwody, przemoc, alkoholizm ojca lub matki, brak pomocy i zrozumienia ze strony najbliższych – deprawują psychikę nastolatków, doprowadzają ich do frustracji i załamań psychicznych, a nieraz do deprawacji i patologii. Poruszany często przez współczesnych pisarzy problem rozbitych małżeństw i sytuacji dzieci skazanych na przeżywanie kataklizmów rodzinnych, przyzwyczajanie się do nowych matek czy oj-

16 17 18

M. Wołk, Opowiadanie i narracja w prozie pierwszoosobowej [w:] B. Owczarek, Poetyka powieści niefabularnej, MAW, Warszawa 1999, s. 6. E. Benvenistèa, Problemes de linguistigue genéralé, Paris 1996. M. Głowiński, tamże, s. 73–77. O „podmiocie – sprawdzianie” pisał J. Mannem, A. Bereza w pracy Parodia wobec struktury groteski [w:] Styl i kompozycja (red.) J. Trzynadlowskiego, Wrocław 1965, s. 268.

Rozdział 3. Analiza wybranych problemów z opowiadań i opowieści dla młodzieży

ców i wędrówki na zastrzeżone wyrokiem sądu spotkanie z ojcem lub matką, jest wciąż aktualny i społecznie potrzebny. Negatywny wpływ rodziców na nastolatków ukazany jest w utworach: Romans naszej mamy Marii Dańkowskiej, Wyścigowy rower Ewy Nowackiej, Grażyna Aleksandra Minkowskiego. W opowiadaniach M. Dańkowskiej akcja toczy się żywo. Występujące w nich obrazy są pełne koloru i plastyki. Narracja z narratorem konkretnym,relacjonującym spontanicznie własne spostrzeżenia, dzielącym je pod wpływem niecodziennych przeżyć osobistymi reﬂeksjami, zdradza pewne słabości, wydaje się zbyt gładka i uporządkowana, za wiele też w niej sformułowań „na wyrost” wyraźnie obciążonych świadomością autorską.19

W opowiadaniu Wyścigowy rower przed odejściem od żony ojciec poszedł z synem do sklepu z rowerami i kazał mu wybrać sobie rower. Syn bardzo cieszył się tym rowerem do czasu, gdy ojciec zapytał go, czy chciałby zamieszkać z nim. Bohater udawał, że nie wie, o co chodzi ojcu, chociaż zrozumiał, dlaczego ojciec chciał go sobie zjednać rowerem. Rower wstawił do piwnicy i w ogóle na nim nie jeździł. Nie rozmawiamy nigdy o ojcu, chociaż od jego wyjazdu minęły już dwa miesiące. Rower dalej stoi w piwnicy między pustą już skrzynią po kartoﬂach i składanym łóżkiem. Są wakacje i wszyscy moi koledzy śmigają po osiedlu na rowerach. (s. 148)20

Janusz Maruszewski21, w recenzji portretu Grażyna A. Minkowskiego pisze: I w jakimś sensie jest podobne, gdy bliski memu sercu autor przypisuje swojej bohaterce – ani ordynarnej ani trywialnej dziewczynie – taki sposób patrzenia na własną matkę: „Krowiasta baryła z cycami jak banie, maciupeńkie usteczka, loczki blond, babskie ciepełko…” Na tę powieść składa się jakby zestaw barwnych klocków, zestaw, którego potrzeba, aby powstała nienaganna konstrukcja powieści, ale którego nie starcza, by przydać dziełu kształt dojrzały i przekonujący w pełni. A jednak będę opowiadał się za Grażyną! Nawet nie tylko dlatego, że A. Minkowski osiągnął poziom pisarskiego warsztatu, który sprawia, że nawet gdy zdarza się mu jakiś tekst nieco puścić, to jednak nie schodzi on poniżej wymagań, których spełnienie zasługuje na uwagę i zainteresowanie. Nie dlatego. Po prostu jest w tej książce sporo do zastanowienia, mówi ona nastolatkom o sprawach, o których powiedzieć im warto, a może nawet trzeba…

Nastolatki z opowiadania L. Borskiego22 pt. Niedługi spacer, dalekie miejsca przeżywają próby dokonania aborcji przez matkę. Narratorem jest 15-letni bohater. 19 20 21 22

G. Skotnicka, Ważne sprawy nastolatków [w:] „Nowe Książki” 1974, nr 13, s. 6–7. E. Nowacka, Wyścigowy rower [w:] Spotkanie nie wiadomo z kim i inne opowiadania, Warszawa 1978. J. Maruszewski, Portrety [w:] „Nowe Książki” 1984, nr 1, s. 71–73. L. Borski, Niedługi spacer, dalekie miejsca, MAW Warszawa 1988, 99 pozycja z serii Ważne Sprawy Dziewcząt i Chłopców.