9 788380 955790
Zamówienia prosimy kierować na adres: Oficyna Wydawnicza „Impuls” – Dział Handlowy tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl www.impulsoficyna.com.pl
Tom 13 Konteksty oświatowe
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 1
28.03.2019 08:15:50
Edukacja małego dziecka
Tom 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy Tom 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce Tom 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia Tom 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze Tom 5: Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole Tom 6: Wybrane obszary aktywności Tom 7: Przemiany rodziny i jej funkcji Tom 8: Przedszkole – przemiany instytucji i jej funkcji Tom 9: Szkoła – przemiany instytucji i jej funkcji Tom 10: Wychowanie i kształcenie – kierunki i perspektywy zmian Tom 11: Nauczyciel i dziecko w dobie kryzysu edukacji Tom 12: Kierunki zmian w edukacji i stymulacji aktywności twórczej Tom 13: Konteksty oświatowe
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 2
28.03.2019 08:15:51
Tom 13 Konteksty oświatowe praca zbiorowa pod redakcją
Ewy Ogrodzkiej-Mazur Urszuli Szuścik Aleksandry Minczanowskiej
Kraków 2019 Publikacja powstała we współpracy z Wydziałem Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 3
28.03.2019 08:15:51
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019 Recenzent: dr hab. Dorota Misiejuk, prof. UwB Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma Projekt logo: Urszula Szuścik Projekt okładki: Magdalena Muszyńska i Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART Publikacja współfinansowana przez Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej
Publikacja współfinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach
ISBN 978-83-7587-468-6 ISBN 978-83-8095-579-0
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2019
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 4
28.03.2019 08:15:51
Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA – NOWE WYZWANIA, STARE DYLEMATY KATARZYNA SADOWSKA Wczesnodziecięca edukacja w żłobku – stare dylematy, nowe wyzwania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 EWA JĘDRZEJOWSKA Praca w grupach jako istotna forma organizacyjna w edukacji przedszkolnej . . . . . . . . . . . . . . 33 RADMILA BURKOVIČOVÁ Indywidualnie zidentyfikowane potrzeby samokształcenia nauczycielek przedszkola . . . . . 45 BRONISLAVA KASÁČOVÁ Dieťa ako objekt výskumu a subjekt edukácie Čo si myslia dospelí o deťoch na prahu vzdelávania? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 MARIANA CABANOVÁ Kvalitatívna analýza výpovedí dospelých o dnešných deťoch na prahu vzdelávania . . . . . . . . 63
KU EDUKACJI WSPIERAJĄCEJ ROZWÓJ DZIECKA W NIŻSZYCH KLASACH SZKOŁY PODSTAWOWEJ ALEKSANDRA KRUSZEWSKA Dzieci sześcio- i siedmioletnie trzy lata później – diagnoza kompetencji trzecioklasistów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 RENATA RECLIK Determinanty jakości wczesnoszkolnej edukacji matematycznej w opinii studentów edukacji elementarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 MAŁGORZATA DROST-RUDNICKA Edukacja ogólnotechniczna małego dziecka w szkolnej rzeczywistości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 RENATA RASZKA Uczniowie edukacji wczesnoszkolnej o pieniądzach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 ELŻBIETA MAREK Aranżacja przestrzeni edukacyjnej a rozwój dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 5
28.03.2019 08:15:51
6 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 13. KONTEKSTY OŚWIATOWE
NAUCZYCIEL W (Z)REFORMOWANEJ RZECZYWISTOŚCI SZKOLNEJ ANNA SZAFRAŃSKA Wybory, nadzieje i dylematy – przyszli nauczyciele dzieci młodszych o wybranym zawodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 AGNIESZKA LESZCZ-KRYSIAK Nauczyciel twórczy – konieczność w reformowanym systemie oświaty: doniesienie z badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 ŁUCJA RECZEK-ZYMRÓZ Wartości preferowane we współczesnym modelu bycia nauczycielem wczesnej edukacji: na przykładzie badań porównawczych przeprowadzonych na terenie południowej Polski (Tarnów) oraz północnych i południowych Węgrzech (Kaposvári i Sárospatak) . . . . . . . 183 DANUTA DYREK Pedagodzy i nauczyciele otwierający się na potrzeby dziecka szansą edukacji . . . . . . . . . . . . . 191 MAŁGORZATA ZALEWSKA-BUJAK Nauczyciel o sobie i innych nauczycielach w świecie szkoły (z perspektywy nauczycielskich narracji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 BEATA OELSZLAEGER-KOSTUREK Odczytywanie znaczeń wypowiedzi uczniów przez nauczyciela – wybrane problemy . . . . . . 221 JADWIGA OLEKSY Podręcznik jako narzędzie sterujące działaniami nauczyciela i aktywnością edukacyjną uczniów klas I–III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Informacja o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 6
28.03.2019 08:15:51
Contents
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
EDUCATION OF A SMALL CHILD – NEW CHALLENGES, OLD DILEMMAS KATARZYNA SADOWSKA Early childhood education in nurseries – new challenges, old dilemmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 EWA JĘDRZEJOWSKA Group work as an important organizational form in pre-school education . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 RADMILA BURKOVIČOVÁ Individually diagnosed needs in self-education of kindergarten teachers . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 BRONISLAVA KASÁČOVÁ The child as a research subject and a subject of education. What adults think about children at the educational start? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 MARIANA CABANOVÁ Qualitative analysis of adult counseling on today’s children in education . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
TOWARDS THE EDUCATION SUPPORTING A CHILD IN LOWER CLASSES OF PRIMARY SCHOOL ALEKSANDRA KRUSZEWSKA Children at the age of six and seven three years later – a diagnosis of third-class learners’ competence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 RENATA RECLIK The determinants of mathematical early school education in the opinion of university students of elementary education . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 MAŁGORZATA DROST-RUDNICKA General technical education of young learners in the school reality . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 RENATA RASZKA Early school learners about money . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 ELŻBIETA MAREK Designing educational space versus the development of a child . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 7
28.03.2019 08:15:51
8 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 13. KONTEKSTY OŚWIATOWE
A TEACHER IN THE REFORMED SCHOOL REALITY ANNA SZAFRAŃSKA Choices, hopes and dilemmas – future teachers of young learners about their chosen profession . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 AGNIESZKA LESZCZ-KRYSIAK The creative teacher – necessity in the reformed system of education: a research report . . . 171 ŁUCJA RECZEK-ZYMRÓZ The values preferred in the contemporary model of being an early education teacher: the case of comparative studies in Southern Poland (Tarnów) and the North and South of Hungary (Kaposvári and Sárospatak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Danuta Dyrek Educationalists and teachers opening to the child’s needs as a chance for education . . . . . . . 191 MAŁGORZATA ZALEWSKA-BUJAK Teachers – about themselves and other teachers in the educational space/the world of school (from the perspective of teachers’ narrations) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 BEATA OELSZLAEGER-KOSTUREK Reading out the senses of learners’ statements by a teacher – selected problems . . . . . . . . . . 221 JADWIGA OLEKSY A coursebook as a tool for steering the teacher’s activities and the educational activeness of learners in classes I–III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Information about the authors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 8
28.03.2019 08:15:51
Wprowadzenie
zasy, w których przyszło żyć współczesnemu człowiekowi, stawiają przed nim wiele możliwości, ale i są dla niego niezwykle wymagające. Otaczający go świat podlega ciągłym przemianom, zmuszając do nieustannej readaptacji. Wiedzę o nim musi ustawicznie weryfikować i uzupełniać. Dzięki doskonale rozwiniętej globalnej sieci komunikacji, zapewniającej tani dostęp do informacji, i łatwości transportu, sprzyjającego interakcjom między ludźmi i kulturami, możliwe staje się przenikanie dóbr, usług, a wraz z nimi norm i wartości. Jak wskazuje Maria Kwiatkowska-Ratajczak,
C
[…] opanowywanie przez kulturę popularną coraz to szerszych obrazów egzystencji człowieka nie tylko, jak chcą niektórzy, stanowi zagrożenie dla formacyjnej funkcji edukacji, ale umożliwia też – co jest szczególnie ważne w sferze wychowania – pokazywanie wielorakich ambiwalencji. Dostrzeganie niejednoznaczności, choć nie może oznaczać zgody na wszystko, stwarza warunki do dialogu i akceptacji odmienności1. Pedagogiczny świat powinien zatem
współbytować ze światem kultury popularnej, powinien zaanektować tę kulturę jako płaszczyznę swojego znaczącego działania. […] Kultura popularna nie ma stanowić alternatywy dla świata edukacji, lecz może się stać dobrym jej kompanem, współpodróżnikiem w procesie rozumienia, w odkrywaniu wrażliwości i otwartości. Szkoły, akademie, uniwersytety są miejscem szczególnych spotkań, miejscem konfrontacji różnych kultur, orientacji, sposobów bycia, w konsekwencji miejscem konfrontacji znaczeń, doświadczeń znamiennych dla jej uczestników – 1 M. Kwiatkowska-Ratajczak, Literatura popularna w edukacji: zagrożenia, potrzeba, konieczność? w: Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, t. 2, red. M. Czermińska i in., Kraków: Universitas 2005, s. 266.
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 9
28.03.2019 08:15:51
10 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 13. KONTEKSTY OŚWIATOWE
reprezentantów określonej grupy społecznej, zamieszkujących określoną przestrzeń i czas […]2. Współczesny świat stwarza człowiekowi warunki rozwoju, o jakich mogły poprzednie pokolenia jedynie marzyć. Takie możliwości pociągają za sobą również wyzwania, zagrożenia i stawiają przed nim wymagania, którym musi sprostać. Jednak – jak zauważa Zbyszko Melosik –
[…] każdy człowieka potrzebuje świata, by w nim żyć. Nie może to być świat „każdy” jednocześnie. Pragniemy żyć w jasno określonym świecie i tylko czasami podejmujemy wycieczki w to, co nieznane (ale nawet wówczas słowo „nieznane” jest traktowane najczęściej tylko jako forma egzotyki lub ekstrawagancji). Każdy człowiek potrzebuje swojej narracji, aby poprzez nią postrzegać świat. Tworzy ona jego zdrowy rozsądek. Każdy, kto próbuje opisać świat, potrzebuje założeń dotyczących natury tego świata i możliwości jego poznania. Potrzebuje teorii, konceptualnego zaczepienia. Taka teoria nie może zawierać „wszystkiego”. Pojęcia teorii, narracji czy biografii zawierają same w sobie nieprzekraczalną dychotomię włączanie – wykluczanie. Nie można być każdym, nie można być wszystkim. Nie można postrzegać świata na wszystkie sposoby jednocześnie. Nie można zrezygnować z historii własnego życia, z nawyków intelektualnych, które zamykają na pewne doświadczenia, a są łaskawe dla innych3. Edukacja traci już swój wyłącznie adaptacyjny charakter, zmierzający do przystosowania człowieka do istniejących warunków życia. Oświata powinna ograniczać przyczyny bezradności wobec wyzwań i możliwości tego świata oraz kształtować odpowiednią dojrzałość informacyjną. Instytucje oświatowe na tle innych wytworów kultury nie mogą zostać niezauważone. Są to miejsca, w których dzięki zgromadzeniu różnych ludzi i poddawaniu ich określonym i zorganizowanym działaniom, będą realizowane nadal ważne społecznie funkcje. Dlatego też są one nieustannie w centrum zainteresowania teoretyków i praktyków oświatowych. Kluczowe staje się ciągłe badanie, poszukiwanie, doskonalenie i wdrażanie nowych rozwiązań, zwłaszcza gdy dotyczą one najmłodszych członków społeczeństwa, czyli dzieci. To one są najbardziej narażone na zagrożenia, jakie niosą aktualne przemiany. Należy stworzyć im przede wszystkim bezpieczne warunki do wzrastania, pomóc w odnajdywaniu sensu swego działania i pozwolić na budowanie otwartości na zmieniający się świat. 2 M. Adamska-Staroń, Człowiek w świecie kultury popularne, w: Kultura popularna – tożsamość – edukacja, red. D. Hejwosz, W. Jakubowski, Kraków: Impuls 2010, s. 37. 3 Z. Melosik, Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Kraków: Impuls 2007, s. 388.
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 10
28.03.2019 08:15:51
11 WPROWADZENIE
W 13 już tomie serii „Edukacja Małego Dziecka” zostały zaprezentowane trzy wątki tematyczne. Pierwszy związany jest z wyzwaniami i dylematami edukacji małego dziecka, kolejny odnosi się do działań obejmujących etap nauczania początkowego, a ostatni nawiązuje bezpośrednio do pracy samego nauczyciela. Część pierwsza nosi tytuł Edukacja małego dziecka – nowe wyzwania, stare dylematy. Prezentowane w niej teksty ukazują istotne problemy i potrzeby, przed którymi stoją instytucje oświatowe wspierające i stymulujące rozwój dziecka od 6. miesiąca do 6. roku życia. Okres ten w życiu człowieka determinuje całe jego późniejsze życie. Tym bardziej zatem należy położyć szczególny nacisk na przestrzeganie wszelkich wymogów higienicznych, przestrzennych i personalnych, aby świadczone w tych instytucjach usługi były na najwyższym poziomie. Kluczowe są również zagadnienia związane z metodyką pracy z małymi dziećmi, gdzie w sposób szczególny powinno się akcentować potrzebę realizacji konstruktywistycznego modelu, w którym nauczanie podające zostaje zastąpione poszukiwaniem wiedzy, otoczenie podmiotu uczącego się wyposażone jest w narzędzia do aktywnego tworzenia nowej wiedzy i umiejętności, a nie ją podaje, oraz w którym praca indywidualna zostaje zastąpiona pracą w grupie i dla grupy, aby osiągnąć zadowalające wszystkich efekty. Praca grupowa jest bowiem znaczącym elementem funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa. Należy zadbać o podtrzymanie w dzieciach wewnętrznej motywacji do zdobywania i poznawania otaczającego świata, a więc trzeba zredefiniować rolę nauczyciela i wyzwolić w nim potrzebę samokształcenia. Kolejna część została zatytułowana Ku edukacji wspierającej rozwój dziecka w niższych klasach szkoły podstawowej. Zebrane w niej artykuły prezentują propozycje ukierunkowane na zagadnienia (podobnie jak w edukacji dzieci w wieku do 6 lat) związane z koniecznością odejścia od przekazywania wiedzy na rzecz rozumienia procesu nauczania – uczenia się jako postrzegania dziecka z naturalną ciekawością świata, aby mogło stawać się silną, znającą siebie jednostką, ale potrafiącą również współpracować z innymi i dla innych. Ważny jest wielostronny rozwój dziecka w sferze poznawczej, emocjonalnej i społecznej poprzez odpowiednie wspieranie jego samodzielności, aktywności i kreatywności, a także właściwe zaaranżowanie przestrzeni edukacyjnej. W tekstach zamieszczonych w ostatniej części opracowania – Nauczyciel w (z)reformowanej rzeczywistości szkolnej – autorki skoncentrowały się na kompetencjach, nadziejach i dylematach przyszłych i pracujących już nauczycieli. Dokonujące się zmiany społeczne i kulturowe przyczyniają się bowiem do stawiania pedagogom nowych wymagań związanych przede wszystkim z otwarciem się na jego potrzeby, inspirowaniem i wspieraniem
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 11
28.03.2019 08:15:51
12 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 13. KONTEKSTY OŚWIATOWE
aktywności dziecka poprzez odpowiednie przygotowanie stymulującego go otoczenia edukacyjnego. Edukacja małego dziecka to obszar w systemie oświaty nie zawsze doceniany, ale niezwykle cenny. Powinien stać się fundamentalnym zagadnieniem we współczesnej pedagogice, a przede wszystkim w praktyce edukacyjnej. Jego wartość zyskała uznanie w zgromadzonych w tym tomie artykułach, w których zwraca się uwagę na konieczność rezygnacji z adaptacyjnego paradygmatu, zmierzającego do przystosowania człowieka do istniejących warunków życia, na korzyść paradygmatu konstruktywistycznego. Możemy w nich odnaleźć wiele inspiracji i propozycji dla teorii i praktyki edukacyjnej. *** Książka ukazała się dzięki przychylności i pomocy władz akademickich Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie, Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej oraz Oficyny Wydawniczej „Impuls”. Ewa Ogrodzka-Mazur Aleksandra Minczanowska
Bibliografia Adamska-Staroń M., Człowiek w świecie kultury popularnej, w: Kultura popularna – tożsamość – edukacja, red. D. Hejwosz, W. Jakubowski, Kraków: Impuls 2010. Kwiatkowska-Ratajczak M., Literatura popularna w edukacji: zagrożenie, potrzeba, konieczność?, w: Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, t. 2, red. M. Czermińska, S. Gajda, K. Kłosiński, A. Legeżyńska, A. Makowiecki, R. Nycz, Kraków: Universitas 2005. Melosik Z., Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Kraków: Impuls 2007.
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 12
28.03.2019 08:15:51
EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA – NOWE WYZWANIA, STARE DYLEMATY
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 13
28.03.2019 08:15:51
Katarzyna Sadowska
Wczesnodziecięca edukacja w żłobku – stare dylematy, nowe wyzwania
Wokół zagadnień wczesnej edukacji Wczesnodziecięca edukacja w żłobku jest tematem coraz częściej podejmowanym na gruncie nauk społecznych w Polsce, co wynika prawdopodobnie z potrzeb dookreślenia założeń kształcenia małego dziecka ze względu na zalecenia Komisji Europejskiej oraz społeczne dylematy związane z funkcjonowaniem dziecka do 3. roku życia w instytucjonalnej opiece pozarodzinnej. W przyjętej u progu XXI wieku Strategii Lizbońskiej ustalono, że rządy państw unijnych powinny być zaangażowane w tworzenie warunków sprzyjających wczesnej edukacji dzieci1. Wynikiem postulowanych w Europie zmian jest uchwalona w Polsce w 2011 roku ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat, określająca: zasady organizowania i funkcjonowania opieki nad dziećmi w wieku do 3 lat, warunki świadczonych usług, kwalifikacje osób sprawujących opiekę, zasady finansowania opieki, nadzór nad warunkami i jakością sprawowanej opieki2, funkcje żłobków – opiekuńczą, wychowawczą i edukacyjną. W polskiej literaturze pedagogicznej odnajdujemy wiele publikacji koncentrujących się wokół strategii edukacyjnych stosowanych w przedszkolach i szkołach, jednak do tej pory „żłobek interesował badaczy 1 Por. E. Okoń-Horodyńska, Strategia Lizbońska – założenia i szanse realizacji w Unii Europejskiej, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2003, nr 2(22); E. Czerwińska, Strategia Lizbońska, Warszawa: Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz. Informacja nr 1111. Grudzień 2004, http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_04/i-1111.pdf (pobrano 2.01.2017). 2 Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, Dz.U. z 2011 r. nr 45, poz. 235.
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 15
28.03.2019 08:15:51
16 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 13. KONTEKSTY OŚWIATOWE
najrzadziej”3. Lucyna Telka zaznacza, że – „z uwagi na to, że jest to jedna z pierwszych placówek, których użytkownikiem może stać się małe dziecko, warto ją poznać”4. Dziecko do 3. roku życia w tradycyjnym postrzeganiu społecznym powinno pozostawać pod opieką matki przebywającej na urlopie wychowawczym.
Według badań CBOS-u opublikowanych w 2005 roku w Polsce powszechne jest przekonanie, że sformalizowane wychowanie instytucjonalne pełni jedynie rolę zastępczą, uzupełniającą w stosunku do pierwszoplanowej socjalizacyjnej i wychowawczej funkcji rodziny. Co piąty Polak uważa, że to matka powinna zajmować się dzieckiem do czasu rozpoczęcia przez nie nauki w szkole5. Tymczasem już Maria Montessori dowodziła, że „znaczenie pracy pedagogicznej jest tym większe, im młodszy jest podopieczny”6. Prowadzone od 1962 roku podłużne badania w Stanach Zjednoczonych (The High/ Scope Perry Preschool Project) ukazują istotną rolę wczesnej edukacji. Także liczne badania realizowane w takich krajach, jak: Australia, Francja, Indie, Irlandia, Japonia, Kanada, Kolumbia, Niemcy, Południowa Korea, Singapur, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania, wskazują na to, że udział dzieci w edukacji przedszkolnej koreluje z odnoszeniem sukcesów w przyszłej karierze szkolnej niezależnie od koncepcji programowej danej placówki i danego kraju. Wolfgang Tietze, Albert Osborn czy Janet Milbanka, prezentujący w latach 80. XX wieku swoje wnioski z badań dotyczących edukacji małego dziecka, dostrzegli, że typ placówki nie ma znaczenia. Ważne są jednak „zapewnienie dzieciom odpowiedniej opieki, interesujące zajęcia oraz towarzystwo rówieśników”7. Badania te korelują z wnioskami polskich badaczy, którzy od lat powojennych interesowali się rozwojem dziecka w warunkach instytucjonalnej opieki pozarodzinnej. W latach 50. ubiegłego stulecia zajmowała się tym m.in. Hanna Olechnowicz, a w następnej dekadzie np. Maria Przetacznikowa, Danuta Chrzanowska i Halina Spionek. W latach 80. Jadwiga Kopczyńska-Sikorska, Maria Zdańska-Brincken wraz z Romaną Kurniewicz-Witczakową badały oddziaływanie środowiska żłobkowego na rozwój psychosomatyczny małego dziecka. Autorki postulowały stałą kontrolę L. Telka, Przekształcanie przestrzeni społecznej placówki. Studium społeczno-pedagogiczne na przykładzie żłobków, Łódź: Wyd. UŁ 2009, s. 11. 4 Tamże. 5 H. Pac Meijer, Brytyjski system edukacji dzieci do lat 7 – znaczenie reformy z 1988 roku, Warszawa: Żak 2012, s. 11. 6 Tamże, s. 9. 7 Tamże, s. 10–11. 3
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 16
28.03.2019 08:15:51
Informacja o autorach Radmila Burkovičová, Doc. PaedDr, Ph.D., Pedagogická fakulta Ostravské Univerzity, Czech Republic Mariana Cabanová, Mgr., PhD., Pedagogická fakulta Univerzity Mateja Bela, Banská Bystrica, Slovakia Małgorzata Drost-Rudnicka, dr, Uniwersytet Opolski, Instytut Studiów Edukacyjnych Danuta Dyrek, mgr, Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Wydział Zamiejscowy w Wodzisławiu Śląskim Ewa Jędrzejowska, dr, Uniwersytet Opolski, Instytut Studiów Edukacyjnych Bronislava Kasáčová, prof. PhDr., PhD., Pedagogická fakulta Univerzity Mateja Bela, Banská Bystrica, Slovakia Aleksandra Kruszewska, dr, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie, Wydział Pedagogiczny Agnieszka Leszcz-Krysiak, dr, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie, Wydział Pedagogiczny Elżbieta Marek, dr, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Aleksandra Minczanowska, dr, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Beata Oelszlaeger-Kosturek, dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Ewa Ogrodzka-Mazur, prof. dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Jadwiga Oleksy, dr, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu, Instytut Nauk Humanistycznych i Społecznych im. Jana Karskiego Renata Raszka, dr, Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Renata Reclik, dr, Uniwersytet Opolski, Instytut Studiów Edukacyjnych Łucja Reczek-Zymróz, dr, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie, Instytut Humanistyczny Katarzyna Sadowska, dr, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 249
28.03.2019 08:16:04
250 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 13. KONTEKSTY OŚWIATOWE
Anna Szafrańska, dr hab., prof. UŚ, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Urszula Szuścik, dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Małgorzata Zalewska-Bujak, dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie
Ogrodzka-Mazur i in_Edykacja malego dziecka_TOM 13.indb 250
28.03.2019 08:16:04