Edukacja w świecie kultury popularnej

Edukacja w świecie kultury popularnej

Witold Jakubowski

Edukacja w świecie kultury popularnej

Kraków 

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 

Recenzent: prof. dr hab. Tomasz Szkudlarek

Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz

Korekta: Ewelina Wrona

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN ----

Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 

Spis treści Wstęp ..............................................................................................................................



Część  Wokół debaty nad kulturą popularną i edukacją Rozdział I Kilka refleksji o kulturze „wysokiej” i „niskiej” ......................................................  Rozdział II Kultura popularna jako nowy obszar edukacji kulturalnej ................................  Rozdział III Kultura popularna jako przestrzeń uczenia się .....................................................  Rozdział IV Kultura popularna jako obszar badań pedagogicznych ......................................  Część  Edukacyjne aspekty wybranych fenomenów kultury popularnej Rozdział V Film w wychowaniu – wychowanie filmowe, czyli o edukacyjnych aspektach X Muzy ................................................................  Rozdział VI Telewizyjne „wzory kultury”, czyli edukacyjny wymiar serialu ........................  Rozdział VII O międzypokoleniowym dialogu, czyli edukacyjne aspekty muzyki popularnej ........................................................ 



Spis treści

Zakończenie ...................................................................................................................  Bibliografia .....................................................................................................................  Summary ........................................................................................................................ 

Wstęp W toczących się dyskusjach akademickich nad zjawiskami zachodzącymi w kulturze współczesnej często dominuje atmosfera niepokoju. Zwraca się uwagę na banalizację tych treści kulturowych, które były dotychczas otaczane szczególnym szacunkiem; niektóre fenomeny kultury współczesnej (reklama) są oskarżane o deprecjację symboli kulturowych. Ów niepokój jest przenoszony na naszą codzienność, w której prawie nic nie jest „jak dawniej”. Prowadzi to czasami do dość uproszczonego obrazu rzeczywistości, w którym z jednej strony jest widoczny świat tradycyjnych wartości, utożsamiany z kulturą „przeszłości”, z drugiej zaś – świat komercyjnej, hedonistycznej kultury masowej reprezentującej „teraźniejszość”. Moim zdaniem rzeczywistość jest bardziej złożona. Ciągle trafne są refleksje Ruth Benedict, że nasza cywilizacja ma do czynienia i z wzorami kulturowymi, które giną na naszych oczach, i z nowymi, które dopiero ukazują się na horyzoncie. Jak czytamy u tej autorki: Musimy być przygotowani na zmiany pojęcia normalności nawet, gdyby to miało tyczyć pojęcia moralności, w której nas wychowywano.

Przemiany w życiu codziennym współczesnych społeczeństw odzwierciedlają erozję tradycyjnych stylów życia. Można zauważyć, że inna jest także rola tradycji w konstruowaniu tożsamości człowieka. Takie „azymuty”, jak: religia („katolik”, „protestant”), klasa społeczna („inteligent”, „robotnik”), grupa etniczna czy narodowa („Polak”, „Ślązak”) nie odgrywają już takiej roli co kiedyś, co nie oznacza, że przestały istnieć. Waldemar Kuligowski zwraca uwagę, że budowanie tożsamości ma obecnie charakter symboliczny, wyraża się w swobodnym doborze znaków kulturowych, które podsuwa kultura popularna.

To ona kreśli mapy i strefy wpływów: nie czyni tego wszakże w planie geograficznym, ale w przestrzeni symbolicznej, mentalnej.

 R. Benedict, Wzory kultury, tłum. J. Prokopiuk, PWN, Warszawa , s. .  W. Kuligowski, Popkultura jako źródło tożsamości, „Kultura Popularna” , nr , s. .



Wstęp

Także zdaniem Zbyszka Melosika tworzenie współczesnej tożsamości odbywa się w coraz większym stopniu przez wizualne (re)prezentacje tej tożsamości w tekstach kultury popularnej i między innymi z tego powodu warto jej poświęcać więcej uwagi, odchodząc od wartościujących ocen i moralizowania.

Wspomniany autor uważa, że młodzi ludzie traktują najczęściej formalną edukację jako zło konieczne, nie jest ona dla nich ani atrakcyjną formą odnajdywania „znaczeń” i „sensów”, ani podstawą podejmowania określonych form praktyki społecznej.

Z kolei kultura popularna i jej bohaterowie stanowią dla młodego pokolenia źródło sensu codziennego życia i wspólnoty. Problem oceny tego zjawiska jest „oderwany od tematu”. Nie ma sensu zastanawianie się, czy jest ono „dobre”, czy „złe”. Takie ujęcie pozwala uniknąć destruktywnego zderzenia arbitralnych systemów pojęć i wartości „wszystko-wiedzących” pedagogów z wyobraźnią młodzieży, czerpiącą swoje źródło głównie w kulturze popularnej. Pedagogika powinna więc zaakceptować tę kulturę jako płaszczyznę swojego znaczącego działania. Jej ignorowanie jest równoznaczne z ignorowaniem młodzieży przez pedagogikę i przynosi nieuchronnie ignorowanie pedagogiki przez młodzież.

Nie można więc przyjmować „apokaliptycznej” diagnozy współczesności, której przykładem jest wypowiedź Mieczysława Gałasia: W ostatnich latach wskutek rozwoju elektronicznych mediów różne wymiary życia kształtuje skomercjalizowana kultura masowa, która dzięki swojej uwodzicielskiej mocy niesie ryzyko zubożenia kultury i rozwoju człowieka. Ceniąc szybkość i efektywność nie sprzyja subtelnym i pogłębionym rozważaniom aksjologicznym. Miejsce wielowymiarowych dramatów człowieka zajmuje w niej postmodernistyczna poetyka disco polo, prosty opis w języku reklamy i komiksu, a mitycznym bohaterem jest Rambo zdolny do chłodnego znoszenia tortur.

Coraz częściej bohaterem polskich tęsknot staje się gangster, „twardziel”, biznesmen wyprowadzający w pole konkurentów zręcznymi oszustwami, zaś wzorami osobowymi zachowań rodzinnych i erotycznych są bohaterki seriali idące za szlachetnymi porywami serca z łóżka do łóżka. W imię realizmu, demitologizacji i nowoczesności, umysłami przeważającej części Polaków zaczęły rządzić mity rogu obfitości, wysp szczęśliwych, supermena i wiecznej młodości. Zjawiska te wzbudzają niepokój j skłaniają nas do stawiania pytań o sens samej kultury, jej istnienia i rozwoju.

 Z. Melosik, Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne, Edytor, Poznań – Toruń , s. .  Z. Melosik, Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Edytor, Toruń – Poznań , s. .  M. Gałaś, Edukacja kulturalna jako wyzwanie współczesności, „Edukacja” , nr , s. .

Wstęp

Te pełne emocji słowa ilustrują jednak nie tylko dramatyczną wizję teraźniejszości, lecz są także przykładem stanowiska wobec zjawisk występujących w kulturze współczesnej, które wyklucza optymistyczną refleksję nad nimi.

Obrazują one również dwuwymiarowy, czarno-biały obraz świata.

Warto zaznaczyć, że kultura popularna podświadomie jest traktowana jako ta, z której „się wyrasta” bądź powinno się wyrosnąć. Osoby dorosłe, które otwarcie przyznają się do słabości obcowania z obszarem kultury popularnej, są uważane tym samym za niepoważne. Tymczasem nie jest ona wyłącznie kulturą młodzieży, choć zazwyczaj właśnie z tą kategorią społeczną jest utożsamiana.

Kultura popularna, nie zważając na wiek zanurzonych w niej ludzi, współkształtuje świat naszego codziennego życia, komentuje nasze doświadczenia, dotyka prawie wszystkich aspektów rzeczywistości społecznej. Sądzę, że obecnie zwłaszcza pedagodzy powinni się baczniej przyglądać temu obszarowi kultury współczesnej, skazanemu dotąd przez nich na „pedagogiczną banicję”. Zauważa to Anna Zeidler-Janiszewska, pisząc: Uznanie kultury popularnej za pełnoprawny, niezwykle dziś ważny obszar zabiegów pedagogicznych wymaga istotnych przemian w systemie wartości i kompetencji pedagogów zorientowanych dotąd głównie na reprodukowanie kulturowego kanonu. Wymaga też umiejętności analitycznych, wrażliwości połączonej z gotowością włączania tego, co odmienne, a często traktowane jako marginalne czy gorsze, w obręb aktywności edukacyjnej, a z drugiej strony – krytycznego dystansu wyzwalającego talenty demaskatorskie.

Kultura popularna jest fragmentem kulturowej rzeczywistości i zasługuje tym samym na krytyczną refleksję z pedagogicznej perspektywy pozbawionej uprzedzeń. Narzuca to niejako konieczność przyjęcia interdyscyplinarnego podejścia. Książka ta jest właśnie próbą zmierzenia się z tym zadaniem. Zbudowana jest z dwóch zasadniczych części. W pierwszej, na którą składają się cztery rozdziały, przedstawiam teoretyczne i metodologiczne tło moich rozważań.

Rozdział pierwszy jest syntetycznym omówieniem dyskursu wokół kultury „wysokiej” i „niskiej” oraz próbą określenia kultury popularnej. W rozdziale drugim charakteryzuję kulturę popularną jako nowy, ważny obszar edukacji kulturalnej.

W rozdziale trzecim, podejmując problem kompetencji współczesnego uczestnika kultury, zastanawiam się jednocześnie nad możliwymi związkami edukacji z kulturą popularną. Rozdział czwarty ujmuje metodologiczny aspekt pedagogicznej eksploracji kultury popularnej.

Druga część, składająca się z trzech rozdziałów, jest próbą wskazania możliwości pedagogicznego wykorzystania kultury popularnej; skupiam się tutaj na

 A. Zeidler-Janiszewska, Szanse pedagogiki w ponowoczesnym świecie [w:] Z. Melosik, Postmodernistyczne kontrowersje..., op. cit., s. .





Wstęp

trzech obszarach: filmu, telewizji (zwłaszcza serialu telewizyjnego) i muzyki popularnej. Zdaję sobie sprawę, że zostały pominięte inne fenomeny kultury popularnej, które są również ważne dla analizowanego tu zagadnienia, jak literatura i prasa popularna oraz zjawiska powstałe wraz z rozwojem Internetu, jednak były one już omawiane w innych opracowaniach.

Mam nadzieję, że niniejsza książka stanie się głosem w dyskusji nad związkami kultury popularnej z edukacją. Jestem przekonany, że krytyczna analiza fenomenów kultury popularnej może być pomocna w przełamywaniu „fundamentalizmu kulturowego”, dzielącego rzeczywistość kulturową na „dobrą” i „złą”.

 Zob. S. Bednarek, Codzienność złapana na gorącym uczynku, czyli o blogowaniu, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , nr specjalny; I. Kowalczyk, E. Zierkiewicz, Czytanie kobiety z prasy kobiecej. Dyskursy w pismach nowoczesnych [w:] Edukacyjne konteksty kultury popularnej, red. W. Jakubowski, E. Zierkiewicz, Impuls, Kraków ; E. Zierkiewicz, Zagadka rozwiązana! Przygody detektywki Nancy Drew jako przykład powieści i gier komputerowych dla dziewczynek [w:] Media – kultura popularna – edukacja, red. W. Jakubowski, Impuls, Kraków .