LOGOSTORKI
TEKSTY DO TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
ORAZ ĆWICZEŃ OGÓLNOROZWOJOWYCH
GŁOSKA [R]
Kraków 2023
© Copyright by Małgorzata Korona-Moskała, 2023Redakcja wydawnicza: Joanna Bień
Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma
Ilustracje: Agata Fuks
Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz
Ilustracje wykorzystane na okładce:
© Yusuf Demirci | Depositphotos.com
© Sofia Vlasiuk | Depositphotos.com
ISBN 978-83-8294-232-3
Oficyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel./fax: (12) 422 41 80, 506 624 220
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl
Wydanie I, Kraków 2023
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE .................................................................... 7 PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ĆWICZEŃ … .............. 9 ĆWICZENIA .................................................................................. 11 Dzik łakomczuch ............................................................ 12 Ptasie zawody .................................................................. 14 Kobra z brodą ................................................................... 16 Sprawunki ............................................................................ 18 Powrót wrotkarza ....................................................... 20 Frotka Frani ....................................................................... 22 Kreacja i degustacja ..................................................... 24 Gruz Gromka ..................................................................... 26 Mroźny dzień .................................................................... 28 Świnka z Hrubieszowa ................................................. 30 Klucz sroki ......................................................................... 32 Zraszacz taty .................................................................... 34 Środowe źrebię ................................................................. 36 Szron na szybie ................................................................. 38 Głodna żronka ................................................................ 40 Papuga ara .......................................................................... 42 Morele i nektarynki ...................................................... 44 Igrzyska kuraków .......................................................... 46 Rama Romka ........................................................................ 48 Ciepłomierz Rwandyjczyka ......................................... 50 Komar i motor .................................................................. 52 Zwiedzam Luwr ................................................................ 54 Miejsce na Twój wierszyk .......................................... 56 Miejsce na Twoje zadanie .......................................... 57 Dzienniczek ćwiczeń ..................................................... 58 Słowniczek .......................................................................... 59 Dyplom ................................................................................... 60 KILKA SŁÓW NA KONIEC… ............................................... 61 BIBLIOGRAFIA ............................................................................. 63
WPROWADZENIE
Wierszyki, które znalazły się w opracowaniu, przeznaczone są do ćwiczeń artykulacyjnych oraz ogólnorozwojowych. Głównym celem tych ćwiczeń jest utrwalanie i doskonalenie prawidłowej wymowy głoski [r]. Logostorki to zbiór, którym można posługiwać się zarówno w gabinecie terapeutycznym, jak i podczas utrwalania pożądanego sposobu artykulacji w domu. Jasne instrukcje stwarzają możliwość wykorzystywania materiałów zawartych w publikacji przez rodziców czy opiekunów dziecka pragnących kontynuować terapię logopedyczną w formie samodzielnej pracy i wspierać samoistny rozwój jego mowy. To właśnie oni obok nauczycieli wychowania przedszkolnego są pierwszymi obserwatorami trudności artykulacyjnych dziecka. Zatem oprócz logopedy to rodzice nie tylko mogą, ale także powinni być głównym wsparciem procesu rozwoju mowy i czuwać nad jego prawidłowym przebiegiem1. Dlatego też zachęcam do pracy z tą książeczką w warunkach domowych jako wsparcia procesu terapeutycznego prowadzonego przez specjalistę.
Wszystkie propozycje oprócz tekstu właściwego zawierają wstępne ćwiczenia narządów artykulacyjnych, przygotowujące je do prawidłowej wymowy danej zbitki głosek, wraz z zadaniami utrwalającymi nabywaną umiejętność. Każdy tekst powinien zostać zaprezentowany dziecku przez logopedę, nauczyciela lub rodzica. Dziecko może też odczytać wierszyk samodzielnie, najlepiej w obecności dorosłego, który dokona natychmiastowej korekty w razie błędnej realizacji.
Wierszyki nasycone są głoską [r] kolejno po wybranych głoskach przedniojęzykowo-zębowych, dwuwargowych i wargowych, tylnojęzykowych, przedniojęzykowo-dziąsłowych oraz środkowojęzykowych i w otoczeniu samogłoskowym, w nagłosie, a także w wygłosie wyrazu. Umożliwia to wprowadzanie głoski [r] w optymalnej kolejności, stosownie do możliwości i potrzeb dziecka.
Treść przeznaczona do ćwiczeń zapisana została czcionką bezszeryfową, wielkimi literami. Zapis taki znacząco ułatwia indywidualną pracę, przy czym
1 D.
logopedycznej rodziców dzieci w wieku przedszkolnym [w:] Diagnoza i terapia w pracy logopedy i nauczyciela terapeuty. Konteksty teoretyczne i praktyka, red. E. Jeżewska-Krasnodębska,
A.
– 7 –
Lipiec, I. Więcek-Poborczyk,
Woźniak, Stan wiedzy z zakresu profilaktyki
B. Skałbania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017, s. 118.
początkującym czytelnikom umożliwia jednoczesny trening samodzielnego czytania. Teksty stworzył logopeda i terapeuta pedagogiczny, dlatego łączą one w sobie wspieranie sprawności komunikacyjnych z rozwijaniem innych funkcji percepcyjno-motorycznych. Mogą być wykorzystywane m.in. do ćwiczeń percepcji wzrokowej i koncentracji uwagi poprzez wyszukiwanie wyrazów zawierających głoskę [r]. Powtarzane z pamięci pozytywnie wpływają także na rozwijanie się pamięci słuchowej dziecka.
Forma tekstów jest żartobliwa, a treść pogodna, porusza tematykę znaną dzieciom. Napisane one zostały prostym i humorystycznym językiem, który jest zrozumiały dla małego ucznia i budzi jego zaciekawienie. Słowa znane z języka potocznego mieszają się z tymi rzadziej używanymi w celu bogacenia słownictwa dziecka. Pojawiają się wyrażenia i zadania, których zrozumienie lub prawidłowe wykonanie będzie możliwe przy wykorzystaniu informacji z innych źródeł, np. encyklopedii czy internetu. Jest to dla dziecka nauka o korzyściach płynących z nowoczesnych form dostępu do wiedzy, a także trening współpracy, ponieważ większość odbiorców tejże pozycji będzie wymagała wsparcia osoby dorosłej podczas wyszukiwania informacji. Poza tym jako praktyk mam świadomość, jak istotny jest zwłaszcza we wczesnych latach rozwoju dziecka trening mózgu, i chcę uwrażliwić na to również użytkowników tej książeczki. Dlatego praca z tekstami Logostorków to nie tylko powtarzanie i nabywanie właściwych wzorców słuchowych i artykulacyjnych, lecz także – poprzez uczenie się nowych rzeczy – rozwijanie naszego najcenniejszego narządu – mózgu. Stymulowany mózg wytwarza nowe połączenia i nie korzysta już jedynie z tych utrwalonych, ale wciąż rozgałęzia komórki nerwowe i staje się przez to sprawniejszy2. Dla ułatwienia pracy w razie pojawienia się niezrozumiałego słownictwa zachęcam do skorzystania ze słowniczka, który znajduje się na końcu książeczki.
– 8 –
2 K. Nordengen, Mózg jak brzytwa. Roczny plan treningowy, tłum. M. Skoczko-Nakielska, Wydawnictwo „Marginesy”, Warszawa 2022.
PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ĆWICZEŃ…
Głoska [r] jest przedniojęzykowo-zębową i półotwartą spółgłoską ustną, twardą i dźwięczną3. Podczas jej artykulacji wargi są rozchylone. Jednocześnie czubek języka wibruje i dotyka lekko wałka dziąsłowego, wiązadła głosowe drgają, a podniebienie miękkie delikatnie przylega do tylnej ściany gardła4. Brak prawidłowej realizacji głoski [r] w mowie nazywamy reraniem lub rotacyzmem5. Jej właściwej artykulacji powinniśmy się spodziewać u dziecka w wieku 5–6 lat6. Do tego czasu za normę uznajemy zastępowanie [r] głoską [l], a do około 3. roku życia też głoską [j].
Przy tym oczywiście należałoby oczekiwać, że głoska [r] przestanie być zastępowana jotą, a zacznie [l], w momencie pojawienia się tejże głoski w spontanicznej mowie dziecka7. Przyczyną opóźnionego rozwoju mowy dziecka (ORM) w zakresie głoski [r] może być: osłabienie języka, a zwłaszcza jego czubka, niedostateczna liczba lub brak wzorców artykulacyjnych (rodzice dziecka albo opiekun, który spędza z nim dużą część czasu, sami nie realizują [r]) oraz niewykształcony słuch fonemowy. Pamiętać należy także o wpływie wad anatomicznych nabytych
i wrodzonych na kształtowanie się prawidłowej artykulacji.
Terapia logopedyczna rotacyzmu polega na określeniu przyczyny trudności
i jej wyeliminowaniu lub zminimalizowaniu jej wpływu na wymowę poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia. Poniżej przedstawiam propozycje ćwiczeń usprawniających narządy artykulacyjne i przygotowujących do prawidłowej wymowy głoski [r]:
–kląskanie;
–malowanie podniebienia czubkiem języka;
3 M. Jaworski, Podręczna gramatyka języka polskiego, WSiP, Warszawa 1986, s. 15–22.
4 J. Cieszyńska, Metody wywoływania głosek, Kraków 2003, s. 71.
5 A. Sołtys-Chmielowicz, Rotacyzm, „Logopedia” 2001, t. 29, s. 37.
6 L. Kaczmarek, Kształtowanie się mowy dziecka, Wydział Filologiczno-Filozoficzny, Prace komisji filologicznej, t. 15, z. 2, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1953, s. 6.
7 A. Sołtys-Chmielowicz, Wymowa dzieci przedszkolnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998, s. 63–65.
– 9 –