Książka przedstawia doświadczenia terapeutów i ich różne spojrzenia na terapię w mutyzmie wybiórczym. Opisuje formy, techniki i metody pracy z dziećmi z tym zaburzeniem. Autorki wykorzystują zróżnicowane formy terapeutyczne i „szyją terapie na miarę dziecka”, a także podkreślają, że z wielu metod terapeutycznych należy stworzyć tę jedną, „własną” – indywidualną dla konkretnego dziecka z mutyzmem wybiórczym. […] Przedstawiają przypadki dzieci na różnych etapach rozwojowych: dwuletniej dziewczynki uczęszczającej do żłobka, pacjentów w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz chłopca w wieku gimnazjalnym. Ukazanie skali zaburzenia wśród dzieci jest ogromnie ważne dla logopedów, psychologów, pedagogów i rodziców. Mutyzm może się bowiem pojawić niezależnie od wieku dziecka, przeżyć, środowiska i miejsca. Publikacja prezentuje wiele unikatowych i bardzo ciekawych propozycji oddziaływań, które opierają się na szerokiej literaturze przedmiotu oraz pogłębionych przez analizę rozwiązaniach praktycznych. […] Należy czerpać jak najwięcej z wiedzy i doświadczenia specjalistów prowadzących diagnozę i terapię mutyzmu wybiórczego, którzy reprezentują różne ośrodki terapeutyczne w Polsce, co podkreśla wagę podjętej tutaj problematyki. Z recenzji dr Moniki Kozery-Wierzchoś Autorki […] podkreślają istotę szerokiego spojrzenia na indywidualne podejście terapeutyczne oraz stworzenie z wielu metod terapeutycznych tej jednej indywidualnej dla konkretnego dziecka z problemem mutyzmu wybiórczego. Z rekomendacji Polskiego Związku Logopedów
Patronat honorowy:
Rekomendacja:
Terapie szyte na miarę
mutyzm W Y B I Ó R C ZY
w prak t yce terapeut ycznej
9 788380 953284
TERAPIE SZYTE NA MIARĘ
MUTYZM WYBIÓRCZY
w prak t yce terapeut ycznej
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 1
19.10.2017 09:23
Joanna Bala Monika Cabała Klaudia Giese-Szczap Aneta Kiepiela-Koperek Jadwiga Miękina-Pindur Iwona Młynarska Alicja Pilch Sylwia Szczęśniak Katarzyna Szyszka
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 2
19.10.2017 09:23
TERAPIE SZYTE NA MIARĘ
MUTYZM WYBIÓRCZY
w prak t yce terapeut ycznej
Kraków 2017
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 3
19.10.2017 09:23
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017
Recenzent: dr Monika Kozera-Wierzchoś
Redakcja wydawnicza: Michał Chmiel
Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska
Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz
Zdjęcie na okładce: © Dmytro Titov | Depositphotos.com
ISBN 978-83-8095-328-4
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2017
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 4
19.10.2017 09:23
SPIS TREŚCI Wstęp .......................................................................................................
7
Monika Cabała Czy w żłobku można mieć mutyzm wybiórczy? ...................................
9
Aneta Kiepiela-Koperek Studium przypadku dziecka z mutyzmem wybiórczym .......................
19
Alicja Pilch John – chłopiec, który nie mógł mówić ................................................
33
Jadwiga Miękina-Pindur, Joanna Bala Kto zrozumie Maciupka? .....................................................................
53
Katarzyna Szyszka Wojtek .................................................................................................
75
Iwona Młynarska Mutyzm i co dalej? ...............................................................................
79
Sylwia Szczęśniak Dawid. Opowieść rodzica ....................................................................
83
Klaudia Giese-Szczap Moje spotkania z „niemówieniem” ......................................................
91
Klaudia Giese-Szczap Marysia i jej historia. Bajka terapeutyczna ......................................... 101 Zakończenie ........................................................................................... 107 O autorkach ............................................................................................ 109
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 5
19.10.2017 09:23
WSTĘP W niniejszej publikacji pragniemy przedstawić specjalistom, nauczycielom, rodzicom oraz wszystkim osobom zainteresowanym problematyką mutyzmu wybiórczego nasze doświadczenia i różne podejścia do tego zaburzenia. Uważamy, że każde dziecko dotknięte mutyzmem – choć zachowuje się podobnie jak inne dzieci niemówiące – wymaga odpowiednio dobranych metod i technik terapeutycznych, działań, które nazywamy „terapią szytą na miarę dziecka”. Należy pamiętać, że brak mowy w różnych sytuacjach społecznych jest tylko jednym z objawów mutyzmu, a jego kluczową przyczyną są zaburzenia lękowe. Ważne, aby w trakcie terapii uwzględnić inne aspekty funkcjonowania dziecka, przepracować z nim umiejętność radzenia sobie z lękiem w różnych sytuacjach, także tych, które nie zawsze są bezpośrednio związane z mówieniem. W książce przedstawiamy doświadczenia terapeutów dotyczące zarówno pracy indywidualnej, jak i grupowej. Dzielimy się również naszymi wątpliwościami i rozważaniami, które często towarzyszą naszej pracy w gabinecie, szkole czy przedszkolu. Jako pierwszy został opisany przypadek dziecka uczęszczającego do żłobka, chociaż mutyzm wybiórczy diagnozuje się z reguły u starszych dzieci. Autorka pokazuje, że przez działania prewencyjne można nie dopuścić do sytuacji, aby niepokojące zachowania rozwinęły się w późniejszym okresie w mutyzm wybiórczy. Następnie przedstawiono przypadek chłopca w wieku przedszkolnym. Aneta Kiepiela-Koperek śledzi w swoim studium zmiany w zachowaniu dziecka oraz pokazuje korzyści płynące ze współpracy z rodziną i środowiskiem. Nieco odmienny przykład prezentuje Alicja Pilch, opisując swoje doświadczenia terapeutyczne z okresu pracy za granicą. Autorka podkreśla nie tylko rolę współdziałań, lecz także wdrożenie programu terapeutycznego. Odmienną, główną formę pomocy, którą jest terapia grupowa, prezentują Joanna Bala i Jadwiga Miękina-Pindur. Według autorek dobór różnorodnych metod pracy, a także współpraca na linii rodzic – terapeuta – nauczyciel przynoszą znakomite efekty. Katarzyna Szyszka przedstawia moment, w którym mutyzm wybiórczy ujawnia się
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 7
19.10.2017 09:23
8 Wstęp w okresie dojrzewania. Iwona Młynarska będąca nauczycielką nauczania wczesnoszkolnego pomaga dziecku wspólnie z zaangażowaniem klasy. Natomiast opowieść Sylwii Szczęśniak ukazuje postępy syna przy wsparciu wychowawcy i terapeuty na odległość. Jako ostatnia swoje doświadczenia opisuje Klaudia Giese-Szczap, która zwraca uwagę na fakt, jak istotna jest cierpliwość w pracy terapeutycznej – to równocześnie autorka bajki pomagajki. Optymistyczna historia Marysi i jej niecodziennego spotkania może być doskonałym punktem wyjścia do rozmowy o mutyzmie wybiórczym. Bajka terapeutyczna, która została napisana przez jedną z współautorek (psychologa klinicznego) i przedstawiona na końcu publikacji, może pomóc dziecku z mutyzmem w zrozumieniu swoich trudności i ograniczeń oraz podjęciu kroków w kierunku zmian na lepsze. Autorki
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 8
19.10.2017 09:23
ZAKOŃCZENIE Pomysł na książkę kiełkował w głowie jednej z nas jeszcze w trakcie przygotowań do wydania pierwszej książki Mutyzm wybiórczy. Trzy spojrzenia. O ile pierwsza książka pokazywała mutyzm wybiórczy z różnych perspektyw, o tyle Terapie szyte na miarę. Mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej przedstawia przede wszystkim punkt widzenia terapeutów. Zebrane w publikacji doświadczenia psychologów, pedagogów czy wreszcie logopedów są o tyle cenne, że prezentują różne formy pomocy – zarówno indywidualnej, jak i grupowej. W naszych gabinetach pojawia się coraz więcej dzieci z podejrzeniem czy diagnozą mutyzmu wybiórczego. Wszystkie historie łączy jedno, a mianowicie dla każdego dziecka terapia została zaplanowana indywidualnie; i to jest podstawą działań każdej z nas – terapię dla dziecka „szyjemy” jednostkowo. Patrzymy na dziecko nie tylko przez pryzmat jego niemówienia, ale także bierzemy pod uwagę dodatkowe trudności, z którymi się zmaga. Istotna jest współpraca z rodzicami, którzy są ważnym ogniwem, by terapia była efektywna. Jesteśmy dla nich pomocą i wsparciem. Ich miłość do dziecka i gotowość do współdziałania – połączona z naszą wiedzą i doświadczeniem – sprawiają, że łatwiej zapewnić mu warunki do wyprowadzenia z „niechcianego niemówienia”. Ponadto różnorodność zaprezentowanych w książce działań pokazuje, że rodzic ma wybór. Może decydować, którą ścieżką terapeutyczną będzie podążał ze swoim dzieckiem.
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 107
19.10.2017 09:23
O AUTORKACH Joanna Bala – magister psychologii w zakresie psychologia kliniczna, nauczyciel dyplomowany w Zespole Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w Cieszynie oraz w Przedszkolu nr 2 – Integracyjnym w Cieszynie, wykładowca WSB w Dąbrowie Górniczej oraz RODN „WOM” w Bielsku-Białej, psycholog specjalizujący się w diagnozie i terapii dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym oraz w pracy z rodzinami; prowadzi porady i konsultacje, grupy terapeutyczne dla dzieci lękowych, zahamowanych emocjonalnie – w tym z mutyzmem wybiórczym, a także dla ich rodziców; autorka i współautorka programów edukacyjnych i terapeutycznych, innowacji pedagogicznych, narzędzi diagnostycznych oraz pomocy dydaktycznych. Monika Cabała – magister filologii polskiej, neurologopeda, wykładowca akademicki, pracuje w krakowskim szpitalu klinicznym oraz w szkole podstawowej; współautorka książki Mutyzm wybiórczy. Trzy spojrzenia, artykułów naukowych; aktywnie propagująca tematykę mutyzmu wybiórczego, którym zajmuje się od siedmiu lat; w trakcie zbierania materiałów do pracy doktorskiej. Klaudia Giese-Szczap – specjalista psychologii klinicznej; pracuje zarówno z dziećmi i młodzieżą, jak i z osobami dorosłymi; w swojej pracy wykorzystuje elementy wielu metod terapeutycznych (terapię poznawczo-behawioralną oraz mindfulness); w wolnych chwilach autorka bajek. Aneta Kiepiela-Koperek – pedagog, logopeda dyplomowany, neurologopeda, absolwentka: WSP w Słupsku w zakresie Pedagogiki Resocjalizacyjnej, UAM w Poznaniu w zakresie Pedagogiki i Studiów Podyplomowych w zakresie Pedagogiki Specjalnej – Logopedii; pracuje w przedszkolu i szkole podstawowej; prowadzi własny gabinet logopedyczny, a także szkolenia dla Rad Pedagogicznych i Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych z diagnozy i terapii mutyzmu wybiórczego.
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 109
19.10.2017 09:23
110
O autorkach
Jadwiga Miękina-Pindur – doktor nauk humanistycznych, oligofrenopedagog, diagnosta i terapeuta pedagogiczny, dyrektor Zespołu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w Cieszynie, wykładowca WSB w Dąbrowie Górniczej; prelegentka krajowych i międzynarodowych konferencji naukowych; jej zainteresowania oscylują wokół problematyki mutyzmu, różnych form terapii, literatury, pamiętnikarstwa oraz regionalizmu związanego ze Śląskiem Cieszyńskim; autorka i redaktor kilkudziesięciu publikacji (w tym artykułów naukowych i opracowań). Iwona Młynarska – dyplomowana nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej z trzydziestopięcioletnim stażem; bardzo cieszą ją sukcesy, które odnoszą dzieci, ich radość, uśmiech, szczerość oraz odkrywanie ich talentów; „małe zwycięstwa” są motorem do dalszego działania; jej priorytetem jest wydobycie z każdego ucznia potencjału, który w nim drzemie oraz rozwijanie jego kreatywności; od wielu lat prowadzi kółko teatralne; cały czas skupia się na zdobywaniu nowych umiejętności i dba o nieustanny rozwój zawodowy. Alicja Pilch – magister, dyplomowany terapeuta behawioralny o uprawnieniach do terapii i edukacji dzieci i młodzieży z całościowymi i parcjalnymi zaburzeniami rozwoju, pedagog, oligofrenopedagog, członek SMIRA Professionals, ACBS Polska, ACBS Europe oraz Polskiego Towarzystwa Terapii Dialektyczno-Behawioralnej; były nauczyciel akademicki Kolegium Nauczycielskiego w Wałczu i pracownik Poradni Zdrowia Psychicznego w Pile; od 2010 roku właściciel i terapeuta główny Specjalistycznej Pomocy Terapeutycznej „Alice in Wonderland” z siedzibą w Tychach; staż zawodowy odbywała w MSCD Dublin, Irlandia, staż terapeutyczny w CDIT Sopot; od 2015 roku współpracuje z zespołem naukowym NNB.project przy UŚ w Katowicach, a od 2017 roku z VERSO Centrum Pomocy Psychologicznej Terapii i Edukacji w Tychach. Sylwia Szczęśniak – mama dziecka z mutyzmem wybiórczym aktywnie poszerzająca wiedzę na temat tego zaburzenia lękowego. Katarzyna Szyszka – pedagog, nauczyciel dyplomowany z ponad trzydziestoletnim stażem pracy, specjalista z zakresu diagnozy i terapii pedagogicznej; pracuje z dziećmi w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju, a także z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym z różnorodnymi zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi; współautorka książki Mutyzm wybiórczy. Trzy spojrzenia; pracuje w poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie prowadzi punkt konsultacyjny dla rodziców dzieci z mutyzmem wybiórczym oraz nauczycieli, a także grupę wsparcia dla rodziców dzieci z tym zaburzeniem.
CABALA_Mutyzm wybiorczy-Terapie-Popraw.indd 110
19.10.2017 09:23