Najważniejsze lata, czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Najwaniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci

Anna Kalbarczyk

Najwaniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Rozwój osobowości dziecka w wieku od 2 do 6 lat na podstawie jego rysunków

Kraków 2010

Korekta: Zuzanna Bochenek Anna Gancarczyk

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7587-496-9

Oﬁcyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoﬁcyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoﬁcyna.com.pl Wydanie III, Kraków 2010

Spis treści Od Autorki ............................................................................................. 7 I. Rozwój dziecka w wieku od 2 do 3 lat na podstawie jego rysunków ... 9 1. Rysunki dziecka w wieku 2 lat – charakterystyka ........................... 11 2. Rysunki – kontrasty i naturalne ograniczenia; kształtowanie się osobowości dziecka w wieku od 2 lat do 2,5 roku .......................... 12 a) Tułów i głowa, czyli ja i świat .................................................... 12 3. Portret – rysunki dziecka w wieku od 2 lat do 2,5 roku ................. 24 b) Portret albo sama głowa ............................................................. 24 4. Rysunki dziecka w wieku 2,5 roku – charakterystyka ..................... 27 5. Rysunki dziecka w wieku 2,5 roku – postaci, nowe spostrzeżenia, pewne elementy typowe dla rysunków dziecka w wieku 2 lat ......... 31 6. Podsumowanie: cechy charakterystyczne rysunków dziecka w wieku od 2 do 3 lat .................................................................... 34 II. Rozwój dziecka w wieku 3 lat na podstawie jego rysunków ................ 35 1. Dziecko w wieku 3 lat – charakterystyka ........................................ 37 2. Wczesne rysunki dziecka w wieku 3 lat .......................................... 38 3. Rysunki dziecka w wieku od 3,5 roku do 4 lat – charakterystyka ... 44 4. Podsumowanie: cechy charakterystyczne rysunków dziecka w wieku od 3 do 4 lat ..................................................................... 45

 Spis treści III. Rozwój dziecka w wieku 4 lat na podstawie jego rysunków ............... 51 1. Porównanie: dziecko w wieku 3 lat a dziecko w wieku 4 lat .......... 53 2. Wczesne rysunki dziecka w wieku 4 lat ......................................... 54 3. Rysunki dziecka w wieku 4 lat – charakterystyka .......................... 56 a) Ja i mama ................................................................................. 56 b) Ja i otoczenie . ........................................................................... 56 4. Podsumowanie: cechy charakterystyczne rysunków dziecka w wieku od 4 do 5 lat ................................................................... 57 IV. Rozwój dziecka w wieku 5 lat na podstawie jego rysunków ............... 61 1. Dziecko w wieku 5 lat – krótka charakterystyka ............................ 63 2. Wczesne rysunki dziecka w wieku 5 lat ......................................... 63 3. Rysunki dziecka w wieku od 5 do 6 lat – kolor, przestrzeń, postać ............................................................ 63 4. Podsumowanie: cechy charakterystyczne rysunków dziecka w wieku od 5 do 6 lat ................................................................... 65 V. Rozwój dziecka w wieku 6 lat na podstawie jego rysunków ............... 71 1. Dziecko w wieku 6 lat – charakterystyka ....................................... 73 a) Tematyka rysunków ................................................................. 73 2. Podsumowanie: cechy charakterystyczne rysunków dziecka w wieku 6 lat ................................................................................ 75 VI. Zakończenie ...................................................................................... 93

Od Autorki Jak rozumieć rysunki małych dzieci w wieku od 2 do 6 lat? Są one dziecięcą mową, formą artykulacji i komunikacji, są wyrażaniem siebie i spontaniczną naturalną potrzebą. Już nigdy później rysunek dziecka nie będzie tak istotny i tak nieodłącznie związany z rozwojem jego osobowości. We wczesnych latach życia mowa i rysunek uzupełniają się po to, by wspomóc rozwój dziecka. Mówienie wspomaga rysowanie, a rysowanie mówienie. Czy można zabronić dziecku uczyć się mówienia? Czy można zabronić mu uczyć się chodzenia? W pierwszych latach życia dziecko wzbogaca mowę przez rysowanie, a rysunek – dzięki powiększeniu zasobu słów. Mowa i rysunek uzupełniają się wzajemnie, tworząc jedność na drodze rozwoju osobowościowego małego dziecka. Pisząc tę książkę, oparłam się na ilustracjach mojej córki Karoliny. Anna Kalbarczyk

Rozw贸j dziecka w wieku od 2 do 3 lat na podstawie jego rysunk贸w

1. Rysunki dziecka w wieku 2 lat – charakterystyka W wieku dwóch lat dziecko rysuje wszystko, co je bezpośrednio dotyczy. Nie przedstawia jednak domu, drzew czy zwierząt, ponieważ na tym etapie życia nie jest w stanie uświadomić sobie rzeczywistości, która je otacza. Wielu przedmiotom nadaje tę samą nazwę, np. „samochód” oznacza wszystko, co jeździ (rower, pociąg, autobus itp.). Ten pojęciowy chaos jest wynikiem procesu formowania się pewnego (potem już stałego) porządku myślowego. W podobny sposób będą się także kształtować i porządkować jego rysunki. W tym okresie życia dziecko nie rozpoznaje jeszcze swojego otoczenia. Mimo że jest w tym świecie, to jednak jeszcze nie zdaje sobie z tego sprawy. Istnieje w nim, ale tak, jakby go nie było, ponieważ czuje się niesamodzielne, niepewne i zagubione. Dlatego na rysunkach przedstawia siebie jako postać ograniczoną w ruchach, jeszcze nieporadną i niesamodzielną. W wieku 2 lat dziecko jest nieporadne ﬁzycznie – dopiero co nauczyło się chodzić; i nieporadne psychicznie – taki wielki świat i wszystko nieznane. Dziecko chodzi, ale tak naprawdę nie ma świadomości, że chodzi; coś robi, ale nie wie, do czego służą ręce. Nie rozpoznaje funkcji nóg i rąk. One są, ale w pojęciu dziecka jeszcze ich nie ma. Rysując, mówi: „j u ż j e s t e m, a l e n i e w i e m, c z y d o k o ń c a t a k w y g l ą d a m”. Rysując, mówi: „t a k w y g l ą d a m, b o t y l k o t y l e w i e m w t e j c h w i l i o s o b i e”. W rysunkach dwuletniego dziecka można dostrzec pewne wzajemnie wykluczające się tendencje. Na pierwszy rzut oka zaprzeczają one rozwojowi osobowościowemu dziecka. Jest to jednak pierwsze i bardzo powierzchowne spostrzeżenie. Prawidłowo rozwijający się dwulatek w tak zróżnicowanych rysunkach wyraża swoją gotowość do uczestnictwa w świecie. Dziecko w tym okresie rozwoju uświadamia sobie, że jest, ale ta świadomość bywa mimo wszystko ograniczona. W r o z w ó j o s o b o w o ś c i d z i e c k a w p i s a n e s ą b o -

 I. Rozwój dziecka w wieku od  do  lat na podstawie jego rysunków w i e m p e w n e n a t u r a l n e o g r a n i c z e n i a i k o n t r a s t y, p o t o b y r o z w ó j t e n b y ł p r a w i d ł o w y. Z rysunkami dwulatka jest podobnie jak z jego mową. Wydaje się, że dziecko już składa zdania, a tymczasem wypowiada wiele zupełnie alogicznych słów. Czy to oznacza, że rozwój jego mowy się zatrzymał? Nie. Przez taki właśnie kontrast dziecko rozwija swoją mowę. Podobnie jest z rysunkami, na przykładzie których prześledzimy rozwój osobowości dwulatka. Dziecko w tym wieku jest ciekawe świata i wszystko je interesuje. Dużo mówi, pyta, wiele dostrzega, znów pyta, znów się rozgląda i znów pyta. Jego wiedza na temat otaczającej je rzeczywistości stopniowo się powiększa. Gdy dwuletnie dziecko rysuje, często pomaga sobie mową. Tworzy nowe wyrazy i układa je w całość. Ale jeszcze raz należy podkreślić, że mowa rozwija się niezależnie od umiejętności rysowania i odwrotnie. Mimo to i rysunek, i mowa uzupełniają się, tworząc całość zwaną r o z w o j e m o s o b o w o ś c i.

2. Rysunki – kontrasty i naturalne ograniczenia; kształtowanie się osobowości dziecka w wieku od 2 lat do 2,5 roku a) Tułów i głowa, czyli ja i świat Dziecko w wieku dwóch lat czuje się niepewnie i nieporadnie. Właściwie utożsamia się bardziej z niemowlakiem niż z dzieckiem, które już chodzi. N a r y s u n k a c h p r z e d s t a w i a g ł o w ę i t u ł ó w. Czasem zaznacza ręce i nogi, a czasem ich nie uwzględnia. Od czego to zależy? Dlaczego tak siebie widzi? Jak już wcześniej wspomniałam, dziecko przedstawia na rysunkach siebie. Nawet kiedy nazywa rysunek inaczej – identyﬁkuje się zawsze z postacią, którą narysowało.

. Rysunki – kontrasty i naturalne ograniczenia; kształtowanie się osobowości...



Rysunek 1

Rysunek 1 przedstawia g ł o w ę i b a r d z o „z r e d u k o w a n y” t u ł ó w. Głowa nie posiada oczu ani nosa, są natomiast usta i uszy. Dwa nakładające się na siebie kółka stanowią pewną treść, której dziecko nie potraﬁ jeszcze właściwie rozpoznać. Jakby chciało powiedzieć: „coś jest w twarzy, ale jeszcze nie wiem co”. Tę treść, albo inaczej, t e n s z u m i n f o r m a c y j n y porządkujący się bardzo szybko d z i e c k o p r z e d s t a w i a z a p o m o c ą k ó ł e k. Czy dziecko czuje, że ma tylko głowę? Nie. Skupia się na głowie, ponieważ stamtąd wychodzą myśli, stamtąd wychodzą wszelkie zmysły, tam buduje się wszelka informacja, dzięki której następuje rozwój osobowości. Narysowane uszy są bardzo duże. Dziecko w tym okresie życia więcej słucha, niż patrzy; inaczej – bardziej korzysta ze zmysłu słuchu niż wzroku, ponieważ właśnie w tym wieku następuje gwałtowny rozwój mowy. Dziecko słyszy wyrazy i powtarza je. Buduje już całe zdania i dlatego zaznacza usta. Kształtuje swoją mowę, a więc słuch odgrywa wtedy dominującą rolę.

 I. Rozwój dziecka w wieku od  do  lat na podstawie jego rysunków W tym okresie p o s t a ć n a r y s u n k u p r z y p o m i n a p o c z w a r k ę, c z y l i s t a d i u m o w a d a p r z e d p e ł n y m r o z w o j e m. Dziecko ukazuje siebie w podobnym stadium – na początku swojego rozwoju.

Rysunek 2

Obserwujemy już pewną prawidłowość: t u ł ó w j e s t w i ę k s z y o d g ł o w y (rys. 2). Pojawiły się ręce – chociaż na tym etapie rozwoju dziecko będzie przedstawiać postać raz z rękami, a nawet z nogami (rys. 3), raz z rękami i bez nóg, ale z prawidłowo narysowaną głową, gdzie są już oczy (rys. 7); albo bez rąk i bez nóg – również z prawidłowo zauważoną głową (rys. 9). Wciąż trwają poszukiwania oczu i nosa, ale zaznaczone są usta i uszy. Można powiedzieć, że postać na rysunku jest ambiwalentna. Jednak, jak już wcześniej wspomniałam, na tej ambiwalencji polega właśnie rozwój dziecka. Rysując postać, określa swoją wiedzę, która w tym wieku jest jeszcze nieuświadomiona – oto ukazuje ręce i nogi (rys. 3, 4), a następnym razem ich nie przedstawia (rys. 6, 9).