Program logopedyczny
Dorota Kamińska
Wspomaganie płynności mowy dziecka – prolaktyka, diagnoza i terapia jąkania wczesnodziecięcego
Kraków 2021 2010
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160_235.indd 3
31.08.2021 06:51:32
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006
Konsultacja merytoryczna: dr Mieczysław Chęciek
Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz
Korekta: Daria Loska
Rysunki: Agata Fuks
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
ISBN 978-83-66990-38-8
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie IV, Kraków 2021
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160_235.indd 4
31.08.2021 06:51:32
Spis treści Przedmowa .................................................................................................. 7 Wstęp ............................................................................................................ 9 Założenia programu ................................................................................... 11 Cele ogólne i szczegółowe programu ...................................................... 14 Planowane efekty ........................................................................................ 17 Metody, formy i zasady pracy z dzieckiem ............................................. 19 Harmonogram działań ............................................................................... 21 Charakterystyka rozwojowej niepłynności mówienia i jąkania wczesnodziecięcego .................................................................... 25 Diagnoza i terapia jąkania ......................................................................... 30 Ewaluacja programu ................................................................................... 36 Załączniki ..................................................................................................... 37 Bibliografia ................................................................................................... 81
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 5
24.03.2016 06:11
Przedmowa Zjawisko występowania niepłynności mówienia u dzieci w wieku przedszkolnym nierzadko bywa bagatelizowane zarówno w środowisku oświatowym, jak i ochrony zdrowia. W związku z tym terapią logopedyczną dzieci jąkające się są często obejmowane dopiero w wieku szkolnym. To błędne podejście niektórych lekarzy, nauczycieli, a także logopedów obala właśnie niniejszy program, który ukierunkowuje praktyczne działania logopedów, rodziny jąkającego się dziecka oraz przedszkola na polu diagnozy i terapii, a także profilaktyki tego zaburzenia. Program opracowany przez Dorotę Kamińską uzupełnia lukę w zakresie programów profilaktyczno-terapeutycznych dla dzieci jąkających się w wieku przedszkolnym. Chociaż w literaturze przedmiotu można już znaleźć sporo tekstów omawiających kwestie diagnostyczno-terapeutyczne związane z jąkaniem wczesnodziecięcym, to niniejsze opracowanie, dotyczące wspomagania rozwoju płynności mowy małego dziecka, jest dużym wkładem w profilaktykę tego zaburzenia. Program zawiera przede wszystkim opis założeń, celów, metod i form pracy z dzieckiem, charakterystykę rozwojowej niepłynności mówienia i jąkania wczesnodziecięcego, jak również omówienie zagadnienia diagnozy, terapii jąkania oraz ewaluacji. Książkę zamyka obszerny zestaw załączników, w których Autorka zamieściła między innymi wkładkę do karty logopedycznej przeznaczoną dla jąkających się, gotowe propozycje ćwiczeń i zabaw dla dzieci, a także wskazówki dla rodziców, nauczycieli i specjalistów dotyczące na przykład sposobów postępowania z dzieckiem z niepłynnością mowy. Ponadto dołączone do programu ankiety ewaluacyjne pozwalają na prowadzenie bieżącego monitoringu oceny efektywności pracy terapeutycznej oraz profilaktycznej. Autorka zamyka program bogatym zestawem literatury przedmiotu.
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 7
24.03.2016 06:11
8
D. Kamińska. Wspomaganie płynności mowy dziecka – profilaktyka, diagnoza...
Prezentowany tu program zawiera wszystkie niezbędne elementy programów edukacyjnych. Jego popularyzacja może wpłynąć na podwyższenie poziomu pracy terapeutycznej z dziećmi z zaburzeniami płynności mówienia. Mieczysław Chęciek
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 8
24.03.2016 06:11
Wstęp Język... jest źródłem myśli. Kiedy dziecko opanowuje język, osiąga możliwość organizowania na nowo swojej percepcji i pamięci: opanowuje bardziej wyrafinowane formy odzwierciedlenia rzeczy w świecie zewnętrznym; zdobywa zdolności do wyciągania konkluzji ze swoich obserwacji, do dedukcji i możliwości myślenia. (A. Łuria, 1976)
Komunikowanie się z innymi ludźmi jest jedną z najważniejszych potrzeb psychicznych każdego człowieka. Dzięki temu procesowi ma on możliwość poznawania samego siebie oraz otaczającej go rzeczywistości, co z kolei warunkuje jego właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie. Mowa odgrywa szczególnie ważną rolę w prawidłowym rozwoju dziecka. W celu wyrażenia i przekazania drugiej osobie swoich odczuć, pragnień i myśli dziecko wykorzystuje słowa, mimikę i gesty, a także wytwory plastyczne. Co się jednak dzieje, gdy wymowa dziecka nie jest prawidłowa? Kłopoty z płynnością mowy bardzo często są dla dziecka ogromną przeszkodą w prawidłowym funkcjonowaniu, zarówno w jego najbliższym środowisku, którym jest rodzina, jak i w grupie rówieśniczej, w przedszkolu lub szkole. Problemy te wpływają bowiem niekorzystnie na proces porozumiewania się dziecka z najbliższymi członkami rodziny oraz rówieśnikami. Utrudniają mu właściwe wykonywanie zadań w sytuacjach wymagających mówienia, zgłaszania własnych potrzeb i kontaktowania się z otoczeniem. Niejednokrotnie są również powodem powstawania stresu i lęku przed mówieniem, tzw. logofobii.
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 9
24.03.2016 06:11
10
D. Kamińska. Wspomaganie płynności mowy dziecka – profilaktyka, diagnoza...
Co zrobić, aby pomóc dziecku w przezwyciężaniu tych problemów? W jaki sposób stymulować rozwój jego mowy, aby w rezultacie była płynna i w pełni zrozumiała dla otoczenia? Mam nadzieję, że odpowiedzi na te pytania, choćby częściowo, znajdzie Czytelnik w proponowanym przeze mnie programie. *** Szczególne podziękowania kieruję do dr. Mieczysława Chęćka za wzbogacenie mojej wiedzy logopedycznej w zakresie profilaktyki, diagnozy i terapii jąkania oraz naukowe wsparcie i pomoc w tworzeniu i wydaniu programu. Ponadto serdecznie dziękuję Autorom wykorzystanych w pracy źródeł za inspirację do ciekawych zabaw i ćwiczeń z dzieckiem z niepłynnością mowy. Dorota Kamińska
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 10
24.03.2016 06:11
Założenia programu Moje zainteresowanie problematyką niepłynności mowy rozwinęło się w trakcie studiów logopedycznych o specjalności neurologopedycznej. Miałam wówczas możliwość szerszego spojrzenia na problematykę jąkania (w szczególności u dzieci w młodszym wieku) oraz skorzystania z fachowej wiedzy i doświadczeń specjalistów z zakresu terapii osób z niepłynnością mowy. Mam tu na myśli między innymi dr. Mieczysława Chęćka, logopedę, który od lat służy pomocą dzieciom, młodzieży i dorosłym jąkającym się. Jego propozycja Zmodyfikowanego Programu Psychofizjologicznej Terapii Jąkających się jest podstawą działań terapeutycznych uwzględnionych w niniejszym programie. Ponadto skorzystałam ze wskazówek twórcy metody „Echo” (mówienia przedłużonego oraz chóralnego), prof. Bogdana Adamczyka, oraz specjalisty w zakresie diagnozy i terapii jąkania wczesnodziecięcego, prof. Zbigniewa Tarkowskiego. Potrzeba napisania programu zrodziła się w trakcie analizy wyników przesiewowych badań logopedycznych, przeprowadzanych przeze mnie co roku w grupie dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. Jak wykazują badania, dzieci z rozwojową niepłynnością mowy oraz symptomami jąkania wczesnodziecięcego stanowią zwykle około 15% ogółu dzieci wymagających terapii logopedycznej. Widoczna jest zatem duża potrzeba udzielania specjalistycznej pomocy takim dzieciom. Ta grupa dzieci wymaga zwykle najintensywniejszych oddziaływań ze strony rodziny i specjalistów z uwagi na możliwość współwystępowania z tą wadą wymowy zaburzeń w rozwoju emocjonalnym i społecznym, utrudniających dziecku prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym oraz w grupie rówieśniczej.
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 11
24.03.2016 06:11
12
D. Kamińska. Wspomaganie płynności mowy dziecka – profilaktyka, diagnoza...
Głównym założeniem programu jest praca profilaktyczno-terapeutyczna z dziećmi z niepłynnością mowy w wieku od 3. do 7. roku życia oraz prowadzenie działalności zmierzającej do podnoszenia świadomości nauczycieli i rodziców w zakresie możliwości udzielania pomocy tym dzieciom oraz ich rodzinom. Jak już wspomniałam, proces terapeutyczny przedstawiony w niniejszym programie opiera się na metodyce opracowanej przez M. Chęćka. Ponadto wykorzystuję elementy metod wspomagających prawidłowy rozwój dziecka, które wzbogaciłam własnymi przemyśleniami i pomysłami. Duży nacisk kładę również na profilaktykę logopedyczną młodszych dzieci z opóźnionym rozwojem mowy oraz rozwojową niepłynnością mówienia. Program jest propozycją wieloprofilowej koncepcji profilaktyki i terapii logopedycznej dziecka z niepłynnością mowy, przejawiającego symptomy jąkania chronicznego, z równoczesnym wspomaganiem jego rozwoju psychospołecznego. Zakłada wielokierunkową współpracę specjalistyczną w zakresie wspomagania płynności mowy dziecka oraz stymulowania jego rozwoju psychoruchowego, co stanowi podstawę uzyskiwania pozytywnych rezultatów w pracy logopedycznej. Istotnym elementem programu jest zaangażowanie w jego realizację zarówno rodziny dziecka, jak i pracujących bezpośrednio z nim nauczycieli i specjalistów (tj. logopedy, pedagoga, psychologa, terapeuty, instruktora gimnastyki korekcyjnej i rytmika), co obrazuje poniższy schemat.
Kaminska_Wspomaganie plynnosci mowy_160/235.indd 12
24.03.2016 06:11