Podręczny słownik terminów AAC by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Magdalena Grycman • Bogusława Beata Kaczmarek

Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej)

Kraków 2017

str 1-4.indd 3

27.02.2017 12:06

Recenzenci: prof. dr hab. Roman Ossowski dr hab. Jacek J. Błeszyński, prof. UMK

Redakcja wydawnicza: Zespół

Opracowanie typograﬁczne: Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Graﬁka na okładce: © Bharat Pandey | Depositphotos.com

Na zlecenie ﬁrmy Program Rozwoju Komunikacji MAKATON oraz Stowarzyszenia Rehabilitacyjne Centrum Rozwoju Porozumiewania wydała Oﬁcyna Wydawnicza „Impuls”

ISBN 978-83-8095-249-2

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2017

str 1-4.indd 4

27.02.2017 12:06

Spis treści

Wstęp ................................................................................................

Rekomendacje ................................................................................ 11 Objaśnienia ...................................................................................... 13 Słownik .............................................................................................. 17 Bibliografia ....................................................................................... 367 Spis haseł .......................................................................................... 373

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 7

17.09.2014 11:09

Wstęp

Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej) jest pierwszą w Polsce tego rodzaju publikacją, adresowaną do szerokiego grona zarówno specjalistów, jak i rodziców, opiekunów, przyjaciół – osób dzielących codzienność z dziećmi i dorosłymi doświadczającymi trudności w porozumiewaniu się. Jest próbą opisania blisko 1600 pojęć odnoszących się do nowego obszaru w polskiej logopedii i pedagogice osób niepełnosprawnych, jakim jest zastosowanie alternatywnych i wspomagających sposobów porozumiewania się z dziećmi i dorosłymi z zaburzeniami mowy, języka i komunikacji. Sposoby AAC (augmentative and alternative communication) są procesami wielokrotnie złożonymi, obejmującymi różne komponenty dostosowane do potrzeb osób niemówiących. Na konferencjach poświęconych komunikacji wspomagającej zgłaszanych jest wiele problemów, z jakimi na co dzień borykają się nauczyciele, terapeuci udzielający pomocy dzieciom i dorosłym, którzy z różnych powodów nie są w stanie porozumieć się z innymi osobami. Problemy te często pozostają bez rozwiązań. W prowadzonych dyskusjach wymienia się m.in.: brak dostatecznej liczby wykształconych w tym kierunku specjalistów, problemy terminologiczne, zbyt późne podejmowanie decyzji o właściwej terapii w obszarze porozumiewania się, brak materiałów dydaktycznych, programów i opracowań metodycznych, niską świadomość społeczną dotyczącą możliwości kompensowania poważnych zaburzeń w porozumiewaniu się. Podkreśla się również konieczność prac teoretycznych i badań naukowych z tego zakresu oraz współpracy z naukowcami z wielu dziedzin nauki. Do tej pory nie podjęto prób określenia zakresu terminologicznego wspomagających i alternatywnych sposobów komunikacji, a jest to bardzo istotny krok dla rozwoju tej dziedziny. Prezentowana w niniejszej pracy terminologia jest próbą zmierzenia się z tym trudnym obszarem, ale wierzymy, że jest również wkładem w toczące się dyskusje dotyczące roli AAC w działaniach systemowych, które zapewniałyby wszystkim dzieciom i dorosłym dostęp do specjalistycznych oddziaływań, zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Mamy nadzieję, że nasza praca poszerzy znajomość specyﬁki prezentowanych haseł, a w efekcie podniesie jakość życia tych osób.

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 9

17.09.2014 11:09

Wstęp

Słownik powstawał kilka lat – w tym czasie zbierano hasła, weryfikowano je i tworzono definicje odpowiednie dla polskiej nauki. Wiązało się z tym wiele problemów, przede wszystkim dlatego, że większość haseł zamieszczonych w publikacji wychodzi poza tradycyjnie definiowane w logopedii czy pedagogice terminy. Dobierając hasła, starłyśmy się wprowadzić tylko te, które ściśle wiążą się z koncepcjami i strategiami AAC, stąd też wiele terminów otrzymało nowe znaczenia, inne niż powszechnie stosowane, np. skanowanie, kodowanie. Inne, niemające swoich odpowiedników w języku polskim, występujące jako nazwy własne, albo takie, które już się przyjęły na gruncie polskiego AAC, zachowują oryginalne nazwy, np. „GoTalk”, „BIGmack” czy „e-tran”. Dziś w wielu krajach wiedza z obszaru AAC funkcjonuje w świadomości społecznej. Projekt ISAAC (Międzynarodowej Organizacji AAC) AAC Glossary Translation, w którym biorą udział niektóre kraje europejskie, m.in. Austria, Niemcy, Norwegia, a także Polska (którą reprezentujemy), pozwolił określić zakres terminologiczny podstawowych 150 haseł związanych ze wspomagającymi i alternatywnymi sposobami komunikacji. Umożliwił także zidentyfikowanie najważniejszego dla tego obszaru słownictwa. Hasła znajdujące się w niniejszym słowniku stanowią część tego projektu. Mamy nadzieje, że zdefiniowane pojęcia z jednej strony będą kolejnym krokiem w kierunku znoszenia barier komunikacyjnych pomiędzy otaczającym środowiskiem a światem osób niemogących się na co dzień porozumiewać, a z drugiej zachętą do ich wspólnego pokonywania.

Magdalena Grycman Bogusława B. Kaczmarek

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 10

17.09.2014 11:09

Rekomendacje

Od 1994 roku Magdalena Grycman pioniersko wprowadza i rozwija wspomagające i alternatywne metody komunikacji (AAC) w Polsce. Obecnie ona i jej koleżanka – Bogusława B. Kaczmarek – napisały doskonały tekst: Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej), który dostarcza deﬁnicji i znaczeń dla słów zawartych w publikacjach związanych z AAC. Dobrze zdeﬁniowany leksykon jest istotny dla wszelkich stosunkowo nowych obszarów praktyki i badań naukowych, takich jak komunikacja wspomagająca. Polecam tę wartościową pracę dr Magdaleny Grycman i dr Bogusławy B. Kaczmarek oraz ich ciągły wkład w obszar komunikacji wspomagającej. Anne Warrick (M.A., AAC Consultant, Poland / United Nations Umbrella Project; autorka książki Porozumiewanie się bez słów. Komunikacja wspomagająca i alternatywna na świecie, przetłumaczonej na wiele języków, w tym na język polski) Gratulujemy dr Magdalenie Grycman i dr Bogusławie B. Kaczmarek utworzenia nowego tekstu zatytułowanego Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej). Autorki są cennymi współpracownikami w ramach międzynarodowej społeczności i popieramy ich najnowszy wkład w dziedzinę wspomagającej i alternatywnej komunikacji. Kontynuują one wyrównywanie różnic w życiu ludzi ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi i specjalistów, którzy działają w ich imieniu. Sarah W. Blackstone (Ph.D., CCC-SP, President, Augmentative Communication Inc.) Harvey Pressman (President, Central Coast Children’s Foundation)

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 11

17.09.2014 11:09

Objaśnienia

Układ alfabetyczny. Słownik obejmuje blisko 1600 haseł ułożonych alfabetycznie. Takie rozłożenie jest powszechnie stosowane w słownikach, leksykonach i encyklopediach, jednak jest ono niezmiernie trudne do zrealizowania. Wiele publikacji przyjmuje układ alfabetyczny konsekwentnie dla wszystkich haseł. Jest to proste rozwiązanie, jednak w nowym obszarze terminologicznym i przy hasłach złożonych, czyli zbudowanych więcej niż z jednego wyrazu, kłopotliwe dla czytelnika. Na przykład weźmy termin „alternatywna klawiatura membranowa” – poszukujący tego terminu może nie wiedzieć, że klawiatura membranowa jest alternatywną klawiaturą i powinien ją odszukać pod literą A. Dlatego wybierając układ alfabetyczny, przyjęłyśmy dwie zasady. Pierwsza to ułożenie haseł odrzeczownikowo, czyli termin „alternatywna klawiatura membranowa” czytelnik odnajdzie pod „klawiatura alternatywna membranowa” – poza nielicznymi wyjątkami, w których wypracowane nazwy funkcjonujące w fachowym obiegu rozpoczynają się przymiotnikowo, a ich rzeczownikowe wersje miałyby sztuczny charakter, np. „polski język migowy”, „wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się”, „złożone potrzeby komunikacyjne”. Druga zasada to tematyczne łączenie haseł, co według nas daje lepszy wgląd w omawiane zagadnienie, umożliwia porównanie oraz ułatwia odszukiwanie haseł, np. „literowe kodowanie kategorii” czytelnik odnajdzie pod hasłem „kodowanie” czy „wielofunkcyjne komunikatory konwertujące tekst i symbole na mowę” – pod hasłem „komunikator”. Jeśli czytelnik zna tylko nazwę własną urządzenia komunikacyjnego lub systemu, nie zna rodzaju, do jakiego on należy, np. „Talara”, „SuperTalker”, to pod określoną nazwą znajdzie stosowny odsyłacz (ð) do hasła ogólnego, np. „komunikator” i dalej podhasła „Talara” lub „SuperTalker”. Uznałyśmy, że tematyczne zgromadzenie niektórych haseł w jednym miejscu, np. „tablica komunikacyjna”, pokazuje czytelnikowi różne inne rodzaje tablic, których może nie znać, np. „tablica komunikacyjna na bazie alfabetu i do literowania”, „tablica komunikacyjna kodowana”, „tablica komunikacyjna głosowa”. Zastosowanie tej zasady nie jest żelazną konsekwencją. Przykładowo wszystkie hasła systemów komunikacyjnych, np. „system komunikacyjny Makaton” lub „system komunikacyjny Blissa”, nie są umieszczone pod wspólnym hasłem „systemy

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 13

17.09.2014 11:09

Objaśnienia

komunikacyjne”, z tego powodu, że przyjęta zwyczajowo już w Polsce terminologia, np. „system Makaton”, „program komunikacyjny Makaton”, „Makaton” lub „symbole Blissa”, „komunikacja Blissa”, wymusza umieszczenie ich według zasad funkcjonujących, np. pod hasłem „system Makaton” lub „symbole Blissa”. Jednak i tutaj ponownie jest odstępstwo, gdyż nie zawsze czytelnik oprócz nazwy „Makaton”, „bliss” zna określenie „symbole Blissa”. W tym przypadku przy haśle głównym „system Makaton” lub „symbole Blissa” znajdują się odsyłacze do haseł związanych z nazwami „Makaton”, „bliss”, „Piktogramy”, „PCS” itd. Zakres haseł. Publikacja jest pierwszą próbą zdefiniowania pojęć związanych z dziedziną AAC, dlatego obejmuje mały – podręczny – wycinek rzeczywistości związanej z koncepcjami wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się. Zebrałyśmy przede wszystkim hasła, które są najczęściej stosowaną w Polsce terminologią w praktycznym zastosowaniu przez rodziców wykorzystujących tego typu rozwiązania, jak i specjalistów stawiających diagnozy i realizujących programy oddziaływania dydaktyczno-terapeutycznego. Zależało nam również, aby słownik nie tylko był publikacją technicznie wyjaśniającą określone hasło, ale również wnosił wiedzę z danego obszaru dla zwykłego człowieka, który pragnie ją stosować na co dzień. Większość haseł, które są proste i powszechnie stosowane – np. „mimika”, „klawiatura”, „ekran dotykowy” – ma krótką i nieskomplikowaną treść. Terminy ważne i podstawowe dla AAC – np. „kodowanie”, „skanowanie”, „strategie rozmówców komunikacyjnych” – są omówione obszerniej i często opatrzone ilustracjami. Treść haseł. Terminy z dziedziny AAC krzyżują się z hasłami z innych dyscyplin naukowych, takich jak: pedagogika osób niepełnosprawnych, logopedia, neurologopedia, psychologia, neuropsychologia, psycholingwistyka. Uznałyśmy jednak, że wyjaśnianie wszystkich haseł powodowałoby dublowanie tych, które zostały już wcześniej wyjaśnione w tematycznych leksykonach i słownikach przez znamienitych autorów danych dyscyplin naukowych. Ograniczyłyśmy się zatem tylko do haseł ściśle związanych z AAC. Terminologia. Opracowując hasła, odniosłyśmy się do literatury anglojęzycznej, uznanych teoretyków i praktyków w dziedzinie AAC (m.in. D.R. Beukelman, J. Clibbens, M. Fristoe, D. Fuller, S.L. Glennen, L.L. Lloyd, J. Light, P. Mirenda, S. Tetzchner, A. Warrick), którzy od początków jej kształtowania brali udział w definiowaniu i określaniu wielu pojęć i obszarów. Autorzy pochodzą jednak z różnych środowisk naukowych, kulturowych (Stany Zjednoczone i Wielka Brytania), stąd różnie definiują niektóre terminy. Z tego powodu w słowniku, w niektórych przypadkach, zamieszczone zostały hasła z dwóch źródeł, aby pokazać rozległość i różnorodność prezentowanego hasła. Termi-

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 14

17.09.2014 11:09

Objaśnienia

nami budzącymi wiele wątpliwości są „symbol” i „znak”. Są one podstawowymi pojęciami komunikacji AAC, które w niniejszym słowniku przyjmują nieco inne znaczenie niż w tradycyjnych definicjach. Definicja jest tu zawężona do obszaru AAC i z tego powodu pojęcia symbolu i znaku są określeniami form językowych niebędących mową, a obejmujących elementy manualne, graficzne lub dotykowe. Tradycyjnie słowem „symbol” określa się znak graficzny, w niniejszej publikacji „symbol” odnosi się do znaków zarówno manualnych, jak i graficznych lub dotykowych. Terminy „znak” i „symbol” w słowniku stosowane są zamiennie. W literaturze światowej poświęconej komunikacji alternatywnej i wspomagającej, gdy porównujemy prace autorów pochodzących ze Stanów Zjednoczonych i badaczy z Wielkiej Brytanii, możemy te rozróżnienia definicyjne dostrzec, jednak znaczenie pojęć jest takie samo. Pierwsi najczęściej posługują się określeniem „symbol” (symbol graficzny – graphic symbol, symbol manualny – manual symbol, symbol dotykowy – tactile symbol, symbol ikoniczny – iconic symbol itd.), natomiast drudzy używają terminu „znak” (znak graficzny – graphic sign, znak manualny lub migowy – manual sign, znak dotykowy – tactile sign, znak ikoniczny – iconic sign). Termin „znak” / „symbol” nie odnosi się również (jak jest to tradycyjnie uznawane) tylko do jednego rodzaju znaków, np. manualnych czy symboli, np. graficznych, ale opisuje określone formy ekspresji. W słowniku termin „znak” / „symbol” taktowny jest jednoznacznie. Podobnie pojęcia związane z porozumiewaniem się i komunikowaniem się oraz terminy „użytkownik” i „użytkownik AAC” stosowane są zamiennie. Termin „użytkownik” odwołuje się do osoby używającej (user) sposobów AAC; osoby, która ma trudności (o różnym podłożu) w porozumiewaniu się werbalnym, z użyciem słów. Terminy takie odzwierciedlają czasami nieco odmienne sposoby postrzegania zjawiska przez pryzmat różnych dyscyplin naukowych. Wynika to z faktu, że studia nad komunikowaniem lub nauką o komunikacji (communication science), a wśród nich sposoby AAC, są interdyscyplinarnym obszarem badań. Spis haseł. W słowniku przy każdym haśle został podany jego angielski odpowiednik oraz na końcu polsko-angielski spis wszystkich haseł zaprezentowanych w słowniku. Takie opracowanie może stanowić punkt wyjścia dalszych poszukiwań w publikacjach anglojęzycznych, a także zapoznawania się ze specjalistyczną literaturą przedmiotu. Nazwiska. W słowniku nie zostały zamieszczone skróty życiorysów znanych w obszarze AAC ludzi. Jednakże podane są hasła eponimiczne – nazwy zasad, teorii, zespołów, które wywodzą się od nazwisk tych osób. Rysunki. W słowniku do części haseł zostały dołączone rysunki, tabele i fotografie. Uznałyśmy, że przy mniej znanych, ale istotnych hasłach konieczne

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 15

17.09.2014 11:09

Objaśnienia

i praktyczne jest dodatkowe zilustrowanie terminu. Szczególnie przy rozwiązaniach technologicznych, z których nie wszystkie są znane i stosowane w Polsce. Skróty. W publikacji wykorzystałyśmy (zapisując kursywą w nawiasie okrągłym) oryginalne terminy angielskie. Użyłyśmy również symbolu strzałki ð jako odsyłacza do stojącego za nim terminu, który jest wyjaśniony w słowniku w innym miejscu, w układzie alfabetycznym. Przy niektórych hasłach zastosowałyśmy cyfry rzymskie, które oznaczają, że dane pojęcie definiowane jest w różny sposób. Zastosowana została również zasada grupowania definicji według określonego słowa, np. wszystkie rodzaje klawiatur znajdują się razem, a hasła rozpoczynają się od słowa „klawiatura”. Bibliografia. Niektóre hasła są tłumaczeniami lub powstały na podstawie literatury przedmiotu, z tego względu przy pojęciach (w nawiasach okrągłych) został wymieniony także autor i rok publikacji. Lista alfabetyczna wszystkich wspomnianych autorów wraz z pełnym opisem publikacji została dołączona na końcu słownika. Magdalena Grycman Bogusława B. Kaczmarek

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 16

17.09.2014 11:09

A AAC (Augmentative and Alternative Communication) ð wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się. ABA (applied behaviour / behavior analysis – ABA) ð stosowana analiza zachowań. ABR (auditory brainstem response), słuchowa reakcja pnia mózgu. Abrakadabra (Abrakadabra) ð oprogramowanie komputerowe, Abrakadabra. abstrahowanie (abstraction), proces poznawczy, który polega na wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotu, a pomijaniu mniej ważnych. abstrakcyjne symbole (abstract symbols) ð symbole abstrakcyjne. abstrakcyjny (abstract), termin wykorzystywany do opisania obiektów niematerialnych, takich jak: przekonania, pojęcia, emocje i idee. Obiekty abstrakcyjne są trudne do zilustrowania za pomocą ð symboli ikonicznych lub obrazków, częściej opisywane są przez ð ideogram lub ð symbole arbitralne, np. tradycyjną ortograﬁę (Lloyd, Quist, Windsor, 1990). adaptacyjny dostęp do komputera (adaptive computer access) ð dostęp adaptacyjny do komputera. adapter (adapter), urządzenie dopasowujące, element pośredniczący, potocznie przejściówka. adaptowanie klawiatury (adapting of keyboard ), umożliwienie osobie niepełnosprawnej samodzielnego korzystania ze standardowej klawiatury przez zmianę jej konstrukcji lub zastosowanie oprogramowania upraszczającego jej działanie. Najczęściej stosowanymi rozwiązaniami są ð nakładka na klawiaturę, ð alternatywna klawiatura, ð klawiatura wirtualna, ð program z przewidywaniem słów i rozwijaniem skrótów itp. ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule), protokół diagnostyczny, bezpośredniej obserwacji, służący do diagnozy autyzmu. Narzędzie częściowo strukturalizowane, wymagające, aby diagnoza przebiegała według określonego schematu postępowania. Występuje w czterech modułach, z których

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 17

17.09.2014 11:09

AFA-skala

każdy przeznaczony jest dla osób w różnym wieku i na różnym etapie rozwoju językowego. AFA-skala (AFA-scale), skala do badania mowy dziecka z niedokształceniem mowy o typie ð afazji. Badanie opiera się na obserwacji zachowania – sprawności językowej i komunikacyjnej – dziecka w sytuacjach do tego odpowiednio przygotowanych, z wykorzystaniem materiałów werbalnych i graficznych, które umożliwiają dokonanie oceny. Skala przeznaczona jest do badania dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (Paluch, Drewniak-Wołosz, Mikosza, 2005). afazja (aphasia), zaburzenie (częściowe lub całkowite) mowy, wynikające z uszkodzenia niektórych obszarów mózgu ważnych dla zdolności mówienia i rozumienia. Deficyty występują w aspektach komunikacyjnych (np. rozumienia, ekspresji / posługiwania się znakami manualnymi, czytania, pisania) pojedynczo lub w połączeniu. W przeciwieństwie do ð dysfazji uszkodzenie struktur mózgowych nastąpiło po okresie rozwoju mowy. Wyróżnia się wiele odmian afazji, różnie definiowanych i klasyfikowanych w zależności od lokalizacji uszkodzenia, rodzaju zaburzonych funkcji ruchowych lub czuciowych oraz rodzaju zaburzonych bądź utraconych zdolności językowych (Lloyd, Quist, Windsor, 1990). afonia (aphonia), inaczej bezgłos. Jest to utrata dźwięczności głosu. Przyczyną mogą być zaburzenia czynności krtani (porażenie nerwów krtaniowych lub zaburzenia nerwicowe) lub zniekształcenia fałdów głosowych spowodowane przez choroby zapalne lub nowotworowe krtani. aglutynacja (agglutination), proces tworzenia nowych pojęć przez łączenie symboli w sekwencje (np. „garaż” jako sekwencja znaków: „miejsce” + „jechać” + „schronienie; „sklep spożywczy” jako „półki” + „pieniądze” + „jeść”) (Lloyd, Quist, Windsor, 1990). agnozja (agnosia), utrata zdolności rozpoznawania bodźców zmysłowych, przy nieuszkodzonych narządach zmysłów. Osoba może słyszeć mowę, widzieć przedmioty i dotykać ich, ale nie wie, co mowa oznacza lub czym ona jest. Agnozja zazwyczaj dotyka konkretnego zmysłu. Wyróżnia się pięć głównych rodzajów agnozji, wrodzonej lub nabytej: a) agnozja akustyczna, trudność w rozróżnianiu dźwięków; b) czysta głuchota słowna, szczególne trudności w rozpoznawaniu dźwięków mowy. Osoba nie jest w stanie powtórzyć tego, co zostało powiedziane, ale (z trudnością) może wykorzystać nieco spontanicznej mowy, umiejętności czytania lub pisania. Możliwe jest również ð czytanie mowy z ust dla słuchowego rozumienia komuników; c) agnozja

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 18

17.09.2014 11:09

413

Spis haseł

wykres rutynowych zadań (chores chart) ð plan aktywności wizualny wyobrażeniowość (imageability) wypowiedzi nowatorskie (novel utterances) wypowiedzi zaprogramowane (pre-programmed utterances) wypowiedzi złożone z kilku znaków (multi-sign utterances) wyraz funkcyjny (function word ) wyrazy osiowe (pivot class words) ð słownictwo osiowe wyrazy otwarte (open class words) ð słownictwo otwarte wyrazy relacyjne (relational words) wysiłek poznawczy (cognitive effort) wysoka technologia (high technology) ð technologia zaawansowana wyszukiwanie wiadomości (message retrieval strategy) ð strategia wyszukiwania wiadomości wyświetlacz (display) ð prezentacja komunikacyjna wyświetlacz AAC (AAC display) ð prezentacja komunikacyjna AAC wyświetlacz dynamiczny (dynamic display) ð prezentacja komunikacyjna dynamiczna wyświetlacz komunikacyjny (communication display) ð prezentacja komunikacyjna wyświetlacz stały (fixed display) ð prezentacja komunikacyjna stała wywiad diagnostyczny AAC (diagnostic AAC interview) wzmocnienie (reinforcement) wzmocnienie fizyczne (physical reinforcement) wzmocnienie negatywne (negative reinforcement) wzmocnienie pozytywne (positive reinforcement) wzmocnienie społeczne (social reinforcement) wzmocnienie fizyczne (physical reinforcement) ð wzmocnienie, wzmocnienie fizyczne wzmocnienie negatywne (negative reinforcement) ð wzmocnienie, wzmocnienie negatywne wzmocnienie pozytywne (positive reinforcement) ð wzmocnienie, wzmocnienie pozytywne wzmocnienie społeczne (social reinforcement) ð wzmocnienie, wzmocnienie społeczne wzrokowa tablica komunikacyjna (eye gaze communication board ) ð e-tran

Z zabawka z dostosowanym przełącznikiem (switch toy / switch adapted toy) zaburzenia języka (language disorders) zaburzenia komunikacji (communication disorders) zaburzenia mowy (speech disorders) zaburzenia rozwoju mowy i języka (disorders of speech and language development) zaburzenia wymowy (pronunciation disorders) ð wada wymowy zaburzenia wzroku (visual impairments) zaburzenia zachowania (behaviour / behavior disorders) zachęcanie do zadawania pytań (cued question asking) zachowania komunikacyjne (communicative behaviours / behaviors) zachowanie echoiczne (echoic behaviour / behavior) zachowanie niekonwencjonalne werbalne (unconventional verbal behaviour / behavior) zachowanie problemowe (problem behaviour / behavior)

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 413

17.09.2014 11:10

414

Spis haseł

zachowanie werbalne (verbal behaviour / behavior) zakres częstotliwości (bandwidth) zależni rozmówcy (dependent communicators) ð rozmówcy z afazją, rozmówcy zależni od partnera Zapis Aktywności / Standardów (Activity / Standards Inventory) Zapis Środowiskowy (Ecological Inventory) Zapis Środowiskowy Browna (Ecological Inventory of Brown) Zapis Udziału w Aktywnościach (Activity Participation Inventory – API) zarządzanie proaktywne (proactive management) zasada najmniejszego wysiłku (least-effort principle) zasada zerowego odrzucania (zero reject principle) zawężanie (contraction) zdolności sensoryczne użytkownika AAC (sensory ability AAC user) zegar dzienny (day clock) zespół interdyscyplinarny (interdisciplinary team) ð model zespołu specjalistów AAC, model zespołu interdyscyplinarnego zespół specjalistów AAC (AAC team) zespół transdyscyplinarny (transdisciplinary team) ð model zespołu specjalistów AAC, model zespołu transdyscyplinarnego zespół unidyscyplinarny (unidisciplinary team) ð model zespołu specjalistów AAC, model zespołu unidyscyplinarnego zespół wielodyscyplinarny (multidisciplinary team) ð model zespołu specjalistów AAC, model zespołu wielodyscyplinarnego zespół współpracujący (collaborative team) ð model zespołu specjalistów AAC, model zespołu współpracującego zestaw (set) zestaw AAC (AAC set) ð zestaw symboli AAC zestaw ikoniczny (iconic set) zestaw nieikoniczny (non-iconic set) zestaw nieprzejrzysty (non-transparent set) zestaw przejrzysty (transparent set) zestaw symboli (symbol set) zestaw symboli AAC (set of symbols AAC) ð symbol, zestaw zestaw symboli graficznych (graphic symbols set) zestaw symboli graficznych AAC (graphic symbols set AAC) zestaw symboli manualnych (manual symbols set) zestaw symboli manualnych AAC (manual symbols set AAC) zestaw symboli niewspomaganych (set of unaided symbols) ð zestaw symboli manualnych zestaw symboli wspomaganych (set of aided symbols) ð zestaw symboli graficznych zestaw wyboru (selection set) zestaw znaków graficznych (graphic signs set) ð zestaw symboli wspomaganych zestaw znaków manualnych (manual signs set) ð zestaw symboli niewspomaganych zeszyt komunikacyjny (communication notebook) zgodność grafemu z fonemem (grapheme-phoneme correspondence) złożone potrzeby komunikacyjne (complex communication needs) złożoność (complexity)

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 414

17.09.2014 11:10

415

Spis haseł

znak (sign) ð symbol znak AAC (AAC signs) ð symbole komunikacyjne AAC znak migowy (manual sign) ð znaki migowe znaki arbitralne (arbitrary signs) ð symbole arbitralne znaki archaiczne (archaic signs) ð symbole archaiczne znaki asymetryczne (asymmetrical signs) ð symbol, symbole niewspomagane znaki częściowo na bazie obrazka (partially picture-based symbols) ð symbol, symbole wspomagane znaki daktylograficzne (dactilographic signs) ð symbole daktylograficzne znaki diakrytyczne (diacritical signs) znaki graficzne (graphic symbols) ð symbol, symbole wspomagane znaki ideograficzne (ideographic signs) ð ideogram, ideograf znaki ideograficzne migowe (ideographic manual signs) znaki ikoniczne (iconic symbols) ð symbol, symbole ikoniczne znaki jednoręczne (one-handed symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki manualne (manual signs) ð symbol, symbole niewspomagane znaki migowe (manual signs) znaki na bazie alfabetu (alphabet-based symbols) ð symbol, symbole wspomagane znaki na bazie dwóch lub więcej ruchów (two or more movements symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki na bazie jednego ruchu (one movement symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki na bazie obrazka (primarily picture-based symbols) ð symbol, symbole wspomagane znaki na bazie przedmiotu (object-based symbols) ð symbol, symbole wspomagane znaki nieprzejrzyste (opaque symbols) ð symbol, symbole nieprzejrzyste znaki niewizualne (invisible symbols) ð symbole niewizualne znaki niewspomagane (invisible symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki oburęczne (two-handed symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki półprzejrzyste (translucent symbols) ð symbole półprzejrzyste znaki półtransparentne (translucent symbols) ð symbole półprzejrzyste znaki przedmiotowe (object symbols) ð symbole przedmiotowe znaki przestrzenno-dotykowe (tangible symbols) ð symbole przestrzenno-dotykowe znaki słuchowe (auditory symbols) ð symbole słuchowe znaki statyczne (static symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki symetryczne (symmetrical symbols) ð symbol, symbole niewspomagane znaki wibracyjne (vibratory symbols) ð symbole wibracyjne znaki wizualne (visible symbols) ð symbole wizualne znaki wspomagane (aided symbols) ð symbol, symbole wspomagane ZoomText (ZoomText) ð programy powiększające, ZoomText zrozumiałość (intelligibility) zwiększanie prędkości (rate enhancement)

KACZMAREK-PODRECZNY SLOWNIK.indb 415

17.09.2014 11:10