Leksykon polskich muzyków pedagogów

leksykon polskich muzyk贸w pedagog贸w

Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków

leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870

Pod redakcją

Katarzyny Janczewskiej-Sołomko

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Redaktor naczelny Katarzyna Janczewska-Sołomko Komitet Redakcyjny dr Katarzyna Janczewska-Sołomko, doc. dr Wojciech Jankowski, prof. dr hab. Maria Manturzewska, dr Kacper Miklaszewski, dr Andrzej Pytlak, prof. Franciszek Wesołowski (przewodniczący) Współpraca redakcyjna Ewa Ostaszewska Projekt okładki Ewa Beniak-Haremska Skład komputerowy Artur Falkowski Materiały do biogramów przygotowali: Alina Baranowska-Liese, Danuta Wysok-Janczuk, Wojciech Jankowski, Katarzyna Janczewska-Sołomko, Alina Janiszewska , Elżbieta Dorota Kakiet, Krystyna Kochanowska, Krzysztof Majewski, Kacper Miklaszewski, Tamara Monko-Ejgenberg, Mariola Nałęcz, Ewa Ostaszewska, Włodzimierz Pigła, Bożenna Rożniatowska, Monika Skazińska , Ewa Skowrońska-Lebecka, Maria Sołtys-Pigła, Krzysztof Sperski, Stefan Strahl, Bogdan Szumski, Zofia Wawrzyńska, Franciszek Wesołowski , Tomira Witulska-Konar, Maria Wróblewska, Maria Zowczak-Nowosielska oraz pracownicy SM w Oleśnicy.

Przy doborze haseł korzystano z bezinteresownych konsultacji następujących specjalistów: Alina Baranowska-Liese – harfa, prof. Joachim Grubich – organy, prof. Alina Gruszka – gitara, doc. dr Wojciech Jankowski – przedmioty pedagogiczne, prof. Juliusz Pietrachowicz – instrumenty dęte blaszane, prof. Włodzimierz Lech Puchnowski – akordeon, prof. Eugeniusz Sąsiadek – śpiew, prof. Józef Serafin – organy, prof. Monika Skazińska – rytmika, prof. Regina Smendzianka – fortepian, prof. Krzysztof Sperski – wiolonczela, prof. Elżbieta Szwarc-Dastych – instrumenty dęte drewniane, prof. Franciszek Wesołowski – przedmioty teoretyczno-muzyczne, prof. Tadeusz Wroński – skrzypce, altówka.

Faksymile okładek podręczników pochodzą ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie.

Publikacja została zrealizowana dzięki pomocy finansowej udzielonej przez Komitet Badań Naukowych oraz Związek Stowarzyszeń Artystów Wykonawców STOART

ISBN 978-83-7308-538-1

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (0-12) 422-41-80, fax (0-12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007

SPIS TREŚCI

Od Redakcji Nauczyciel muzyki – współtwórca kultury muzycznej i muzycznych talentów – Maria Manturzewska, Wojciech Jankowski Wykaz skrótów i oznaczeń Biogramy

VII

IX XIII

1

Indeks osób

565

Bibliografia

601

OD REDAKCJI

Pomysł dokumentowania pedagogicznej pracy muzyków powstał w Sekcji Pedagogów Zarządu Głównego Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków: prof. Hanna Lachertowa zaproponowała, aby stworzyć kartotekę nauczycieli – członków SPAM w celu odnotowywania ich pracy. Opracowano ankietę, którą rozesłano do wszystkich członków Sekcji Pedagogów na terenie kraju, a otrzymane odpowiedzi sklasyfikowano według opracowanych w tym celu kryteriów. Konieczność wyeksponowania zasług p e d a g o g i c z n y c h muzyków różnych specjalności nie podlegała dyskusji, jednocześnie mieliśmy świadomość, iż w encyklopediach muzycznych (w tym również wielotomowej Encyklopedii Muzycznej PWM) znajdą się biogramy jedynie nielicznych, czołowych polskich muzyków-pedagogów. Naturalną tego konsekwencją było poszerzenie bazy danych, objęcie badaniami działalności pedagogicznej muzyków nie zrzeszonych w SPAM i tych, którzy odeszli oraz poczynienie kroków zmierzających do przygotowania samodzielnej publikacji – Leksykonu Polskich Muzyków Pedagogów.

Celem Leksykonu jest utrwalenie zasług wyróżniających się nauczycieli muzyki szkolnictwa muzycznego i powszechnego, a także ukazanie pracy pedagogicznej wybitnych artystów-muzyków, niejednokrotnie pomijanej w dotyczących ich publikacjach. Założenia pracy uwzględniają dwa podstawowe elementy: czasowy i merytoryczny. Leksykon zawiera biogramy osób urodzonych po 31 grudnia 1870 roku; wybór tej daty jako dolnej granicy został podyktowany chęcią przypomnienia i utrwalenia sylwetek osób działających w dwudziestym wieku, a więc również tych, którzy na przełomie wieków XIX i XX rozpoczynali pracę pedagogiczną; wielu z nich na progu dwudziestego stulecia miało nie tylko przygotowanie zawodowe, lecz kilkuletni staż pracy; pozwoliło to uwzględnić także dużą grupę pedagogów współczesnych.

Ponieważ opublikowanie biogramów wszystkich uczących muzyków byłoby zadaniem przekraczających aktualne możliwości, przed zespołem pracującym nad Leksykonem stanęło trudne zadanie selekcji, tym trudniejsze, iż – jak wiadomo – na przestrzeni ubiegłego stulecia zmieniała się struktura szkolnictwa muzycznego, kryteria do-

boru do zawodu pedagogicznego i społeczna ranga nauczyciela muzyki. Do drugiej wojny światowej oprócz nauczycieli pracujących w szkołach funkcjonowała liczna grupa nauczycieli prywatnych, którzy nie tylko posiadali stosowny certyfikat, ale niejednokrotnie cieszyli się dużym uznaniem i wychowali wielu cenionych muzyków.

Poważne trudności sprawiało zgromadzenie materiałów biograficznych osób, które swoją pracę zakończyły przed rokiem 1939 lub pracujących na terenach, które po roku 1945 znalazły się poza granicami Polski. Zależało nam na przypomnieniu pedagogów, którzy odegrali znaczącą rolę w polskiej kulturze muzycznej, natomiast – pomimo starań – nie udało się dotrzeć do dokumentacji ich pracy, niejednokrotnie już nie istniejącej. Ze względu na trudności w pozyskiwaniu materiałów, w stosunku do tych nauczycieli zastosowano bardziej liberalne kryteria doboru, niż do pracujących po wojnie; umożliwiło to zaznaczenie ich udziału w kształtowaniu polskiej pedagogiki muzycznej. W Leksykonie uwzględniono także osoby wykształcone w polskich uczelniach muzycznych, które zdobytą w kraju wiedzę wykorzystują w pracy pedagogicznej za granicą. Pomimo starań nie udało się ustalić wielu – nawet podstawowych – danych osób, których działalność ma obecnie znaczenie historyczne, niejednokrotnie dane podawane w rozmaitych źródłach okazywały się sprzeczne, a ich weryfikacja nie zawsze była możliwa.

Przyjęto następujące r a m o w e kryteria doboru osób, których biogramy znajdują się w Leksykonie: muzyczne przygotowanie zawodowe, przynajmniej dziesięcioletnia praca pedagogiczna głównie na terenach polskich, wyróżniający się uczniowie lub inne osiągnięcia pedagogiczne (co szczególnie dotyczy nauczycieli tak zwanych przedmiotów teoretyczno-muzycznych lub ogólno-muzycznych oraz wychowania muzycznego), współpraca z ośrodkiem metodycznym, konsultacje, udział w komisjach programowych, publikacje o charakterze pedagogicznym, chociaż nie pominięto innych prac znaczących dla dorobku danej osoby lub kultury polskiej. Kryteria doboru są bardziej rygorystyczne w odniesieniu do pedagogów żyjących w drugiej połowie dwudziestego stulecia, mniej – wobec starszych.

vii

Zebranie materiałów przysporzyło wielu trudności – nie wszyscy pedagodzy, do których zostały przesłane kwestionariusze, odesłali je redakcji, niektórzy podali dane niepełne, pomijając na przykład datę lub miejsce urodzenia. Szanując wolę respondentów, w kilku przypadkach tych danych w biogramach nie uwzględniono. Z oczywistych względów tryb pozyskiwania informacji o muzykach-pedagogach nieżyjących był odmienny: posłużono się głównie dostępną (często trudno dostępną) literaturą, choć dane biograficzne przekazywały także rodziny oraz szkoły. Biogramy znacznie różnią się nie tylko objętością, lecz także rodzajem prezentowanych danych – gdy niektórych informacji o dawnych pedagogach nie udało się zdobyć, uhonorowano ich jedynie krótką wzmianką.

Nie umniejszając ogromnej roli i zasług pedagogów wyższego szkolnictwa muzycznego, chcieliśmy przypomnieć i utrwalić dokonania wyróżniających się nauczycieli szkół niższych stopni, których praca daje podstawy dalszego kształcenia i osiągnięć artystycznych uczniów, a jednocześnie nie zawsze bywa dostrzegana i doceniana. Ponadto Leksykon Polskich Muzyków Pedagogów dla wielu z nich jest jedyną szansą zaprezentowania sylwetki zawodowej.

Ze zrozumiałych względów w biogramach wyeksponowano działalność pedagogiczną, inną traktując bardziej ogólnie; określenia w rodzaju „wybitny pianista”, „światowej sławy kompozytor” rekompensują te dysproporcje.

Integralnym elementem biogramu jest wykaz publikacji, ze szczególnym uwzględnieniem szeroko pojętej tematyki pedagogicznej. W wyjątkowych przypadkach podano także inne prace lub prace dotąd nie opublikowane.

Przyjęto następujący schemat biogramu: NAZWISKO Imię/imiona (data i miejsce urodzenia * i zgonu †). Nazwisko rodowe, pseudonim. Muzyczne tradycje rodzinne. Przebieg kształcenia muzycznego.

Przebieg pracy pedagogicznej, z wyszczególnieniem pełnionych funkcji w szkolnictwie muzycznym; wyróżniający się uczniowie. Działalność metodyczna. • Działalność artystyczna i naukowa; nagrody i wyróżnienia w tej dziedzinie. Inne znaczące szczegóły biograficzne. Działalność społeczna. Odznaczenia i wyróżnienia (nie wymienione powyżej).

Publikacje. Literatura (Lit.) – bibliografia.

W miarę możliwości podano wszystkie publikacje o charakterze pedagogicznym – podręczniki, artykuły, ale także kompozycje; w przypadku innych prac dokonano wyboru. W bibliografii nie uwzględniono recenzji.

Komitet Redakcyjny Leksykonu Polskich Muzyków Pedagogów pracował honorowo, podobnie jak honorowo wykonano olbrzymią część prac badawczych i redakcyjno-adiustacyjnych, a także administracyjnych. Dostarczone przez współpracowników materiały – w tym ankiety osobiście wypełnione przez zainteresowane osoby – w wielu

przypadkach wymagały uzupełnień (m.in. bibliografii), a wszystkie – redakcji według ustalonych zasad, dlatego też nie jest możliwe precyzyjne określenie autorstwa poszczególnych biogramów.

Leksykon Polskich Muzyków Pedagogów zawiera 1434 biogramy muzyków różnych specjalności.

Materiały podstawowe pochodzą z następujących źródeł: bezpośrednio od osób zainteresowanych, od rodziny, instytucji (zwykle są to szkoły), w której dany nauczyciel pracował oraz od osób trzecich, które podjęły się współpracy z redakcją Leksykonu. Duża część informacji zawartych w publikacji jest wynikiem żmudnej i niełatwej penetracji druków, materiałów archiwalnych, kronikarskich i innych, a także zaangażowania ludzi dobrej woli. Z przykrością trzeba stwierdzić, że pomimo kilkakrotnych apeli, większość szkół muzycznych stopnia pierwszego i drugiego nie przysłała informacji o swoich zasłużonych nauczycielach. Podkreślić jednak należy życzliwość i zainteresowanie kierownictwa wielu placówek, do których zwracano się o informacje, a także osób prywatnych. Szczególne podziękowania przekazujemy prof. Reginie Smendziance i prof. Krzysztofowi Sperskiemu. Podkreślić należy wielkie zaangażowanie nieobecnych już wśród nas p. Aliny Janiszewskiej z Koła Seniorów SPAM w Katowicach, a przede wszystkim prof. Franciszka Wesołowskiego, który do końca życia przewodniczył Komitetowi Redakcyjnemu i czynnie uczestniczył w pracach nad Leksykonem.

Pomoc okazali również: mgr Alina Baranowska-Liese – zastępca dyrektora PSM II st. nr 1 im. J. Elsnera w Warszawie, mgr Elwira Cisak-Śliwkiewicz – dyrektor PSM I i II st. im. T. Szeligowskiego w Lublinie, mgr Andrzej Jazdon – kierownik Działu Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, dr Leszek Mazepa, mgr Lilianna Moll – Dyrektor Biblioteki Głównej Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach, mgr Barbara Pachuta z PSM I i II st. im. O. Kolberga w Radomiu, p. Helena Stolarska z Komisji Seniorów ZG SPAM, dyrekcja POSM I i II st. im. F. Nowowiejskiego w Gdańsku, PLM w Krakowie, PSM I st. w Krakowie, PPSM w Krakowie, POSM I i II st. im. K. Lipińskiego w Lublinie, PSM I i II st. w Jeleniej Górze oraz mgr Jolanta Byczkowska-Sztaba i mgr Włodzimierz Pigła z Biblioteki Narodowej w Warszawie.

Serdeczne podziękowania składamy redakcji „Ruchu Muzycznego”, która bezinteresownie udostępniła swoje łamy na ogłoszenia dla potrzeb Leksykonu oraz Kierownictwu Archiwum Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk – za bezpłatne udostępnienie fotografii Mariana Sobieskiego, autorstwa Walentyny Mądruszkiewicz. Podziękowania przekazujemy też p. Arturowi Falkowskiemu za duże zaangażowanie w tok prac wydawniczych.

Dopełnieniem niniejszego Leksykonu Polskich Muzyków Pedagogów byłaby dalsza część, w której znaleźliby się pedagodzy następnej generacji.

NAUCZYCIEL MUZYKI – WSPÓŁTWÓRCA KULTURY MUZYCZNEJ I DEPOZYTARIUSZ MUZYCZNYCH TALENTÓW

Być może bez Leopolda Mozarta nie byłoby Wolfganga Amadeusza; bez Żywnego i Elsnera nie byłoby Chopina; bez Skołyszewskiego nie byłoby Pendereckiego; bez Jasińskiego – nie byłoby Zimermana – – oni nie tylko ukształtowali ich warsztat i osobowość – podstawy, zainteresowania i preferencje; oni ułatwili dostęp do znaczących muzycznych środowisk, promowali ich pierwsze publiczne prezentacje, wprowadzali w świat wielkiej, międzynarodowej rodziny muzycznej.

Często anonimowi, oddali swoje życie w służbę muzyce – wspieraniu i promowaniu muzycznych talentów; żmudną pracę – tym mniej zdolnym, bez których filharmonie i opery świeciłyby pustkami. Bez nich bylibyśmy dziś bez reszty zalani popularno-masową szmirą.

Nie docenia się ich trudu w naszym kraju. Nie zawsze ich wysiłek doceniają uczniowie, szczególnie ci mniej zdolni, z którymi trzeba było nie tylko więcej popracować, ale też wykazać wiele twórczej inwencji i nauczycielskiego trudu.

Tym często anonimowym bohaterom, bez których nie byłoby kultury muzycznej w naszym kraju, poświęcamy ten leksykon. Trzeba ocalić od zapomnienia dzieło nauczycieli i wychowawców muzycznych!

Leksykon każdy, a ten w szczególności – to wielki problem decyzyjny: kogo wybrać i włączyć do indeksu nazwisk? W jakiej formie przedstawiać sylwetki poszczególnych nauczycieli, aby uchwycić to, co było w nich najistotniejsze z punktu widzenia nauczania i wychowania muzycznego? Ale także (z może przede wszystkim?): kogo zaliczyć do szerokiej przecież kategorii nauczycieli muzyki?

Jedna kwestia nie ulega wątpliwości. Do grona tego należą w pierwszym rzędzie wielcy muzycy – wirtuozi, którzy u schyłku artystycznej kariery – a czasem znacznie wcześniej – postanowili dzielić się muzycznym doświadczeniem a może i talentem? – z młodymi. Jak zgrabnie ujął to już w roku 1896 Robert Becher¹, pub¹ Aleksander Poliński Dzieje muzyki polskiej 1907, s. 352.

licysta i krytyk muzyczny warszawskiego „Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego” pisząc o swoim mistrzu – także nauczycielu Paderewskiego i Artura Rubinsteina – Teodorze Leszetyckim: Umarł Liszt, Tausig, Büllow, Kullak, Rubinstein, genialni wykonawcy i jednocześnie pedagodzy. Pozostał z tej plejady Teodor Leszetycki, który zarzuciwszy od dawna karierę koncertową wielkie swoje uzdolnienie pedagogiczne poświęca kształceniu młodych talentów. A liczba wirtuozów, jego uczniów ciągle wzrasta […].

Ogromna sfera muzyki i muzycznej pedagogiki to nie tylko ów przekaz czy raczej wymiana doświadczeń miedzy byłym i przyszłym solistą-wirtuozem, międzypokoleniowy dialog talentów. To również jakże ważna i znacząca w życiu młodzieży muzycznej działalność – też przecież z istoty swej funkcji, nauczycieli – dyrygentów i kameralistów, zwłaszcza pianistów-kameralistów, zwanych potocznie niezbyt trafnie akompaniatorami. I oni zajmują się, podobnie jak ci pierwsi – nauczyciele gry, wykonawstwa instrumentalnego (czy wokalnego) – rozwijaniem u swych uczniów i studentów środków wykonawczych i zdolności nadawania „kształtu brzmieniowego dziełu muzycznemu”², także niezbędnych dyspozycji osobowościowych przyszłych muzyków. Przede wszystkim jednak, bezpośrednio i osobiście, niejako na własną artystyczną odpowiedzialność i na miarę swego muzycznego talentu, towarzyszą im w zespołowym uprawianiu muzyki, współtworząc muzyczne interpretacje, uczą partnerstwa w sztuce. Partnerstwa, które jest podstawą zespołowego muzykowania i otwarciem muzycznej młodzieży na dorobek i wartości sztuki muzycznej najwyższego lotu³. Często też są współtwórcami sukcesów egzaminacyjnych, a zwłaszcza konkursowych, młodych talentów. ² Por. np. Andrzej Pytlak Talent muzyczny w procesie rozwoju i kształcenia. W: Wokalistyka i pedagogika wokalna Zeszyt Naukowy Nr 74 Akademii Muzycznej im. K. Lipińskiego we Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 76. ³ Jerzy Marchwiński O partnerstwie w muzyce Akademia Muzyczna im. F. Chopina w Warszawie, Warszawa 2004.

ix

Wielka sfera muzycznej pedagogiki, w której doniosłą rolę odgrywają pedagodzy, to także nauczanie tak zwanej teorii muzyki. Dziedzina ta obejmuje zarówno ważne dla rozwoju przyszłego muzyka i człowieka muzykalnego przedmioty szkolne, jak rytmika czy kształcenie słuchu⁴ i przedmioty ściśle warsztatowe – harmonia, kontrapunkt, instrumentacja, oraz wręcz kompozycja.

A także „muzykoznawcze”, jak choćby historia i literatura muzyki, folklor i analiza form, stanowiące podstawę humanistyczno-estetycznego kształcenia młodzieży muzycznej, pozwalające na głębsze rozumienie problemów społecznej recepcji i funkcji muzyki, a zarazem rozwijające umiejętności i kulturę percepcji.

Jest oczywiste, że określenie całej tej bogatej i jakże złożonej sfery nauczania muzyki, nauczania „teorii muzyki” ma wyłącznie sens umowny, skrótowy, podobnie jak używane u nas pojęcie „kształcenia ogólnomuzycznego” czy „przedmiotów ogólnomuzycznych”. Dziedzina ta od dawna ma swoich wielkich i zasłużonych dla pedagogiki muzycznej reprezentantów, by wymienić jeszcze raz Józefa Elsnera, który był przecież i to oficjalnie tytułowany i mianowany „profesorem estetyki muzycznej i generałbasu”⁵. A inni teoretycy, nauczyciele całych pokoleń polskich muzyków, by z najbliższych nam czasów wymienić choćby Kazimierza Sikorskiego, Stefana Śledzińskiego i Franciszka Wesołowskiego?!

Dziedziną szczególnie ważną, w której w sposób najbardziej dosłowny i uprawniony używa się określenia „nauczyciel muzyki”, jest powszechna edukacja muzyczna, dawniej skupiona głównie w szkole ogólnokształcącej.

Dziś – niestety – coraz skuteczniej z niej wypychana. I ta dziedzina ma swoich wielkich i znanych mistrzów, twórców szeroko stosowanych programów i podręczników, wręcz koncepcji edukacyjnych6 oraz skromnych, anonimowych nauczycieli, którzy z wielkim trudem i z reguły niedocenieni, wprowadzają szerokie kręgi dzieci i młodzieży w czarodziejski świat muzyki (czasem, niestety, czarodziejski tylko dla nich samych!). Bez nich jednak, także bez tysięcy organizatorów i dyrygentów chórów i innych zespołów amatorskich, instruktorów muzyki w domach kultury i prelegentów audycji umuzykalniających (również wśród nich, tych ostatnich zwłaszcza, są wielkie nazwiska na miarę talentów tym zakresie, ale także na miarę zasięgu mediów, które im te „nazwiska” ułatwiają zdobyć, nie byłoby życia muzycznego. Dobrze rozumiał znaczenie tego nurtu i rolę zaangażowanych ⁴ Przedmiot ten, dawniej i chyba trafniej z punktu widzenia jego roli umuzykalniającej i w kształceniu przyszłych muzyków zwany solfeżem, ma oczywiście również i na wyższych szczeblach kształcenia muzycznego nieocenione walory „warsztatowe”, a nawet integrujące całość edukacji muzycznej. ⁵ Por. Stefan Śledziński (red.) 150 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie PWM, Kraków-Warszawa 1960. ⁶ Por. choćby Maria Przychodzińska Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego. Tradycje, współczesność WSiP, Warszawa 1979, czy Zofia Burowska (inni, red.) Krakowska koncepcja wychowania muzycznego w świetle przeprowadzonych badań Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1983.

x

w rozwój powszechnej kultury muzycznej nauczycieli, Karol Szymanowski. Rozumiał, sam boleśnie dotknięty niezrozumieniem swej sztuki, pisząc w jakże cennej i pięknej książeczce Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie: Spontaniczne wybuchy twórczości genialnych jednostek zgasłyby jak płomień w bezwietrznej przestrzeni, gdyby nie znalazły istotnego oddźwięku w głębokim zrozumieniu i umiłowaniu sztuki wśród najszerszych warstw ludności⁷.

A rówieśnik Szymanowskiego, wielki Węgier Zoltán Kodály nie tylko tę pionierską role nauczyciela muzyki rozumiał, ale i znaczną część swego życia i twórczości poświęcił na stworzenie wspaniałej i wszechstronnej koncepcji muzyczno-edukacyjnej, która pozwala niezliczonym nauczycielom w świecie (w Polsce ciągle tylko nielicznym⁸) mieć poczucie dysponowania kompetencjami niezbędnymi by – trawestując Słowackiego – zjadaczy codziennej muzycznej strawy w prawdziwych muzyków przerobić.

Zresztą podobnie powiedzieć można o reprezentantach (przeważnie kompetentnych, doświadczonych i skutecznych w swej pracy) koncepcji Dalcroze’a, metody Orffa, a także stawiających coraz mocniejsze kroki na polskim gruncie zwolennikach, wręcz entuzjastach, Gordonowskiej teorii uczenia się muzyki (GTML – the Gordon Theory of Music Learning)⁹.

Zwolennicy tych i innych jeszcze autorskich koncepcji muzyczno-edukacyjnych, to z reguły (choć nie wyłącznie) zwolennicy tak zwanych integralnych podejść w muzycznej pedagogice, nie tylko powszechnej, zwolennicy poszukiwania i stosowania w zakresie nauczania muzyki tego co naprawdę ważne, podstawowe i skuteczne.

Nie inne podejście, choć może z wyraźniejszym nachyleniem badawczym, reprezentują pedagodzy, także psychologowie muzyki, rozwijający w swej działalności naukowej, organizacyjnej, w publikacjach i w dydaktyce (głównie akademickiej) teorię muzycznej pedagogiki, a także psychologiczne podstawy muzycznej pedagogiki¹⁰. Tej tematyce i takim podejściom miał służyć – i służył z powodzeniem przez 18 lat (1974-1992) IPN – międzyuczelniany Instytut Pedagogiki Muzycznej Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie. Pierwsza i przez wiele lat jedyna tego typu placówka naukowodydaktyczna nie tylko w Polsce, ale i na świecie, niestety zlikwidowana w momencie, gdy właśnie na jej wzór i w uznaniu celowości integracji teoretyczno-badawczego z wysoce specjalistyczną praktyką muzycznego ⁷ Karol Szymanowski Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie PWM Kraków 1949, s. 22. ⁸ Por. chociażby monograficzny zeszyt (Kodalyowski) czasopisma „Wychowanie Muzyczne w Szkole” nr 2/2003. Wyd. UMCS w Lublinie, Lublin. ⁹ Por. również monograficzny, Gordonowski zeszyt tegoż czasopisma (Nr 3/2004). ¹⁰ Por. na przykład Psychologiczne podstawy kształcenia muzycznego pod redakcją Marii Manturzewskiej i Małgorzaty Chmurzyńskiej, AMFC w Warszawie, Warszawa 1999.

nauczania, zaczęły powstawać jego zagraniczne odpowiedniki¹¹.

I w tym miejscu zamknąć można (choć – przyznajemy – bardzo nieszczelnie) krąg muzycznej psychologii i pedagogiki teoretycznej z wielkim dorobkiem i doświadczeniem praktycznym, z próbami teoretycznego ogarnięcia tego dorobku i doświadczenia przez niektórych wybitnych muzyków i pedagogów – praktyków. Niech usymbolizowaniem takiego dorobku będzie działalność pedagogiczna i publikacje Profesor Reginy Smendzianki, ¹¹ Mamy na myśli na przykład Instytut Pedagogiki Muzycznej, powołany właśnie w 1992 roku w Paderborn, w Niemczech, powiązany zarówno z tamtejszych Uniwersytetem, jak i Akademią Muzyczną, a także jeszcze wcześniej powstały, w roku 1985 – Instytut Pedagogiki Muzycznej we Francji, w „miasteczku muzycznym” La Villette pod Paryżem.

która zawsze rozumiała potrzebę rozwijania przez wyższą uczelnię muzyczną nie tylko działalności artystyczno-pedagogicznej, ale i naukowej w tym zakresie; także potrzebę powoływania w uczelni dla tych celów wyspecjalizowanych struktur, czemu niejednokrotnie dawała wyraz zarówno wtedy, gdy była rektorem warszawskiej PWSM, jak i później. Podobnie można określić postawę i rolę naszego Wielkiego Przyjaciela i Promotora, Profesora Tadeusza Wrońskiego, jednego z założycieli i pierwszego przewodniczącego Rady IPM. Jemu i Jego pamięci słowa tego wprowadzenia poświęcamy.

Maria Manturzewska Wojciech Jankowski Warszawa, luty 2005

WYKAZ SKRÓTÓW I OZNACZEŃ

* † AA AGH AK AM AMFC ARTOS artyst.

ASP ATK AWF BBC BN b.m.r.

BTM BUW CD CEA CIA CK COK COMUK COPSA CPARA CRZZ cz.

CZSA doc. dr druk. ds.

DTM dyr.

EM

urodzony(a) zmarły(a) Agencja Autorska Akademia Górniczo-Hutnicza Armia Krajowa Akademia Muzyczna Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina w Warszawie Państwowa Organizacja Imprez Artystycznych artystyczny Akademia Sztuk Pięknych Akademia Teologii Katolickiej Akademia Wychowania Fizycznego British Broadcasting Corporation Biblioteka Narodowa bez miejsca i roku wydania Białostockie Towarzystwo Muzyczne Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego compact disc Centrum Edukacji Artystycznej Confederation Internationale des Accordeonistes Centralny Komitet Centralny Ośrodek Kultury Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego Centralna Poradnia Artystycznego Ruchu Amatorskiego Centralna Rada Związków Zawodowych część Centralny Zarząd Szkół Artystycznych docent doktor drukowany, drukowane do spraw Dolnośląskie Towarzystwo Muzyczne dyrektor, dyrekcja Encyklopedia Muzyczna

EMI EPTA

ESTA

filh.

FIM

FN fort.

GiW gł.

GTM hab. h.c.

IBP IKN IKNiBO IM im. instr.

IPM IPS IS ISME

itp. k. kamer.

KAW KBK KC KEN kier.

KIK kl.

Electric and Musical Industries European Piano Teachers Association (Europejskie Stowarzyszenie Nauczycieli Fortepianu) European String Teachers Association (Europejskie Stowarzyszenie Nauczycieli Skrzypiec) filharmonia Fédération International des Musicians (Międzynarodowe Stowarzyszenie Muzyków) Filharmonia Narodowa fortepian, fortepianowy Gebethner i Wolff głos, głosy Galicyjskie Towarzystwo Muzyczne habilitowany honoris causa Instytut Badań Pedagogicznych Instytut Kształcenia Nauczycieli Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych Instytut Muzyczny imienia instrumentalny Instytut Pedagogiki Muzycznej Instytut Programów Szkolnych Instytut Sztuki International Society for Music Education (Międzynarodowe Stowarzyszenie Wychowania Muzycznego) i temu podobne koło (blisko) kameralny Krajowa Agencja Wydawnicza Krajowe Biuro Koncertowe Komitet Centralny Komisja Edukacji Narodowej kierownik Klub Inteligencji Katolickiej klasa

xiii

konserw.

KTM KUL KW l.

LIM lit.

LO LP LWP ŁTM m. m.in.

MDK MEN MID MIDEM

konserwatorium Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego Katolicki Uniwersytet Lubelski Komitet Wojewódzki lata Ludowy Instytut Muzyczny literatura Liceum Ogólnokształcące Liceum Pedagogiczne Ludowe Wojsko Polskie Łódzkie Towarzystwo Muzyczne miasto między innymi Młodzieżowy Dom Kultury Ministerstwo Edukacji Narodowej Materiały Informacyjno-Dyskusyjne Marché International du Disque et de l’Edition Musicale m.in. między innymi mies. miesięcznik MKiS Ministerstwo Kultury i Sztuki MNSWiT Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki MOiW Ministerstwo Oświaty i Wychowania MP Materiały Pomocnicze dla Nauczycieli Szkół i Ognisk Artystycznych MSWiN Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Nauki MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych MTMW Międzynarodowe Towarzystwo Muzyki Współczesnej muz. muzyczna/y MWRiOP Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nadzw. nadzwyczajny NK Nasza Księgarnia NOSPRiT Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji np. na przykład nr numer NRD Niemiecka Republika Demokratyczna nt. na temat oddz. oddział ogólnopol. ogólnopolski oo. ojcowie [zakonni] OOP Orderu Odrodzenia Polski ok. około op. opus oprac. opracowanie, opracowany ork. orkiestra, orkiestrowy ORMUZ Organizacja Ruchu Muzycznego OZMP Okręgowy Zespół Metodyczno-Programowy PAA „Pagart” Państwowa Agencja Artystyczna „Pagart” PAN Polska Akademia Nauk PAP Polska Agencja Prasowa PAU Polska Akademia Umiejętności PCK Polski Czerwony Krzyż

xiv

pd.

PIS PIW PIST PKM PKPS PKWN PLM PLSP PMRN POA podst. pol.

POM POSM

południowy(a) Państwowy Instytut Sztuki Państwowy Instytut Wydawniczy Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej Państwowe Konserwatorium Muzyczne Polski Komitet Pomocy Społecznej Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego Państwowe Liceum Muzyczne Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Państwowe Ognisko Artystyczne podstawowa/y polska/i Państwowe Ognisko Muzyczne Państwowa Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna pow. powiat p.p. pułk piechoty PP. przedsiębiorstwo państwowe PPR Polska Partia Robotnicza PPSM Państwowa Podstawowa Szkoła Muzyczna PR Polskie Radio PRiTV Polskie Radio i Telewizja PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa prof. profesor przew. przewodnicząca/y pseud. pseudonim PSM Państwowa Szkoła Muzyczna PSPŚ Polskie Stowarzyszenie Pedagogów Śpiewu PŚSM Państwowa Średnia Szkoła Muzyczna pt. pod tytułem PTM Polskie Towarzystwo Muzyczne PTMW Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej PTP Polskie Towarzystwo Psychologiczne PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze PWM Polskie Wydawnictwo Muzyczne PWN Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWRN Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej PWSFiT Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa i Teatralna PWSFTiTV Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Teatralna i Telewizyjna w Łodzi PWSM Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna PWSSP Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych PWST Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna PZChiO Polski Związek Chórów i Orkiestr PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza PZŚiI Polski Związek Śpiewaczy i Instrumentalny PZWS Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych R. Rocznik / Rok RAI Radiotelevisione Italiana RCA Radio Corporation of America

red.

RFN rkp.

RP RSW RWSA s.

SAP s.b.n.

SD SGPiS SM SN SOA SOM SP SPAL SPAM SPATiF ss.

St. Zjedn. st. st. lic. st. podst. stow. symf. ŚSM św. t.

TiFC TiFL TPD TV TVP TW TWP tzw.

UAM UJ UJK UKSW UŁ UMCS UNESCO uniw.

UW w.

WDK

redakcja, redaktor, redakcyjny Republika Federalna Niemiec rękopis Rzeczpospolita Polska Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Rada Wyższego Szkolnictwa Artystycznego strona/y Stowarzyszenie Akordeonistów Polskich strona bez numeru Stronnictwo Demokratyczne Szkoła Główna Planowania i Statystyki Szkoła Muzyczna Studium Nauczycielskie Społeczne Ognisko Artystyczne Społeczne Ognisko Muzyczne Szkoła Podstawowa Stowarzyszenie Polskich Artystów Lutników Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatralnych i Filmowych siostry [zakonne] Stany Zjednoczone Ameryki Północnej stopień stopnia licealnego [w tytule źródła] stopnia podstawowego [w tytule źródła] stowarzyszenie symfoniczny Średnia Szkoła Muzyczna święty/a tom Towarzystwo imienia Fryderyka Chopina Towarzystwo imienia Ferenca Liszta Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Telewizja Telewizja Polska Teatr Wielki Towarzystwo Wiedzy Powszechnej tak zwana/e/y Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Uniwersytet Łódzki Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury uniwersytet Uniwersytet Warszawski wiek Wojewódzki Dom Kultury

WDMP WEP wg WK WKiS właśc. woj. wok.

WOSPR

Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej „Wielka Encyklopedia Powszechna” według Wydział Kultury Wydział Kultury i Sztuki właściwie, właściwy województwo, wojewódzki wokalny Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia WOSPRiTV Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji WP Wojsko Polskie WRN Wojewódzka Rada Narodowa WSiP Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne WSM Wyższa Szkoła Muzyczna WSN Wyższa Szkoła Nauczycielska WSP Wyższa Szkoła Pedagogiczna WTM Warszawskie Towarzystwo Muzyczne wych. muz. wychowanie muzyczne wyd. wydanie, wydawca, wydał, wydawnictwo wydz. wydział wykł. wykładowca YMCA Young Men’s Christian Association z d. z domu z. zeszyt/y ZAiKS Zrzeszenie Autorów i Kompozytorów Scenicznych ZAKR Związek Autorów i Kompozytorów Rozrywkowych zam. zamężna ZASP Związek Artystów Scen Polskich zast. zastępca ZBOWiD Związek Bojowników o Wolność i Demokrację ZG Zarząd Główny ZHP Związek Harcerstwa Polskiego ZKP Związek Kompozytorów Polskich ZMP Związek Młodzieży Polskiej ZMS Związek Młodzieży Socjalistycznej ZMW Związek Młodzieży Wiejskiej ZN Zeszyty Naukowe ZNP Związek Nauczycielstwa Polskiego ZZŚiI Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych ZSA Zarząd Szkół Artystycznych MKiS ZSM Zespół Szkół Muzycznych ZSP Zrzeszenie Studentów Polskich ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich zwycz. zwyczajny ZZM Związek Zawodowy Muzyków ZZPIA Związek Zawodowy Pracowników Instytucji Artystycznych ZZPKiS Związek Zawodowy Pracowników Kultury i Sztuki

xv

Almanach...

Mieczysława Hanuszewska, Bogusław Schaeffer Almanach polskich kompozytorów współczesnych.

AM Gdańsk (50 lat) Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku 1947-1997. Księga Jubileuszowa.

AM Katowice (1980) Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Katowice 1980.

AM Katowice (1988) Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Katowice 1988.

AM Łódź (1991) Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi (Materiały historyczne). Część I. Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna 1945-1975.

AM Łódź (1998) Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi. Łódź 1998.

AM Poznań Akademia Muzyczna w Poznaniu w latach 1920-1995.

AM Wrocław Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948-1988. Suplement.

Biuletyn COPSA „Biuletyn Centralnego Ośrodka Pedagogicznego Szkolnictwa Artystycznego”.

Dyrygenci polscy...

Leon Tadeusz Błaszczyk Dyrygenci polscy i obcy w Polsce działający w XIX i XX w.

Ekspertyza...

Podstawowe uwarunkowania dostępu dzieci i młodzieży do kultury muzycznej: ekspertyza naukowa wykonana przez Akademię Muzyczną im. F. Chopina w Warszawie z inicjatywy Polskiej Rady Muzycznej.

EM (PWM) Encyklopedia Muzyczna, red. Elżbieta Dziębowska.

EM (PWN) Encyklopedia Muzyki, red. Andrzej Chodkowski.

EMTA „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”.

Encyklopedia Ziemi Wileńskiej Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. Wileński słownik biograficzny.

Flet od A do Z Eugeniusz M. Towarnicki i inni. Flet od A do Z. GLB Bogdan Snoch Górnośląski Leksykon Biograficzny.

GroveD Grove’s Dictionary of Music and Musicians. London 1954.

Kalejdoskop estradowy…

Zbigniew Adrjański Kalejdoskop estradowy 1944-1989.

KMP „Kronika Miasta Poznania”.

Kontrabas od A do Z Tadeusz Pelczar Kontrabas od A do Z. Kraków muzyczny...

Kraków muzyczny 1918-1939.

Księga...

Marian Fuks Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego.

Leksykon kompozytorów XX wieku Mieczysława Hanuszewska, Andrzej Trzaskowski, Zygmunt Wachowicz Leksykon kompozytorów XX wieku...

Leksykon operowy Jan Stanisław Witkiewicz Leksykon operowy. Łoza Stanisław Łoza (red.). Czy wiesz, kto to jest? Łoza (1983) Jak wyżej – uzupełnienia. Łódzkie środowisko Bęben Aleksandra, Kowalska-Zając Ewa, Szoka Marta Łódzkie środowisko kompozytorskie 1945-2000. Leksykon...

M „Muzyka”.

MEM (1960) Mała encyklopedia muzyki, red. Józef W. Reiss.

MEM (1968) Mała encyklopedia muzyki, red. Stefan Śledziński.

MGG Encyklopedia Die Musik in Geschichte und Gegenwart.

MID Materiały Informacyjno-Dyskusyjne.

MP Materiały Pomocnicze dla Nauczycieli Szkół i Ognisk Artystycznych.

Mus. Gal. II Lešek Mazepa Pričinki do istorii muzičnoi osviti v Schidnoj Galičini. W: Muzika Galičini / Musica Galiciana Tom II. Muzyka polska 1796-1863 Zdzisław Jachimecki Muzyka polska od roku 1796 do roku 1863.

Muzyka żydowska...

Isaschar Fater Muzyka żydowska w Polsce w okresie międzywojennym.

Nestorzy...

Nestorzy polskiej pianistyki. Studia i materiały pod red. Marii Szraiber.

NGroveD (1980) The New Grove’s Dictionary of Music and Musicians.

NGroveD (2001) The New Grove’s Dictionary of Music and Musicians, 2nd edition.

NMus Das Neue Musiklexikon.

Okręt: R. Rocznik Naukowo-Literacko-Artystyczny (encyklopedyczny) na Rok 1905. Pod red. Władysława Okręta.

Oto artyści...

Magdalena Dziadek, Lilianna M. Moll Oto artyści pełnowartościowi, którzy są kobietami... (K. Stromenger 1931). Polskie kompozytorki 1816-1939.

PLM Kraków 50 lat Państwowego Liceum Muzycznego im. Fryderyka w Krakowie. 1946-1996. Monografia jubileuszowa.

PLM Łódź X-lecie Państwowego Liceum Muzycznego w Łodzi.

PM „Poradnik Muzyczny”.

Polish Contribution...

Leon Thaddeus Blaszczyk Polish Contribution to the musical life of America.

POSM Lublin Państwowa Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia 1944-1974.

xvi

PRM PSB PSM Gdańsk

„Polski Rocznik Muzykologiczny”.

Polski Słownik Biograficzny.

Państwowa Szkoła Muzyczna stopnia Podstawowego i Licealnego im. F. Nowowiejskiego w Gdańsku ul. Gnilna 3 1950-1990.

PSM Katowice 50 lat Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach 1945-1995.

PSM Kraków 40 lat Państwowej Szkoły Muzycznej im. St. Wiechowicza w Krakowie.

PSM Krzeszowice XX-lecie Państwowej Szkoły Muzycznej im. Zygmunta Noskowskiego w Krzeszowicach.

PSM Lublin Jubileusz 25-lecia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Lublinie.

PSM Opole Państwowa Szkoła Muzyczna im. Fryderyka Chopina w Opolu. Dwudziestolecie działalności.

PSM Szczecin Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Szczecinie 50 – lat.

PSM Warszawa 50 lat Szkoły Muzycznej im. Józefa Elsnera w Warszawie.

PSM I i II st. Lublin (25 lat) Jubileusz 25-lecia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Lublinie.

PSM I i II st. Lublin (30 lat) XXX lat Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Lublinie.

PSM II st. Kraków Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia im. Władysława Żeleńskiego w Krakowie.

50 lat.

PSM st. podst. i lic. Lublin Państwowa Szkoła Muzyczna Stopnia Podstawowego i Licealnego im. Karola Lipińskiego w Lublinie. Jubileusz 50-lecia Szkoły. Rok jubileuszowy 1944-1994.

PWSM Gdańsk Rocznik Informacyjny 1975/1976 oraz Dodatek. 4, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Gdańsku.

PWSM Gdańsk (30 lat) Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Gdańsku. Rocznik Informacyjny 5 1947-1977.

XXX lat PWSM. PWSM Katowice (30 lat) 30 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach 1929-1959.

PWSM Katowice (35 lat) XXXV lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach.

PWSM Kraków (75 lat) 75 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie.

PWSM Poznań (40 lat) 40-lecie Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu 1920-1960.

PWSM Poznań (50 lat) 50 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu – 1920-1970.

PWSM Warszawa (150 lat) 150 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie.

PWSM Wrocław Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu w latach 1949-1973. Fakty i dokumenty.

Riemann Riemann Musik-Lexikon.

RM „Ruch Muzyczny”.

Róg od A do Z Józef Pawłowski Róg od A do Z. SBTP Słownik biograficzny teatru polskiego.

Skrzypce i skrzypkowie...

Józef Reiss Skrzypce i skrzypkowie...

Słownik (Lublin) Słownik biograficzny miasta Lublina.

Skrzypce od A do Z Jerzy Kusiak Skrzypce od A do Z. SM im. F. Chopina Warszawa Szkoła Muzyczna imienia Fryderyka Chopina w Warszawie...

SMP Słownik muzyków polskich, red. J. Chomiński.

SPP Stanisław Dybowski Słownik Pianistów Polskich.

Straty osobowe…

Maria Rutkowska, Edward Serwański Straty osobowe polskiego środowiska muzycznego w latach 1939-1945. ŚSz „Śpiew w Szkole”.

Thompson The International Cyclopedia of Music and Musicians, red. Oskar Thompson.

Wiolonczela od A do Z Roman Suchecki Wiolonczela od A do Z. WMSz „Wychowanie Muzyczne w Szkole”.

WPrz „Wychowanie w Przedszkolu”.

Women Composers Aaron I. Cohen (red.) International Encyclopedia of Women Composers.

Wrocław od A do Z...

Zygmunt Antkowiak Wrocław od A do Z. Wrocławscy kompozytorzy… Leon Hanek Wrocławscy kompozytorzy, muzykolodzy i publicyści.

WSB Wielkopolski Słownik Biograficzny.

Z muzyką w świat…

Państwowa Szkoła Muzyczna Stopnia Podstawowego i Licealnego im. Karola Lipińskiego w Lublinie. Z muzyka w świat 1944-1984.

ZN Zeszyt Naukowy, Zeszyty Naukowe.

ZSM Toruń 80 lat szkół muzycznych w Toruniu 1921-2001. ŻM „Życie Muzyczne”.

xvii

a ABŁAMOWICZ-MEYEROWA Stanisława (*10.06.1876 Kra-

ADAMCZEWSKI Jerzy Sergiusz (*8.10.1921 Warszawa –

ków – †14.01.1948 Kraków). Naukę gry na fort. rozpoczęła pod kierunkiem ojca, a kontynuowała u Władysława Żeleńskiego i Bolesława Domaniewskiego w KTM w Krakowie (dyplom w 1894). Umiejętności pianistyczne doskonaliła prywatnie u Jerzego p Lalewicza, a teoretyczne u Feliksa p Nowowiejskiego.

Od 1897 prowadziła Towarzystwo Muzyczne i SM w Brodach. Od 1909 mieszkała ponownie w Krakowie, gdzie w l. 1914-1929 i w 1948 prowadziła kl. fort. IM. ● Pianistka – solistka i kameralistka, przez wiele lat występowała na licznych koncertach w Krakowie, a podczas II wojny światowej – na koncertach konspiracyjnych.

W 1946 odbył się w Krakowie jubileusz 50-lecia Jej pracy artystycznej.

†28.01.2006 Warszawa). Pochodził z rodziny artystycznej (ojciec był artystą malarzem). Studia wok. odbywał w l. 1942-1944 w studio operowym Wiktora p Bregy’ego w Warszawie, a w 1945 u Giulii Tess jako stypendysta w Accademia per Perfezionamento di Canto we Włoszech, którą po sześciomiesięcznych studiach ukończył z odznaczeniem; umiejętności wokalne doskonalił także w Berlinie pod kierunkiem Waltera Felsensteina.

Od 1946 wykł. reżyserii operowej w PWSM (AMFC) w Warszawie. ● Wybitny śpiewak (baryton), aktor i reżyser, laureat II nagrody na Międzynarodowym Konkursie Wykonań Muzycznych w Genewie (1947). Debiutował w 1946, w l. 1947-1952 występował w operze poznańskiej, od 1953 w Operze Warszawskiej, także w operetce warszawskiej i Komische Oper w Berlinie. Często występował na koncertach w kraju i za granicą (Albania, Austria, Czechosłowacja, Szwajcaria, Włochy, ZSRR) oraz w PR. Przetłumaczył teksty wielu pieśni i librett operowych.

Podczas okupacji niemieckiej pracował wykonując buty (otrzymał dyplom mistrza szewskiego).

Odznaczony Krzyżem „Polonia Restituta”.

Lit. Almanach muzyczny Krakowa... I, s. 112; Józef Reiss Jubileusz Stanisławy Abłamowicz-Meyerowej „Dziennik Polski” 1946 nr 336; PWSM Kraków (75 lat); Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie... s. 216; PSM II st. Kraków, s. 56; Kraków muzyczny... s. 237.

ADAMCZAK Walenty (*6.02.1885 Gacia, pow. Przeworsk – †22.04.1956 Opole). Ukończył szkołę organistowską w Przemyślu, naukę gry na organach kontynuował pod kierunkiem Mieczysława Sołtysa w Konserwatorium GTM we Lwowie (dyplom 1909). Studia w zakresie muzyki kościelnej i dyrygentury odbywał w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie.

Prof. gry organowej, solfeżu i śpiewu chóralnego w Konserwatorium GTM i w Lwowskim IM (późniejszym Lwowskim Konserwatorium Muzycznym im. K. Szymanowskiego), nauczyciel muzyki w gimnazjach lwowskich.

Po II wojnie światowej działał jako pedagog w Opolu (1946-1951 dyr. Miejskiej Szkoły Muzycznej im. K. Szymanowskiego, późniejszej PSM, nauczyciel przedmiotów teoretyczno-muz. i kier. chóru). ● Organista i regens chórów w katedrze ormiańskiej, dyrygent chórów amatorskich.

Autor pieśni chóralnych i opracowań muzyki wokalnej.

Lit. Dyrygenci polscy...; Państwowa Szkoła Muzyczna im. Fryderyka Chopina w Opolu. Dwudziestolecie działalności. Opole 1966, s. 8, 12, 13; Życie muzyczne województwa opolskiego s. 74; Leszek Mazepa Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. W: Lwów.

Miasto, społeczeństwo, kultura. T. 2, s. 417.

Lit. SMP; EM (PWM); A.A. Pożegnanie (1921-2006), Jerzy Sergiusz Adamczewski „Gazeta Wyborcza” (Stołeczna) z 25-26.02.2006, s. 7.

ADAMOWICZ-KASZUBA Teresa (*7.09.

1952 Poznań). Ukończyła PWSM w Poznaniu w kl. akordeonu Włodzimierza Lecha p Puchnowskiego i Henryka p Krzemieńskiego (dyplom z wyróżnieniem 1976) oraz kulturoznawstwo na Wydz. Historycznym UAM (dyplom 1983). Uzyskała również dyplom PSM II st. w zakresie fort. głównego (1986). Doktor. Uczestniczyła w Międzynarodowych Mistrzowskich Kursach Akordeonowych Jeunesses Musicales w Baranowie Sandomierskim (1975) i Białymstoku (1976, 1977, 1985, 1988).

Działalność pedagogiczną rozpoczęła w 1972 prowadząc kl. akordeonu w poznańskich: PPSM (1972-1981 i od 1985), PSM II st. (1976-1978) i ZSM (PSM I i II st., od 1978).

Jej uczniowie zajmują czołowe miejsca na konkursach

krajowych i zagranicznych m.in. R. Ciesielski (Międzyrzecz 1981, I nagroda), Maciej Kowalczyk (Międzyrzecz 1986, I nagroda; konkurs taśmowy organizowany przez Confederation Internationale des Accordeonistes, Holandia 1987, III nagroda), Rafał Molęgoński, Zbigniew Tyci. Juror Ogólnopolskiego Konkursu Akordeonowego w Międzyrzeczu (1981, 1986) oraz lokalnych konkursów akordeonowych w Poznaniu (1984, 1987), Głogowie (1986, 1987), Międzyrzeczu (1985), Suwałkach (1987), współorganizatorka Międzynarodowego Konkursu Akordeonowego organizowanego przez CIA (Łódź 1978) oraz organizatorka dziecięcego pokazu muzyki akordeonowej na Międzynarodowym Kongresie ISME (Warszawa 1980).

Wykł. na kursach metodycznych COPSA dla nauczycieli gry na akordeonie (1984-1987), konsultant metodyczny w PSM I st. w Goleniowie, Nowym Tomyślu, Lesznie (1987-1988). Ekspert szkół muz. w zakresie nauczania gry na akordeonie. ● Autorka licznych oprac., adaptacji literatury fort. i korekt transkrypcji akordeonowych dla celów dydaktycznych (zakres PSM I i II st. – wyd. PWM).

Koncertowała jako solistka i z zespołem kameralnym, wzięła udział w ok. 600 audycjach dla młodzieży szkolnej, dokonała nagrań archiwalnych dla PR i TV. Uhonorowana m.in. odznaką „Za Zasługi dla Miasta Poznania” (1982), „Zasłużony Działacz Kultury” (1985), „Za Zasługi dla Województwa Poznańskiego” (1988), Nagrodą Artystyczną Młodych im. S. Wyspiańskiego za szczególne osiągnięcia w edukacji muz. dzieci i młodzieży (1987, zespołowa).

Publikacje: Z przebiegu konkursów akordeonowych w Klingenthal PM 1977, 1980; Podstawowe problemy transkrybowania na akordeon PM 1985; Problemy akordeonistyki w szkolnictwie muzycznym I i II stopnia, drogi ich rozwiązywania PM 1989 nr 3 s. 8-10.

ADAMOWSKI Juliusz (*30.03.1935 Przemyśl). W 1955 ukończył PLM we Wrocławiu, następnie PWSM we Wrocławiu w kl. fort. Włodzimierza p Obidowicza (dyplom 1963). Sześciokrotnie brał udział w mistrzowskich kursach pianistycznych Wiktora Mierżanowa w Dusznikach Zdroju i we Wrocławiu (od 1983).

W l. 1959-2001 pedagog (wykł. od 1970, st. wykł. od 1974, doc. kontraktowy 1981-1984) PWSM (AM) we Wrocławiu: prowadził kl. fort. ogólnego na Wydz. Wychowania Muzycznego (Wydz. Edukacji Muzycznej), Wydz. Instrumentalnym (kierunek pedagogiczny ) i okresowo na Wydz. Teoretyczno-Pedagogicznym i Wokalnym, fort. na Wydz. Instrumentalnym (kierunek pedagogiczny) oraz przedmioty teoretyczno-muz. (literatura muz. dla pianistów, metodologia pracy naukowej), był też pianistą-ilustratorem na wykładach form muz. i pianistą na lekcjach dyrygowania. Kier. sekcji fort. ogólnego Katedry Fortepianu i Akompaniamentu AM we Wrocławiu (od 1981).

Przewodniczący kilku komisji senackich. Uczył gry na fort. ok. 200 studentów, doprowadził do dyplomu ok.

100. Promotor kilkunastu prac magisterskich. Wśród jego



uczniów wyróżniła się Tatiana Kaliczok (Puchar Rektora AMFC za najlepsze wykonanie utworu F. Chopina, AMFC Warszawa 2000). Emerytowany w 1999.

Wykład inauguracyjny w AM we Wrocławiu, 1979 („Rola i metodyka nauczania gry à vista we współczesnej pedagogice fortepianowej”) i 1985, na kursach dla nauczycieli szkół muz. I st. oraz na Międzynarodowych Mistrzowskich Kursach Pianistycznych w Dusznikach Zdroju i we Wrocławiu (od 1983), na międzynarodowej sesji naukowej „Muzyka fortepianowa” (AM Gdańsk 1979) i na seminarium poświęconym grze à vista (AM Warszawa 2004), referat rozpoczynający Międzynarodową Konferencję „Liszt 2000”, Budapeszt maj 1999, wykład i seminarium w konserw. w Sankt Petersburgu (2001) nt. funkcjonowania fortepianu i roli jakości przygotowania instrumentu dla pedagogiki i wykonawstwa pianistycznego. Brał udział w przygotowaniach projektów aktów prawnych dotyczących szkolnictwa muz. wszystkich stopni. Autor programu nauczania literatury fort. i fort. ogólnego AM we Wrocławiu, wielu artykułów i kilkunastu prac dotyczących życia muz. i działalności tejże uczelni i życia muz. regionu oraz m.in. memoriału w sprawie instrumentarium muzycznego w Polsce (1981). Inicjator, organizator i juror trzech Międzynarodowych Konkursów Pianistycznych im. F. Liszta we Wrocławiu, czterech Ogólnopolskich Konkursów Pianistycznych na stypendia im. F Liszta i 27 (w tym 12. międzynarodowych) kursów pianistycznych organizowanych przez TiFL. Ma duże zasługi na polu upowszechniania kultury muz.: przygotował i zrealizował kilka tysięcy koncertów umuzykalniających, kilkaset koncertów słowno-muz. i ponad 100 specjalnych koncertów dla środowisk osób niepełnosprawnych, w których występował jako prelegent i pianista. ● Solista i kameralista, występował na estradzie i dokonał nagrań radiowych oraz telewizyjnych.

Od 1975 rzeczoznawca fortepianów i pianin z ramienia MKiS. Współzałożyciel i pierwszy (od 1989 do chwili obecnej) prezes Towarzystwa im. Ferenca Liszta w Polsce. Aktywny członek SPAM (członek ZG), członek DTM, Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, aktywny członek ZZPKiS (m.in. przew. Sekcji Szkolnictwa Artystycznego Zarządu Okręgowego i członek ZG), ogólnopol. zespołu NSZZ „Solidarność” zajmującego się problematyką wyższego szkolnictwa artyst. i przygotowującego projekt przedmiotowej ustawy (1980), członek-założyciel Regionalnego Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Naukowych i Twórczych we Wrocławiu (1980). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1976), Krzyżem Kawalerskim OOP (1986), Medalem KEN (1986), Brązowym Medalem Zasłużony Kulturze – „Gloria Artis” (2006), uhonorowany odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1974), odznaką „Zasłużony dla Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia” (1978), Złotą Odznaką SPAM (1979), medalami za zasługi dla Brzegu, Obornik Śląskich i Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego.

W 1998 otrzymał Medal od władz Republiki Węgierskiej „Pro Cultura Hungarica”. Laureat Nagrody III st. (1974)

i II st. (1986) Ministra Kultury i Sztuki za szczególne osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze i artystyczne (1978) oraz Nagrody Muzycznej Wrocławia w kategorii osobowości muzycznych (2001). W 2004 obchodził we Wrocławiu 50-lecie działalności artystycznej i otrzymał Nagrodę Specjalną Ministra Kultury.

Publikacje: Działalność artystyczna wrocławskiej PWSM w pierwszym XXV-leciu jej istnienia. W: PWSM Wrocław s. 31-50; Gra á vista na fortepianie, podręcznik, PWSM, Katedra Fortepianu, Wrocław 1979, 255, [1] s., nuty, MP z. 186 COPSA, Warszawa 1982, 255 s. oraz W: Muzyka fortepianowa IV AM Gdańsk 1981 s. 365-385; Kursy profesora Mierżanowa RM 1984 nr 15 s. 24-25; Kierunki działalności AM im. K. Lipińskiego we Wrocławiu „Życie Szkoły Wyższej” 1985 nr 11 s. 91-98, PWN 1986; Dolnośląskie Towarzystwo Muzyczne w 40-leciu PRL Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Wrocław 1987; Towarzystwo im. Liszta po dwóch latach RM 1991 nr 15 s. 1-2.

Lit. PWSM Wrocław, s. 14, 25, 37, 62, 65, 67, 68, 73, 89-90, 102; AM Wrocław, Suplement, s. 25-26; I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Liszta we Wrocławiu. Mówi Juliusz Adamowski – prezes Towarzystwa im. Liszta i sekretarz Jury. Rozmawiał Kazimierz Kościukiewicz.

RM 1999 nr 25 s. 19-20; Who is Who w Polsce 2003.

ADAMSKA Krystyna (*4.01.1945 Lwów). Ukończyła Wydz. Wychowania Muzycznego PWSM we Wrocławiu w kl. dyrygentury Jerzego p Zabłockiego (dyplom 1967) oraz Podyplomowe Studium Korepetycji Wokalnej we Wrocławiu (1977).

Działalność pedagogiczną prowadzi od 1967 w PWSM (AM) we Wrocławiu (zajęcia z kształcenia słuchu oraz akompaniator-korepetytor). Sprawowała pieczę artystyczną nad spektaklami uczelnianymi w l. 1981 i 1988, w l. 1974-1975 wykł. Ośrodka Metodycznego Śląskiego Okręgu Wojskowego. ● Ceniona akompaniatorka instrumentalistów i wokalistów m.in. na konkursach zagranicznych. Brała udział w kursach wok. interpretacji muzyki oratoryjnej i kantatowej (Wrocław 1984, 1985), Konkursie Jana Kiepury, konkursach instrumentalistów LWP (Świeradów Zdrój 1976-1982) i innych; 1967-1969 korepetytor Opery Wrocławskiej. Współpracowała z PAA „Pagart”, KBK; dokonała nagrań archiwalnych dla PR i TV. Uczestnik sympozjów poświęconych problematyce akompaniamentu oraz roli artysty-akompaniatora.

Członek SPAM. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, Złotą Odznaką „Zasłużony dla Miasta Wrocławia i Województwa Wrocławskiego”.

Publikacje: Rola korepetycji w procesie kształcenia artystywokalisty ZN nr 8 PWSM we Wrocławiu, 1975.

Lit. AM Wrocław, s. 19, 26, 65, 66; Kto jest kim w Polsce 1989, 1993.

ADAMSKA Zofia (*9.12.1903 Kraków – †12.01.1988 War-

szawa). Pochodziła z rodziny o tradycjach muzycznych (ojciec i siostra – muzycy). Od 1914 pobierała lekcje gry początkowo na fort., a potem na wiolonczeli w Samarze u Konstantego Przeździeckiego. Od 1918 studiowała w SM im. F. Chopina w Warszawie, następnie w Konserwatorium Warszawskim, początkowo u Nudelmanna, a po

roku – u Elego p Kochańskiego, w l. 1923-1929 w Conservatoire Royal de Musique w Brukseli u George’a Pitscha (1925 dyplom jako wiolonczelistka, 1929 dyplom ze złotym medalem jako muzyk kameralista).

Pracę pedagogiczną rozpoczęła przed II wojną światową, będąc m.in. w 1931 wykł. Ogniska Wakacyjnego w Krzemieńcu. W czasie wojny udzielała w Warszawie prywatnych lekcji gry na wiolonczeli; 1956-1964 nauczyciel gry na wiolonczeli w PWSM w Krakowie (od 1963 zast. prof.), 1959/60 – w PŚSM tamże, 1962-1973 w PWSM w Warszawie (doc. od 1963); w 1963 osiadła w Warszawie. W l. 19651968 dojeżdżała do Poznania, gdzie w PWSM prowadziła kl. wiolonczeli. Do jej uczniów należą m.in. Witold Gałązka, Zbigniew Liebig, Krzysztof Okoń, Róża Proć-Paderewska, Elżbieta Przechacka-Lejk i Andrzej Sylwester p Zieliński. Od 1973 na emeryturze. ● Już podczas studiów w Belgii grała w zespołach muzycznych i w orkiestrach. Laureatka I nagrody Konkursu im. Henry von Cutsema (1929) i innych. Ożywioną działalność solistyczną i kameralistyczną prowadziła po powrocie do kraju, w l. 1934-1939 aktywnie uczestniczyła w koncertach ORMUZ-u. Występowała jako solistka w wielu krajach Europy (i w Korei), po wojnie także jako członek Kwartetu Krakowskiego, którego w 1946 była współzałożycielką wraz z mężem, Stanisławem p Tawroszewiczem.

W l. 1946-1949 koncertmistrz ork. filh. w Krakowie. Dokonała wielu nagrań radiowych. Po śmierci matki w 1923 grała w kinach, operetce i kabarecie „Czarny Kot” w celach zarobkowych. Autorka transkrypcji i opracowań wiolonczelowych (wyd. PWM).

Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1956) i Krzyżem Kawalerskim OOP (1975). Laureatka nagrody II st. Ministra Kultury i Sztuki za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (1973).

Muzyczne tradycje rodzinne kontynuuje syn Jan. Lit. PWSM Poznań (50 lat), s. 107; PWSM Kraków (75 lat); EM (PWM); Wiolonczela od A do Z s. 228-229; Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie... s. 228; Tomasz Grabuś Pedagodzy wiolonczeliści warszawskiej uczelni muzycznej. Praca dyplomowa, AMFC w Warszawie (maszynopis); Iwona Wołłowicz Zofia Adamska – monografia życia i działalności. Praca dyplomowa, AMFC w Warszawie, Wydz. Zamiejscowy w Białymstoku, 1989; PSM II st. Kraków, s. 56; Zofia Peret-Ziemlańska Zofia Adamska (1903-1988). Wspomnienie „Gazeta Wyborcza” (Stołeczna) z 11.09.2001; Wspomnienia o muzykach... s. 11-12.

ADAMUS Henryk Konrad (*19.02.1880 Warszawa – †13.10.

1950 Warszawa). Pochodził ze znanej rodziny muzyków warszawskich. Jego ojciec – Zenobiusz Adamus – był skrzypkiem. Studia muz. odbył w warszawskim IM w kl. Antoniego Cinka (wiolonczela) i Zygmunta Noskowskiego (kompozycja; dyplom 1900). W l. 1904-1905 studiował w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Lipsku w kl. Juliusza Klengla (wiolonczela) i S. Krehla (kompozycja).

W l. 1913-1914 nauczyciel gry na wiolonczeli i dyr. SM im. F. Chopina w Kaliszu. Pracę pedagogiczną kontynuował w l. trzydziestych też jako nauczyciel gry na wiolonczeli. Wiolonczelista TW w Warszawie (1899-1904, 1909-1911, po 1914); w czasie pobytu w Lipsku grał także w ork. Gewandhausu; 1905-1911 solista Filharmonii



Warszawskiej. W l. 1911-1914 dyr. Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego. ● Dyrygent chórów Opery Warszawskiej (1919-1922), kier. muz. i dyrygent Miejskich Teatrów Dramatycznych (1921-1929). Pozostawił liczne kompozycje sceniczne (m.in. operę Sumienie czyli Pierwsze łzy), ork., kamer., solowe, a także prace o charakterze pedagogicznym (m.in. Ćwiczenia z wielkim palcem na wiolonczelę), częściowo zachowane w rkp. w zbiorach BN w Warszawie.

Laureat nagrody II st. Ministra Kultury i Sztuki za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (1973).

Lit. MEM (1960); Jan Prosnak Szkolnictwo muzyczne w Polsce... M 1963 nr 3 s. 14; SMP; Dyrygenci polscy...; Riemann; NMus; SBTP; EM (PWM); Włodzimierz Pigła W sprawie Adamusa RM 1981 nr 4 s. 6-7; Wiolonczela od A do Z s. 229-230; Roman Iżykowski Nauczanie muzyki w Łodzi (1806-1918) ZN nr 12 AM w Łodzi, 1984 s. 198.

ALBRECHT Irena (*7.04.1943 Sopot).

W 1962 ukończyła kl. altówki PLM w Gdańsku, a następnie PWSM tamże w kl. altówki Mieczysława p Śmilgina (dyplom w 1968). Brała udział w letnim kursie mistrzowskim w Weimarze w kl. P. Lukacsa, pod którego kierunkiem odbyła również studia podyplomowe w budapeszteńskiej AM (1974-1975). W 1988 przeprowadziła przewód kwalifikacyjny II st. w zakresie gry na altówce.

Pracę pedagogiczną rozpoczęła w 1971 w ŚSM w Toruniu. Także nauczycielka PPSM i PLM w Gdańsku. Od 1977 prowadzi kl. altówki w AM tamże (adiunkt 1980, doc. 1987, w 1996 otrzymała tytuł prof.). Jej uczniami są m.in.: Piotr Bertling, Agata Józefowicz, Małgorzata Kowalska, Marcin Nałęcz-Niesiołowski. Wykł. na Międzynarodowych Kursach Muzycznych w Łańcucie (1985, 1990-2004). Juror Ogólnopolskich Przesłuchań Skrzypków i Altowiolistów Szkół Muzycznych II stopnia oraz Konkursu Altowiolistów im. J. Rakowskiego w Poznaniu. ● W l. 1968-1981 solistka-kameralistka „Cappelli Bydgostiensis” – z zespołem tym występowała w wielu krajach Europy. W 1981 pracowała w Teatro Communale we Florencji. Od wielu lat koncertuje w duecie z Emilią Grażyńską w kraju i za granicą.

Lit. PWSM Gdańsk (30 lat), s. 33, 126, 137; AM Gdańsk (50 lat), s. 59, 63, 64, 68, 162; Kto jest kim w Polsce 2004; Międzynarodowe Kursy Muzyczne... s. 41.

ALLINA (Allinówna) Stefania (*19.11.1895 Łódź – †20.04.1988 Warszawa). Z pochodzenia Czeszka, pol. obywatelstwo otrzymała w 1931. W l. 1910-1917 studiowała w warszawskim Konserwatorium Muzycznym w kl. fort. Aleksandra Michałowskiego (dyplom 1917) oraz w kl. muzyki kościelnej Józefa Surzyńskiego. Studiowała kompozycję w WSM im. F. Chopina pod kierunkiem Felicjana Szopskiego (1918-1919) i Kazimierza p Sikorskiego. Naukę kontynuowała w Berlinie (1922-1928) u Egona p Petriego (fort.) i Hugo Leichten-



tritta (teoria, kompozycja). Uczestniczyła w kursie mistrzowskim Edwina Fischera w Poczdamie (1937).

Prowadziła kl. fort. w IM Warszawskim (od 1917), Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach (1929-1939).

Podczas II wojny światowej aktywnie uczestniczyła w akcji tajnego nauczania w Warszawie. Po wojnie prowadziła kl. fort. w PWSM (1945-1970, doc. 1956) oraz PSM II st. im. M. Karłowicza (1959-1967) tamże. Wśród jej 22 absolwentów znaleźli się kompozytorzy i pianiści: Edwarda Chojnacka, Jan p Gawlas, Włodzimierz p Kutrzeba, Piotr Paleczny, Michał Spisak, Wiesław Szlachta, Czesław Stańczyk, Józef p Świder, Stanisław p Tomczyński. Od 1970 na emeryturze. Wieloletni konsultant OZMP i COPSA. ● W l. przedwojennych prowadziła działalność publicystyczną (artykuły w „Śląskich Wiadomościach Muzycznych”). Koncertowała w Warszawie (od 1918), Krakowie, Berlinie, Pradze, od 1935 w duecie z Władysławą p Markiewiczówną; dokonała licznych nagrań dla PR. Otaczała opieką muz. młodych pianistów, organizowała koncerty. Autorka utworów fortepianowych (wiele rkp. spłonęło podczas Powstania Warszawskiego). W 1939-1944 brała udział w tajnej akcji kulturalnej w Warszawie. Po Powstaniu Warszawskim była więźniem obozów niemieckich. Po wyzwoleniu Wrocławia zgłosiła się do grupy kulturalnonaukowej Uniwersytetu Wrocławskiego (Wydz. Muzykologiczny). Brała udział w odbudowie uczelni, zajmowała się zabezpieczaniem instrumentów muz. i ratowaniem magazynów muzycznych. Uczestniczyła w licznych koncertach w powojennym Wrocławiu.

Aktywny członek ZZM, ZZPKiS, TiFC, SPAM (od 1959).

Odznaczona Krzyżem Kawalerskim OOP (1954), uhonorowana Złotą Odznaką SPAM (1971), Złotą Odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”, nagrodą II st. Ministra Kultury i Sztuki (1965) za szczególne osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze.

Publikacje: O metodzie pracy pedagogicznej Edwina Fischera „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1938 nr 8 s. 63-64; Pamięci Aleksandra Michałowskiego „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1938 nr 12 s. 91-92; Aleksander Michałowski ZN nr 10 PWSM w Katowicach, 1969 s. 21-28. Kompozycje na fort. Preludium, Kaprys (1925), Wariacje d-moll (1926), Karnawał czeski, Ballada, 3 Etiudy (1927), Czytelnik, Warszawa 1951 i inne.

Lit. Zakończenie roku w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach – popis uczniów prof. Allinówny – klasa fortepianu „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1939 nr 7 s. 54; PWSM Katowice, s. 89; SMP; Alicja Rutkowska Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego (1860-1918) PWSM w Warszawie, 1967 s. 100; PWSM Katowice (35 lat); Women Composers (82); Jolanta Bauman-Szulakowska Polska kultura muzyczna na Śląsku Górnym i Cieszyńskim w latach 1922-1939 PWSM w Katowicach; AM Katowice (1980); Oto artyści... s. 46, 51-52; SPP.

ALTBERG Emma Tekla (*14.01.1889 Płock – †4.07.1983 Warszawa). Początkowo gry na fort. uczyła ją matka, Paulina A. z d. Golde, z zawodu nauczycielka muzyki. W 1905 pobierała lekcje fort. u Katarzyny p Jaczynowskiej w konserw. w Warszawie. Była także uczennicą Aleksandra Michałowskie-

go. W 1906-1909 studiowała nauki społeczne w Genewie i filozofię w Bernie, a następnie w 1909-1914 grę na fort. u Blanche Selvy w Schola Cantorum w Paryżu. Studia te uzupełniała w Petersburgu oraz w 1926 i 1928 na kursach u Wandy p Landowskiej w St-Leu-La Forêt k. Paryża i Paula Brunolda w Paryżu.

Działalność pedagogiczną rozpoczęła w okresie I wojny światowej, udzielając prywatnych lekcji, a następnie działając w ramach Warszawskiego Robotniczego Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci (1918-1939). W 1939-1940 i 19441945 zatrudniona jako nauczycielka gry na fort. w szkole muzycznej (dawne konserw.) w Wilnie. Od 1945 związana z placówkami szkolnictwa muz. w Łodzi: IM, Średnią oraz WSM (następnie PWSM), w której działała w l. 1945-1967 (emerytowana 1961) prowadząc kl. fort., powstałą z jej inicjatywy kl. klawesynu oraz wykłady z zakresu metodyki nauczania gry na fort. Tytuł prof. nadzw. uzyskała w 1956. Wśród jej absolwentów kl. fort. i kl. klawesynu są Maria Chawryłło, Alicja Goździńska, Janina Gruczyńska, Danuta p Kleczkowska, Czesław Majewski, Elżbieta Nieznańska, Irena p Pietrachowicz-Sieradzka, Krystyna Popławska, Bogdan Przedecki, Barbara Strzelecka, Irena Zalewska. ● Prowadziła działalność publicystyczną i wydawniczą, była jednym z najlepszych krytyków muz. Warszawy okresu międzywojennego (recenzje w „Expressie Porannym” w l. 1931-1939). Największe znaczenie mają jej artykuły o charakterze metodycznym pisane po II wojnie światowej. Cel popularyzatorski miały omówienia nowości wydawniczych, w tym wydawnictw pedagogicznych PWM (w M i RM w l. pięćdziesiątych).

Opublikowała wiele zbiorów ćwiczeń i wyborów utworów XVI-XX w. (głównie dla początkujących), red. 23 pozycji wydawniczych.

Członek Polskiego Stowarzyszenia Muzyków Pedagogów, członek-założyciel Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Muzyki (1926).Odznaczona Krzyżem Oficerskim OOP. Znaczenie jej działalności polega m.in. na rozpropagowaniu niepopularnej w okresie powojennym muzyki klawesynowej, rozbudzeniu zainteresowania muzyką dawną, opublikowaniu utworów pedagogicznych stanowiących podstawowy repertuar szkół muz. I st. oraz wykształceniu wielu pedagogów muzycznych.

Publikacje: Popisy szkół muzycznych „Świat” 1935 nr 26 s. 708, „Tygodnik Ilustrowany” 1939 nr 13 s. 356; Polscy pianiści Warszawa 1947, 16 s.; Co dać uczniom do grania PM 1947 nr 6-7 s. 17-18; Co dać uczniom do grania w drugim roku nauki na fortepianie PM 1948 nr 1 s. 15-17; Repertuar fortepianowy w trzecim roku nauczania PM 1948 nr 3 s. 1819; Słów kilka metodyce fortepianowej w zarysie historycznym PM 1952 nr 3 s. 7-10; Z wydawnictw pedagogicznych PWM M 1953 nr 5-6 s. 95-99; Wydawnictwa pedagogiczne na fortepian M 1955 nr 3-4 s. 57-61; Metodyka wiecznie żywa PM 1961 nr 9 s. 17-19, nr 10 s. 13-15, nr 11 s. 14-16, nr 12 s. 1719, 1962 nr 1 s, 12-13, nr 4 s. 12-14, nr 5 s. 7-8, nr 7-8, s.; Klawikord PM 1963 nr 7-8; Klawesyn PM 1963 nr 9; Piano forte PM 1963 nr 10; Co wiemy o ozdobnikach J.S. Bacha RM 1979 nr 26 s. 8-11; artykuły (m.in. Zagrożona Placówka „Express Poranny” z 5 VII 1933) i recenzje koncertowe.

Opracowania redakcyjne. Na fort.: Wybór łatwych utworów klasycznych dla początkujących Warszawa 1946, 21950; 313 wprawek na fort. (z Zofią Romaszkową), Warszawa 1947, 21950, wyd. nowe Kraków 1957, 91992; Czytanki muzyczne. Łatwe utwory różnych autorów na fortepian dla początkujących, z. I-V, Warszawa 1949-1953, wyd. nowe z. I, Kraków 1956, 131996, z. II, 1956, 101996, z. III, 1958, 91990, z. IV, 1965, 61990; Zbiór utworów mistrzów XVIII w. na fortepian i klawesyn Warszawa 1949, 31953; Zbiór łatwych utworów kompozytorów rosyjskich i radzieckich Warszawa 1953; 4 utwory polskich kompozytorów współczesnych na fortepian dla młodzieży Kraków 1954, 21960; 6 utworów polskich kompozytorów współczesnych na fortepian dla dzieci Kraków 1954, 31957; T. Baird Mała suita dziecięca na fortepian Kraków 1954, 41981; L. Kaszycki Wariacje dziecięce na fortepian Kraków 1954, 21967; Wybór utworów z XVII i XVIII w. na fort., z. I, Kraków 1956, 81990, z. II, 1957; W. Raczkowski Miniatury dla dzieci i młodzieży na fortepian Kraków 1960; Studium gry polifonicznej na fortepian Kraków 1964; J. Kuhnau II sonata „Dawid i Saul” na fortepian lub organy Kraków 1966; Muzyka na instrumenty klawiszowo-strunowe (z XVI-XVII-XVIII w.) Kraków 1981. Na fort. na 4 ręce: Wybór łatwych utworów na 4 ręce (z Zofią Romaszkową), Warszawa 1946, wyd. 2 uzupełnione z. I, Warszawa 1951, z. II, 1952; Wybór utworów na fort. na 4 ręce (z Zofią Romaszkową), Kraków 1963, 71996; Francuski wachlarzyk Kraków 1967, 21997; Wybrane utwory kompozytorów francuskich Kraków 1967. Na skrzypce i fort.: D. Scarlatti 2 sonaty Warszawa 1950; J.S. Bach Sonaty (z Ireną Dubiską), z. I-II, Kraków 1961-1965.

Lit. SMP; MEM (1968); Who’s who in Poland (1982); EM (PWM); Barbara Strzelecka Wspominając Emmę Altberg RM 1984 nr 2 s. 26; Lucjan Cieślak Emma Altberg – pedagog i działacz społeczny ZN nr 14 AM w Łodzi, 1987; AM Łódź, s. 70, 71; Iwona Filant Emma Altberg – pianistka, klawesynistka, pedagog i publicystka. Praca magisterska, AMFC w Warszawie, (maszynopis); EM (PWN); SPP.

ALTKORN Helena Maria, z d. Lisicka (*2.09.1893 Lwów – †19.01.1977 Kraków). Ukończyła kurs wyższy Konserwatorium GTM we Lwowie w kl. fort.

Vilema Kurza (dyplom z wynikiem celującym w 1914), a następnie kurs koncertowy tamże jako uczennica V. Kurza i Jerzego p Lalewicza (dyplom 1920).

Pracę pedagogiczną rozpoczęła w 1915 w Konserwatorium GTM (PTM) we Lwowie, gdzie do 1924 prowadziła kurs średni fort.; 1924-1939 prof. kursu wyższego i koncertowego. W l. 1940-1941 i 1944-1946 nauczycielka Państwowego Konserwatorium im. Łysenki we Lwowie oraz szkoły średniej i dziecięcej (po wojnie jako doc. Wydz.

Fortepianu). W 1946 zamieszkała w Krakowie, gdzie nieprzerwanie – również po odejściu na emeryturę w 1966 – prowadziła kl. fort. PŚSM im. W. Żeleńskiego (PSM II st.) w l. 1946-1972; była też kier. sekcji fortepianu w tej Szkole. Wśród jej uczniów są Zbigniew p Bujarski i Jerzy p Łukowicz. ● W 1919 uzyskała Dyplom Honorowy Wielkiego Uznania na konkursie pianistycznym im. I.J. Paderewskiego w Lublinie.



Członek SPAM (od 1958). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim OOP. Lit. SMP; PSM II st. Kraków, s. 56.

AMBROZIAK Rajmund (*23.01.1932 Łódź – †20.05.1996 Łódź). Naukę gry na fort. rozpoczął podczas okupacji niemieckiej u Antoniego p Dobkiewicza w Łodzi. W 1951 ukończył PSM II st. u tegoż pedagoga, a następnie kształcił się w łódzkiej PWSM w kl. fort. Marii p Wiłkomirskiej i w kl. kameralistyki Kiejstuta p Bacewicza (oba dyplomy w 1958); w 1962 ukończył ponadto kl. śpiewu solowego w tej uczelni.

Działalność pedagogiczną prowadził od 1953 w Łodzi jako nauczyciel gry na fort., akompaniamentu i przedmiotów teoretyczno-muz. w: SOA (1953-1955), PSM I st. (1959-1961), PSM II st. (1957-1980); od 1955 związany z PWSM (AM) w Łodzi (1972-1981 początkowo prodziekan, a następnie dziekan Wydz. Wokalno-Aktorskiego, którego był współtwórcą, kier. Katedry Wokalistyki, kier. Katedry Kameralistyki, członek Katedry Muzyki Kameralnej); od 1972 konsultant w zakresie praktyki akompaniatorskiej i korepetytorskiej Wydz. Wokalno-Aktorskiego PWSM; prof. nadzw. od 1988, prof. zwycz. od 1993. Spośród jego uczniów i zespołów kameralnych wyróżnili się m.in. Teresa Czekaj, Marek Czeszek, Krystyna p Gorzelniak, Elżbieta Różycka, Piotr Saciuk, trio fort. PLM w Łodzi (I nagroda na XXIII Ogólnopolskim Konkursie Zespołów Kameralnych Szkół Muzycznych II st., Wrocław 1993). W l. 1961-1964 korepetytor w TW w Łodzi. Rzeczoznawca i juror wielu ogólnopol. konkursów kameralnych i wok. dla uczniów średnich szkół muz. i studentów PWSM (1968-1980). Współpracownik COPSA, kier. podkomisji ds. edukacji dzieci i młodzieży, koordynator szkolenia wok.-aktorskiego (Bułgaria 1973, NRD 1978) oraz współautor (z Eugeniuszem Sąsiadkiem) planu studiów Wydz. Wokalno-Aktorskiego i programu nauczania Wydz. Wokalnego w szkołach muz.

II st. Wykł. na Zimowym Kursie Wokalnym w Dusznikach Zdroju. Członek Rady Społecznej Wyższych Uczelni Artystycznych przy WRN m. Łodzi. ● Solista i kameralista występujący w Polsce i za granicą, dokonał nagrań dla PR i TV. Ceniony akompaniator solistów na konkursach (dyplomy dla najlepszego akompaniatora w Monachium, Genewie, S’Hertogenbosch, Tuluzie, Budapeszcie, Wrocławiu w l. 1960-1974). W l. 1980-1989 dyr. i kier. artyst. Teatru Muzycznego w Łodzi.

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim OOP, Krzyżem Oficerskim OOP, Srebrnym Krzyżem Zasługi, uhonorowany odznakami „Zasłużony Działacz Kultury”, Odznaką i Nagrodą Miasta Łodzi i indywidualnymi nagrodami I i III st. (1968) Ministra Kultury i Sztuki.

Publikacje: Rola i ranga korepetytora ZN nr 4 PWSM w Łodzi, 1976; Wydział III – Wokalno-Aktorski w latach 1970-1974. W: AM Łódź, cz. I. Lit. AM Łódź (1991), s. 50; Zmarł Rajmund Ambroziak RM 1996 nr 12 s. 3; AM Łódź, s. 96; SPP.

AMBROŻEWICZ Maria (*23.09.1898 Chocim – †15.04.1993

Kraków). Pseud. artyst. „Maria Atta”. Gry na fort. uczy-



ła się początkowo w Czerniowcach, w 1916 rozpoczęła studia w konserw. w Odessie u prof. Łapczyńskiego, a po jego śmierci kontynuowała naukę u Teofila Richtera (ojca Światosława Richtera). Dyplom ukończenia tej uczelni uzyskała w 1922; 1928-1929 doskonaliła umiejętności u Józefa Śliwińskiego w Warszawie.

Pracę pedagogiczną rozpoczęła przed II wojną światową, w l. 1923-1944 udzielała lekcji prywatnych, w grudniu 1945 podjęła pracę nauczyciela Miejskiej SM (potem PSM I st.) w Kłodzku, prowadząc kl. fort., a następnie, od 1952 do przejścia na emeryturę – w PŚSM we Wrocławiu (kier. sekcji fort.). W l. 1952-1956 prowadziła kursy metodyczne dla nauczycieli w Łagowie, Wrocławiu i Białobrzegach (zagadnienia interpretacji utworu muz., pedalizacja i melizmatyka). ● Po studiach, po powrocie w rodzinne strony do miejscowości Bielce (obecnie w Mołdawii), rozpoczęła aktywną działalność koncertową. Występowała na antenie „Radio Moldowa”, „Radio Bukareszt” (regularne koncerty w l. 1941-1942), koncertowała też na estradach Rumunii, ZSRR, Niemiec i innych krajów. Po powrocie do Polski po II wojnie światowej i zamieszkaniu na stałe w Polanicy, a potem we Wrocławiu, równolegle z pedagogiką nadal (do 1952) czynnie uprawiała zawód artystki-pianistki.

Lit. Piotr Oczkowski Maria Ambrożewicz (1898-1993) RM 1993 nr 19 s. 3.

ANDRUCHOWICZ Franciszek (*1.12.1895 Komarowce na

Bukowinie, obecnie Słobodzie Komorestie – †15.12.1972 Zabrze). W 1922 przeniósł się na Śląsk. Naukę muz. podjął w dzieciństwie, 1926-1931 kształcił się w IM oraz PKM w Katowicach w zakresie gry na skrzypcach. W 1931 złożył egzamin państw. w Konserwatorium PTM we Lwowie, 1933 egzamin dyplomowy w Poznaniu w tej specjalności.

Pracę pedagogiczną rozpoczął w 1918 na Bukowinie w szkolnictwie ogólnokształcącym, kontynuował ją na Śląsku w l. 1922-1939. Po II wojnie światowej, wydelegowany do Zabrza, początkowo pracował jako kier. WK Zarządu Miejskiego, a w 1945-1950 jako organizator, założyciel i pierwszy dyr. szkoły muz. I i II st. W l. 1950-1964 nauczyciel kl. skrzypiec PŚSM w Gliwicach. ● Równolegle z pracą pedagogiczną w okresie powojennym prowadził działalność jako dyrygent i kier. zorganizowanej przez siebie ork. symf., a w l. 1945-1948 również Chóru im. F. Chopina.

Aktywny działacz ZZM (założyciel i prezes w Zabrzu), członek SPAM (od 1961), członek honorowy „Byłych Więźniów Twierdzy Zakroczymskiej” (od 1948).

ANDRZEJEWSKI Waldemar (*13.11.1938 Poznań). Ukończył PLM w Poznaniu w kl. fort. Ireny p Wyrzykowskiej-Mondelskiej (1957), a następnie PWSM tamże w kl. fort. Gertrudy p Konatkowskiej (dyplom z wyróżnieniem 1962).

Od 1963 związany z poznańską PWSM (AM) jako pedagog – początkowo asystent prof. Konatkowskiej, a po jej śmierci – I. Wyrzykowskiej-Mondelskiej. W 1968 przeprowadził przewód

I st. na adiunkta, w 1972 przewód II st. w AM w Krakowie.

Doc. 1972, prof. nadzw. 1987, prof. zwycz. 1992. Prorektor (1972-1981), rektor (1981-1987), 1987-1999 kier. Katedry Fortepianu. Wykł. kaliskiej filii UAM (1991 prof. nadzw., 1998 prof. zwycz.), PLM i „Szkoły Talentów” w Poznaniu.

Współpracował ze szkołami muz. I i II st. w Kaliszu. Wielu jego uczniów zdobyło nagrody na międzynarodowych i krajowych konkursach pianistycznych, m.in. Jacek Kortus, J. Kostrzewski, Zbigniew Raubo, B. Rottermund oraz Joanna Marcinkowska – laureatka 12 konkursów (m.in.

I nagroda na II Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym „Arthur Rubinstein in Memoriam”, Bydgoszcz 1996). Konsultant szkół muzycznych z ramienia OZMP, juror krajowych i międzynarodowych konkursów pianistycznych. Członek RWSA (1988-1991, 1993-1996, od 1996 zast. przewodniczącego). ● Koncertujący pianista i kameralista, prowadzi ożywioną działalność w kraju i za granicą (Belgia, Holandia, Niemcy, Włochy). Wielokrotny uczestnik prestiżowych imprez muz. – Festiwalu Muzyki Dawnej w Bydgoszczy, Festiwalu Muzyki Kameralnej w Kaliszu, Poznańskiej Wiosny Muzycznej. Dokonał prawykonań utworów kompozytorów współczesnych.

Autor artykułów z dziedziny szkolnictwa muz. i wykonawstwa fort. (ZN AM w Poznaniu, Kronika Wielkopolska).

Członek TiFC. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1972), Krzyżem Kawalerskim OOP (1984), Krzyżem Oficerskim OOP, uhonorowany odznakami: Gryf Pomorski (1984), „Zasłużony Działacz Kultury” (1985), nagrodami III (1974, za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze), II (1980) i I st. (1982, 1987) Ministra Kultury i Sztuki.

Publikacje: Poznańska uczelnia muzyczna – jej rola w rozwoju i upowszechnianiu kultury muzycznej „Kronika Wielkopolska” 1987 nr 2-3 s. 158-163.

Lit. PWSM Poznań (50 lat), s. 106, 145, 155, 156, 181; Who is Who w Polsce 2002, 2003; Kto jest kim w Polsce 2004; SPP.

ANKUDOWICZ Lidia (*1902 Połtawa, Rosja – †12.11.1998 Warszawa), Rosjanka osiadła w Polsce. Ukończyła konserw. w Kijowie (1927) w kl. fort. N. Dubasowa.

Prowadziła kl. fort. w PSM w Kaliszu (1928-1929 i 19341935), w PSM we Wrocławiu (1947-1953) oraz PPSM we Wrocławiu (1953-1969). Spośród jej uczniów wyróżnił się m.in. Jan Piprer (Wrocław 1958, I miejsce na wojewódzkim przeglądzie uczniów szkół muz. I st.).

Członek SPAM. ANTONIAK Marian (*22.07.1901 Warszawa – †4.02.1973 Sopot). W 1921 podjął naukę gry na fort. i na organach, oraz teorii w warszawskim Konserwatorium Muzycznym, studiował również na Wydz. Nauczycielskim. Dyplom tej uczelni uzyskał w 1928. W l. 1941-1944 odbył tajne studia muzykologiczne na UJ, zakończone w 1945 egzaminem magisterskim.

W 1929 podjął pracę nauczyciela muzyki w Polskim Gimnazjum Macierzy Szkolnej i w Polskim Konserwatorium Muzycznym Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsku, gdzie pracował do 1931. Do 1939 również nauczyciel Gimnazjum w Grudziądzu, SN w Kościerzynie oraz

LP w Wejherowie. Do Gdańska powrócił w 1945, gdzie kontynuował działalność pedagogiczną: 1945-1948 jako dyr. LP w Gdańsku-Wrzeszczu, następnie – nauczyciel Gimnazjum i LO w Oliwie. Od 1949 pracował w szkolnictwie muz. – w PWSM w Sopocie i równocześnie, do 1965 w PLM w Gdańsku (dwukrotnie był dyr.). W gdańskiej PWSM pracował do momentu przejścia na emeryturę w 1966, od 1954 na stanowisku zast. prof., prowadząc zajęcia z literatury muz., form, harmonii, instrumentoznawstwa i akustyki. Dwukrotnie, w l. 1951-1952 (przez 8 miesięcy) i 1954-1957 dziekan Wydz. Kompozycji i Teorii Muzyki. Będąc na emeryturze podjął pracę w PSM II st. w Gdyni, gdzie był nauczycielem do roku 1970.

Lit. PWSM Gdańsk (30 lat), s. 10, 33, 78-79; Lech Mokrzecki Gdańskie tradycje wychowania i oświaty muzycznej ZN nr 26 AM w Gdańsku, 1987 s. 5-15; PSM Gdańsk, s. 30; AM Gdańsk (50 lat), s. 38, 91, 138, 146.

ARGASIŃSKA-CHOYNOWSKA Stanisława

(*31.05.1888 Stanisławów – †19.03.1961 Kraków). Studia wok. odbyła w Dreźnie w szkole śpiewu Adeliny PaschalisSouvestre, pianistyczne – w lwowskim Konserwatorium GTM w kl. Vilema Kurza.

W l. 1916-1922 prowadziła we Lwowie własną prywatną szkołę śpiewu. Nauczycielka śpiewu solowego w lubelskim IM. Od 1948 prowadziła kl. śpiewu solowego PŚSM w Katowicach, w l. 1954-1959 – PWSM tamże, a w l. 1950-1957 ponadto w PŚSM (PSM II st.) im.

W. Żeleńskiego i 1954-1959 – w PWSM w Krakowie. Jej uczniami są m.in.: Jerzy p Drozd, Jadwiga Romańska (I nagroda, Monachium 1956), Zofia p Stachurska, Krystyna p Szostek-Radkowa, Teresa Wessely-Mackiewicz.

Sopranistka o bogatej karierze solistycznej. Debiutowała w 1912, 1916-1922 primadonna Opery Lwowskiej, od 1917 występowała w Operze Warszawskiej oraz do 1939 na koncertach w Ameryce Pd., Austrii, Bułgarii, Estonii, Francji, Niemczech, Rumunii, Szwajcarii, Szwecji. W 1932 opuściła scenę, po wojnie koncertowała jako śpiewaczka estradowa.

Lit. SMP; PWSM Kraków (75 lat); SBTP; EM (PWM); AM Katowice (1980); MEM (1981); Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie...s. 228; Wiesława Pośpiech Z dziejów religijnej kultury muzycznej Lublina w latach 1918-1939. Praca magisterska, Instytut Muzykologii KUL, Lublin 1986, 179 s. (maszynopis); EM (PWN); PSM II st. Kraków, s. 56; Leszek Mazepa Szkolnictwo muzyczne we Lwowie (XV-XX w.). W: Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. T. 1, s. 24.

ARNOLD Róża p HERSZTAJN-ARNOLD Róża ARTYKIEWICZ Andrzej (*21.10.1955 Łódź). W 1974 ukończył z wyróżnieniem PLM w Łodzi w kl. fort. Czesława Kapczyńskiego, a następnie AM w Gdańsku w kl. Zbigniewa p Śliwińskiego (dyplom w 1978).

Pracę pedagogiczną podjął podczas studiów, w 1978 w PSM st. Podstawowego i Licealnego w Gdańsku, a w 1979 także w gdańskiej



AM prowadząc fort. i akompaniament (od 1982 asystent, od 1988 adiunkt). Wśród jego licznych wychowanków jest wielu laureatów konkursów krajowych i międzynarodowych, m.in. Joanna Duda, Aleksandra Mozgiel (I nagroda na konkursie EPTA w Krakowie i inne), Leszek Możdżer, Ewa Rytel. Konsultant CEA. Juror konkursów krajowych i międzynarodowych (Francja, Guadeloupe), autor programów konkursowych. ● Laureat konkursów na stypendia artystyczne TiFC (1972 i 1975) oraz Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku (1979). Prowadzi działalność koncertową współpracując z Polską Filharmonią Kameralną Wojciecha Rajskiego oraz występując jako solista w kraju i za granicą.

Lit. AM Gdańsk (50 lat), s. 68, 146.

ARTYSZ Elżbieta, z d. Wiercioch (*9.11.

1936 Warszawa). W 1953 ukończyła SM I st. nr 2 im. F. Chopina w Warszawie, a w 1958 kl. fort. warszawskiej PŚSM nr 2 im. F. Chopina. Studia na Wydz.

Historycznym UW z zakresu muzykologii ukończyła w 1962 pod kierunkiem Zofii p Lissy.

Działalność pedagogiczną rozpoczęła w 1959, do 1972 pracując jako nauczyciel przedmiotów ogólnomuz. PSM II st. nr 1 w Warszawie. W l. 1972-1982 nauczyciel i dyr.

PSM II st. nr 2, od 1982 prowadzi tamże zajęcia z historii muzyki. Jako prelegent muz. ponad 30 lat współpracowała z filharmoniami, operami, festiwalem Jeunesses Musicales i KBK. ● Założyciel Stowarzyszenia Polskiej Młodzieży Muzycznej – Jeunesses Musicales (1965-1973 przew. ZG). W ramach Stowarzyszenia aranżowała seminaria z udziałem wybitnych kompozytorów i muzykologów; zorganizowała 10 międzynarodowych obozów muz. w Olsztynie i 8 festiwali Jeunesses Musicales w Częstochowie. Wygłosiła szereg referatów (m.in. Belgrad 1970, Kongres Upowszechniania Kultury Muzycznej – Warszawa 1979, Sztokholm 1981, Radziejowice 1989, Wrocław 1990). Brała udział w sympozjach organizowanych przez TiFC, Instytut Muzykologii UW, ZKP i AMFC. Recenzowała programy nauczania szkół muz. II st. Opublikowała wiele artykułów w RM, „Roczniku Chopinowskim” i biuletynie „Chopin in the World”.

Aktywny członek SPAM (m.in. 1974-1976 wiceprezes Sekcji Pedagogów i członek ZG) i TiFC (prezes 1981-1986).

Od 1985 pełni funkcję wiceprezydenta Światowej Federacji Towarzystw Chopinowskich, w 2000 ponownie wybrana sekretarzem generalnym tejże Federacji. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem KEN (1993), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, uhonorowana nagrodami I i II st. Ministra Oświaty i Wychowania, nagrodą I st. Ministra Kultury i Sztuki (1993) za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. W 1980 otrzymała Nagrodę ZKP, a w 1975 Nagrodę im. M. Andrzejewskiej. Żona Jerzego p Artysza.

Publikacje: Miejsce i zadania średniej szkoły muzycznej w systemie szkół artystycznych. Materiały z Kongresu Upo-



wszechniania Kultury Muzycznej, Warszawa 1979; Pracowity lipiec Jeunesses Musicales RM 1969 nr 19 s. 7-9.

Lit. SM im. F. Chopina Warszawa, s. 60; PSM Warszawa, s. 185; Mówi Elżbieta Artysz sekretarz generalny Międzynarodowej Federacji Towarzystw Chopinowskich. Rozmawiała Julita Kosińska. RM 2005 nr 17 s. 5.

ARTYSZ Jerzy (*18.11.1930 Sochaczew).

Naukę muzyki rozpoczął w 1942.

W 1954 ukończył kl. śpiewu solowego PŚSM nr 2 im. F. Chopina w Warszawie, a w 1959 – z wyróżnieniem – kl. śpiewu solowego Marii p Halfter w warszawskiej PWSM. Ponadto był uczniem kl. skrzypiec Gabrieli p Jabłońskiej w tejże uczelni. Umiejętności wok. doskonalił w Wenecji i 1963-1965 w Mediolanie u Marii Carbone-Rossini.

Pracę pedagogiczną rozpoczął w 1976 AMFC w Warszawie, już jako znany artysta; 1976-1980 pracował również we wrocławskiej AM jako pedagog w śpiewu solowego.

Prof.; 1984-1986 prorektor, od 1996 kier. Katedry Wokalistyki AMFC. Wyróżniający się uczniowie to: Jolanda Auyanet (Touluza – I nagroda), Sylwester Kostecki, Jan Monowid, Anna Radziejowska, Jadwiga Rappé, Artur Stefanowicz (Rzym – I nagroda), Jadwiga Stępień. Organizator Escola d’Opera de Barcelona w Hiszpanii. W l. 19781981 wykł. Międzynarodowych Kursów Interpretacji Muzyki Baroku we Wrocławiu, 1980, 1982 – Kursu Interpretacji Muzyki Oratoryjnej i Kantatowej, w l. 1984-1992 pięciokrotnie prowadził kursy w Conservatorio Profesional de Musica w Tarragonie (Hiszpania), 1989-1992 dyr. artystyczny Letniej Szkoły Operowej przy Teatre Fortuny (Reus – Hiszpania) kontynuowanej w l. 1994-1995 w Barcelonie; ponadto wygłosił szereg referatów na seminariach i sesjach naukowych w kraju i za granicą.

Uczestnik wielu komisji kwalifikacyjnych, programowych i innych. Wielokrotny juror konkursów krajowych i zagranicznych (Busseto, Barcelona, Tuluza, Genewa, Konkurs im. A. Didura, 1979 i Konkurs im. Ady Sari w Nowym Sączu), przewodniczący jury II Konkursu im. S. Moniuszki (1995). Autor publikacji w Zeszytach literackich i w ZN AM we Wrocławiu. ● Wybitny solista scen operowych w kraju i za granicą (baryton) – m.in. laureat konkursów wok. w Moskwie (III nagroda, 1957), Tuluzie (II Grand Prix, 1959), Genewie (II nagroda, 1960).

Występy sceniczne rozpoczął w 1960 w Operze Łódzkiej, kontynuując je w l. 1964-1990 w warszawskim TW, równocześnie występując (1965-1970) w Operze Kameralnej – także jako asystent reżysera. Od 1960 nieprzerwanie występuje również za granicą – w teatrach operowych i jako wykonawca estradowy; propagator pol. muzyki współczesnej; występował niemal we wszystkich krajach europejskich oraz w Izraelu, Kanadzie, St. Zjedn., w ZSRR. Dokonał nagrań płytowych (m.in. dla firmy Harmonia Mundi) i telewizyjnych (w tym dla telewizji szwajcarskiej).

W l. 1973-1975 i 1979-1980 członek Rady Muzyki przy Ministrze Kultury i Sztuki.