Przygotowanie zawodowe młodych pedagogów
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 1
25.09.2012 14:16
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 2
25.09.2012 14:16
Przygotowanie zawodowe młodych pedagogów
Redakcja naukowa
Anna Dudak Katarzyna Klimkowska Andrzej Różański
Kraków 2012
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 3
25.09.2012 14:16
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012
Recenzent: prof. zw. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski
Redakcja wydawnicza: Zespół
Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska
Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz
Grafika wykorzystana na okładce: © Irina Bocharova | Depositphotos.com
Publikacja ukazała się dzięki wsparciu finansowemu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
ISBN 978-83-7850-071-1
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2012
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 4
25.09.2012 14:16
Spis treści
Wstęp (Ryszard Bera, Anna Dudak, Katarzyna Klimkowska, Andrzej Różański) ......
7
Część I Kształcenie pedagogiczne Barbara Baraniak Umiejętności konstruowania programów kształcenia w przygotowaniu zawodowym nauczycieli .............................................. 13 Monika Bartkowiak, Magdalena Barańska Praktyki jako istotna forma przygotowania zawodowego absolwentów w kontekście przemian rynku pracy ........................................................ 29 Agnieszka Buczak, Małgorzata Samujło, Bronisław Samujło Nauczyciel między indywidualizacją a integracją Studenci kierunków nauczycielskich wobec nowych zadań edukacyjnych ................................................................................ 45 Katarzyna Parys Kształcenie i zatrudnienie pedagogów specjalnych – wielowątkowość zagadnienia .................................................................. 61 Małgorzata Samujło, Agnieszka Buczak, Bronisław Samujło Nauczyciel przedmiotów zawodowych a wymagania rynku pracy ........... 85
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 5
25.09.2012 14:16
6
Spis treści
Część II Plany i aspiracje studentów specjalności pedagogicznych Beata Jakimiuk Aspiracje i plany zawodowe studentów pedagogiki KUL w kontekście czynników wspomagających wejście na rynek pracy ................................ 101 Danuta Piróg Aspiracje i plany zawodowe młodzieży akademickiej w Polsce na przykładzie studentów geografii ......................................................... 125
Część III Młodzi pedagodzy na rynku pracy Ryszard Bera Adaptacja zawodowa młodych pedagogów ............................................. 147 Anna Marzec-Tarasińska Kompetencje społeczne kandydatów do zawodu pracownika socjalnego .......................................................... 169 Renata Franczak Rynek pracy i wartość pracy w opiniach studentów ................................ 191 Joanna A. Żyngiel Przygotowanie zawodowe absolwentów studiów wyższych do wymagań stawianych przez współczesne organizacje ......................... 215 Irena Przybylska Kompetencje społeczno-emocjonalne absolwentów kierunków pedagogicznych i nauczycielskich .......................................... 233 Sabina Koczoń-Zurek Postrzeganie wychowawcy świetlicy profilaktyczno-wychowawczej przez wychowanków – młodzież gimnazjalną ......................................... 253 Bibliografia .............................................................................................................. 271
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 6
25.09.2012 14:16
Wstęp
Cechą charakterystyczną nowoczesnego społeczeństwa europejskiego jest wkroczenie w nową fazę rozwoju, w której rozwój gospodarki opiera się na wiedzy, a mówiąc bardziej konkretnie – na przetwarzaniu informacji oraz potencjale wiedzy i nauki, w którym występuje potrzeba ustawicznej edukacji dorosłych (por. Delors, 1998; Giddens, 2004; Denek, 2000, 2008; Aleksander, 2010). W gospodarce opartej na wiedzy realizowane są trzy zasadnicze funkcje: odkrywanie wiedzy (badania), przekazywanie wiedzy (edukacja) i wykorzystanie wiedzy (innowacje) (Jóźwiak, Morawski, 2009, s. 55). Ocenia się, że obecnie coraz mniej prac ma charakter rutynowy, niewymagający kwalifikacji, a coraz więcej wymaga wyższego wykwalifikowania, zwłaszcza w zakresie: umiejętności pracy w zespole, kultury osobistej, odpowiedzialności za siebie i innych, samodzielności, umiejętności radzenia sobie w nieprzewidzianych warunkach itp. Tak więc zmiany w środowisku pracy są powodowane intelektualizacją pracy, następuje integracja wspólnych treści pracy w różnych zawodach, zmniejsza się liczba wykonywanych zawodów (Kwiatkowski, 2001). W rozwoju gospodarki rynkowej coraz częściej podkreśla się więc znaczenie zasobów ludzkich wyposażonych w odpowiedni kapitał społeczny w kontekście zdobywanej i wykorzystywanej wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Poziom edukacji, a przede wszystkim zdolność uczenia się, zdobywania nowych umiejętności, kształtowania kreatywności, innowacyjności i przedsiębiorczości decyduje bowiem o powodzeniu na rynku pracy (por. Skórska, 2004, s. 7). Dla absolwentów studiów pedagogicznych oznacza to potrzebę gruntownego przygotowania profesjonalnego w trakcie studiów, które będzie obejmować nie tylko wiedzę i umiejętności zawodowe, ale także: kształtowanie kompetencji społecznych, otwartość na nowe doświadczenia, motywację osiągnięć zawodowych, proaktywność skierowaną na zmianę zarówno siebie, jak i otoczenia, realizację własnych celów związanych z wyborem ścieżki kariery. Istnieje ponadto konieczność zdobycia umiejętności rozpoznawania rynku pracy przez młodych pedagogów, poszukiwania pierwszej pracy, zaprezentowania pracodawcy własnych kompetencji zawodowych, wejścia w rolę zawodową przez zachowanie się
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 7
25.09.2012 14:16
8
Wstęp
zgodnie z określonym wzorcem przyjętym w danym środowisku pracy, a także umiejętności pracy w zespole oraz pełnego wykorzystania możliwości rozwojowych stwarzanych przez organizację. Istotną rolę będzie tu odgrywać indywidualne doświadczenie absolwenta zdobyte w czasie studiów, wynikające z różnych form przedsiębiorczych zachowań w ramach działalności samorządowej, w łączeniu niekiedy studiów z zatrudnieniem na pół etatu lub w pełnym wymiarze czasu pracy, pracą sezonową w kraju lub za granicą itp. (por. Bera, 2011, s. 142–143). Problematyka przygotowania zawodowego pedagogów jest przedmiotem licznych badań i analiz naukowych (por. m.in. Denek, 2011; Kostkiewicz, Domagała-Kręcioch, Szymański, 2011; Szulc, 2007; A. Brzezińska, J. Brzeziński, 2000; Cierzniewska, 2001; Ciechanowska, 2009; Kozdrowicz, Przecławska, 2006; Kotusiewicz, Koć-Seniuch, 2008; Lewowicki, 2007; Szerląg, 2009; Śliwerski, 2011; Gołębniak, 2008). Wyniki dotychczasowych eksploracji wskazują na złożony i dynamiczny jej charakter, dowodząc konieczności monitorowania tych przemian i wykorzystania zdobytej wiedzy do redefiniowania celów edukacji pedagogicznej w kontekście wymagań współczesnego rynku pracy. Prezentowana monografia wieloautorska wpisuje się w ten nurt poszukiwań badawczych, podejmując różne aspekty przygotowania zawodowego młodych pedagogów. Przede wszystkim przybliża wybrane kwestie kształcenia pedagogicznego w szkole wyższej, plany i aspiracje studentów specjalności pedagogicznych oraz sytuację absolwentów na rynku pracy. W pierwszej części, dotyczącej kształcenia pedagogicznego, znalazło się pięć tekstów: Barbary Baraniak, Moniki Bartkowiak, Magdaleny Barańskiej, Agnieszki Buczak, Małgorzaty Samujło i Bronisława Samujło oraz Katarzyny Parys. Poświęcone są praktykom jako istotnej formie przygotowania zawodowego absolwentów, roli nauczyciela i jej ewolucji na skutek zmieniającej się sytuacji społecznej, polityki oświatowej i reform edukacji. Podjęto także zagadnienia kształcenia i zatrudnienia pedagogów specjalnych oraz umiejętności konstruowania programów kształcenia. Kolejna część tomu – poświęcona aspiracjom studentów – obejmuje artykuły Beaty Jakimiuk i Danuty Piróg. Autorki dowodzą, że poznanie aspiracji edukacyjnych i planów zawodowych studentów pozwala zrozumieć wiele zachowań indywidualnych i społecznych oraz przewidywać ich postępowanie. Oprócz teoretycznych rozważań przedstawiono wyniki badań empirycznych dotyczące aspiracji i planów zawodowych studentów pedagogiki KUL oraz studentów geografii w Polsce przygotowujących się do zawodu nauczycielskiego. W części trzeciej zawarte są opracowania poświęcone funkcjonowaniu młodych pedagogów na rynku pracy. Autorzy – Ryszard Bera, Anna Marzec-Tarasińska, Renata Franczak, Joanna Żyngiel, Irena Przybylska i Sabina Koczoń-Zurek – podejmują problematykę przygotowania zawodowego absolwentów studiów wyższych do wymagań stawianych przez współczesne organizacje. Kreślą potrzebę edukacji ustawicznej, która umożliwi sprostanie dynamicznej sytuacji na
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 8
25.09.2012 14:16
9
Wstęp
rynku pracy. Ukazują także znaczenie kompetencji społecznych i inteligencji emocjonalnej w efektywnym pełnieniu roli zawodowej na przykładzie pracownika socjalnego. Ważne dopełnienie prowadzonych analiz stanowią rozważania na temat nauczyciela przedmiotów zawodowych w kontekście wymagań rynku pracy, problemu adaptacji zawodowej młodych pedagogów w pierwszej pracy oraz relacji między rynkiem pracy a wartością pracy w opiniach studentów. Mamy świadomość, że przedstawione opracowanie nie wyczerpuje bogatej problematyki związanej z przygotowaniem zawodowym młodych pedagogów. Chodziło nam jedynie o zabranie głosu w trwającej dyskusji nad kształtem i jakością edukacji pedagogicznej oraz wkraczaniem absolwentów na rynek pracy, a także ich funkcjonowaniem w różnych kontekstach zawodowych. Jeśli zawarte tu treści staną się przedmiotem analizy, refleksji i źródłem inspiracji dla organizatorów edukacji pedagogicznej, to założony cel tej publikacji zostanie osiągnięty. Ryszard Bera, Anna Dudak, Katarzyna Klimkowska, Andrzej Różański
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 9
25.09.2012 14:16
DUDAK_PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE.indb 10
25.09.2012 14:16