A r tu r J. K atolo
SKRÓCONY LEKSYKON TERMINOLOGII KOŚCIELNEJ POLSKO-WŁOSKI I WŁOSKO-POLSKI
VOCABOLARIO BREVE DELLA TERMINOLOGIA ECCLESIASTICA POLACCO-ITALIANO E ITALIANO-POLACCO
Kraków
Katolo_Slownik koscielny.indb 3
18.07.2019 12:09:38
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków Recenzenci wydawniczy: ks. bp Jan Sobiło, ks. prof. dr hab. Andrzej K. Rogalski Recenzenci naukowi: prof. dr Gian Pietro Calabrò, ks. prof. dr hab. Bogdan Węgrzyn Korekta języka polskiego / Correzione della lingua polacca: dr Magdalena Czarnecka Korekta języka włoskiego / Correzione della lingua italiana: prof. dr Paola Barbara Helzel Redakcja wydawnicza: Joanna Kosturek Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma Projekt okładki: Anna Bugaj-Janczarska Grafika na okładce: Ewa Pogrzebska
ISBN
-
-
-
-
Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: ( ) , , www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków
Katolo_Slownik koscielny.indb 4
18.07.2019 12:09:38
Spis treści / Indice Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wykaz skrótów / Elenco delle abbreviazioni . . . . . LEKSYKON POLSKO-WŁOSKI VOCABOLARIO POLACCO-ITALIANO . . . . . . . . . VOCABOLARIO ITALIANO-POLACCO LEKSYKON WŁOSKO-POLSKI . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Katolo_Slownik koscielny.indb 5
18.07.2019 12:09:38
Autor składa serdeczne podziękowania Tym, dzięki którym niniejszy leksykon mógł zostać wydany: ks. kan. mgr. Andrzejowi Biernatowi z Białej Podlaskiej (diecezja siedlecka), ks. kan. dr. Andrzejowi Oworuszce z Sobolewa (diecezja siedlecka), ks. kan. mgr. Jackowi Owsiance z Białej Podlaskiej (diecezja siedlecka), ks. kan. dr. Mirosławowi Skałbanowi z Niemiec (archidiecezja lubelska), ks. mgr. Tadeuszowi Tomasiukowi z Dokudowa (diecejza siedlecka).
L’autore desidera ringraziare coloro che hanno reso possibile di stampare questo vocabolario: Sac. Can. Dott. Andrzej Biernat di Biała Podlaska (Diocesi di Siedlce), Sac. Can. Dott. Andrzej Oworuszko PhD di Sobolew (Diocesi di Siedlce), Sac. Can. Dott. Jacek Owsianka di Biała Podlaska (Diocesi di Siedlce), Sac. Can. Dott. Mirosław Skałban PhD di Niemce (Arcidiocesi di Lublin), Sac. Dott. Tadeusz Tomasiuk di Dokudów (Diocesi di Siedlce).
Katolo_Slownik koscielny.indb 7
18.07.2019 12:09:38
Wstęp Niniejszy leksykon nie należy do rozpraw z dziedziny teologii ani tym bardziej prawa kanonicznego. Wpisuje się w językoznawstwo, ponieważ powodem jego powstania była chęć przedstawienia specyfiki terminologii kościelnej zarówno w języku polskim, jak i włoskim. Znajdujące się w książce krótkie definicje pojęć służą wyjaśnieniu znaczenia danego terminu. Autor zdaje sobie sprawę, że nie uwzględnił wszystkich terminów i pojęć, ale jego pracy przyświecała idea przygotowania skróconego leksykonu terminologii kościelnej. Aby niniejsza publikacja nie straciła na przejrzystości, w sposób zamierzony zrezygnowano z przypisów bibliograficznych pod pojęciami. Niemniej jednak w celu opracowania poszczególnych haseł posłużono się bibliografią, której spis zamieszczono na końcu leksykonu: Catechismo della Chiesa Cattolica, Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 1999; D. Cinti, Nuovo dizionario dei sinonimi e dei contrari, De Agostini, Novara 2001; Il Codice di Diritto Canonico, EDB, Bologna 2011; Katechizm Kościoła katolickiego, Pallottinum, Poznań 2010; Kodeks prawa kanonicznego, Pallottinum, Poznań 2008; W. Meisels, Podręczny słownik polsko-włoski, t. 1–2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970; W. Meisels, Podręczny słownik włosko-polski, t. 1–2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986; G. O’Collins, E. Farrugia, Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, przeł. J. Ożóg, B. Żak, WAM, Kraków 2002; S. Sabbadini (coordinamento editoriale), Dizionario della lingua italiana, De Agostini, Novara 2001. Wykorzystano również następujące zasoby internetowe: Polsko-włoski słownik online, https://pl.glosbe.com/pl/it; Włosko-polski słownik online, https://pl.glosbe.com/it/pl; Treccani – La cultura italiana – Vocabolario, http://www.treccani.it/vocabolario/. Piszący te słowa ma nadzieję, że leksykon ten będzie stanowił istotną pomoc dla tłumaczy języka włoskiego i polskiego, którzy na co dzień nie mają styczności ze specyfiką języka kościelnego. Artur J. Katolo
Katolo_Slownik koscielny.indb 9
18.07.2019 12:09:38
Introduzione Questo vocabolario non appartiene né all’ambito della teologia né a quello del diritto canonico. Si inserisce nella linguistica, perché ha come scopo quello di presentare la specificità della terminologia ecclesiastica, sia in polacco che in italiano. Brevi definizioni delle diverse voci spiegano, pur se in modo approssimativo, il significato. L’autore è consapevole del fatto che non tutte le voci sono state incluse – l’idea è, comunque, quella di creare un vocabolario abbreviato della terminologia ecclesiastica. Perché il vocabolario non perda la sua trasparenza, le note bibliografiche sono state, deliberatamente, non riportate sotto le voci. Tuttavia, al fine di sviluppare le voci è stata utilizzata la seguente bibliografia, la cui lista è alla fine del vocabolario: Catechismo della Chiesa Cattolica, Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 1999; D. Cinti, Nuovo dizionario dei sinonimi e dei contrari, De Agostini, Novara 2001; Il Codice di Diritto Canonico, EDB, Bologna 2011; Katechizm Kościoła katolickiego, Pallottinum, Poznań 2010; Kodeks prawa kanonicznego, Pallottinum, Poznań 2008; W. Meisels, Podręczny słownik polsko-włoski, t. 1–2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970; W. Meisels, Podręczny słownik włosko-polski, t. 1–2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986; G. O’Collins, E. Farrugia, Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, przeł. J. Ożóg, B. Żak, WAM, Kraków 2002; S. Sabbadini (coordinamento editoriale), Dizionario della lingua italiana, De Agostini, Novara 2001. Sono state utilizzate anche le seguenti risorse d’Internet: Polsko-włoski słownik online, https://pl.glosbe.com/pl/it; Włosko-polski słownik online, https://pl.glosbe.com/it/pl; Treccani – La cultura italiana – Vocabolario, http://www.treccani.it/vocabolario/. L’autore di queste voci spera che questo vocabolario sia di aiuto per i traduttori della lingua italiana e polacca che non sono cultori del linguaggio ecclesiastico. Artur J. Katolo
Katolo_Slownik koscielny.indb 11
18.07.2019 12:09:38
Wykaz skrótów / Elenco delle abbreviazioni a/p avv/przys cfr./por. cz/v f/ż IT m/m mn/pl n/n p/a PL poj/sing przys/avv rz/s s/rz v/cz ż/f
Katolo_Slownik koscielny.indb 13
– – – – – – – – – – – – – – – – –
aggettivo/przymiotnik avverbio/przysłówek confrontare/porównać czasownik/verbo femminile/żeński (genere/rodzaj) italiano/włoski męski/maschile (rodzaj/genere) mnoga/plurale (liczba) nijaki/neutro (rodzaj/genere) przymiotnik/aggettivo polski/polacco pojedyncza/singolare (liczba) przysłówek/avverbio rzeczownik/sostantivo sostantivo/rzeczownik verbo/czasownik żeński/femminile (rodzaj/genere)
18.07.2019 12:09:38
LEKSYKON POLSKO-WŁOSKI VOCABOLARIO POLACCO-ITALIANO
Katolo_Slownik koscielny.indb 15
18.07.2019 12:09:38
A ablucja – abluzione (rz/s; ż/f), rytualne obmycie ciała bądź jego części (najczęściej rąk) lub przedmiotów kultu (por./cfr. puryfikacja). aborcja – aborto (rz/s; m/m); interruzione di gravidanza (rz/s; ż/f); interruzione volontaria di gravidanza (rz/s; ż/f), zamierzone zgładzenie nienarodzonego dziecka w łonie matki lub poprzez usunięcie go z łona matki. absolucja – assoluzione (rz/s; ż/f); remissione dei peccati (rz/s; ż/f), element sakramentu pokuty, odmówienie przez spowiednika formuły, która oczyszcza penitenta z grzechów (por./cfr. rozgrzeszenie, sakrament pokuty). abstynencja – astinenza (rz/s; ż/f), powstrzymywanie się od czegoś. acedia – accidia (rz/s; ż/f), apatia religijna, wypalenie, lenistwo religijne. Stan ducha cechujący się utratą nadziei, wyczerpaniem, obojętnością. admissio – admissio (rz/s; ż/f), obrzęd włączenia w grono kandydatów do święceń diakonatu i prezbiteratu następujący po lektoracie i akolitacie. adopcjanizm – adozionismo (rz/s; m/m), pogląd, zgodnie z którym Chrystus był jedynie przybranym (adoptowanym), a nie prawdziwym Synem Bożym, Jego moc miała zaś płynąć z napełnienia Go Duchem Świętym. adoracja – adorazione (rz/s; ż/f), oddawanie czci, uwielbienie, uniżenie się przed Bogiem, hołd oddawany Bogu. Adwent – Avvento (rz/s; m/m), pierwszy okres nowego roku liturgicznego. Czas oczekiwania na uroczystość Bożego Narodzenia, który trwa cztery tygodnie i kończy się 24 grudnia. agapa – agapa (rz/s; ż/f), obrzędowa wieczerza, u pierwszych chrześcijan połączona z Eucharystią.
Katolo_Slownik koscielny.indb 17
18.07.2019 12:09:38
agape
agape – agape (rz/s; ż/f), bezwarunkowa miłość Boga do człowieka. agenda – agenda (rz/s; ż/f); rituale (rz/s; m/m), księga liturgiczna zawierająca teksty do sprawowania kultu pozaeucharystycznego, zbiór modlitw, litanii, nabożeństw, błogosławieństw, poświęceń. agnostycyzm – agnosticismo (rz/s; m/m), pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia Boga. Także koncepcja całkowicie lub częściowo negująca możliwość poznania bytu. akatyst – akathistos (rz/s; m/m); acatisto (rz/s; m/m), w liturgii bizantyjskiej hymn śpiewany na stojąco ku czci Chrystusa, Bogurodzicy i Świętych. aklamacja – acclamazione (rz/s; ż/f), zawołanie, za pomocą którego zgromadzona wspólnota wiernych wyraża swoją aprobatę i chęć współudziału, np. „Alleluja”, „Amen”, „I z Duchem Twoim”. akolita – accolito (rz/s; m/m), osoba ustanowiona do pomocy kapłanowi w sprawowaniu liturgii. Do zadań akolity należy: przygotowanie ołtarza i darów ofiarnych, pomoc w udzielaniu Komunii Świętej, a także zanoszenie jej chorym (por./cfr. szafarz nadzwyczajny). Może on wystawiać Najświętszy Sakrament do publicznej adoracji, jednak bez sakramentalnego błogosławieństwa. Funkcje akolity (poza udzielaniem Komunii Świętej i puryfikacją) mogą również spełniać ministranci ołtarza. akolitat – accolitato (rz/s; m/m), posługa udzielana studentom wyższych seminariów duchownych w trakcie formacji przygotowującej do kapłaństwa. Może być również udzielana osobom, które nie pretendują do święceń kapłańskich (por./cfr. admissio; lektorat). akolitka – candeliere (rz/s; m/m); portacandela (rz/s; ż/f), lichtarz z płonącą świecą używany w czasie czytania Ewangelii oraz w procesjach. akt żalu (skruchy) – atto di dolore (rz/s; m/m); contrizione (rz/s; ż/f); pentimento (rz/s; m/m), modlitwa recytowana przez penitenta na koniec spowiedzi: „Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu” (por./cfr. skrucha). alba – camice (rz/s; m/m); tunica (rz/s; ż/f), długa, biała szata liturgiczna kapłana i służby liturgicznej.
Katolo_Slownik koscielny.indb 18
18.07.2019 12:09:38