GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 3
26.06.2019 11:36:47
Drukarnia B-ci Drapczyńskich, Warszawa, Piusa XI Nr. 15.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 4
26.06.2019 11:36:47
1. PRZEJĘCIE OPIEKI PRZEZ PAŃSTWO I ZJEDNOCZENIE HARCERSTWA POLSKIEGO
Wiosną 1918 r. Harcerstwo w Kongresówce znalazło się w ciężkim położeniu z powodu zdecydowanie wrogiego stanowiska władz okupacyjnych niemieckich. Coraz częstsze i coraz dotkliwsze szykany utrudniały pracę drużyn, pisma harcerskie, z powodu zakazu przesyłania ich pocztą, straciły rację bytu; wobec zwłoki w zatwierdzeniu statutu przedłużał się stan nieprawnego istnienia organizacji, co dawało pretekst do nowych zwalczających Harcerstwo zarządzeń. W marcu otrzymują wreszcie władze harcerskie wiadomość oficjalną, że statut nie będzie zatwierdzony i polecenie rozwiązania drużyn. Wtedy objęło opiekę nad Harcerstwem Ministerstwo W. R. i O. P., stając na stanowisku obrony organizacji złożonej w olbrzymim procencie z młodzieży szkolnej. Zdecydowanej postawie ówczesnego ministra Antoniego Ponikowskiego, opierającego swe żądania na wydanym przez Niemców akcie 5 listopada, musiały ulec władze niemieckie. Ministerstwo powołało do życia Naczelny Inspektorat Harcerski, jako kierownictwo Związku Harcerstwa Polskiego, w osobach Tadeusza Strumiłły, Marii Wocalewskiej i Tadeusza Młodkowskiego. Ponadto utworzono komisję dla spraw Harcerstwa,
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 5
—5—
26.06.2019 11:36:47
na której czele stanął szef szkolnictwa średniego, Tadeusz Łopuszański. Inspektorat Naczelny, przejąwszy władzę kierowniczą z rąk dotychczasowej Naczelnej Komendy Związku, od maja 1918 przystąpił do zapoznawania się z istniejącym stanem pracy i do nowego zorganizowania terenu drogą objazdów. Stwierdzono istnienie 220 drużyn szkolnych męskich, liczących 11 tysięcy chłopców i 125 drużyn szkolnych żeńskich, obejmujących 5000 dziewcząt. Ponadto było 220 drużyn nieszkolnych i około 130 drużyn młodzieży rzemieślniczej, handlowej, wiejskiej i mieszanej. Drużyny te, jako nie podlegające Ministerstwu Oświaty, nie były uznane przez Niemców za legalne i ulegały dalszym prześladowaniom, aż do formalnego objęcia ich przez Inspektorat na równi z drużynami szkolnymi, bez względu na stanowisko okupantów. Praca organizatorska polegała na tworzeniu męskich i żeńskich inspektoratów okręgowych pozostających w ścisłym kontakcie z Naczelnym Inspektoratem Harcerskim. Niezwłocznie też przystąpiono do akcji kształcenia starszyzny, organizując w Staszowie dwa kursy instruktorskie męski i żeński, każdy obliczony na 100 uczestników lub uczestniczek. Zgłoszenia na kursy wpływały licznie, zarówno od młodzieży, jak i ze strony wychowawców, interesujących się Harcerstwem. 1)
1 ) Posiedzenie Związkowego Naczelnictwa Skautowego w Krakowie w dniach 29 i 30 czerwca 1918 r. Sprawozdanie Strumiłły — artykuł sprawozdawczy w „Przewodniku gimn. „Sokół“ Nr. 10 z października 1918.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 6
—6—
26.06.2019 11:36:47
Materialna pomoc Ministerstwa wyraziła się w przyznaniu subwencyj na wydawnictwo „Harcerza“, na przekład podręcznika Baden Powella i na cztery stypendia dla harcerzy-akademików. 14 października 1918 r. Inspektorat wydał do wszystkich oddziałów rozkaz dzienny, „witający zjednoczoną Polskę“.1) Tak Związek Harcerstwa Polskiego został objęty opieką Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednego z najwcześniej powołanych do życia organów państwowych wyzwolonej Polski.
* * *
W dniach 29 i 30 czerwca 1918 odbyły się w Krakowie: Zjazd pracowników skautowych, zwołany przez Związkowe Naczelnictwo Skautowe i posiedzenie Związkowego Naczelnictwa Skautowego, pod przewodnictwem ówczesnego Naczelnego Komendanta, Dr Kazimierza Panka. „W naradach uczestniczyli po raz pierwszy reprezentanci Skautingu polskiego ze wszystkich ziem polskich, oczywiście wówczas jako goście incognito… Narady krakowskie uważać musimy za pierwszy krok w kierunku zjednoczenia całego skautingu polskiego. Stanowiły one nawiązanie między dzielnicami ponownych stosunków po długiej przerwie wojennej“.
1) „Skauting polski“. Przewodnik gimn. „Sokół“, Nr. 4 z kwietnia 1919 r. Autor artykułu — Adam Ciołkosz, wymieniony w N-rze 12 z grudnia 1919 r.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 7
—7—
26.06.2019 11:36:47
Ze słów tych drukowanych w „Przewodniku Gimnazjalnym „Sokół“ 1), przebija zarówno zrozumienie istotnej potrzeby zjednoczenia całego polskiego skautingu jak i gotowość kierowania tą akcją w poczuciu przedwojennych tradycyj i zasług Sokolej Naczelnej Komendy Skautowej, będącej ponadkordonowym zwierzchnictwem skautowym Polski. W wyniku obrad krakowskich powołano do życia Biuro Skautowe jako stały Wydział Zjazdu Pracowników Skautowych i powierzono mu następujące zadania: „1. Gromadzić materiały ewidencyjne o ruchu skautowym na ziemiach Polski i na wychodźtwie. 2. Udzielać informacyj o stanie organizacyj skautowych poszczególnym środowiskom skautowym. 3. Ułatwiać kontakt między organizacją skautową polską trzech zaborów i wychodźtwa. 4. Współdziałać z poszczególnymi środowiskami skautowymi w przygotowaniu materiałów obrad Zjazdów Polskich Pracowników Skautowych“. Ten stan rzeczy miał trwać „do czasu kiedy będzie uregulowany stosunek prawny na ziemiach polskich i gdy jedność organizacji skautowej będzie mogła się uzewnętrznić w ramach własnego państwa“. Głównym dziełem Biura, jako „Międzyorganizacyjnej Komisji Porozumiewawczej“, było zwołanie do Lublina na dni 1 i 2 listopada 1918 r. Międzydzielnicowej Komisji Porozumiewawczej, na której miano dokonać aktu zjednoczenia wszystkich organizacyj. 1)
Nr 4 z kwietnia 1919 „Skauting polski“.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 8
—8—
26.06.2019 11:36:47
Przebieg Zjazdu Delegatów Związku Harcerstwa Polskiego z terenu Kongresówki, odbywającego się jednocześnie — podajemy według sprawozdania drukowanego w Przewodniku Gimnastycznym „Sokół“.1) Zjazd ten bowiem ze względu na uchwały, które miały zapaść w Komisji, skupił ludzi z całej Polski i na teren całej harcerskiej Polski poniósł wieść o zjednoczeniu. „W Zjeździe, który rozpoczął się 1.XI nabożeństwem w kościele SS. Bernardynek, wzięło udział 113 członków z wszystkich stron Polski, oraz 69 gości, obradom przewodniczył P. Plewiński z Lublina, do prezydium powołano druhów: ks. Jana Mauersbergera z Warszawy, M. Wocalewską z Łodzi, Bronisława Piątkiewicza z Krakowa, M. Csesznakównę ze Lwowa, J. Wareckiego z Poznania i J. Grabowskiego z Kijowa. Zebrani entuzjastycznymi oklaskami witali przedstawicieli wszystkich dzielnic. Komendantem Zjazdu obrano W. Olędzkiego z Lublina. Po powitaniach i pozdrowieniach Zjazdu od reprezentantów organizacyj, obrady odroczono do wieczora, a uczestnicy udali się na zwiedzanie miasta, zwłaszcza katedry i zamku. Po południu o godz. 4,30 zebrano się na wieczornicę. Śpiewy, gry i deklamacje przeciągnęły się aż do godz. 6-ej. Następnie X. Mauersberger wygłosił referat o „typie harcerza“. Referat wywołał długą i ożywioną dyskusję, przerwaną odczytaniem uchwały, jednocześnie obradującej międzyorganizacyjnej komisji porozumiewawczej przez T. Strumiłłę, iż 1) Nr 4 z kwietnia i Nr 5 z maja 1919 r. „Skauting polski“ — niepodpisane. Toż pismo w Nr 12 z grudnia 1919 podaje w sprostowaniu danych cyfrowych, że autorem artykułu był Adam Ciołkosz.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 9
—9—
26.06.2019 11:36:47
wszystkie polskie organizacje harcerskie złączyły się w jeden „Związek Harcerstwa Polskiego“ z Naczelną Radą Harcerską na czele. Rezolucja ta takie miała brzmienie: I. Polskie organizacje harcerskie byłego zaboru pruskiego, Małopolski, Rusi i Rosji, Królestwa Kongresowego i Litwy, łączą się w jeden samoistny niezależny od żadnej innej organizacji czy instytucji, Związek Harcerstwa Polskiego. II. W celu przeprowadzenia tego połączenia, Komisja tworzy Naczelną Radę Harcerską, złożoną z 13 osób, z których 5 reprezentujących różne dzielnice, wybiera Komisja, a 8 delegują poszczególne organizacje — po 2 osoby każda. III. Zadaniem N.R.H. jest: a) jak najrychlejsze zwołanie wszechpolskiego harcerskiego zjazdu ustawodawczego, przed którym jest N.R.H. odpowiedzialna; b) wypracowanie i przedłożenie na tym zjeździe projektu ostatecznego organizacji Z.H.P.; c) uzgodnienie pracy harcerskiej we wszystkich dzielnicach przez: 1) utrzymywanie łączności między władzami dzielnicowymi, 2) usuwanie różnic pomiędzy dzielnicami. 3) ujednostajnienie zasadniczych regulaminów, dotyczących prawa, przyrzeczenia, egzaminów, stopni, wymagań od instruktorów, terminologii i form zewnętrznych. 4) ustalenie podstaw ideologii i metod pracy harcerskiej. IV. Upoważnia się N.R.H. do prowadzenia układów z instytucjami państwowymi i społecznymi, przygotowujących stworzenie organizacyjne niezależnego Z.H.P. V. Do czasu zwołania wszechpolskiego zjazdu harcerskiego ustawodawczego, władze dzielnicowe działają jak dotychczas poddając się jednak uchwałom N.R.H. w zakresie wymienionych wyżej kompetencyj.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 10
— 10 —
26.06.2019 11:36:47
Po odczytaniu rezolucji wybuchł na sali ogromny entuzjazm. Obrady w dniu następnym miały charakter sprawozdawczy. Zarządzono wreszcie wybory do Inspektoratu Naczelnego. Po zakończeniu obrad Prezydium Zjazdu złożyło u stóp pomnika Unii Lubelskiej wieniec z napisem: „Zjednoczone Harcerstwo — Zjednoczonej Polsce“. Na ostatnim posiedzeniu wygłosił T. Strumiłło referat „O pogłębieniu pracy harcerskiej“. Nie było już czasu na wygłoszenie zapowiedzianych dwóch jeszcze referatów: „O związku starszych harcerzy“ i „O pracy w drużynach żeńskich“. Podano do wiadomości wynik wyborów do Inspektoratu Naczelnego i Rotą zakończono Zjazd“. W Zjeździe Lubelskim Sokole Naczelnictwo Skautowe ze Lwowa udziału oficjalnego nie brało. Pertraktacje w sprawie połączenia Skautingu b. zaboru austriackiego ze związkiem Harcerstwa Polskiego trwały do stycznia roku 1920. Zjednoczenie całego skautingu polskiego dokonane zostało formalnie na I Walnym Zjeździe Z. H. P. w Warszawie który to Zjazd, ze względu na działania wojenne, mógł się odbyć dopiero w dniach 30.XII.1920 — 2.I.1921. Tu „nastąpiło odczytanie deklaracji dawnych dzielnicowych organizacji harcerskich, że uważają swoją odrębność za skończoną, całkowicie się podporządkowując jednolitemu Związkowi Harcerstwa Polskiego i jego władzom. 1)
1) Pierwszy Walny Zjazd Z.H.P. Sprawozdanie oficjalne w Dziale Urzędowym Harcmistrza, nr 4—12, r. 1920.
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 11
— 11 —
26.06.2019 11:36:48
W serii „Przywrócić Pamięć” ukazały się:
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 142
26.06.2019 11:36:51
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 143
26.06.2019 11:36:51
Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019 Reprint wydania z 1938 roku Projekt, redakcja i realizacja serii: hm. Wojciech Śliwerski Współpraca wydawnicza: hm. Marian Miszczuk Redakcja wydawnicza: Danuta Porębska Redakcja techniczna: Anna Bugaj-Janczarska Projekt graficzny okładek serii: Ewa Beniak-Haremska Na okładce: Harcerki Wileńskie w: Służba ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, komitet red.: A. Piłsudska przew., W. Pełczyńska, H. Pohoska, J. Barthel de Weydenthal, D. Wyszyńska, red. M. Rychterówna, Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1929, s. 289 ISBN 978-83-7850-615-7 ISBN 978-83-8095-694-0
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl
GRODECKA_PierwszeCwiercwieczeK.indb 144
26.06.2019 11:36:51