Ćwiczenia i zabawy z głoskami sz–s, ż–z, cz–c, dż–dz by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Ćwiczenia i zabawy z głoskami sz–s, ż–z, cz–c, dż–dz

Jolanta Ho-Janecka

Ćwiczenia i zabawy z głoskami sz–s, ż–z, cz–c, dż–dz Dla przedszkolaka i ucznia

Kraków 2013

Recenzent: dr hab. Grażyna Gunia, prof. UP

Redakcja wydawnicza: Zespół

Opracowanie typograﬁczne: Anna Bugaj-Janczarska

Rysunki: Agata Fuks Irena Czusz

Projekt okładki i dyplomów: Jacek Ho-Janecki

Rysunki na okładce: Grażyna Lomosik-Gemza

ISBN 978-83-7850-300-2

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2013

Z wyrazami uznania dla nauczycieli przedszkoli, którzy przez różnorodne formy pracy z dziećmi wspierają wszystkich uczestniczących w ich wychowaniu i kształceniu

Spis treści Od autorki ............................................................................................................................ 9 Ćwiczenia wspomagające prawidłową wymowę głosek sz, ż, cz, dż ............. 11 Ćwiczenia wspomagające prawidłową wymowę głosek s, z, c, dz ................. 12

sz–s Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie Ćwiczenie

1 ....................................................................................................................... 13 2 ....................................................................................................................... 14 3 ....................................................................................................................... 15 4 ....................................................................................................................... 16 5 ....................................................................................................................... 17 6 ....................................................................................................................... 18 7 ....................................................................................................................... 20 8 ....................................................................................................................... 21 9 ....................................................................................................................... 22

ż–z Ćwiczenie 10 ....................................................................................................................... 23 Ćwiczenie 11 ....................................................................................................................... 24 Ćwiczenie 12 ....................................................................................................................... 25 Ćwiczenie 13 ....................................................................................................................... 26 Ćwiczenie 14 ....................................................................................................................... 27 Ćwiczenie 15 ....................................................................................................................... 28 Ćwiczenie 16 ....................................................................................................................... 29 Ćwiczenie 17 ....................................................................................................................... 30 7

cz–c Ćwiczenie 18 ...................................................................................................................... 31 Ćwiczenie 19 ....................................................................................................................... 32 Ćwiczenie 20 ....................................................................................................................... 33 Ćwiczenie 21 ....................................................................................................................... 34 Ćwiczenie 22 ....................................................................................................................... 35 Ćwiczenie 23 ....................................................................................................................... 36 Ćwiczenie 24 ....................................................................................................................... 37 Ćwiczenie 25 ....................................................................................................................... 38 Ćwiczenie 26 ....................................................................................................................... 39

dż–dz Ćwiczenie 27 ....................................................................................................................... 40 Ćwiczenie 28 ....................................................................................................................... 41 Ćwiczenie 29 ....................................................................................................................... 42 Ćwiczenie 30 ....................................................................................................................... 43 Ćwiczenie 31 ....................................................................................................................... 44 Ćwiczenie 32 ....................................................................................................................... 45

sz–s, ż–z, cz–c, dż–dz Ćwiczenie 33 ....................................................................................................................... 46 Ćwiczenie 34 ....................................................................................................................... 47 Ćwiczenie 35 ....................................................................................................................... 48 Literatura .............................................................................................................................. 49

Od autorki Ćwiczenia i zabawy z głoskami sz–s, ż–z, cz–c, dż–dz powstały na podstawie moich wieloletnich doświadczeń zawodowych w pracy z dziećmi. Jest to zeszyt ćwiczeń, które pod kierunkiem nauczyciela, rodzica i logopedy można wykorzystać w pracy z przedszkolakami i uczniami do utrwalania przez nich poprawnej wymowy głosek dentalizowanych. Opracowane zestawy wyrazowo-zdaniowe ze względu na występujące w nich opozycje głoskowe sz–s, ż–z, cz–c, dż–dz nie należą do łatwych pod względem wymowy. Aby prawidłowo artykułować te głoski, dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy (kinestezja), czyli wypracować zręczne i celowe ruchy języka i warg. Dlatego też każde ćwiczenie poprzedzone jest schematyczną wizualizacją realizacji głosek różnicujących, co ułatwi dzieciom zapamiętanie układu narządów mowy do danej głoski. W okresie przedszkolnym dziecko intensywnie rozwija swoje możliwości językowe dzięki regularnie prowadzonym przez nauczycieli ćwiczeniom i zabawom oddechowo-relaksacyjnym, grafopercepcyjnym, logorytmicznym. Usprawnia ono przy tym percepcję słuchową i wzrokową, co pozytywnie wpływa na jego wszechstronny rozwój i jest podstawą precyzyjnej komunikacji. Proponowane ćwiczenia są zatem przemyślane tak, aby to, co jest integralną częścią ćwiczeń logopedycznych, czyli usprawniane artykulacji, nie stanowiło ich jedynej wartości. To przez ćwiczenia małej motoryki, słuchu fonematycznego, pamięci, oddechu, przez ćwiczenia aktywizujące analizator słuchowy i wzrokowy dziecko nabywa sprawności artykulacyjnych. Zgodnie z naturalnymi okresami kształtowania się mowy głoski sz, ż, cz, dż powinny się pojawić do piątego roku życia dziecka. Sześciolatek idący do szkoły powinien budować swobodne wypowiedzi, prawidłowe pod względem gramatycznym, i poprawnie artykułować wszystkie głoski. Bardzo często jednak u dzieci w tym wieku występują zaburzenia mowy, które utrwalają się, jeśli nie są korygowane, i w okresie szkolnym utrudniają im osiąganie sukcesów. Dlatego tak ważne jest, aby wcześnie rozpocząć świadome usprawnianie mowy oraz niwelowanie wszelkich jej zaburzeń. Jeżeli mowa dziecka budzi wątpliwości, rodzice powinni się udać do specjalisty. Osobą diagnozującą dziecko, a następnie kierującą jego ćwiczeniami, udzielającą wskazówek do pracy z nim, sprawdzającą jego postępy jest zawsze logopeda. Rodzice powinni być jego partnerami, pomagającymi dziecku utrwalić nabyte przez nie w gabinecie logopedycz-

nym umiejętności. Tylko systematycznie prowadzona terapia logopedyczna i codzienne wykonywanie ćwiczeń prowadzą do sukcesów na tym polu. Mam nadzieję, że aktywizujące ćwiczenia zachęcą dzieci do pracy nad poprawną mową, a wprowadzone w nich urozmaicenia i zabawy, w myśl zasady „uczymy, bawiąc”, ułatwią im to zadanie. Za opanowanie trudnej sztuki poprawnego mówienia proponuję nagrodzić dziecko odpowiednim medalem (złotym, srebrnym lub brązowym, zob. dyplomy na s. 50–52) i wręczyć mu go po każdym ćwiczeniu bądź po kilku, np. za opanowanie zestawu ćwiczeń na różnicowanie szeregu sz–s lub po wykonaniu wszystkich zadań, na zakończenie terapii. Tę decyzję pozostawiam rodzicom, nauczycielom i terapeutom. Krótki komentarz znajdujący się pod każdym medalem proszę potraktować jako ocenę opisową, która pozwoli eksponować i nagradzać poprawne wykonanie przez dziecko ćwiczeń, analizować z nim nieprawidłowo wykonane zadania, wspólnie z uczniem poszukiwać poprawnych form wypowiedzi oraz zachęcać go do samokontroli. Jolanta Ho-Janecka

Na dołączonej do zeszytu płycie CD zamieszczone są materiały przeznaczone w ćwiczeniach do wycięcia (część w kolorze) i kolorowe dyplomy.

Ćwiczenia wspomagające prawidłową wymowę głosek sz, ż, cz, dż Aby poprawnie wymawiać głoski sz, ż, cz, dż, należy: 1. Unieść język do góry za górne zęby. 2. Zbliżyć dolne zęby do górnych. 3. Ułożyć wargi w kółko. (wargi)

(język)

Ćwiczenia przygotowujące język do wymawiania głosek sz, ż, cz, dż: 1. 2. 3. 4. 5.

Dokładne, wolne oblizywanie językiem górnej wargi w prawo i lewo, kilka razy. Przeliczanie językiem górnych zębów w prawo i lewo, kilka razy. „Zaglądanie” językiem do gardła przy szeroko otwartych ustach. Kląskanie językiem naśladujące konika. Zdejmowanie językiem przyklejonego do podniebienia wafelka.

Ćwiczenia przygotowujące wargi do wymawiania głosek sz, ż, cz, dż: 1. 2. 3. 4.

Układanie warg w kółko, tak jak do wymowy o, u. Wysyłanie całusów (wargi w kółko). Nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami. Wydawanie różnych odgłosów: • hau, hau, • mu, mu, • ku, ku, • bum, bum, • tup, tup, • buch, buch. 5. Trzymanie zaokrąglonymi wargami słomki.

Ćwiczenia wspomagające prawidłową wymowę głosek s, z, c, dz Aby poprawnie wymawiać głoski s, z, c, dz, należy: 1. Ustawić język za złączonymi zębami (s, z za dolnymi, c, dz za górnymi). Nie wolno wsuwać go między zęby! 2. Rozciągnąć wargi w szeroki uśmiech.

(wargi)

(język)

Ćwiczenia przygotowujące język do wymawiania głosek s, z, c, dz: 1. 2. 3. 4. 5.

Dokładne, wolne oblizywanie językiem dolnej wargi w prawo i lewo, kilka razy. Przeliczanie językiem dolnych zębów w prawo i lewo, kilka razy. Dmuchanie na wiatraczek, piórko, kawałki papieru, pianę w wodzie. Próby gwizdania. Wypychanie językiem najpierw prawego policzka, a potem lewego.

Ćwiczenia przygotowujące wargi do wymawiania głosek s, z, c, dz: 1. Rozciąganie warg w promienny uśmiech. 2. Wymawianie głosek i, e. 3. Wydawanie różnych odgłosów: • be, be, • me, me, • kle, kle, • he, he. 4. Przygryzanie górnymi zębami dolnej wargi, a potem zasłanianie jej górną wargą.