Teoria i praktyka oddziaływań rozwój osób
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 1
profilaktyczno-wspierających
z niepełnosprawnością
15.04.2013 14:14
Cierpialowska i in. Teoria ‌ t.2_v.2 2
15.04.2013 14:14
Teoria i praktyka oddziaływań rozwój osób
profilaktyczno-wspierających
z niepełnosprawnością tom 2.2 pod redakcją
Jolanty Baran Tamary Cierpiałowskiej Doroty Kornaś
Kraków 2013
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 3
15.04.2013 14:14
© Copyright by Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków 2013 © Copyright by O icyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013 Recenzenci: dr hab. Urszula Bartnikowska dr hab. Anna Zamkowska Redakcja wydawnicza: Radosław Doboszewski Opracowanie typogra iczne: Alicja Kuźma Projekt okładki: Alicja Kuźma
Publikacja s inansowana przez Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
ISBN 978-83-7850-290-6
O icyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulso icyna.com.pl, e-mail: impuls@impulso icyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2013
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 4
15.04.2013 14:14
Spis treści Wprowadzenie ...................................................................................................................................... 7
Część I W poszukiwaniu rozwiązań dla profilaktyki i wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością D
P ,S W Działania pro ilaktyczne wczesnej interwencji w kształtowaniu prawidłowych relacji społecznych dorosłych osób niepełnosprawnych .......... 11
K
S Drama jako rodzaj twórczej terapii pedagogicznej w rozwijaniu kompetencji językowej u dzieci z zespołem Aspergera ....................................................................... 25
Y
T Próba wykorzystania programu TEACCH we wspomaganiu psychospołecznego rozwoju dziecka z autyzmem wczesnodziecięcym w wieku 5 lat ................................................................................................................................ 49
L
P Aktywność artystyczna a kształtowanie się samooceny osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną ................................................................... 65
D
B Szkoła integracyjna w ocenie absolwentów z niepełnosprawnością intelektualną ................................................................................................................................ 85
J
B Rozwojowe i edukacyjne uwarunkowania współpracy jako umiejętności składającej się na kompetencje społeczne niepełnosprawnych uczniów ....... 101
M
S Seksualność osób niepełnosprawnych intelektualnie – stereotypy i wyzwania ............................................................................................................................................ 119
E
M. M Autyzm a efekty rozwoju funkcji komunikacyjnych u dzieci objętych programem wielopro ilowego ich usprawniania ........................................................ 137
A
O Wspomaganie zaburzonej zdolności komunikacyjnej dziecka metodą symultaniczno-sekwencyjną. Studium przypadku ..................................... 159
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 5
15.04.2013 14:14
6
Spis treści
Część II I cóż po pedagogu w tych czasach nieprzejrzystości i w kulturze drapieżności? P
J Czy nauczyciele szkół specjalnych i ogólnodostępnych identy ikują się z wykonywanym zawodem? ................................................................................................. 177
A
Ł Kto profesjonalnie wspiera rozwój osób z niepełnosprawnością, czyli rzecz o pedagogach specjalnych w pierwszym dziesięcioleciu XXI w. ..... 193
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 6
15.04.2013 14:14
Wprowadzenie Przekazujemy do rąk Czytelników drugi wolumin opracowania zawierającego zbiór tekstów poświęconych teoretycznym i praktycznym rozwiązaniom w obszarach szeroko rozumianej pro ilaktyki i wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością. Jest on, wraz z woluminem pierwszym1, kontynuacją cyklu, który został zapoczątkowany2 w 2011 r. Zachęcamy do lektury obu części. Nawiązując do Wprowadzenia zamieszczonego w pierwszym woluminie, należy przypomnieć, że jego Redaktorki odniosły się do treści odnajdywanych zarówno w podstawowej terminologii, jak i koncepcyjnych założeniach czy danych empirycznych prezentowanych przez Autorów poszczególnych tekstów włączonych do obu tomów. W tym miejscu warto jedynie podkreślić, że proces wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością wymaga podejmowania wciąż na nowo re leksji teoretycznej oraz nieustającego poszukiwania rozwiązań w zakresie oddziaływań praktycznych. Trzeba przy tym uwzględniać, że, po pierwsze, oddziaływania te winny obejmować całokształt życia osoby z niepełnosprawnością, zarówno w wymiarze podłużnym (na przestrzeni całego życia), jak i poprzecznym (tj. biorąc pod uwagę rozmaite sfery i obszary, w jakich jednocześnie toczy się życie człowieka) oraz, po drugie, widzieć wspieranie w szerszej perspektywie jako proces podlegający nieustannemu wpływowi wielu czynników, tak o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Ujęcie procesu wspierania rozwoju osoby z niepełnosprawnością w perspektywie systemowo-ekologicznej (Bronfenbrenner 1979) pozwala dostrzec istnienie wielowymiarowych związków między różnymi elementami tworzącymi system przestrzeni życia danej jednostki. Takie ujęcie pozwala na bardziej zindywidualizowane formułowanie celów, metod i form terapii, czyniąc ją w ten sposób bardziej skuteczną. Celem pierwszej części niniejszego opracowania, zatytułowanej W poszukiwaniu rozwiązań dla pro ilaktyki i wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością, jest prezentacja szerokiego spektrum propozycji działań w zakresie rehabilitacji i integracji społecznej. Zgromadzone tu teksty mają przede wszystkim wymiar praktyczny. Ich celem jest inspirowanie czy wręcz udzielanie wskazówek do działań o charakterze edukacyjnym i terapeutycznym oraz – zgodnie ze współczesnymi trendami obowiązującymi w pedagogice – prewencyjnym. Pragmatyczne ujęcie prezentowanego zbioru tekstów może służyć wzbogacaniu warsztatu pracy nauczycieli, terapeutów i studentów kierunków pedagogicznych czy psychologii
1 Wolumin pierwszy tomu drugiego stanowi publikacja pod redakcją J. Baran i G. Guni Teoria i praktyka oddziaływań pro ilaktyczno-wspierajacych rozwój osób z niepełnosprawnością, która ukazała się w 2013 r. nakładem O icyny Wydawniczej „Impuls” w Krakowie. 2 Tom pierwszy cyklu stanowi publikacja pod redakcją J. Baran, T. Cierpiałowskiej i A. Mikruta pod tym samym tytułem, wydana w 2011 r. przez Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 7
15.04.2013 14:14
8
Wprowadzenie
oraz zachęcać ich do opracowywania indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych, które poprawią jakość życia osób z niepełnosprawnością. Dla pedagogów ujęcie procesu wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością w perspektywie systemowej stanowi poważne wyzwanie. Nie ma już bowiem jednakowych dla wszystkich celów, bezdyskusyjnych zasad, utartych metod i oczywistych sposobów działania. Mikrosystem relacji między pedagogiem a uczniem/wychowankiem/podopiecznym, a może – ujmując podmiotowo – partnerem z niepełnosprawnością, podlega oddziaływaniom mezo-, egzo- i, w końcu, makrosystemowym, a jednocześnie oddolnie wpływa na wymienione struktury. Sytuacja pedagoga jest trudna. Aby jej sprostać, trzeba mieć szerokie kompetencje, a przede wszystkim charakteryzować się otwartością, bo – biorąc pod uwagę specy ikę obecnego kontekstu społeczno-kulturowego – można przyjąć, że we współczesności pewna jest jedynie zmienność. Druga część prezentowanego opracowania to próba odpowiedzi na pytanie Z. Kwiecińskiego: „I cóż po pedagogu w tych czasach nieprzejrzystości i w kulturze drapieżności?” (2007, s. 38). Składają się na nią zaledwie dwa teksty, ale stanowiące ważne głosy w dyskusji o roli i powinnościach oraz kondycji współczesnych pedagogów. Wskazują na zaniepokojenie ich Autorek światem osobowym i rzeczywistością, nie tylko zawodową, tych, od których tak wiele zależy w konkretnej przestrzeni edukacyjnej, ale także, szerzej, w wymiarze przyszłego życia ich uczniów i wychowanków. Teksty te mogą być źródłem ważnej re leksji nie tylko dla obecnych pedagogów, ale także dla studentów chcących w przyszłości pracować z dziećmi, młodzieżą czy dorosłymi osobami z niepełnosprawnością. Zamykają one cykl, pozostawiając – mamy nadzieję – pewien niepokój i niedosyt, podobnie jak cytowane słowa zaczerpnięte z tekstu Kwiecińskiego. Ponawiając zaproszenie do lektury, wyrażamy nadzieję, że Czytelnik zechce podjąć z tekstami i ich Autorami dialog, a w jego efekcie liczymy na wywołanie tematów prowokujących do otwarcia kolejnej debaty naukowej. Redaktorzy
Bibliografia Bronfenbrenner U. (1979), The ecology of human development, Harvard University Press, Cambridge, MA. Kwieciński Z. (2007), Między patosem a dekadencją. Studia i szkice socjopedagogiczne, DSWE TWP, Wrocław.
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 8
15.04.2013 14:14
Część I
W poszukiwaniu rozwiązań dla profilaktyki i wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością
Cierpialowska i in. Teoria … t.2_v.2 9
15.04.2013 14:14
Cierpialowska i in. Teoria ‌ t.2_v.2 10
15.04.2013 14:14