9 788380 953512
Urszula Kierczak
„Rusz się człowieku” Program wychowania fizycznego dla szkoły podstawowej
Kraków 2017
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 3
18.08.2017 09:55
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017 Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Grafika wykorzystana na okładce: © Cirodelia | Fotolia.com
ISBN 978-83-8095-351-2
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2017
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 4
18.08.2017 09:55
Spis treści Uwarunkowania prawne zmian w nauczaniu wychowania fizycznego – wrzesień 2017 roku ............................................. 9 Nowy system edukacji ................................................................................................ 9 Nowa podstawa programowa .................................................................................. 10 I etap edukacyjny – klasy I–III .......................................................................... 10 II etap edukacyjny – klasy IV–VIII ................................................................... 12 Nowy system organizacji zajęć wychowania fizycznego ............................... 13 Nowe zasady oceniania ............................................................................................. 14
„Rusz się człowieku” – program wychowania fizycznego dla szkoły podstawowej ............................................................................................. 17 Wstęp ............................................................................................................................... 17 Ogólne cele kształcenia ........................................................................................... 19 Procedury osiągania celów ...................................................................................... 19 „Rusz się człowieku” – program wychowania fizycznego dla I etapu kształcenia: klasy I–III (nauczanie wczesnoszkolne) .............. 21 Cele szczegółowe .................................................................................................. 21 Założenia realizacji programu ........................................................................... 22 Treści nauczania i wymagania szczegółowe ................................................ 23 Higiena osobista i zdrowie ............................................................................ 24 Sprawność motoryczna ................................................................................... 26 Formy rekreacji i sportu ................................................................................. 30 Ocenianie z wychowania fizycznego w edukacji wczesnoszkolnej ...... 33
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 5
18.08.2017 09:55
6
Spis treści
„Rusz się człowieku” – program wychowania fizycznego dla II etapu kształcenia: klasy IV–VIII .................................................................. 35 Cele szczegółowe .................................................................................................. 35 Założenia realizacji programu „Rusz się człowieku” ................................. 36 Treści nauczania i wymagania szczegółowe ................................................ 37 Etap pierwszy: klasa IV ................................................................................... 38 Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna .................................................. 38 Aktywność fizyczna ..................................................................................... 40 Bezpieczeństwo w aktywności fizycznej ............................................. 44 Edukacja zdrowotna .................................................................................... 46 Etap drugi: klasy V i VI .................................................................................... 48 Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna .................................................. 48 Aktywność fizyczna ..................................................................................... 51 Bezpieczeństwo w aktywności fizycznej ............................................. 56 Edukacja zdrowotna .................................................................................... 57 Etap trzeci: klasy VI–VIII ................................................................................ 60 Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna .................................................. 60 Aktywność fizyczna ..................................................................................... 63 Bezpieczeństwo w aktywności fizycznej ............................................. 67 Edukacja zdrowotna .................................................................................... 69 Zajęcia do wyboru ............................................................................................ 70 Zajęcia sportowe – piłka ręczna ........................................................... 72 Zajęcia sportowe – piłka nożna ............................................................ 74 Zajęcia sportowe – koszykówka ............................................................ 75 Zajęcia sportowe – piłka siatkowa ...................................................... 77 Zajęcia sportowe – pływanie .................................................................. 78 Zajęcia sportowe – lekkoatletyka ........................................................ 80 Zajęcia sportowe – narciarstwo ............................................................. 82 Zajęcia sprawnościowo-zdrowotne. Rekreacja ................................. 83 Zajęcia taneczne .......................................................................................... 85 Zajęcia aktywnej turystyki ........................................................................ 87
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 6
18.08.2017 09:55
Spis treści
7
Uwagi o realizacji zajęć do wyboru ....................................................................... 88 Ocenianie z wychowania fizycznego na II etapie kształcenia: klasy IV–VIII ............................................................................................................. 89 Warunki i sposób realizacji programu wychowania fizycznego „Rusz się człowieku” w szkole podstawowej .................................................... 91 Ważniejsze, obowiązujące od 2013 roku, akty prawne związane z oświatą – stan z 10 lipca 2017 roku ............................................. 93
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 7
18.08.2017 09:55
Uwarunkowania prawne zmian w nauczaniu wychowania fizycznego – wrzesień 2017 roku Nowy system edukacji Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe (Dz.U. z dnia 11 stycznia 2017 r. poz. 59) wprowadziła kolejną reformę polskiego szkolnictwa. W tym samym dniu ogłoszona została Ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz.U. z dnia 11 stycznia 2017 r. poz. 60), dostosowująca obowiązujące akty prawne do nowego systemu edukacji. Od 1 września 2017 roku system edukacji będzie opierać się na ośmioklasowej szkole podstawowej i trzyletniej szkole branżowej pierwszego stopnia. Od 1 września 2019 roku pojawią się czteroletnie licea ogólnokształcące i pięcioletnie technika, a od 1 września 2020 roku – dwuletnie szkoły branżowe drugiego stopnia. Od 1 września 2017 roku nowa podstawa programowa oraz nowe ramowe plany nauczania będą realizowane w klasach I, IV i VII szkoły podstawowej, a także w klasie I szkoły branżowej pierwszego stopnia, szkole policealnej i w szkole specjalnej przysposabiającej do pracy. W następnych latach nowa podstawa programowa i nowe plany nauczania będą obejmować kolejne klasy szkoły podstawowej, od 1 września 2019 roku – czteroletnie licea ogólnokształcące i pięcioletnie technika, od 1 września 2020 roku – branżową szkołę drugiego stopnia.
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 9
18.08.2017 09:55
10
Uwarunkowania prawne zmian w nauczaniu wychowania fizycznego – wrzesień 2017 roku
Nowa podstawa programowa Cele kształcenia oraz treści nauczania dla poszczególnych etapów edukacyjnych zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz. 356). Nauka w szkole podstawowej jest fundamentem wykształcenia. Zadaniem szkoły jest łagodne wprowadzenie dziecka w świat wiedzy, przygotowanie do wykonywania obowiązków ucznia oraz wdrażanie do samorozwoju. Szkoła zapewnia bezpieczne warunki oraz przyjazną atmosferę do nauki, uwzględniając indywidualne możliwości i potrzeby edukacyjne ucznia. Najważniejszym celem kształcenia w szkole podstawowej jest dbałość o integralny rozwój biologiczny, poznawczy, emocjonalny, społeczny i moralny ucznia (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…, Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz. 356).
Podstawa programowa określa cele kształcenia w szkole podstawowej, najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego oraz zadania edukacyjne i wychowawcze szkoły. Kształcenie w szkole podstawowej trwa osiem lat i jest podzielone na dwa etapy edukacyjne: 1) I etap edukacyjny, obejmujący klasy I–III szkoły podstawowej – edukacja wczesnoszkolna; 2) II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV–VIII szkoły podstawowej.
I etap edukacyjny – klasy I–III Edukacja wczesnoszkolna realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego. Na tym etapie kształcenie ukierunkowane jest na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych dziecka, wspieranie jego pełnego i harmonijnego rozwoju oraz umożliwienie mu odkrywania własnych możliwości. Organizacja zajęć powinna być dostosowana do potrzeb i możliwości rozwojowych, umożliwiać nabywanie doświadczeń, wspierać aktywność oraz rozwijać nawyki i zachowania odpowiednie dla poznawanych wartości, takich jak: bezpieczeństwo własne i innych, zaradność, samodzielność, sprawność fizyczna, odpowiedzialność, poczucie obowiązku. Edukacja wczesnoszkolna powinna umożliwić także poznanie wartości i norm
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 10
18.08.2017 09:55
Nowa podstawa programowa
11
społecznych, kultury narodowej, kultury innych narodów, wartości środowiska przyrodniczego. Nauczanie w edukacji wczesnoszkolnej nie jest podzielone na przedmioty, jednak wyznaczone zostały następujące obszary: edukacja polonistyczna, edukacja matematyczna, edukacja społeczna, edukacja przyrodnicza, edukacja plastyczna, edukacja techniczna, edukacja informatyczna, edukacja muzyczna, edukacja językowa (język obcy nowożytny, język mniejszości narodowej, język regionalny), wychowanie fizyczne i etyka. Cele kształcenia jako wymagania ogólne edukacji wczesnoszkolnej w zakresie zachowania, sprawności, umiejętności i wiedzy są podstawą rozwoju i edukacji na drugim etapie kształcenia. Cele kształcenia zostały podzielone na cztery obszary: fizyczny, emocjonalny, społeczny i poznawczy. W sferze wychowania fizycznego ogólne cele kształcenia opisane w podstawie programowej przewidują, że uczeń osiąga: 1) sprawności motoryczne i sensoryczne tworzące umiejętność skutecznego działania i komunikacji; 2) świadomość zdrowotną w zakresie higieny, pielęgnacji ciała, odżywiania się i trybu życia; 3) umiejętność wykorzystania własnej aktywności ruchowej w różnych sferach działalności człowieka: zdrowotnej, sportowej, obronnej, rekreacyjnej i artystycznej; 4) umiejętność respektowania przepisów gier, zabaw zespołowych i przepisów poruszania się w miejscach publicznych; 5) umiejętność organizacji bezpiecznych zabaw i gier ruchowych (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…, Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz. 356).
Nauczyciel prowadzący zajęcia w danym oddziale, oprócz realizacji treści nauczania dla poszczególnych zajęć edukacyjnych, musi mieć na względzie ogólne wymagania w każdym z obszarów rozwojowych. Młody człowiek ma naturalną potrzebę ruchu. Zajęcia ruchowe powinny stanowić znaczną część dziennej aktywności uczniów. Jednocześnie w trakcie przygotowywania ich do pełnego uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego wskazane jest, by przynajmniej jedna godzina zajęć w tygodniu odbywała się na sali gimnastycznej z pełnym wykorzystaniem sprzętu i bazy sportowej szkoły. W razie potrzeby szkoła powinna także zorganizować zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej. Wymagania szczegółowe dotyczące osiągnięć ucznia w dziedzinie wychowania fizycznego podstawa programowa opisuje w trzech zakresach: – higieny osobistej i zdrowia, – sprawności motorycznych, – różnych form rekreacyjno-sportowych.
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 11
18.08.2017 09:55
12
Uwarunkowania prawne zmian w nauczaniu wychowania fizycznego – wrzesień 2017 roku
II etap edukacyjny – klasy IV–VIII Na tym etapie edukacyjnym materiał dydaktyczny podzielony został na przedmioty nauczania. Podstawa programowa dla każdego przedmiotu osobno określa cele kształcenia jako wymagania ogólne oraz treści kształcenia zapisane w formie wymagań szczegółowych. Dla II etapu edukacyjnego podstawa programowa z wychowania fizycznego podaje pięć celów kształcenia jako wymagania ogólne: III. Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i oceny własnego rozwoju fizycznego oraz sprawności fizycznej. III. Zachęcanie do uczestnictwa w rekreacyjnych i sportowych formach aktywności fizycznej. III. Poznawanie i stosowanie zasad bezpieczeństwa podczas aktywności fizycznej. IV. Kształtowanie umiejętności rozumienia związku aktywności fizycznej ze zdrowiem oraz praktykowania zachowań prozdrowotnych. IV. Kształtowanie umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających całożyciowej aktywności fizycznej (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…, Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz. 356).
Treści kształcenia opisane jako wymagania szczegółowe podzielone zostały na pięć bloków tematycznych: 1. Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna. 2. Aktywność fizyczna. 3. Bezpieczeństwo w aktywności fizycznej. 4. Edukacja zdrowotna. 5. Kompetencje społeczne. Cztery pierwsze bloki przyporządkowane są do trzech etapów nauczania: III etap: klasa IV, III etap: klasy V i VI, III etap: klasy VII i VIII. Piąty blok tematyczny określa, jakie cechy charakteru i umiejętności społeczne mają być wykształcone u uczniów w czasie całego II etapu nauczania (od klasy IV do VIII). Szkoła musi zapewnić warunki do realizacji wymagań ogólnych i szczegółowych wymienionych w podstawie programowej. Podstawa programowa opisuje holistyczne i perspektywiczne oddziaływanie wychowania fizycznego: Wychowanie fizyczne pełni ważne funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne: wspiera rozwój fizyczny, psychiczny, intelektualny i społeczny uczniów oraz kształtuje obyczaj aktywności fizycznej i troski o zdrowie w okresie całego życia, wspomaga efektywność procesu uczenia się oraz pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 12
18.08.2017 09:55
Nowy system organizacji zajęć wychowania fizycznego
13
uczniów (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…, Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz. 356).
Według zapisów podstawy programowej szkoła powinna posiadać bazę sportową, wyposażenie i sprzęt umożliwiający realizację wszystkich wyznaczonych celów i treści kształcenia. W razie potrzeby powinna także zorganizować zajęcia korekcyjno-kompensacyjne wad postawy.
Nowy system organizacji zajęć wychowania fizycznego Warunki organizacji zajęć wychowania fizycznego określają rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 marca 2017 roku w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. z dnia 31 marca 2017 r. poz. 703) oraz z dnia 29 czerwca 2017 roku w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego (Dz.U. z dnia 5 lipca 2017 r. poz. 1322). W edukacji wczesnoszkolnej podziału dwudziestu godzin tygodniowego czasu pracy na poszczególne edukacje dokonuje nauczyciel oddziału, z zastrzeżeniem, że na zajęcia wychowania fizycznego należy przeznaczyć nie mniej niż trzy godziny w tygodniu. Dopuszcza się także możliwość prowadzenia tych zajęć przez nauczyciela wychowania fizycznego (art. 9 ust. 2 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela, Dz.U. z 2016 r. poz. 1379 oraz z 2017 r. poz. 60). W II etapie edukacyjnym tygodniowy wymiar godzin wychowania fizycznego w każdej klasie wynosi cztery godziny. Podział na grupy jest obowiązkowy w oddziałach liczących powyżej dwudziestu sześciu uczniów, z tym że zajęcia mogą być prowadzone w grupach uczniów z tego samego oddziału, z różnych klas, a w przypadku zespołu szkół – także z różnych szkół. Za zgodą organu prowadzącego dyrektor szkoły może dokonać podziału na grupy w mniej licznych oddziałach. W przypadku klas integracyjnych lub oddziałów specjalnych liczba uczniów w grupie nie może być większa niż liczba uczniów w tych oddziałach. W klasach IV–VIII szkoły podstawowej i w szkole ponadpodstawowej zajęcia wychowania fizycznego mogą być prowadzone oddzielnie z podziałem na płeć. Według Rozporządzenia MEN z dnia 29 czerwca 2017 roku w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego (Dz.U. poz. 1322) w klasach IV–VIII szkoły podstawowej oraz w szkołach ponadpodstawowych wychowanie fizyczne ma być realizowane w formie
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 13
18.08.2017 09:55
14
Uwarunkowania prawne zmian w nauczaniu wychowania fizycznego – wrzesień 2017 roku
zajęć klasowo-lekcyjnych oraz zajęć do wyboru. Przy tym zajęcia klasowo-lekcyjne powinny być prowadzone w wymiarze nie mniejszym niż dwie godziny lekcyjne tygodniowo w szkołach podstawowych oraz nie mniej niż jedna godzina lekcyjna tygodniowo w szkołach ponadpodstawowych. Zajęcia do wyboru powinny przede wszystkim być związane z zainteresowaniami uczniów, tradycjami sportowymi środowiska i szkoły oraz dostępną bazą rekreacyjno-sportową. Mogą mieć formę zajęć sportowych, sprawnościowo-zdrowotnych, tanecznych lub aktywnej turystyki. Mogą je prowadzić ci sami nauczyciele realizujący zajęcia klasowo-lekcyjne lub inni, posiadający kwalifikacje do wychowania fizycznego, także zatrudnieni w szkole. Zajęcia do wyboru można realizować w systemie lekcyjnym, pozalekcyjnym lub pozaszkolnym. Dopuszczalna jest możliwość łączenia zajęć do wyboru z okresu do czterech tygodni. Dyrektor szkoły, po uzgodnieniu z organem prowadzącym i po zaopiniowaniu przez radę pedagogiczną i radę szkoły lub radę rodziców, przedstawia propozycję zajęć. Uczniowie (z wyłączeniem uczniów pełnoletnich) dokonują wyboru za zgodą rodziców.
Nowe zasady oceniania Zarówno uczeń z trudnościami w nauce, jak i uczeń zdolny powinien być wspierany przez swojego nauczyciela. Ocenianie powinno mieć przede wszystkim charakter informujący uczniów i ich rodziców o poziomie opanowania wymagań ogólnych i szczegółowych określonych w podstawie programowej. Ministerstwo Edukacji Narodowej w zapisie dotyczącym oceny z wychowania fizycznego zamieściło następujące zalecenie: Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego należy przede wszystkim brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć, a także systematyczność udziału ucznia w zajęciach oraz jego aktywność w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej [Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 843) oraz projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 kwietnia 2017 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych].
Obowiązkiem nauczyciela jest znać i respektować wszystkie akty prawne dotyczące oceniania, w tym przede wszystkim zapisane w Ustawie z dnia
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 14
18.08.2017 09:55
Nowe zasady oceniania
15
14 grudnia 2016 roku – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60) oraz w Rozporządzeniu MEN z dnia 10 czerwca 2015 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. poz. 843 oraz z 2016 r. poz. 1278). Każda szkoła powinna posiadać wewnątrzszkolny system oceniania, w ramach którego nauczyciele z poszczególnych przedmiotów opracowują przedmiotowy system oceniania. Precyzyjnie określone w podstawie programowej wymagania dotyczące wiedzy i umiejętności ułatwiają nauczycielowi wychowania fizycznego ustalenie czytelnych kryteriów oceniania. Treści podstawy programowej obejmują wykonywanie różnorodnych testów sprawności fizycznej, jednak ich wyniki nie mogą służyć w żadnej mierze ocenianiu. Mogą być wykorzystywane jedynie jako źródło informacji o poziomie sprawności i stanowić punkt wyjścia planowania dalszego rozwoju. Nauczyciel wychowania fizycznego musi mieć pełną świadomość różnicy pomiędzy diagnozą a oceną. Na podstawie diagnozy nauczyciel powinien wskazać uczniowi obszary do dalszego rozwijania oraz wyposażyć go w narzędzia sprzyjające samodoskonaleniu. Do aktywnego uczestnictwa w zajęciach należy włączyć także uczniów czasowo lub częściowo zwolnionych z ćwiczeń fizycznych, szczególnie w zakresie wiedzy w każdym z bloków tematycznych oraz wybranych, możliwych do opanowania kompetencji z zakresu umiejętności. Treści opisane w podstawie programowej dotyczą zajęć realizowanych w systemie klasowo-lekcyjnym. Treści realizowane na zajęciach do wyboru są nieobowiązkowe, wykraczają poza podstawę programową, a poziom ich opanowania nie powinien być składnikiem oceny z wychowania fizycznego. Jeżeli zajęcia do wyboru prowadzi inny nauczyciel niż nauczyciel prowadzący zajęcia klasowo-lekcyjne, ocenę śródroczną i roczną wystawia nauczyciel zajęć lekcyjnych po uwzględnieniu opinii nauczyciela prowadzącego zajęcia do wyboru, biorąc pod uwagę głównie zaangażowanie i aktywność uczniów na tych zajęciach.
Kierczak_Rusz sie czlowieku.indd 15
18.08.2017 09:55