Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Rozw贸j kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 1

25.09.2012 08:15

Książkę poświęcam pamięci profesorów Edwarda Otto i Edwarda Światopełka-Czetwertyńskiego, moich nauczycieli pracy naukowej w zakresie matematyki i hydromechaniki

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 2

25.09.2012 08:15

Czesław Grabarczyk

Rozwój kwalifikacji naukowych nauczycieli akademickich nauk technicznych

Kraków 2012

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 3

25.09.2012 08:15

Recenzent: dr hab. Beata Jachimczak

Redakcja wydawnicza: Radosław Doboszewski

Opracowanie typograﬁczne: Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki: Andrzej Augustyński

Publikacja została sﬁnansowana przez ﬁrmę Envirotech sp. z o.o. z Poznania (www.envirotech.com.pl)

ISBN 978-83-7850-047-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2012

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 4

25.09.2012 08:15

Spis treści Wprowadzenie ....................................................................................................

Rozdział 1. Uczelnie akademickie 1. Wprowadzenie .......................................................................................................... 2. Koncepcja uczelni akademickich ............................................................................... 3. Koncepcja politechnik ............................................................................................... 4. Charakterystyka kształcenia akademickiego .............................................................. 5. Charakterystyka procesu wychowania ....................................................................... 6. Granice specjalizacji w procesie kształcenia akademickiego ...................................... 7. Konieczność działalności badawczej nauczycieli akademickich ................................. 8. Wzajemne uwarunkowania pracy dydaktycznej i naukowo-badawczej ..................... 9. Model nauczyciela akademickiego ............................................................................. Bibliograﬁa ..................................................................................................................... Załącznik 1. Wielka Karta Uniwersytetów Europejskich ...............................................

13 14 15 17 21 22 23 25 28 31 34

Rozdział 2. Proinnowacyjne kształcenie inżynierów 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 2. Wyzwania współczesnej cywilizacji europejskiej ...................................................... 3. Współczesne znaczenie pojęć „technika” i „inżynier” .............................................. 4. Cechy charakterologiczne i intelektualne twórczych inżynierów ............................. 5. Charakterystyka współczesnej działalności inżynierów ............................................ 6. Społeczne uwarunkowania pracy inżynierów ........................................................... 7. Etyczne aspekty zawodu inżyniera ........................................................................... 8. Rodzaje intelektualnej działalności inżynierów ........................................................ 9. Warunki pobudzania aktywności innowacyjnej ....................................................... 10. Warunki rozwijania kwalifikacji .............................................................................. 11. Aktualizacja wiedzy jako niezbędny warunek twórczości technicznej ..................... 12. Cele i formy kształcenia ustawicznego .................................................................... 13. Cechy wynalazku ..................................................................................................... 14. Zasady wartościowania wynalazków ........................................................................ 15. Klasyfikacja inżynierów ........................................................................................... 16. Uwagi i wnioski końcowe ........................................................................................ Bibliografia ..................................................................................................................... Załącznik 1. Zasady etycznego postępowania inżynierów i techników ......................... Załącznik 2. Polskie określenie pojęcia „inżynier” sprzed 350 lat ..................................

37 38 41 45 46 47 48 49 52 54 55 57 61 63 64 68 70 74 76

Rozdział 3. Pracownicy naukowi 1. Deﬁnicja pojęcia „pracownik nauki” i jego funkcje .................................................. 2. Ewolucja pojęcia „naukowiec” .................................................................................

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 5

77 79

25.09.2012 08:15

Spis treści

3. Podział pracowników nauki ..................................................................................... 80 4. Klasyfikacja naukowców .......................................................................................... 81 5. Ochrona nauki przed skutkami działalności pseudonaukowców ............................. 83 6. Cechy osobowości kandydatów do pracy naukowej ................................................. 86 7. Kryteria oceny pracowników naukowych ................................................................. 87 8. Wychowywanie kadr naukowych ............................................................................. 89 9. Formy kształcenia i podnoszenia kwalifikacji .......................................................... 90 10. Warunki uzyskiwania kwalifikacji naukowych ......................................................... 93 11. Instytucjonalne uwarunkowania kształcenia kadr naukowych ................................. 93 12. Zagadnienia rekrutacji i selekcji pracowników nauki ............................................... 95 13. Zasady działania specjalistycznego zespołu naukowego .......................................... 96 14. Zasady programowania indywidualnego rozwoju naukowego ................................. 101 15. Dynamika rozwoju osobowości ............................................................................... 104 Bibliografia ..................................................................................................................... 105

Rozdział 4. Nauka i wiedza naukowa 1. Nauka jako proces poznawczy ................................................................................... 2. Przegląd znaczeń terminu „nauka” ............................................................................ 3. Funkcje nauki – rola i znaczenie ................................................................................ 4. Wiedza naukowa i kryteria naukowości ..................................................................... 5. Klasyﬁkacja nauk ....................................................................................................... 6. Technika, technologia i nauki techniczne ................................................................. 7. Charakterystyka rozwoju nauk technicznych ............................................................. 8. Kształcące i wychowawcze aspekty pracy badawczej ................................................. Bibliograﬁa .....................................................................................................................

109 110 112 114 117 119 122 127 129

Rozdział 5. Metody nauk technicznych 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 2. Pojęcia podstawowe ................................................................................................. 3. Rodzaje działalności naukowej ................................................................................ 4. Ogólne określenie przedmiotu badań nauk technicznych ........................................ 5. Opis faz cyklu działalności badawczo-rozwojowej ................................................... 6. Model metodologiczny rozwiązywania problemów naukowych .............................. 7. Obserwacja naukowa ............................................................................................... 8. Eksperyment naukowy ............................................................................................ 9. Pomiary naukowe .................................................................................................... 10. Hipotezy naukowe ................................................................................................... 11. Warunki uznania rozwiązania problemu naukowego .............................................. 12. Kryteria naukowości pracy badawczej ...................................................................... Bibliograﬁa .....................................................................................................................

131 132 134 136 138 143 145 147 149 151 156 157 158

Rozdział 6. Modele w naukach technicznych 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Wprowadzenie ........................................................................................................ Ogólne pojęcie modelu ............................................................................................ Modele nominalne i realne ...................................................................................... Ogólna klasyfikacja modeli naukowych ................................................................... Budowa modeli naukowych ..................................................................................... Cechy modeli naukowych ........................................................................................ Wymagania prostoty i adekwatności ....................................................................... Procedura budowania modelu fizycznego ................................................................ Budowa modeli matematycznych ............................................................................ Klasyfikacja modeli matematycznych ...................................................................... Etapy badań modelowych ........................................................................................

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 6

161 163 165 167 174 176 178 180 184 186 190

25.09.2012 08:15

Spis treści

12. Cykl badawczy modelowania matematycznego ....................................................... 13. Poznawcze i kształcące znaczenie modeli naukowych ............................................. 14. Uwagi i wnioski końcowe ........................................................................................ Bibliograﬁa .....................................................................................................................

192 197 198 198

Rozdział 7. Ewolucja koncepcji stopni i tytułów naukowych 1. Geneza stopni i tytułów naukowych .......................................................................... 2. Układy stopni i tytułów naukowych .......................................................................... 3. Ewolucja regulacji prawnych ..................................................................................... 4. Stopnie i tytuł naukowy przed ostatnią reformą ........................................................ 5. Geneza i założenia ostatniej reformy ......................................................................... 6. Postanowienia reformy z 2011 roku .......................................................................... 7. Uwagi i wnioski końcowe .......................................................................................... Bibliograﬁa .....................................................................................................................

201 205 206 211 212 215 224 227

Rozdział 8. Proces doktoryzowania 1. Ogólne założenia ..................................................................................................... 2. Ogólne cele doktoryzowania .................................................................................... 3. Społeczny charakter procesu uzyskiwania doktoratu ............................................... 4. Układy ról w procesie doktoryzowania .................................................................... 5. Kształtowanie cech osobowości pracownika naukowego ......................................... 6. Czynniki wpływające na poziom doktoratów .......................................................... 7. Studia doktoranckie ................................................................................................. 8. Zalecany rodzaj oraz zakres tematyki rozpraw doktorskich ..................................... 9. Wybór tematyki i programu rozpraw doktorskich ................................................... 10. Ogólne zalecenia opracowywania rozpraw doktorskich ........................................... 11. Promotor – jego rola i obowiązki ............................................................................. 12. Recenzje i recenzenci ............................................................................................... 13. Egzaminy doktorskie ............................................................................................... 14. Publiczna obrona rozprawy doktorskiej ................................................................... 15. Promocja doktorska ................................................................................................. 16. Publikowanie rozprawy doktorskiej oraz kwestia współautorstwa ........................... Bibliograﬁa .....................................................................................................................

229 231 234 235 236 238 240 243 245 248 249 251 253 254 256 257 258

Rozdział 9. Proces habilitowania 1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 2. Przyczyny niskiej sprawności uzyskiwania habilitacji przed reformą ....................... 3. Ogólne założenia i cele habilitowania ...................................................................... 4. Różnice między rozprawą doktorską a dysertacją habilitacyjną ............................... 5. Ogólne wymagania dotyczące dysertacji habilitacyjnych ......................................... 6. Zagadnienia określania dyscypliny naukowej habilitacji .......................................... 7. Warunki dysertacji habilitacyjnych .......................................................................... 8. Dysertacje związane z osiągnięciami technicznymi ................................................. 9. Zespołowe dysertacje doktorskie i habilitacyjne ...................................................... 10. Ogólne zalecenia opracowywania dysertacji habilitacyjnych .................................... 11. Recenzje w postępowaniu habilitacyjnym ................................................................ 12. Kolokwium habilitacyjne ......................................................................................... 13. Wykład habilitacyjny ............................................................................................... 14. Wnioski i uwagi końcowe ....................................................................................... Bibliograﬁa .....................................................................................................................

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 7

261 262 274 275 278 279 282 282 287 289 294 296 298 300 302

25.09.2012 08:15

Spis treści

Rozdział 10. Proces uzyskiwania kwalifikacji profesora 1. Wprowadzenie .......................................................................................................... 2. Profesor i jego rola w zakresie kształcenia kadr naukowych ...................................... 3. Szkoła naukowa i jej rola ........................................................................................... 4. Autorytet naukowy i jego znaczenie .......................................................................... 5. Warunki uzyskiwania tytułu profesora ...................................................................... 6. Przyczyny niskiej sprawności uzyskiwania stopni i tytułu naukowego ....................... 7. Uwagi uzupełniające .................................................................................................. Bibliograﬁa .....................................................................................................................

305 306 308 312 314 316 317 318

Rozdział 11. Zgromadzenia i dyskusje naukowe 1. Wprowadzenie .......................................................................................................... 2. Rodzaje zgromadzeń naukowych ............................................................................... 3. Przegląd celów konferencji naukowych ..................................................................... 4. Rola dyskusji w działalności naukowej ...................................................................... 5. Podstawy logiczne dyskusji ........................................................................................ 6. Zasady wygłaszania referatów .................................................................................... 7. Zasady uczestniczenia w dyskusji naukowej .............................................................. 8. Rola przewodniczącego obrad ................................................................................... Bibliograﬁa .....................................................................................................................

321 322 324 326 328 329 330 331 334

Rozdział 12. Zasady redagowania publikacji naukowych 1. Rola publikacji naukowych w procesie badawczym ................................................. 2. Klasyfikacja publikacji naukowych ........................................................................... 3. Role czasopism naukowych ..................................................................................... 4. Ogólne zasady pisarstwa naukowego ....................................................................... 5. Styl tekstów naukowych .......................................................................................... 6. Zasady budowy akapitu ........................................................................................... 7. Wprowadzenie do terminologii ............................................................................... 8. Rola i zalecany przedmiot wprowadzenia do publikacji ........................................... 9. Ogólne zasady redagowania prac teoretycznych ...................................................... 10. Rodzaje równań fizycznych ..................................................................................... 11. Symbolika wielkości fizycznych i technicznych ....................................................... 12. Redagowanie schematów blokowych algorytmów obliczeń ..................................... 13. Ogólne zasady redagowania publikacji eksperymentalnych ..................................... 14. Redagowanie wykresów ........................................................................................... 15. Wzory empiryczne ................................................................................................... 16. Zasady redagowania wniosków i uwag końcowych ................................................. 17. Zasady doboru bibliografii ....................................................................................... 18. Zasady redagowania streszczeń autorskich .............................................................. 19. Zasady redagowania tytułu publikacji ...................................................................... 20. Kwestie autorstwa publikacji ................................................................................... 21. Zagadnienia podziękowań autora ............................................................................ 22. Problematyka redagowania podręczników akademickich ........................................ Bibliografia ..................................................................................................................... Załącznik 1. Podstawowe symbole matematyczne ......................................................... Załącznik 2. Zestawienie ważniejszych symboli mechaniki płynów w zakresie przepływów jednowymiarowych ....................................................................

335 337 338 340 342 346 348 354 356 358 362 364 370 372 377 382 382 384 385 386 387 388 389 393 395

Skorowidz rzeczowy .................................................................................................... 399

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 8

25.09.2012 08:15

Wprowadzenie Książka adresowana jest przede wszystkim do doktorantów i habilitantów w zakresie nauk technicznych jako pomoc w programowaniu formacyjnej pracy samokształceniowej, której celem jest kształtowanie i rozwój osobowości dojrzałego pracownika nauki i nauczyciela akademickiego, przez stopniowe uzyskiwanie odpowiednich kwalifikacji intelektualnych, metodycznych i merytorycznych w zakresie określonej dyscypliny naukowej. W związku z tym węzłową rolę odgrywają rozdziały 8 i 9. W rozdziałach tych uzyskiwanie stopni naukowych przedstawiono jako złożony proces edukacji naukowej z ściśle określonymi celami, które muszą spełnić określone warunki. Omówiono społeczny charakter uzyskiwania doktoratu i habilitacji, z uwzględnieniem ról indywidualnych (doktorant lub habilitant, promotor lub kierownik naukowy, kierownik specjalistycznego seminarium naukowego, recenzenci) i zbiorowych (gremia przeprowadzające postępowanie doktorskie lub habilitacyjne), oraz inne czynniki wpływające na poziom i tempo uzyskiwania wymaganych kwalifikacji. Przyjęto założenie, że celem nadrzędnym procesu doktoryzowania i habilitowania nie jest przygotowanie odpowiedniej rozprawy lub uzyskanie stopnia naukowego, lecz uzyskanie kwalifikacji dojrzałego naukowca i nauczyciela akademickiego, natomiast rozprawa jest środkiem służącym do wykazania osiągnięcia tych kwalifikacji, a stopień naukowy potwierdzeniem posiadania odpowiednich kwalifikacji. Kolejnym, nadzwyczaj doniosłym etapem rozwoju intelektualnego i naukowego jest okres dalszego podnoszenia kwalifikacji, wymaganych do uzyskiwania tytułu naukowego profesora. Wśród nauczycieli akademickich kluczową rolę spełnia profesor, gdyż od jego kwalifikacji, kompetencji i postawy zależy rozwój naukowy doktorantów i habilitantów; to on powinien być nauczycielem pracy naukowej i strażnikiem utrzymywania odpowiednich standardów pracy naukowej, głównie przez kierowanie pracami specjalistycznego seminarium naukowego w zakresie określonej dyscypliny naukowej. Warunkiem prawidłowego rozwoju naukowego doktorantów i habilitantów jest możliwość uczestniczenia w pracach specjalistycznego seminarium naukowego, kierowanego przez wybitnego

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 9

25.09.2012 08:15

Wprowadzenie

NAUCZYCIELA-MISTRZA pracy naukowej. Najczęściej profesor bywa promotorem, recenzentem i opiniodawcą awansów naukowych. Dlatego okres po uzyskaniu habilitacji wymaga wnikliwie przemyślanego programu i metod dalszego podnoszenia kwalifikacji intelektualnych i naukowych, które są konieczne do spełniania nadzwyczaj odpowiedzialnej społecznej i naukowej roli profesora. Wprowadzeniem do tej problematyki jest rozdział 10. Uzyskiwanie tytułu profesora w wieku przedemerytalnym nie ma żadnego społecznego znaczenia. Przygotowanie wznowienia książki zostało poprzedzone ukazaniem się znowelizowanej Ustawy o stopniach i tytule naukowym, której geneza i założenia oraz postanowienia zostały przedstawione w rozdziale 7. Najbardziej dyskusyjne zmiany dotyczą wymagań uzyskiwania habilitacji jako rzekomej bariery uzyskiwania awansów naukowych. Przygotowaniu tej ustawy towarzyszyła dyskusja społeczna, podczas której – nie po raz pierwszy – wystąpiły silne tendencje do likwidacji wymogu uzyskiwania habilitacji do awansów naukowych, a nawet likwidacji tytułu naukowego profesora, pozostawiając tylko stanowisko profesora. Zwolennicy takich zmian wykazywali brak zrozumienia celu i sensu procesu habilitowania oraz procesu uzyskiwania kwalifikacji koniecznych do uzyskiwania tytułu naukowego. Argumentowanie zasadności tych tendencji trudnościami w uzyskiwaniu awansów naukowych w niektórych dyscyplinach nauk technicznych jest błędne, gdyż rzeczywiste przyczyny w tym zakresie powodowane są rekrutacją kandydatów bez odpowiednich uzdolnień do twórczej pracy naukowej oraz brakiem profesorów z kwalifikacjami NAUCZYCIELI i MISTRZÓW pracy naukowej. Intensyfikacja procesu stopniowego uzyskiwania odpowiednich kwalifikacji i kompetencji naukowych wymaga bowiem najwyższych i specyficznych metod edukacji akademickiej. W związku z tym należy zauważyć, że w świecie – także w Unii Europejskiej – istnieje kilka systemów stopni i tytułów naukowych oraz zasad awansowania pracowników nauki i nauczycieli akademickich. Każdy z nich cechuje się zarówno swoistymi zaletami, jak i wadami. Natomiast wszystkie mają wspólne cele nadrzędne, dotyczące stopniowego uzyskiwania odpowiednich finalnych kwalifikacji i kompetencji naukowych. W każdym systemie warunkiem osiągania zakładanych celów nadrzędnych jest konsekwentne realizowanie strategii określonego systemu i sumienne przestrzeganie odpowiednich warunków zakładanych dla kolejnych etapów edukacji naukowej. Dlatego wyrażam przekonanie, że skłonności do stałego wzniecania w Polsce debat społecznych na temat zasadności utrzymywania procesu habilitacji jako drugiego etapu stopniowego uzyskiwania kwalifikacji i kompetencji naukowych wynikają z nieporozumień. Rozdziały 4, 5 i 6 poświęcone są wybranym zagadnieniom naukoznawstwa i metodom postępowania naukowego. Przedstawiam w nich podstawowe pojęcia dotyczące nauki i wiedzy naukowej, klasyfikacji nauk i badań naukowych oraz omówiono elementy metodologiczne modelu rozwiązywania problemów naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem roli modeli w naukach technicz-

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 10

25.09.2012 08:15

Wprowadzenie

nych. W tym zakresie sformułowano podstawowe definicje i warunki, jakie muszą spełniać modele w badaniach naukowych, oraz zaprezentowano podstawowe procedury budowania modeli fizycznych i matematycznych zjawisk i procesów technologicznych oraz układów urządzeń technicznych. Problematyka ostatniego etapu badań naukowych, tzn. komunikowanie wyników badawczych gremiom specjalistów w celu uzyskania ich akceptacji, jako warunku koniecznego do uznania badanego zagadnienia naukowego za rozwiązane, przedstawiona jest w rozdziałach 11 i 12. W zakresie ustnego komunikowania wyników pracy naukowej omówiono rodzaje i cele zgromadzeń naukowych, podstawy logiczne dyskusji naukowych oraz zasady wygłaszania referatów i prowadzenia dyskusji. Następnie przedstawiono ogólne zasady redakcyjnego opracowania sprawozdań z prac badawczych przeznaczonych do publikacji, które są drugim rodzajem komunikowania. W tym zakresie przedstawiono m.in. ogólne zasady pisarstwa naukowego oraz zasady redagowania publikacji teoretycznych i eksperymentalnych, a także redagowania ilustracji. Kształcenie pracowników nauki w procesie doktoryzowania i habilitowania oraz w okresie pohabilitacyjnym musi uwzględniać rodzaj zadań, do wykonywania których są oni przygotowywani. Ponieważ najczęściej wypromowani doktorzy i doktorzy habilitowani w zakresie nauk technicznych są zatrudniani w procesie akademickiego kształcenia inżynierów, w rozdziale 1 przedstawiono podstawowe koncepcje współczesnych akademickich uczelni technicznych oraz realizowane przez nie zadania i warunki, jakie muszą spełniać. Natomiast rozdział 2 omawia ogólne założenia modelowe współczesnych inżynierów kształconych w uczelniach technicznych. Określenie cech modelowego inżyniera jest ważne, gdyż nauczyciel takich inżynierów musi nie tylko umieć inicjować i rozwijać odpowiednie cechy intelektualne, charakterologiczne oraz zawodowe, ale także sam musi się cechować takimi samymi uzdolnieniami. Dlatego kształtowanie i rozwijanie takich uzdolnień musi być objęte celami i programem kształcenia w procesie doktoryzowania i habilitowania. Z rozdziałów 1 i 2 wyłączono problematykę wyższych technicznych szkół zawodowych. Problematykę pracowników nauki oraz zespołów naukowych omówiono w rozdziale 3, w którym przedstawiono definicje podstawowych pojęć, klasyfikacje pracowników nauki, zasady ich rekrutacji i selekcji oraz oceniania. Prawidłowy rozwój kwalifikacji i kompetencji naukowych osiągany jest w zespole ambitnych pracowników nauki, kierowanym przez wybitnego nauczyciela i mistrza pracy naukowej i rozwoju kwalifikacji naukowych. W zakończeniu przedstawiono zasady funkcjonowania zespołu naukowego oraz zasady programowania indywidualnego rozwoju naukowego. Każdy rozdział uzupełniony jest bibliografią omawianej problematyki. Z jednej strony, prezentowane w książce treści w znacznej części są odzwierciedleniem istniejącego piśmiennictwa. Bibliografia dokumentuje rozwój poglądów oraz ewolucję zasad przyjętych jako obowiązujące w polskich środowiskach naukowych.

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 11

25.09.2012 08:15

Wprowadzenie

Z drugiej strony, bibliografia może być wykorzystana do samodzielnego pogłębienia wiedzy. Wyrażam przekonanie, że przedstawiona problematyka powinna być wnikliwie przemyślana i stosowana przez głównych uczestników procesu kształcenia pracowników nauki: NAUCZYCIELA-MISTRZA pracy naukowej oraz UCZNIA-ADEPTA pracy naukowej. Upowszechnienie tej problematyki może przyczynić się do podniesienia na wyższy poziom kształcenia nauczycieli akademickich oraz intensyfikacji uzyskiwania wyższych kwalifikacji i kompetencji naukowych, a tym samym uzyskiwania podstaw do awansów naukowych odpowiadającym standardom obowiązującym w Unii Europejskiej. Pierwotne teksty książki powstawały w latach siedemdziesiątych w związku z przygotowywaniem seminariów dla moich współpracowników w Instytucie Inżynierii Środowiska Politechniki Poznańskiej. Wykłady z zakresu problematyki książki wielokrotnie wygłaszałem dla uczestników studiów doktoranckich w Politechnice Poznańskiej, Akademii Rolniczej w Poznaniu i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Oddawana do rąk Czytelników książka jest zmienioną i rozszerzoną wersją książki pierwotnie wydanej przez Wydawnictwo Uczelniane SGGW w 2001 r. Wyrażam przekonanie, że problematyka książki powinna być przedmiotem wykładów na studiach doktoranckich nauk technicznych i uwzględniana w pracach seminariów studiów doktoranckich oraz międzyuczelnianych specjalistycznych seminariów w zakresie określonych dyscyplin naukowych, których uczestnikami są początkujący pracownicy nauki oraz uczeni. Składam serdeczne podziękowanie mojemu byłemu studentowi, Panu Prezesowi Zarządu Firmy „Envirotech” w Poznaniu, mgr. inż. Januszowi Tomaszkiewiczowi – za sfinansowanie kosztów wydania książki. Czesław Grabarczyk

Grabarczyk_ROZWOJ KWALIFIKACI.indb 12

25.09.2012 08:15