Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej
Renata Gardian
Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej
Krak贸w 2010
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007
Recenzent: prof. dr hab. Jolanta Rogala-Obłękowska
Redakcja wydawnicza: Agnieszka Gajewska
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
ISBN 978-83-7587-319-1
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2010
Spis treści Wstęp .................................................................................................................
9
Definicje, rys historyczny i podział prostytucji ........................................... Pojęcie prostytucji ....................................................................................... Prostytucja w świetle przepisów prawnych ............................................. Historia prostytucji .....................................................................................
11 11 16 21
Etiologia i skutki prostytucji oraz próba przybliżenia zjawiska sponsoringu ....................................................................................... Teorie rozwoju prostytucji ........................................................................ Nurt biologiczno-psychologiczny ......................................................... Nurt społeczno-ekonomiczny ............................................................... Nurt kulturowo-środowiskowy ............................................................ Prostytucja a AIDS ...................................................................................... Prostytucja a zjawisko sponsoringu .........................................................
33 33 33 36 39 44 50
Metodologia badań własnych ......................................................................... Przedmiot i cele badań ............................................................................... Problemy i pytania badawcze .................................................................... Opis narzędzia badawczego ....................................................................... Dobór próby, organizacja i przebieg badań ............................................ Charakterystyka badanych kobiet ............................................................ Charakterystyka badanych mężczyzn ...................................................... Obraz siebie ..............................................................................................
57 57 58 62 67 70 71 71
6
Spis treści
Inicjacja seksualna ...................................................................................... Relacje z rodziną i znajomymi ................................................................. O sponsorze i sponsoringu ....................................................................... Marzenia (plany na przyszłość) ................................................................ Etiologia uwarunkowań sponsoringu ..................................................... Badania internetowe – klienci ................................................................... Prezentacja danych wszystkich mężczyzn, którzy odpowiedzieli na ogłoszenie ..................................................... Prezentacja osób, z którymi nawiązałam kontakt ............................. Podsumowanie ................................................................................................. Wstęp ............................................................................................................ Odpowiedzi na pytania szczegółowe ........................................................ Odpowiedzi na pytania główne ................................................................ Wnioski i wskazówki dla działań profilaktycznych i resocjalizacyjnych ....................................................................................
79 90 101 112 115 120 124 130 149 149 151 156 158
Bibliografia ........................................................................................................ 163 Aneks ................................................................................................................. 167
Nic nie powstaje bez przyczyny, Lecz wszystko z oznaczonego powodu i konieczności. Demokryt z Abdery (ok. 460–370 p.n.e.)
Wstęp Związki seksualne mają duże znaczenie w życiu każdego człowieka. Każdy zachowuje się odmiennie i ma jakieś własne upodobania, które sprawiają, że reaguje silnym pobudzeniem emocjonalno-seksualnym na specyficzne sytuacje, zupełnie obojętne dla drugiego człowieka. Istotne znaczenie w prawidłowym rozwoju emocjonalno-seksualnym ma stopień wzajemnie oddziałujących wpływów biologicznych i środowiskowych. Do biologicznych należą czynniki genetyczne, biochemiczno-fizjologiczne i morfologiczno-konstytucjonalne. Środowisko wywiera wpływ przez czynniki natury fizycznej, psychicznej i społeczno-kulturowej. Wszystkie te czynniki mogą oddziaływać na kształtowanie się osobowości. Wynika z tego, że o sposobie zaspokojenia popędu seksualnego, a także o poziomie osiąganej przy tym satysfakcji nie decydują funkcje narządów płciowych, lecz cała osobowość, styl życia i sposoby nawiązywania kontaktów. Z tych też względów powstała potrzeba prześledzenia, choć w ograniczonym stopniu, rozwoju emocjonalno-seksulnego kobiet, które zdecydowały się na związki sponsorskie. Sprawą budzącą wątpliwości pozostaje nadal problem oceny moralnej kobiety sponsorowanej, jak również sponsora – mężczyzny, który ponosi koszty jej utrzymania w zamian za przyjemność seksualną, a także problem zrównania zjawiska sponsoringu z prostytucją. W niniejszej pracy będę chciała zdefiniować prostytucję oraz scharakteryzować jej istotę. Będę opisywała rodzaje i formy prostytucji na przestrzeni dziejów. Chciałabym przedstawić przyczyny uprawiania prostytucji przez młode kobiety, a przede wszystkim istotę zjawiska sponsoringu. W drugiej części pracy omówię problemy i pytania badawcze dotyczącego tego tematu. Opiszę także metody i techniki pracy badawczej, które wykorzystałam w badaniach.
10
Wstęp
Niniejsza praca nie zachęca do uprawiania prostytucji ani do korzystania z niej. Nie było też jej intencją piętnowanie osób prostytuujących się, a jedynie umożliwienie racjonalnego wglądu w zjawisko, które istnieje w naszym społeczeństwie, a wokół którego nagromadziło się wiele opinii i poglądów, mimo że nie ma jeszcze przeprowadzonych badań naukowych na ten temat. Prostytucja jest rzeczywistością społeczną, a zjawisko sponsoringu jest jej nową formą. Jako zjawisko społeczne istnieje niezależnie od tego, jak jest oceniane moralnie czy prawnie. Jednak niezaprzeczalnie poniża ona godność człowieka i traktuje go w kategorii przedmiotu, rzeczy, a nie podmiotu, osoby.
Definicje, rys historyczny i podział prostytucji Pojęcie prostytucji W literaturze przedmiotu spotykamy wiele określeń związanych ze zjawiskiem prostytucji, o czym świadczy bogactwo definicji. Termin ,,prostytucja” tłumaczą na ogół „jako usprawiedliwienie nierządu w celach zarobkowych”1. Etymologia tego terminu wywodzi je z łacińskiego słowa prostitutio oznaczającego nierząd uprawiany w celach osiągnięcia zysku. Choć należy wspomnieć, że zdaniem niektórych autorów, termin ten pochodzi od łacińskiego słowa prostare, który oznacza stać przed czymś, wystawać, ofiarowywać na sprzedaż. Pojęcie prostytucji kojarzy się z oddawaniem się za odpowiednią opłatę partnerowi, który godzi się za tę „usługę” zapłacić2. Według definicji Iwana Blocha, prostytucja to forma pozamałżeńskich stosunków płciowych, odznaczających się tym, że prostytuująca się jednostka, mniej lub bardziej bez wyboru, oddaje się nieokreślonej liczbie osób, jawnie i notorycznie, rzadko bez zapłaty, na ogół w formie zawodowego sprzedawania się w celu odbywania stosunków seksualnych lub innych zachowań tego rodzaju albo w celu dostarczania jakichś podniet dających zadowolenie seksualne i w rezultacie tego zawodowego uprawiania nierządu staje się określonym, stałym typem3.
Zwraca on uwagę na to, że prostytuowanie się nie pozostaje bez wpływu na osobowość jednostki, która uprawia ten proceder. 1
T. Marcinów (2004), Podręczny słownik wyrazów obcych, Katowice, KDC. M. Kowalczyk-Jamnicka (1998), Charakterystyka współczesnej prostytucji [w:] B. Urban (red.), Problemy współczesnej patologii społecznej, Kraków, Wyd. UJ, s. 177. 3 Za: M. Jasińska (1967), Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt, Warszawa, Wyd. Prawnicze, s. 225. 2
12
R. Gardian. Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej
Natomiast J. Maćko określa prostytucję jako stosunek dwojga osób, polegający nie tyle na naturalnym doborze płciowym, lecz na pozamałżeńskim kontrakcie konsensualnym, mocą którego osoba jedna oddaje się tytułem odpłatnym osobie drugiej celem chwilowego zaspokojenia popędu seksualnego4.
Inne spojrzenie na prostytucję prezentuje A. Kinsey. Za prostytutkę uważa on osobę, która „została opłacona chociaż za jeden jedyny stosunek seksualny”5. Kinsey zwraca szczególną uwagę na to, aby o prostytucji mówić tylko wtedy, gdy formą zapłaty są pieniądze. A mianem prostytutki określa taką kobietę, która zgadza się na stosunki seksualne prawie z każdym bez względu na to, czy jest to znajomy, czy obcy, jeśli ofiaruje jej zapłatę, przy czym zapłata następuje w przeważającej mierze w pieniądzach, a nie w towarach czy jakichś przysługach6.
Według W. Bernsdofa, za prostytutkę uważa się osobę, która oddaje do dyspozycji swoje ciało okolicznościowo lub zawodowo na ogół większej liczbie osób dla zaspokojenia ich popędu płciowego w zamian za korzyści materialne7.
Autor wyróżnił cztery kategorie kobiet często zmieniających partnerów. Do pierwszej zaliczył te, które mają stałego przyjaciela, żyją w tzw. wolnym związku, a oprócz tego utrzymują okazjonalne kontakty z innymi partnerami, przy czym zapłata nie odgrywa tu żadnej roli. Do drugiej grupy autor zaliczył te kobiety, które są w związkach równocześnie z kilkoma partnerami, a kontakty te opierają się częściowo na sympatii, a częściowo na dodatkowym motywie, jakim jest możliwość uzyskania dóbr materialnych. Trzecią kategorię stanowią kobiety mające większą liczbę „przyjaciół”, a oprócz tego świadomie oddające się innym mężczyznom za pieniądze. 4
J. Maćko (1927), Prostytucja, Warszawa, Polski Komitet Walki z Handlem Kobietami i Dziećmi, s. 4. 5 Za: J. Sztobryn-Giercuszkiewicz (2004), Psychologiczne aspekty prostytucji, Łódź, „Dajas”, s. 18. 6 Za: tamże, s. 18. 7 Za: L. Lernell (1990), Zarys kryminologii ogólnej [w:] K. Imieliński (red.), Seksuologia kulturowa, Warszawa, PWN, s. 324.
Definicje, rys historyczny i podział prostytucji
13
Do czwartej autor zaliczył te kobiety, które obcują z przypadkowymi mężczyznami, żyją w konkubinacie, oraz te, które utrzymują stały stosunek przedmałżeński z jednym mężczyzną. Według W. Bernsdorfa, jedynie druga i trzecia kategoria stanowią formę przechodnią do właściwej prostytucji8. Reasumując, do cech prostytucji w ujęciu W. Bernsdorfa należą więc: – odpłatność w jakiejkolwiek formie, a więc jakiś nawyk zarobkowy; – częsta zmiana partnera bez wyboru (lub z wyborem ograniczonym, przeważnie ze względów pozauczuciowych)9.
W ujęciu W. Bernsdorfa zawarty jest ciekawy atrybut kulturowy nierównego traktowania norm zachowań mężczyzny i kobiety. Mężczyźni, których zachowanie można by zaliczyć do powyższych czterech kategorii, nie są uznawani za osoby uprawiające nierząd. Według niego, mężczyzna korzystający z usług prostytutki należy również do osób z „zakresu stosunków prostytuujących”. Mężczyzna powinien być również uwzględniony w eliminacji prostytucji10. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje prostytucję jako usługę seksualną o charakterze dynamicznym i adaptacyjnym, co pociąga za sobą transmisję pieniędzy pomiędzy usługodawcą i usługobiorcą11.
Jest to próba definicji pozbawionej czynnika normatywnego, w konsekwencji jednak jest redukcyjna – pomija wiele ważnych aspektów dostrzeganych przez innych autorów. Takie podejście mające na celu normalizację i dekryminalizację zjawiska ma też określone konsekwencje społeczno-prawne, m.in. może położyć kres procesowi stygmatyzacji. Zwiększa samoświadomość zawodową tzw. seks-workerów, czy też może mieć wpływ na regulacje prawne dotyczące statusu i możliwości oraz form niesienia pomocy osobom zajmującym się tą profesją. Ponadto z punktu widzenia psychologii definiowanie prostytucji jako wyboru zawodowego przesuwa
8
Za: J. Sztobryn-Giercuszkiewicz (2004), Psychologiczne aspekty prostytucji, dz. cyt., s. 17. Za: L. Lernell (1977), Przestępczość seksualna. Zagadnienia prawne i kryminologiczne [w:] K. Imieliński (red.), Seksuologia społeczna,Warszawa, PWN, s. 541. 10 Za: J. Sztobryn-Giercuszkiewicz (2004), Psychologiczne aspekty prostytucji, dz. cyt., s. 18. 11 Za: tamże, s. 20. 9
14
R. Gardian. Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej
pole zainteresowań badawczych z patologii społecznej w stronę obszaru związanego z psychologią pracy12. M. Jasińska również próbuje zbudować definicję jak najmniej oceniającą. Treść tego pojęcia ma być maksymalnie zbliżona do tego, jaka jest na ogół prostytucja w rozumieniu opinii publicznej. Według jej ujęcia, prostytutka jest osobą, która zaspokaja potrzeby seksualne przygodnych partnerów z zasady za zapłatę, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru13. Sformowane określenie ma charakter typologiczny i pewne konkretne zachowania będą mu „podlegały” mniej lub bardziej ze względu na stopień intensywności wystąpienia wymienionych elementów14.
M. Antoniszyn i A. Marek uważają prostytutkę za osobę, która stale lub dorywczo uprawia proceder polegający na świadczeniu usług seksualnych w dowolnej formie, w zamian za korzyści materialne, które stanowią decydujący motyw jej działania15.
Ta definicja zakłada: – świadomość wykonywanych działań; – większą, nieokreśloną liczbę partnerów; – motyw materialny jako kluczowy. Według J. Sztobryn-Giercuszkiewicz, prostytutką jest osoba, która odpłatnie świadczy usługi seksualne, będąc świadoma, że jest to sposób zarobkowania, a z klientami łączą ją jedynie więzi zawodowe16.
Definicja ta jest zrealitywizowana do określonego kontekstu świadomości społecznej, w której prostytucja występuje jako zjawisko społeczne (skala makro), negatywnie wartościowane i z punktu widzenia psychologii społecznej spychające prostytutki do pewnej niszy społecznej, której cechy wywierają określony wpływ na „typ psychologiczny”17. 12
J. Sztobryn-Giercuszkiewicz (2004), Psychologiczne aspekty prostytucji, dz. cyt., s. 20–21. M. Jasińska (1967), Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt, dz. cyt., s. 4. 14 Tamże. 15 M. Antoniszyn, A. Marek (1985), Prostytucja w świetle badań kryminologicznych, Warszawa, Wyd. Prawnicze, s. 11. 16 J. Sztobryn-Giercuszkiewicz (2004), Psychologiczne aspekty prostytucji, dz. cyt., s. 30. 17 Tamże. 13