Nauczyciel wychowawca w szkole waldorfskiej by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Nauczyciel wychowawca w szkole waldorfskiej Wprowadzenie w specyfikÄ&#x2122; pracy

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2001 1

2009-05-07 15:01:37

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2002 2

2009-05-07 15:01:37

Helmut Eller

Nauczyciel wychowawca w szkole waldorfskiej Wprowadzenie w specyfikę pracy

z języka niemieckiego przełożył Michał Głażewski

Kraków 2009

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2003 3

2009-05-07 15:01:37

Tytuł oryginału: Der Klassenlehrer an der Waldorfschule. Einführung in ein Berufsbild © Copyright by Verlag Freies Geistesleben & Urachhaus GmbH, Stuttgart Verlag Freies Geistesleben Landhausstraße 82, 70190 Stuttgart www. geistesleben.com 1 wydanie: Verlag Freies Geistesleben & Urachhaus GmbH 1998 2 wydanie (rozszerzone i zaktualizowane): Verlag Freies Geistesleben 2007 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

Translation © copyright by Michał Głażewski

Redaktor naukowy serii: prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Redakcja merytoryczna: Barbara Kowalewska

Adiustacja: Dorota Getinger Beata Bednarz

Projekt okładki i logo: Anna M. Damasiewicz

Wydanie publikacji wsparła finansowo fundacja Software AG

ISBN 978-83-7308-786-6 ISBN 978-83-7587-084-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I na podstawie wydania II oryginalnego (rozszerzonego i zaktualizowanego), Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart 2007 Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2004 4

2009-05-07 15:01:37

Spis treści Słowo wstępne ..........................................................................................................................................

Przedmowa ................................................................................................................................................ 11 1. Prolog. Początek szkoły ..................................................................................................................... Początek wzajemnego zaufania ................................................................................................... Pierwsze zebranie rodzicielskie .................................................................................................... Uroczyste przyjęcie do grona uczniowskiego ......................................................................... Pierwsza lekcja –„Przyszliście tu, bo chcecie się uczyć” .......................................................

14 15 17 17 20

2. Zajęcia główne i zasada cykliczności ............................................................................................. Zajęcia w cyklach jako pedagogika celów dalekich ................................................................ Zajęcia główne – wewnętrzny oddech i artystyczny sposób prowadzenia lekcji ........ Część rytmiczna ........................................................................................................................... Część powtórzeniowa ................................................................................................................. Część główna ................................................................................................................................. Część pisemna ............................................................................................................................... Część opowieściowa .................................................................................................................... Czy opowiadać baśnie w pierwszej klasie? ........................................................................... Lekcje przedmiotowe, ćwiczenia i zajęcia wyrównawcze ...................................................

22 22 23 24 25 26 27 27 28 30

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2005 5

2009-05-07 15:01:37

3. Pierwszy rok nauki szkolnej ............................................................................................................ Pierwsze cykle zajęć ......................................................................................................................... Rysowanie form ............................................................................................................................ Spojrzenie na pierwszy cykl nauki pisania ........................................................................... Dzieci wykonują pierwsze rachunki ...................................................................................... Podsumowanie .............................................................................................................................. Różnorakie zadania nauczyciela wychowawcy w pierwszym roku nauki szkolnej ....... Nauczyciel wychowawca zna się też na malowaniu? ...................................................... „Treściwe opowieści” – daleki świat staje się ojczyzną .................................................... „Opowieści moralne” – dobre ćwiczenie dla wszystkich ................................................ Zabawowa gimnastyka .............................................................................................................. Kącik pór roku .............................................................................................................................. Organizacja czasu adwentu ...................................................................................................... Nowe pomysły na metodykę zajęć – „mobilna klasa” ...................................................... Na zakończenie pierwszego roku nauki .................................................................................... Dla rodziców świadectwo-charakterystyka – dla dzieci świadectwo-sentencja ..... Zakończenie roku zaczyna się od rodziców ........................................................................ Ostatnie dni szkoły z pierwszoklasistami ............................................................................

32 32 33 33 34 37 38 38 39 40 41 41 42 43 46 46 47 48

4. Rodzice i nauczyciele pracują razem. Kiedy pojawiają się problemy... .............................. Jak bardziej zaangażować rodziców w życie klasy? ............................................................... Inscenizacja teatralna – szczególna okazja do tworzenia wspólnoty .............................. O wielkości klasy w szkołach waldorfskich ............................................................................. Gdy pojawiają się pierwsze problemy z dziećmi... ................................................................. A jeśli mimo wszystko występują konflikty? Ewentualne niesnaski i problemy ........ Kiedy ciche pragnienia się nie spełniają ................................................................................ Kiedy występują niesnaski, o których nie chciałoby się mówić .................................... Kiedy dziecko skarży się w domu ........................................................................................... Kiedy pojawia się niezadowolenie odnośnie do prowadzenia lekcji ............................ Kiedy dziecko nie może dojść do ładu ze swoim nauczycielem ....................................

49 49 51 52 53 54 55 56 57 59 61

5. Drugi rok nauki ................................................................................................................................... Ponowne spotkanie pierwszego dnia szkoły ............................................................................ Cykliczne zajęcia główne ............................................................................................................... Rysowanie form ............................................................................................................................ Bajki i legendy – żartobliwe i pouczające ............................................................................. Nauka pisania ................................................................................................................................ Ćwiczenie czytania – razem w pierwszej czytance .......................................................... Przejście do pisma ręcznego – litery podają sobie ręce .................................................... Tworzenie dobrych podstaw w rachunkach ...................................................................... Część rytmiczna w kolejnych latach nauki szkolnej ........................................................

62 62 63 63 64 65 66 67 68 69

6. Wymagania i oczekiwania wobec nauczyciela wychowawcy. Współpraca w kolegium nauczycielskim .................................................................................... 73 Co znaczy być „autorytetem”? ..................................................................................................... 73 Uczyć się uczyć od życia ................................................................................................................ 74

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2006 6

2009-05-07 15:01:37

Uczeń, zawsze uczeń... ................................................................................................................ Wgląd w antropozoficzną naukę o człowieku ........................................................................ Liczy się usposobienie wewnętrzne ............................................................................................ Tworzenie dokładnego obrazu dzieci ........................................................................................ Omawianie klasy – powstaje wspólny obraz .......................................................................... Praca konferencyjna w szkole waldorfskiej .............................................................................

75 76 77 79 81 81

7. Trzeci rok nauki szkolnej ................................................................................................................. Dzieci docierają do „Rubikonu” ................................................................................................... Materiał do opowiadania: ze Starego Testamentu ............................................................... Cykle zajęć trzeciego roku ............................................................................................................. Cykl zajęć o uprawie roli: „Od ziarna do chleba” .............................................................. Cykl zajęć „Rzemiosło i budownictwo”: ręce mistrza przy pracy ................................ Matematyka realistyczna: wychowanie do dzielności życiowej .................................. Kolejny krok w nauce języka ojczystego ................................................................................... Początki gramatyki ...................................................................................................................... Różne typy pisma i kroju liter – niemieckie pismo odręczne i fraktura .................... Znaczenie mowy ojczystej ........................................................................................................ Uroczystości comiesięczne .......................................................................................................

83 83 84 85 86 87 89 91 91 92 93 95

8. Czwarty rok nauki szkolnej ............................................................................................................. Sytuacja wewnętrznego przełomu .............................................................................................. Materiał do opowiadania: mitologia ludów północnoeuropejskich i aliteracja w Eddzie .......................................................................................................................... Cykle zajęć czwartego roku ........................................................................................................... Nauka o człowieku i zwierzętach. O pionowej pozycji ciała i zadaniach naszych dłoni ......................................................... „Krajoznawstwo” jako proces oddychania duszy .............................................................. Historia: upływ czasu w przestrzeni ...................................................................................... Jak postępuje praca na innych cyklach zajęć? ......................................................................... Bilans na koniec czwartego roku .................................................................................................

97 97

99 100 101 102 103

9. Nauczyciel wychowawca i jego przygotowanie ........................................................................ Nowy rok szkolny ............................................................................................................................ Nowy tydzień i nowy cykl zajęć .................................................................................................. Codzienne przygotowanie przed lekcjami ............................................................................... Codzienne spojrzenie wstecz na przeprowadzone lekcje .................................................... Przygotowanie wieczorne ..............................................................................................................

105 105 107 108 110 110

10. Piąty rok nauki .................................................................................................................................. Wkroczenie w stopień średni szkoły ......................................................................................... Nowe cykle zajęć – spojrzenie do wewnątrz i na zewnątrz ............................................... Skok w historię kultur starożytnych ..................................................................................... Zanurzamy się w świat mitologii greckiej ............................................................................ Botanika – mądrość rządząca przyrodą ............................................................................... Następne cykle zajęć ........................................................................................................................ Pierwszy wyjazd z klasą .................................................................................................................

112 112 113 113 114 114 116 118

98 99

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2007 7

2009-05-07 15:01:38

11. Szósty rok nauki szkolnej ............................................................................................................... Wewnętrzne i zewnętrzne przełomy w dwunastym roku życia ...................................... Nowe cykle zajęć – spojrzenie na otaczający świat ............................................................... Z pierwszego cyklu zajęć z fizyki ............................................................................................ Przeżycia na pierwszych zajęciach z nauki o skałach ....................................................... Geometria – od teraz już z cyrklem i linijką ....................................................................... Co należy przemyśleć według programu nauczania? ......................................................

120 120 122 122 124 125 126

12. Siódmy rok nauki szkolnej ............................................................................................................. Wewnętrzna i zewnętrzna sytuacja uczniów ......................................................................... Nowe cykle zajęć – dopełnić obraz świata ............................................................................... Z pierwszego cyklu zajęć z chemii .......................................................................................... Elementy nauki o żywieniu i higieny ..................................................................................... Materiał do opowiadania z etnologii: dziś ważniejszy niż kiedykolwiek ................... Nowe akcenty w pozostałych cyklach zajęć ............................................................................

128 128 129 129 132 134 134

13. Ósmy rok nauki szkolnej ................................................................................................................ Przez osiem lat ten sam nauczyciel? .......................................................................................... Wewnętrzna sytuacja młodzieży ................................................................................................ Cykl zajęć z anatomii ...................................................................................................................... Temperamenty na stylistyce języka ojczystego ...................................................................... Przedstawienie temperamentów na lekcji ........................................................................... Pierwszy podsumowujący ogląd fenomenów i dalsze ich zagadnienia ...................... Stylistyka i temperamenty ........................................................................................................ Wzajemne oddziaływanie na siebie temperamentów ..................................................... Jak się sprawy mają w innych cyklach zajęć ............................................................................ Zakończenie wspólnego czasu uczniów i nauczyciela wychowawcy .............................. Inscenizacja sztuki teatralnej na zakończenie .................................................................... Prace roczne ................................................................................................................................... Pożegnanie z okresem dydaktycznego wychowawstwa .................................................. Rok wolnego dla nauczyciela wychowawcy? ..........................................................................

137 137 139 141 142 143 145 147 148 149 150 150 151 151 152

14. Epilog .................................................................................................................................................... 153 Suplement: sentencje poranne na rozpoczęcie zajęć głównych ................................................ 155 Sentencja poranna dla klas I–IV ................................................................................................. 155 Sentencja poranna dla klas V–XII ............................................................................................. 156 Przypisy ...................................................................................................................................................... 158 Literatura ................................................................................................................................................... 165 Zapowiedzi wydawnicze ....................................................................................................................... 177

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2008 8

2009-05-07 15:01:38

Słowo wstępne Szkoła waldorfska działa obecnie już od ponad osiemdziesięciu lat*. Właściwa jest jej szczególnego rodzaju instytucja nauczyciela, który przez wiele lat prowadzi dzieci w jednej klasie, nauczając przy tym wszystkich ważnych przedmiotów. To nauczanie odbywa się w formie cykli zajęć tematycznych. Każdego ranka nauczyciel staje zatem przed klasą i przez kilka tygodni omawia z dziećmi materiał z zakresu jednego przedmiotu. Komuś nieobeznanemu z tą formą nauczania natychmiast nasuwa się parę zasadniczych pytań: Jak to może funkcjonować? Czy nauczyciel nie jest po prostu przeciążony, gdy tak rok w rok musi nauczać coraz to nowych przedmiotów? I jak to wygląda w kontekście stosunków społecznych w klasie? Czy aby nie powstają zbyt silne związki i zależności, które mogą niekorzystnie wpływać na samodzielność ucznia? Krótko mówiąc: odnośnie do tego modelu nauczyciela wychowawcy istnieje wiele pytań i wątpliwości. * Pierwsza szkoła waldorfska powstała w 1919 roku, czyli dokładnie 90 lat temu [przyp. – B. K.].

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 2009 9

2009-05-07 15:01:38

To właśnie aktualność tych kwestii skłoniła naszego nieżyjącego już kolegę z Ośrodka Badań Pedagogicznych przy Niemieckim Związku Szkół Waldorfskich, Georga Kniebe, by zwrócić się do Helmuta Ellera, długoletniego, doświadczonego nauczyciela wychowawcy, z pytaniem, czy nie zechciałby się podjąć przedstawienia stanu faktycznego w postaci relacji z praktyki pedagogicznej. Tak powstał tekst, który naświetla i opisuje całe bogactwo nowych form nauczycielskiej egzystencji, i to w piękny, przystępny i żywy sposób. Szczególne podziękowania należą się Autorowi za to, że nie porusza wyłącznie kwestii związanych z przyjemnymi zadaniami nauczyciela, lecz pisze też o tych trudnych i uciążliwych momentach. Nawet konflikty między uczniami a nauczycielami oraz między nauczycielami a rodzicami nie zostają pominięte, lecz przedstawione z całą rzetelnością – jako oczywista część współczesnej pracy pedagogicznej. Kluczową rolę odgrywa przy tym ukazanie, jak ważna jest praca nauczyciela nad samym sobą – i tu także pojawia się wiele istotnych informacji. Czytelnik niemal przy okazji dowiaduje się też wielu pouczających rzeczy, zarówno o organizacji zajęć lekcyjnych, jak i o strukturze i treściach dydaktycznych klas I–VIII. Powstaje w ten sposób spójny obraz, który może być przydatny nie tylko rodzicom, lecz także nauczycielom doskonalącym swój warsztat. Za tę świetną pracę składamy serdeczne podziękowania Helmutowi Ellerowi, który z perspektywy nauczyciela w stanie spoczynku dokonał tej retrospekcji, wzbogacając swe doświadczenia o mądrość, jaką niesie ze sobą wiek dojrzały.

Stefan Leber Stuttgart, lato 1998

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20010 10

2009-05-07 15:01:38

Przedmowa Impuls do napisania książki o zadaniach i sposobie pracy nauczyciela wychowawcy wyszedł z Ośrodka Badań Pedagogicznych przy Niemieckim Związku Szkół Waldorfskich. Wiosną 1996 roku Georg Kniebe poprosił mnie o opracowanie tego tematu. Książka w swojej obecnej formie jest skierowana przede wszystkim do rodziców, którzy zapisali dziecko do szkoły waldorfskiej i chcieliby uzyskać rozeznanie w zakresie działania nauczyciela wychowawcy. Pragnie stać się dla Czytelników źródłem informacji oraz zachętą do współpracy ze szkołą. Równocześnie może być traktowana jako swoisty przewodnik po pierwszych ośmiu latach szkolnej nauki. Wówczas nauczyciel wychowawca w szkole waldorfskiej naucza, prowadzi i opiekuje się „swoją” klasą, w tym czasie bardzo mocno zżywa się wewnętrznie z dziećmi i ich rodzicami. Kolejne klasy – lata nauki z coraz to nowymi cyklami zajęć, zadaniami i ciągłymi zmianami rozwojowymi dzieci – przedstawiłem w taki sposób, by Czytelnik w miarę możliwości mógł się wczuć w różne sytuacje i ostatecznie stworzył sobie własny obraz nauczyciela wychowawcy i jego pracy. Każda kolejna klasa

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20011 11

2009-05-07 15:01:38

ze swoją specyfiką została opisana jako pewna zamknięta całość – od pierwszego zebrania rodziców jeszcze przed rozpoczęciem zajęć szkolnych aż po zakończenie ósmego roku nauki. Wydaje mi się zatem, że te opisy mogą także się przydać rodzicom na początku każdego nowego roku szkolnego jako pomoc w orientacji. Świadomie dbałem o prostotę i obrazowość przedstawień. Nie roszcząc sobie prawa do całościowego wprowadzenia w podstawy pedagogiki waldorfskiej, poruszyłem wszakże osobno zagadnienia związane z fundamentalnymi aspektami pracy nauczyciela wychowawcy i głównymi elementami dydaktyki szkoły waldorfskiej, by w miarę możliwości ukazać tu kilka różnych punktów widzenia. Zapewne jednak dla wielu Czytelników zabieg ten stanie się zarazem wprowadzeniem w pedagogikę klas młodszych i średnich szkoły waldorfskiej*. Ci Czytelnicy, którzy chcieliby wiedzieć więcej o motywach powodujących, że w danej klasie jest omawiany określony materiał, mogą skorzystać z załączonego wykazu literatury. Tekst książki nie zawiera wprawdzie krytycznej analizy pedagogiki waldorfskiej, lecz żywię nadzieję, że także Czytelnik nastawiony krytycznie, jeśli zagłębi się w naszkicowany tu „obraz”, znajdzie w nim odpowiedź na niejedno swoje pytanie. Z moich wywodów można wywnioskować, jak ważna jest dobra współpraca rodziców z nauczycielami. Nieraz trzeba omijać niebezpieczne rafy i radzić sobie z pojawiającymi się trudnościami. Temu, tak istotnemu tematowi został poświęcony cały rozdział, dlatego że to dzieci będą zbierać owoce dobrego wzajemnego zrozumienia. Przy pisaniu tej książki miałem przed oczyma nie tylko rodziców, lecz także studentów seminariów pedagogicznych i młodych nauczycieli, którzy chcieliby uzyskać ogólne rozeznanie w trakcie przygotowań do kolejnego roku szkolnego i poszukują inspiracji do pracy. Moim tekstem chciałbym przede wszystkim dodać im otuchy w obliczu odpowiedzialnych zadań. Być może też ten czy ów doświadczony nauczyciel wychowawca odnajdzie w niniejszej lekturze jakiś nowy impuls myślowy, ponieważ dotychczas do niejednego tematu zwykł podchodzić zupełnie inaczej. Mój niekiedy radosny, entuzjastyczny styl narracji, gdy mówię o zagadnieniach dydaktycznych, może zapewne niekiedy wywoływać u Czytelnika wrażenie, że „to tak się robi”, że przedstawiam mu gotowe „recepty”. W żadnym razie nie jest to ani moją intencją, ani zamiarem i miejmy nadzieję, że nie dojdzie do sytuacji, gdy rodzice, dzierżąc tę książkę w dłoniach, udadzą się do nauczyciela wychowawcy z pretensjami, iż postępuje inaczej, niż to zostało w niej opisane. Co więcej, niezwykle ważne jest to, by każdy nauczyciel wychowawca traktował przedstawione tu rzeczy po swojemu, całkowicie zgodnie z tym, kim jest, i odpowiednio przekształcał je dla swych podopiecznych. Inny doświadczony nauczyciel w wielu miejscach miałby pewnie w zanadrzu zupełnie odmienne przykłady – być może o wiele piękniejsze. Jakże często podczas kursów doskonalenia pedagogicznego przychodziło mi wysłuchiwać z ogromnym zdumieniem relacji moich kolegów z ich praktyki zawodowej! * Por. przypis na s. 105 [przyp. – B. K.]. 12

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20012 12

2009-05-07 15:01:38

Zatem moje opisy w żadnym razie nie powinny dyskredytować własnej inwencji pedagogicznej nauczyciela, a wręcz przeciwnie – mają ją pobudzać. W głębi duszy żywię nadzieję, że mój tekst przyczyni się do lepszego wzajemnego zrozumienia. Tymczasem pierwszy nakład książki już od przeszło roku jest wyczerpany. Przez wzgląd na coraz to nowe pytania, czy i kiedy planowane jest kolejne jej wydanie, Wydawnictwo zdecydowało się – i chwała mu za to – wznowić ją w niniejszej formie – poszerzonej o kilka rozdziałów, które wydawały mi się konieczne. Z jednej strony odczuwałem potrzebę dodania pewnych istotnych rzeczy odnośnie do szóstego roku nauki w szkole, z drugiej zaś w pierwszym wydaniu tak zwana część rytmiczna została zbyt mocno ograniczona do pracy w trakcie dwóch pierwszych lat szkoły, zatem ta ważna problematyka wymagała znacznego rozszerzenia. Początkujący nauczyciele znajdą w niej wiele różnych inspiracji, jak rozmaicie można realizować tę część zajęć lekcyjnych. Wydawało mi się także konieczne odniesienie do tych form prowadzenia zajęć lekcyjnych, które w minionych latach kilku kolegów wypracowało z wielkim zaangażowaniem. Zawierają one całe mnóstwo elementów ruchu, co sprawia, że ich oddziaływanie sięga aż po całkowicie odmienną aranżację przestrzenną pomieszczeń klasowych („mobilne klasy”). Na koniec chciałbym serdecznie podziękować kilku znaczącym osobom, bez których szczególnej pomocy ta książka by nie powstała. Georg Kniebe wręczył mi w ostatnich dniach swej ziemskiej egzystencji rękopis zawierający wiele inspiracji co do spisu treści. Pan Hans-Joachim Mattke dostarczył mi istotnych wskazówek odnoszących się do korekty autorskiej manuskryptu książki, potem także poświęcił wiele czasu na redakcję pierwszego wydania i dokonanie skrótów w tekście. Pani Ruth Bronsema – Sekretarz Krajowego Zrzeszenia wszystkich Hamburskich Szkół Waldorfskich i zarazem matka z wieloletnim stażem rodzicielsko-pedagogicznym – jej dzieci były uczniami szkoły waldorfskiej – dokonała krytycznego przeglądu tekstu i ponownie gruntownie go przerobiła. Na zakończenie dziękuję też panu Martinowi Lintzowi z oficyny wydawniczej Verlag Geistesleben za ważne rozmowy oraz pieczołowitą opiekę nad książką. Helmut Eller Hamburg, sierpień 1998

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20013 13

2009-05-07 15:01:38

1. Prolog. Początek szkoły W szkole waldorfskiej nauczycielowi wychowawcy przypada rola główna – z reguły naucza on swych uczniów najróżniejszych przedmiotów przez osiem lat (I–VIII klasy). Codziennie prowadzi tak zwane zajęcia główne w cyklach po każdorazowo trzy–cztery tygodnie, poczynając od fundamentalnych przedmiotów klas młodszych – liczenia, pisania i czytania – aż po specjalistyczne zagadnienia biologii, fizyki, chemii, historii czy geografii, odpowiadające potrzebom etapu rozwojowego trzynasto- i czternastolatków*. Zatem nauczyciel wychowawca w trakcie tych lat czuje się także w obowiązku przekazywania coraz większej ilości treści z zakresu przedmiotów, których nie studiował lub z którymi do tej pory był mniej zaznajomiony. Oznacza to dla niego konieczność zagłębiania się w coraz to nowe dziedziny wiedzy.

* W polskich szkołach waldorfskich nauczyciela wychowawcę nazywa się „nauczycielem klasowym, „zajęcia główne” zaś określa się tradycyjnie jako „lekcję główną” [przyp. – B. K.].

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20014 14

2009-05-07 15:01:38

Równocześnie przez osiem lat towarzyszy powierzonym mu dzieciom, wspierając je swym działaniem w decydującym okresie ich rozwoju – od dzieciństwa do pokwitania. Tym samym staje się dla nich ważnym opiekunem. To wszystko nie oddaje jednak w pełni charakteru jego pracy. Do jego zadań należy też między innymi nawiązanie ścisłego kontaktu z matkami i ojcami uczniów. Tylko stała współpraca z rodzicami pozwala mu na właściwe wspieranie rozwoju dziecka. Dlatego tak zwana praca z rodzicami jest istotnym elementem strategii działania nauczyciela wychowawcy**. Wspomnijmy tu choćby na marginesie o dalszych wymaganiach i zadaniach, które będą omawiane w kolejnych rozdziałach: udział w cotygodniowych konferencjach (konieczność, która wynika z demokratycznie, a nie hierarchicznie ukształtowanej struktury szkoły i kolegium nauczycielskiego), prowadzenie zajęć w relatywnie licznych klasach (co szczególnie w ostatnim czasie już nie dotyczy wszystkich szkół waldorfskich, lecz wciąż jeszcze jest częstym zjawiskiem) albo wymóg ustawicznego dokształcania się i włączania nowych treści dydaktycznych. Dlatego każdy, kto chciałby gruntownie dokonać analizy pedagogiki waldorfskiej, postawi tu pytanie: Jak nauczyciel wychowawca może podołać takiemu zadaniu? Czy w ogóle jest w stanie sprostać tym wszystkim wymaganiom? To skomplikowane pytanie pojawia się wciąż w tle dalszej części książki. Odpowiednio skomplikowana będzie także odpowiedź. Właściwie może się ona Czytelnikowi objawić tylko stopniowo, w trakcie przechodzenia przez poszczególne poziomy klas szkolnych wraz z ich najważniejszymi treściami programowymi. W istocie wiążą się z tym jednak kolejne kwestie, które poruszymy jeszcze w dalszej części: Jakie zadania przypadają nauczycielowi wychowawcy w poszczególnych klasach? W jaki sposób dzieci zmieniają się w okresie tych ośmiu lat i jak można się do tych przemian dostosować? Jakie znaczenie ma współpraca między rodzicami a nauczycielem wychowawcą? Jak można, będąc nauczycielem wychowawcą, pozostać wciąż człowiekiem, który się uczy, gdy już przez tak wiele lat naucza się innych?

Początek wzajemnego zaufania Rodzice zdecydowali się posłać swoje dziecko do szkoły waldorfskiej. Mogli uprzednio zorientować się odnośnie do szczególnego charakteru tej szkoły, uczęszczali na wykłady lub uczestniczyli w spotkaniach informacyjnych, coś tam czytali na ten ** Pisząc nauczyciel wychowawca, mam tu na myśli oczywiście także wszystkie nauczycielki wychowawczynie. Jednak gdybym za każdym razem chciał stosować obie formy, w znaczny sposób upośledzałoby to płynność wywodu, a więc niech mi będzie wybaczone, że dla ułatwienia sprawy używam powszechnie przyjętej nazwy zawodu [H. E.].

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20015 15

2009-05-07 15:01:38

temat i mają teraz pewne wyobrażenie, co czeka ich i dziecko1. Przede wszystkim żywią zaufanie do tego typu szkoły. Jednakże nurtuje ich pytanie, jak nauczyciel wychowawca ich dziecka może urzeczywistnić to wszystko, czego oni oczekują od szkoły waldorfskiej. Na razie zaprzątnięci są przede wszystkim problemem, jak nauczyciel wychowawca poradzi sobie z klasą i z ich własnym dzieckiem, czy będzie można z nim współpracować, i jak zaufanie, które w nim pokładają, da się stopniowo umocnić i pogłębić – bo przecież dobro dziecka w ogromnym stopniu będzie zależało od kształtu stosunków między nauczycielem a rodzicami. Zatem wszyscy w napięciu czekają na pierwsze spotkanie z „ich” nauczycielem wychowawcą. W większości szkół nauczyciel wychowawca poznaje swoją nową grupę rodziców na pierwszym zebraniu, organizowanym na krótko przed rozpoczęciem roku szkolnego. Trema, napięcie i zdenerwowanie ogarnia obie strony. Każdy wie i przeczuwa, że mnóstwo będzie zależało od tego pierwszego wrażenia. Rodziców już na długo przed tym pierwszym spotkaniem nurtuje nie tylko pytanie, kim jest i jaki jest ten pedagog, któremu powierzyli swoje dzieci na osiem lat, lecz także następujące kwestie: Kim są ci pozostali rodzice, których po raz pierwszy przyjdzie im spotkać na tym zebraniu? Jak ich dzieci będą się zachowywać w szkole? Czy powstanie zgrana klasa, w której ich dziecko będzie mogło dobrze się czuć? Czy „nasz” nauczyciel dojdzie do ładu z indywidualnością mojego dziecka? Tak więc to spotkanie pozwoli w jakiejś mierze wyjaśnić wiele z tych wątpliwości, jakie trapią ich od dłuższego czasu i które ewentualnie zdążyli już przedyskutować z innymi, poznanymi już wcześniej rodzicami. Być może u kilku matek czy ojców gdzieś w głębi umysłu tli się trwożne pytanie: co poczną, jeśli ten „ich” pedagog w ogóle nie przypadnie im do gustu. A jak z kolei powodzi się przed tym tak ważnym zebraniem nauczycielowi klasowemu? Z całą jego antycypowaną radością, związaną z tym pierwszym spotkaniem, mieszają się też jednak oczekiwanie, napięcie i niepewność – choćby już uprzednio nieraz nawet prowadził swoją klasę. On również zadaje sobie pytania: Kim są i jacy są ci nowi rodzice? Czy chętnie zawierzą mi swoje dziecko, czy może w serca niektórych w trakcie dzisiejszego zebrania wkradną się cichaczem wątpliwości? Jak się ułoży współpraca? Jak rodzice będą reagować na drobne niezręczności, które się pojawią – zwłaszcza u nauczycieli bez doświadczenia pedagogicznego? Czy takiego początkującego nauczyciela zaakceptują także ci rodzice, którzy mają dzieci w starszych klasach, a tym samym uczestniczyli już w niejednym takim spotkaniu, czy może będą go nieustannie porównywać ze „starym wygą” i zbyt wiele oczekiwać od niego? Jedno jasno wynika z tego, co tu zostało powiedziane: Wszyscy uczestnicy od samego początku mają świadomość, że od tego pierwszego spotkania wiele zależy, chodzi tu bowiem o mądre rozpoczęcie współpracy.

Eller_Nauczyciel wychow. 7 V 20016 16

2009-05-07 15:01:38