Jąkanie. Analiza procesu komunikacji słownej by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Jolanta Góral-Półrola

Jąkanie Analiza procesu komunikacji słownej

Kraków 2016

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 3

19.01.2016 08:08

Recenzenci: prof. zw. dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis prof. zw. dr hab. Jan Ożdżyński prof. zw. dr hab. Maria Pąchalska Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

ISBN 978-83-7850-997-4

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2016

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 4

19.01.2016 08:08

Spis treści

2.3.1. Morfogeneza ....................................................................................... 62 2.3.2. Parcelacja ............................................................................................. 63 2.3.3. Heterochronia .................................................................................... 65 2.4. Istota jąkania w ujęciu autorskim ............................................................ 65 2.5. Podsumowanie ............................................................................................ 68 Rozdział 3 Metodologia badań własnych .................................................................................. 69 3.1. Problematyka badawcza ............................................................................. 69 3.2. Cel badań i pytania badawcze ................................................................... 72 3.3. Charakterystyka badanych osób .............................................................. 72 3.4. Metody badań ............................................................................................... 74 3.4.1. Wywiad ................................................................................................ 74 3.4.2. Analiza dokumentacji ...................................................................... 75 3.4.3. Analiza próbek mowy ...................................................................... 75 3.4.4. Skala Samooceny Jąkania ................................................................ 77 3.4.5. Skala Komunikacji Interpersonalnej ............................................. 77 3.4.6. Metody obliczeń statystycznych .................................................... 78 3.5. Procedura badań .......................................................................................... 78 Rozdział 4 Osoba jąkająca się w procesie komunikacji słownej – wyniki badań własnych ............................................................................................. 81 4.1. Rozmowa osoby jąkającej się z partnerem komunikacyjnym ........... 81 4.1.1. Charakterystyka materiału badań ................................................. 81 4.1.2. Rozmowa na dowolny temat ........................................................... 82 4.1.2.1. Wkład komunikacyjny i natężenie niepłynności mówienia ...................................................... 82 4.1.2.2. Tematyka rozmów ............................................................... 90 4.1.2.3. Akty mowy ............................................................................ 100 4.1.2.4. Podsumowanie ..................................................................... 104 4.1.3. Rozmowa na temat jąkania ............................................................. 104 4.1.3.1. Wkład komunikacyjny i natężenie niepłynności mówienia ............................................................................... 105 4.1.3.2. Treść rozmów ....................................................................... 113 4.1.3.3. Akty mowy ............................................................................ 134 4.1.3.4. Podsumowanie ..................................................................... 138

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 6

19.01.2016 08:08

Spis treści

4.1.4. Rozmowa na dowolny temat i na temat jąkania – analiza porównawcza ....................................................................... 139 4.1.4.1. Natężenie niepłynności mówienia ................................... 139 4.1.4.2. Wkład komunikacyjny osób jąkających się ................... 141 4.1.4.3. Akty mowy użyte w rozmowie na dowolny temat i na temat jąkania ................................................................. 142 4.1.5. Organizacja dialogów ....................................................................... 143 4.2. Styl komunikacji interpersonalnej badanych osób jąkających się i samoocena jąkania .................................................................................... 162 4.2.1. Zachowania komunikacyjne deklarowane przez badane osoby jąkające się ..................................................... 162 4.2.2. Samoocena jąkania ........................................................................... 164 4.2.3. Samoocena jąkania a styl komunikacji interpersonalnej ......... 165 4.2.4. Podsumowanie ................................................................................... 166 Rozdział 5 Osoba jąkająca się w procesie komunikacji słownej: omówienie wyników badań własnych ................................................................... 169 5.1. Natężenie niepłynności mówienia ........................................................... 169 5.2. Wkład komunikacyjny ............................................................................... 170 5.3. Wkład komunikacyjny a nasilenie niepłynności mówienia .............. 172 5.4. Rozmowy na dowolny temat: treść rozmów, akty mowy, struktura ........................................................................................................ 172 5.5. Rozmowy na temat jąkania: treść rozmów, akty mowy, struktura ........................................................................................................ 174 5.6. Styl komunikacji interpersonalnej osób jąkających się i jego uwarunkowania ................................................................................. 182 Rozdział 6 Dyskusja: procesowe podejście do jąkania ........................................................... 185 6.1. Hipoteza neurorozwojowa ......................................................................... 185 6.2. Nakładanie się objawów ............................................................................. 188 6.3. Wkład komunikacyjny a niepłynność mówienia ................................. 190 6.4. Monitorowanie wypowiedzi ..................................................................... 193 6.5. Przeblokowanie połączeń neuronalnych ................................................ 194

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 7

19.01.2016 08:08

Spis treści Wprowadzenie .............................................................................................................. 9 Rozdział 1 Rozmowa jako podstawowa forma komunikacji słownej .................................... 17 1.1. Definicja rozmowy ........................................................................................ 17 1.2. Rozmowa w ujęciu językoznawczym ......................................................... 20 1.2.1. Interakcyjna i hierarchiczna organizacja dialogu ........................ 20 1.2.2. Akt mowy .............................................................................................. 24 1.2.2.1. Akt mowy a komunikowanie się ........................................ 28 1.3. Rozmowa w ujęciu komunikacyjnym ........................................................ 32 1.3.1. Styl komunikowania się ..................................................................... 32 1.3.2. Konwersacja jako typowe użycie języka ......................................... 36 1.3.3. Efektywność komunikowania się .................................................... 37 1.4. Rozmowa w działaniach pomocowych (w diagnozie i terapii) ........... 38 1.5. Podsumowanie ............................................................................................... 43 Rozdział 2 Istota jąkania ................................................................................................................. 45 2.1. Główne modele jąkania przedstawione w literaturze ........................... 45 2.1.1. Jąkanie jako zaburzenie systemu fonologicznego ........................ 46 2.1.2. Jąkanie jako nerwica mowy .............................................................. 46 2.1.3. Jąkanie jako zaburzenie płynności mówienia ............................... 47 2.1.4. Jąkanie jako zaburzenie psychosomatyczne ................................. 52 2.2. Jąkanie jako zaburzenie rozmowy ............................................................. 55 2.2.1. Stres komunikacyjny .......................................................................... 57 2.2.2. Jąkanie jako bariera komunikacyjna ............................................... 58 2.3. Mikrogenetyczna teoria formowania się objawu a zaburzenie płynności mówienia .............................................................. 61

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 5

19.01.2016 08:08

Spis treści

Rozdział 7 Wnioski i kierunki dalszych badań ........................................................................ 197 7.1. Wnioski natury badawczej ........................................................................ 197 7.2. Wnioski natury aplikacyjnej: mikrogenetyczny model jąkania ........ 200 Piśmiennictwo ............................................................................................................ 205 Wykaz użytych skrótów i oznaczeń ....................................................................... 223 Aneks ............................................................................................................................. 225

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 8

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie Możesz, jeśli myślisz, że możesz. Adam Pąchalski, 18.04.1998 r.

Mimo wykonania licznych badań nad jąkaniem zaburzenie to nadal budzi zainteresowanie przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, wciąż zastanawia jego zmienność, fazowość i sytuacyjność. Zgodnie z podejściem strukturalno-systemowym (Tarkowski 2007) na jąkanie składają się czynniki natury lingwistycznej (np. niepłynność mówienia), biologicznej (np. napięcie mięśniowe), psychologicznej (np. lęk przed mówieniem), społecznej (np. izolowanie się) oraz relacje między nimi. Najczęściej badano – zgodnie z kompetencjami zawodowymi – poszczególne elementy jąkania, rzadko natomiast prowadzono interdyscyplinarne studia nad zachodzącymi między nimi związkami. W rezultacie nagromadziło się wiele badań, które trudno podsumować w ramach jednolitej teorii. W kontekście tego zaburzenia najwięcej uwagi poświęcono niepłynności mówienia. Była ona analizowana na podstawie próbek wypowiedzi ustnych, głównie przez logopedów i akustyków. Starano się ustalić rodzaj, lokalizację, natężenie symptomów niepłynności mówienia zwykłej i patologicznej, organicznej i psychogennej, napiętej i nienapiętej. Stosunkowo mniej uwagi poświęcono ustaleniu przyczyn jąkania, albowiem wymaga to przeprowadzenia badań interdyscyplinarnych, które pozostają postulatem trudnym do spełnienia. Z jednej strony przedstawiciele szeroko rozumianej medycyny (lekarze, biolodzy, genetycy, biochemicy, psychofizjolodzy) skupili się na określeniu biologicznego podłoża zaburzeń płynności mówienia, z drugiej – psycholodzy skoncentrowali się na osobie jąkającej się, doszukując się jej specyficznych cech i zachowań. I choć wkroczyliśmy w nową erę neuronauk i stosujemy nowoczesne metody diagnostyczne (np. neuroobrazowanie, badania genetyczne), przyczyna jąkania jest nadal hipotetyczna. Należy jednak zauważyć, że w drugiej dekadzie XXI wieku, mimo że wciąż borykamy się z problemem jąkania, wiemy na temat tego zaburzenia coraz więcej. Rozumiemy bowiem lepiej ludzki mózg. Nowy paradygmat pracy mózgu,

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 9

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie

oparty na teorii mikrogenetycznej (zob. Brown 2002; Pąchalska 2008; Pąchalska, MacQueen 2008a, b i c; Pąchalska, MacQueen, Brown 2012), możliwość podglądania pracy mózgu w milisekundach (zob. Kropotv 2009; Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2014) stworzyły szansę pełniejszego wyjaśnienia mechanizmu jąkania. Nowy paradygmat pracy mózgu, przyjęty także w niniejszej monografii, pozwala ująć zaburzenia poznawcze, emocjonalne i zachowania (w tym wypowiedzi) z perspektywy procesu, dzięki czemu lepiej można zrozumieć dynamikę kształtowania się symptomów tych zaburzeń oraz ich zmienność, nakładanie się i przenikanie objawów w czasie. Wskazuje ponadto, że nie tylko mózg, ale także całe mózgowie odgrywa istotną rolę w przebiegu procesów psychicznych. Ujawnia się ona zwłaszcza w momencie, kiedy mamy do czynienia z jego różnorodnymi dysfunkcjami, co występuje także w przypadku jąkania (Pąchalska 2008; Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2014; Chen i in. 2015). Według tradycyjnego paradygmatu, który z pewnymi modyfikacjami obowiązuje od czasów Wernickego, wszystkie procesy umysłowe można podzielić na konkretne funkcje wykonywane przez określone obszary (czy ośrodki) mózgowe. Co prawda, podejście zwane wąskolokalizacyjnym zostało już dawno odrzucone, a miejsce dziewiętnastowiecznych „wykonawców schematów” zajęli kognitywiści. Ale, choć nowsze schematy są bardziej subtelne i złożone, zgodnie z nową wiedzą o neuroanatomii i neurofizjologii główne założenia pozostają takie same: kognitywiści w dalszym ciągu przypisują daną funkcję określonym obszarom mózgu, które nazywają procesorami lub modułami. Na tej podstawie tworzą „mapy mózgu”, w czym sprzyja im rozwój technik neuroobrazowania (Pąchalska, MacQueen 2008a). Pomijają jednak fakt, że uzyskane dane przedstawiają bardzo ogólne, przetworzone komputerowo obrazy mózgu, które nie zawsze odtwarzają jego rzeczywistą pracę. Ponadto z reguły są to statyczne obrazy, które nie odzwierciedlają dynamiki działania tak złożonego sytemu, jakim jest mózg ludzki (Zimbardo 2009). Oznacza to, że tradycyjne ujęcie, w przeciwieństwie do ujęcia procesowego, rozpatruje mózg w kategoriach mechanistycznych. Każdy mechanizm (czy narzędzie) składa się z części, czyli z jednostek strukturalnych pełniących poszczególne funkcje. Każda zaś jednostka strukturalna ma do wypełnienia określone zadanie, które decyduje o budowie nie tylko danej jednostki, ale także całego mechanizmu (Pąchalska, MacQueen 2008a). Jednak, jak wskazuje wybitny fizyk jądrowy M. Kaku (1995, 2011), mózg ludzki jest bardziej wyrafinowany, niż uważano. Autor stwierdza, że 50 lat temu popełniono duży błąd, uznając, że działa on jak komputer, tymczasem tak nie jest. Mózg nie ma bowiem ani systemu operacyjnego, ani procesora. Nie można go także programować. Mózg, jeżeli w ogóle można go porównać do maszyny, stanowi raczej

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 10

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie

maszynę do uczenia się, która, co ważne, zmienia się pod wpływem nabywania nowych umiejętności. W przeciwieństwie do najbardziej rozwiniętych i wyrafinowanych robotów mózg ludzki jest nastawiony na absorbowanie i zmianę w zależności od tego, czego się właśnie nauczył. Mózg nie działa także w izolacji od Ja, uczuć, potrzeb i przeżyć człowieka. Można wręcz powiedzieć, że czynniki te wywierają znaczący wpływ na jego działanie (Pąchalska 2008). Mózg bowiem nie został zaprojektowany, lecz ewoluował i w dalszym ciągu ewoluuje (Pąchalska, Brown 2003; zob. też Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2014). Warto podkreślić, że dzięki podejściu procesowemu łatwiej jest wyjaśnić istotę jąkania, łatwiej zrozumieć to, że pojawia się i znika, występuje w jednych sytuacjach, a nie jest obserwowane w drugich, ma miejsce w wypowiedziach skierowanych do jednych osób, a nie ujawnia się w rozmowie z innymi. Można więc zgodzić się z Z. Tarkowskim (2003), że w przypadku jąkania mamy do czynienia z zaburzeniem o szerszym zakresie, obejmującym komunikację interpersonalną oraz stanowiącym poważną barierą w porozumiewaniu się. W literaturze przedmiotu znajdziemy wiele doniesień na temat niepłynności mówienia w czasie czytania, opisywania, opowiadania (por. Tarkowski 2011), ale zdecydowanie mniej danych empirycznych o zaburzeniach płynności podczas dialogu. To zastanawiające i jednocześnie inspirujące, iż rozmowa z udziałem osoby jąkającej się nie była obiektem szerszych badań, mimo że konwersację uznaje się za podstawową formę językowego porozumiewania się, mimo że jąkanie manifestuje się przede wszystkim w dialogu, a nie w monologu, w wypowiedzi spontanicznej – nie w przygotowanej (Tarkowski 2003). Mamy więc ograniczoną wiedzę o tym, jakie jest zachowanie słowne w czasie rozmowy zarówno osób jąkających się, jak i ich płynnie mówiących partnerów komunikacyjnych. Nasze poznanie opiera się najczęściej na samoopisie umiejętności komunikacyjnych deklarowanych przez badanych różnymi skalami i kwestionariuszami (zob.: Finn, Howard, Kubala 2005; Minczakiewicz 2005; Guitar 2006; Tarkowski 2007; Chen i in. 2015), a ten nie zawsze jest zgodny ze stanem rzeczywistym. Wydaje się, że rzetelne informacje na ten temat można uzyskać przede wszystkim na drodze analizy próbek autentycznych konwersacji z udziałem osób jąkających się. Jak pisze A. Wilkoń (2003, s. 54): Nigdy nie wyjdziemy poza jałowe rozważania dotyczące dialogu, jego jednostek i struktur (hierarchicznych), jeśli nie przebadamy konkretnych rodzajów dialogów, tworzących konkretne akty mowy.

Tę lukę wypełniają w pewnym stopniu wyniki badań przedstawionych w niniejszej książce.

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 11

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie

Publikacja ma wymiar zarówno teoretyczny, jak i empiryczny. Tworzy ją siedem wzajemnie powiązanych rozdziałów. Wywód rozpoczyna się od rozważań dotyczących rozmowy. Oprócz omówienia jej istoty przedstawiono definicję aktu mowy w procesie komunikacji oraz mikrogenetyczny model porozumiewania się. Skupiono się także na stylu komunikacji interpersonalnej. Poddano analizie typologię stylów komunikacji, uznając aktywność słowną oraz rodzaje aktów mowy za najbardziej wymierne, mierzalne i obiektywne kryteria wyróżniania stylów komunikacyjnych. Ponadto w rozdziale pierwszym zwrócono uwagę na bariery utrudniające skuteczne komunikowanie się z uwzględnieniem czynników językowych, psychologicznych i społecznych. Rozdział drugi w całości poświęcono jąkaniu. Przedstawiono w nim różne ujęcia tego zaburzenia prezentowane w literaturze przedmiotu, a także własny model istoty tego zaburzenia. Skupiono się na charakterystyce jąkania jako zaburzenia rozmowy, omówiono jąkanie w kategorii bariery komunikacyjnej. W kontekście przyjętego procesowego paradygmatu mózgu ukazano mikrogenetyczne ujęcie formowania się objawu. W części empirycznej zaprezentowano badania własne. Ich głównym celem było udzielenie odpowiedzi na pytania: Jak przebiega rozmowa z udziałem osoby jąkającej się? Jaki styl komunikacji interpersonalnej preferują osoby jąkające się i czy ma on związek z ich zaburzeniem, a konkretnie z jego samooceną. W badaniach skupiono się przede wszystkim na analizie tekstów naturalnych rozmów, których uczestnikami było 120 osób jąkających się. Były to rozmowy na dowolny temat i na temat jąkania. Tekst rozmów obejmował 171 606 słów, w tym 115 911 pochodziło od osób jąkających się, zaś 55 695 – od ich partnerów komunikacyjnych. W przeprowadzonej analizie uwzględniono natężenie niepłynności mówienia osób jąkających się, wkład komunikacyjny, rodzaj użytych aktów mowy, treść rozmów i ich strukturę. Preferowany przez osoby jąkające się styl komunikacji interpersonalnej ustalono na podstawie Skali Komunikacji Interpersonalnej (Tarkowski, Humeniuk 2010), natomiast samoocenę jąkania – jego czynników biologicznych (fizjologicznych), lingwistycznych, psychologicznych i społecznych – przy użyciu Skali Samooceny Jąkania (Góral-Półrola, Tarkowski 2012a). W rozdziale szóstym podjęto próbę ujęcia jąkania się jako procesu zgodnie z nowym paradygmatem pracy mózgu. Uzyskane w badaniach wyniki niepłynności mówienia zinterpretowano z uwzględnieniem mikrogenetycznej teorii objawu (Pąchalska 2008). Należy dodać, że teoria mikrogenetyczna po raz pierwszy została zastosowana w procesie objaśniania niepłynności mówienia w jąkaniu. Fakt ten podkreśla zatem nowatorski charakter tej monografii. Całość kończą wnioski natury badawczej i aplikacyjnej, z których za najważniejszy uważam autorski mikrogenetyczny model jąkania.

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 12

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie

Nowy paradygmat w badaniach naukowych nad zaburzeniem płynności mówienia w jąkaniu Nowością tej monografii jest podejście procesowe ze szczególnym uwzględnieniem mikrogenetycznej teorii objawu (zob. Pąchalska, Brown 2003; Pąchalska 2008) w opisie oraz interpretacji uzyskanych wyników zaburzeń płynności mówienia. W świetle tej teorii, w dużej mierze opracowanej przez wybitnego amerykańskiego neurologa i neuropsychologa J.W. Browna, wprowadzonej do praktyki klinicznej przez polską uczoną M. Pąchalską, tzw. mikrogeneza polega na odtwarzaniu w ułamku sekundy tych samych podstawowych procesów, jakie rządzą zarówno ontogenezą, jak i filogenezą. Według teorii mikrogenetycznej każde zachowanie stanowi kulminację procesu, który rozpoczął się „tu i teraz” w mózgu danego człowieka i przebiega w ciągu milisekund, a zarazem rozpoczął się w momencie zapłodnienia i rozwija się przez całe życie danej osoby do tej chwili; jednocześnie zaczął się miliony lat temu w ewolucji gatunku i rozwija się aż do tego momentu. Rezultatem procesu mikrogenetycznego, ale zarazem ontogenetycznego i filogenetycznego jest objaw, który w danym momencie ujawnia się na powierzchni świadomości, przejawiając się w zachowaniach lub pozostając w umyśle. W mikrogenezie mamy więc do czynienia z rozwojem jednej chwili, czyli teraźniejszości. Cała przeszłość prowadzi do powstania tego momentu, który pojawia się na powierzchni świadomości przez ułamek sekundy i zaraz znika, zaliczając się do przeszłości i dając miejsce następnemu momentowi w czasie (Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2014). Poczucie ciągłości w czasie wynika z tego, że te momenty neuronalnego czasu nachodzą na siebie, tzn. zanim doznania jednej chwili całkowicie znikną z pamięci, nadchodzą doznania następnej chwili, które są takie same z niewielkim dodatkiem tego, co w tej chwili jest naprawdę nowe. Kolejność postrzegania rzeczywistości przebiega od całości do szczegółów. Wszystkie procesy umysłowe wychodzą „z głębi w górę i na zewnątrz”. Człowiek jest świadomy całego procesu dopiero wtedy, gdy proces ten się skończy. Każda reakcja zaczyna się na niższym poziomie skali zachowań i ewoluuje ku górze, aby „wyjść na powierzchnię” w odpowiednim momencie. Jeżeli nastąpi dysfunkcja mózgu, proces wychodzi na powierzchnię zbyt wcześnie. Uszkodzenie/dysfunkcja mózgu powoduje odkrycie niższych warstw procesu przetwarzania informacji. Jeśli uszkodzone są niższe warstwy, mózg potrzebuje więcej czasu na znalezienie połączeń do wyższych pięter. Pojawiają się zachowania z niższych pięter mózgu, niedokończone, niedokształcone, jakby „w stanie surowym”, które są często niezgodne z zasadami normalnego zachowania (prawidłowego funkcjonowania). Zachowanie człowieka zależy więc od pięter układu nerwowego i „rzeźbi się” od najgłębszych warstw (czyli od pnia mózgowia, a zwłaszcza

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 13

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie

śródmózgowia) w górę i na zewnątrz poprzez układ limbiczny i jądra podstawy mózgu aż do kory mózgowej. Na każdym kolejnym piętrze zarówno percepcja, jak i działanie stają się bardziej złożone i szczegółowe ze względu na bogatsze zasoby możliwych do wyboru zachowań, a wyższe procesy mózgowe odbywają się nieco wolniej, bardziej heurystycznie niż procesy zachodzące na niższych piętrach (Pąchalska, Brown, 2003; Pąchalska 2008; Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2015; zob. też. Pąchalska, MacQueen 2008a, b i c). Teoria mikrogenetyczna różni się więc od podejść standardowych tym, że szczególną uwagę zwraca na: 1) proces i jego przebieg, a nie na domniemane ośrodki przetwarzania danych połączone ze sobą „kablami”, jakby mózg był komputerem; 2) twórczy charakter percepcji, która nie jest tylko biernym odbiorem bodźców, lecz procesem wytwarzania informacji; 3) objaw, rozumiany jako segment normalnego zachowania, które ujawnia się przedwcześnie, w nieodpowiednim momencie, a nie jest wyłącznie deficytem, tj. brakiem prawidłowego zachowania; 4) rozwój procesów umysłowych ewoluujących w różnych skalach czasu przy założeniu, że prawa zachowania to prawa ewolucji wyrażone na innym poziomie; 5) przetwarzanie informacji w kierunku od całości do szczegółów, a nie, jak w standardowej teorii, od „bitów” do „plików” informacji (Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2014, Wstęp).

Głęboko wierzę, że wyniki moich badań będą służyć osobom jąkającym się, pomogą osobom jąkającym nabrać przekonania, że jąkanie nie musi być trwałym elementem ich życia. *** Przytoczone na początku słowa Profesora Adama Pąchalskiego uświadamiają nam, że dla człowieka, który chce i jest dobrze przygotowany, nie ma rzeczy niemożliwych. Dotyczy to także osób jąkających się, które pragną uwolnić się od swojego zaburzenia. W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować wszystkim, którzy istotnie wspierali mnie w czasie powstawania tej książki. Szczególne słowa podziękowań kieruję do recenzentów: Pani prof. zw. dr hab. Grażyny Krasowicz-Kupis z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Pana prof. zw. dr. hab. Jana Ożdżyńskiego z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie i Pani prof. zw. dr hab. Marii Pąchalskiej – Kierownika Katedry Neuropsychologii Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, których wnikliwe uwagi i cenne wskazówki pozwoliły nadać niniejszej publikacji ostateczny kształt. Serdecznie dziękuję Panu prof. zw. dr. hab. Zbigniewowi Tarkowskiemu z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie za to, że skierował moje zaintereso-

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 14

19.01.2016 08:08

Wprowadzenie

wania naukowe ku zaburzeniom płynności mówienia, za wielogodzinne merytoryczne dyskusje nad problematyką badań podjętych na rzecz tej monografii. Panu Profesorowi Jasonowi W. Brownowi z Uniwersytetu Nowojorskiego, autorowi teorii mikrogenetycznej, pragnę podziękować za konsultacje dotyczące jej istoty. Panu Profesorowi Juri D. Kropotovowi z Rosyjskiej Akademii Nauk dziękuję za dzielenie się ze mną własnym doświadczeniem klinicznym w czasie wykładów głoszonych przez niego w prowadzonym przeze mnie ośrodku w latach 2012–2015. Pozwoliły mi one zrozumieć istotę połączeń neuronalnych w jąkaniu. Składam serdeczne podziękowania Panu prof. zw. dr. hab. Bożydarowi Kaczmarkowi z Wyższej Szkoły Zarządzania i Innowacji w Lublinie za wiele cennych uwag dotyczących procesu komunikowania się przekazanych mi w trakcie pisania tej książki. Dziękuję bardzo moim kolegom i koleżankom z licznych polskich i zagranicznych ośrodków, logopedom, językoznawcom, szczególnie Pani dr Zinie Gans oraz Pani dr n. med. Annie Rasmus. Szczególnie gorąco pragnę jeszcze raz podziękować Pani prof. zw. dr hab. Marii Pąchalskiej za przybliżenie mi istoty formowania się objawu u osób jąkających się zgodnie z teorią mikrogenetyczną oraz bezcenne uwagi w trakcie pracy nad korektą książki. Dziękuję serdecznie mojemu Mężowi, dr. n. med. spec. neurologowi Pawłowi Półroli, za ogromne wsparcie oraz neurologiczną kwalifikację pozwalającą na opracowanie czynników wykluczających z badań pacjentów ze zmianami organicznymi. Badania nie byłyby możliwe do wykonania bez udziału osób jąkających się oraz ich partnerów komunikacyjnych. Za zaangażowanie i pomoc Uczestnikom badań składam serdeczne podziękowanie.

Gorol-Polrola_Jakanie.indb 15

19.01.2016 08:08