Zmiana w szkolnictwie wyĹźszym
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 1
16.09.2013 13:39
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 2
16.09.2013 13:39
Ewa Kowalska
Zmiana w szkolnictwie wy偶szym Studium przypadk贸w
Krak贸w 2013
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 3
16.09.2013 13:39
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls’’, Kraków
Recenzenci: prof. zw. dr hab. Andrzej Radziewicz-Winnicki prof. dr hab. Stefania Walasek
Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz
Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
ISBN ----
Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: () , , www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków
00_Wstep.indd 4
10.10.2013 09:56
Spis treści Wstęp ..............................................................................................................
. Zmiana w szkolnictwie wyższym jako przedmiot badań ............................ .. Pojęcie zmiany edukacyjnej i jej rodzaje ............................................... .. Proces zmiany i czynniki kształtujące jego przebieg ............................. .. Zróżnicowane perspektywy w badaniach nad zmianą w szkolnictwie wyższym ...................................................................... .. Przyjęta koncepcja badań ..................................................................... . Tradycje wyższego szkolnictwa zawodowego w Polsce ................................ .. Polskie wyższe szkolnictwo zawodowe na tle przemian szkolnictwa wyższego – analiza podstaw prawnych .............................. .. Wyższe szkoły zawodowe w Polsce – charakterystyka wybranych koncepcji .................................................. . Szkolnictwo wyższe w Polsce w latach – – kierunki przemian i ich uwarunkowania .................................................................................. .. Umasowienie kształcenia na poziomie szkolnictwa wyższego .............. .. Przemiany w relacjach między uczelnią a jej otoczeniem ...................... . Państwowe wyższe szkoły zawodowe jako nowy typ instytucji edukacyjnej ................................................................................................ .. Geneza Ustawy o wyższych szkołach zawodowych .............................. .. Koncepcja Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych w Ustawie o wyższych szkołach zawodowych ...................................... . Wprowadzanie koncepcji Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych w zróżnicowanych środowiskach ................................................................ .. Inicjacja zmiany ................................................................................... ... Studium przypadku Kolegium Karkonoskiego w Jeleniej Górze ..........................................................................
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 5
16.09.2013 13:39
6
Spis treści
... Studium przypadku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. J.A. Komeńskiego w Lesznie ................................................ ... Studium przypadku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie .............................................................................. .. Implementacja zmiany ......................................................................... ... Studium przypadku Kolegium Karkonoskiego w Jeleniej Górze ........................................................................... ... Studium przypadku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. J.A. Komeńskiego w Lesznie ................................................. ... Studium przypadku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie ............................................................................. Podsumowanie ................................................................................................ Bibliografia ...................................................................................................... Spis tabel i wykresów ......................................................................................
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 6
16.09.2013 13:39
Wstęp Zmiany w systemie edukacji, podobnie jak w innych podsystemach społecznych, są zjawiskiem naturalnym, zachodzącym od początku ich istnienia. Współczesność jednak – jak pisze R. Schulz – charakteryzuje ich wyjątkowo silne natężenie i szeroki zakres. Stąd też problematyka zmian w ogóle i zmian edukacyjnych jako pewnego ich typu cieszy się coraz większym zainteresowaniem zarówno wśród przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, jak i praktyków. Rosnące zainteresowanie zmianą edukacyjną w Polsce stało się szczególnie wyraźne w ostatnich dziesięcioleciach. Zainicjowana w roku transformacja ustrojowa Polski pociągnęła za sobą nie tylko zmiany polityczno-ekonomiczne, lecz przyniosła także konieczność przeprowadzenia reform niemalże we wszystkich sferach życia społecznego. Wśród najintensywniej reformowanych obszarów znalazł się system oświatowy, którego struktura i zasady funkcjonowania przez okres minionej dekady uległy znaczącym przemianom. Objęły one wszystkie poziomy edukacji – poczynając od szczebla elementarnego, a na szkolnictwie wyższym kończąc. Reforma tego ostatniego ukierunkowana była przede wszystkim na podniesienie liczby młodzieży kształconej na poziomie wyższym. Troska o to znalazła wyraz w nowej Ustawie o szkolnictwie wyższym. Jedną z istotnych zmian, jaką wprowadziła, był art. ust. , przywracający podstawę prawną dla prowadzenia przez szkoły wyższe zróżnicowanych form studiów zawodowych. Niezwykle dynamiczny ich rozwój po r. był wielorako uwarunkowany. Wśród czynników, które przyczyniły się do zróżnicowania jednolitych dotąd studiów magisterskich, za najważniejsze należy uznać: – intensywny rozwój sektora niepublicznych szkół wyższych, z których znaczna część nie była w stanie spełnić wymagań koniecznych do otrzymania prawa do prowadzenia na danym kierunku studiów magisterskich i dlatego niejako została zmuszona do poprzestania na ofercie studiów zawodowych; – ekonomicznie uwarunkowany wzrost zainteresowania uczelni sektora akademickiego krótszymi cyklami kształcenia, które stwarzały możliwość
R. Schulz, Procesy zmian i odnowy w oświacie. Wstęp do teorii innowacji, Warszawa , s. . Wszystkie następne odwołania i cytaty zostały zaczerpnięte z tej publikacji.
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 7
16.09.2013 13:39
8
Wstęp
znacznego zwiększenia liczby przyjmowanych studentów i tym samym uzyskania większych dotacji budżetowych; – rodzącą się potrzebę stworzenia atrakcyjnej oferty dla osób zainteresowanych wprawdzie uzyskaniem wykształcenia wyższego, jednak w krótszym czasie; – rosnące w społeczeństwie przekonanie, że kształcenie na trzecim poziomie powinno nie tylko umożliwiać zdobycie ogólnych podstaw wiedzy z danej dziedziny, lecz także – a może przede wszystkim – zapewniać uzyskanie specjalistycznych kwalifikacji zawodowych. Ustawa o szkolnictwie wyższym z r. pozostawiła uczelniom znaczną autonomię w zakresie organizacji toku studiów oraz konstruowania programów kształcenia. W tej sytuacji oferty studiów zawodowych, które masowo zaczęły pojawiać się na polskim rynku edukacyjnym, znacznie się pomiędzy sobą różniły. Ich mianem określano bowiem zarówno programy rzeczywiście akcentujące praktyczne aspekty kształcenia, jak i te, które stanowiły niemal wierną kopię trzech pierwszych lat jednolitych studiów magisterskich. Powstały również szkoły wyższe, które – mimo że posiadały uprawnienia wyłącznie do prowadzenia studiów na poziomie I stopnia, a więc, zgodnie z przyjętą przez ustawę terminologią, studiów zawodowych – formalnie były uczelniami typu akademickiego. Pierwszą istotną próbą uregulowania funkcjonowania tego obszaru kształcenia stała się Ustawa o wyższych szkołach zawodowych, uchwalona przez Sejm czerwca r. Umożliwiła ona między innymi tworzenie nowego, innego od funkcjonujących wówczas na rynku edukacyjnym typu uczelni publicznych – państwowych wyższych szkół zawodowych. Projekt ich powołania spotkał się początkowo z wyraźną krytyką środowiska akademickiego. Zwracano uwagę, że powołanie nowych uczelni w sytuacji permanentnego niedoinwestowania już istniejących jest marnotrawstwem środków budżetowych. Wątpliwości budziła możliwość tworzenia szkół wyższych w środowiskach pozbawionych tradycji akademickich, z dala od centrów kulturalno-oświatowych. Jako kontrargument przywoływano również losy powstałych wcześniej w Polsce uczelni zawodowych, każdorazowo podnoszonych do rangi wyższych szkół akademickich. Mimo rozlicznych wątpliwości zmiana została wprowadzona. Pierwsze państwowe wyższe szkoły zawodowe powstały jeszcze w roku ogłoszenia Ustawy o wyższych szkołach zawodowych. W momencie gdy osiem lat później akt ten stracił swoją ważność, w systemie szkolnictwa wyższego funkcjonowało już uczelni tego typu. Zgodnie z koncepcją zmiany miały one umożliwić dalszy wzrost współczynnika skolaryzacji oraz przyczynić się do wyrównania szans dostępu do studiów wyższych młodzieży z uboższych rodzin oraz środowisk wiejskich i małomiastecz M. Wójcicka, Studia zawodowe w Polsce, Warszawa , s. –. W przeważającej mierze były to niepubliczne szkoły wyższe, tworzone na mocy Ustawy o szkolnictwie wyższym z r.
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 8
16.09.2013 13:39
9
Wstęp
kowych. Państwowe wyższe szkoły zawodowe miały też stworzyć nową jakość w obszarze szkolnictwa wyższego, zarówno pod względem oferowanego przez nie wykształcenia, jak i koncepcji ich funkcjonowania w otoczeniu. O ile jednak koncepcja ta powstała na poziomie centralnym, została bowiem opracowana w trakcie procesu legislacyjnego, o tyle jej wprowadzenie uzależnione było od aktywności lokalnych środowisk. To one też, w ustawowo zakreślonych ramach, determinowały ostateczny kształt koncepcji zmiany. W badaniach nad szkolnictwem wyższym w Polsce brakuje prac eksplorujących proces zmiany, gdyż dominują publikacje będące diagnozą jego stanu. Dlatego ze względów poznawczych interesujące wydawało mi się postawienie pytań o to, jak przebiega taki proces w nowych warunkach systemowych. Za podjęciem takiej problematyki przemawiał także wyraźny niedobór opracowań teoretycznych i empirycznych poświęconych polskiemu wyższemu szkolnictwu zawodowemu, jak również przekonanie, że każda zmiana edukacyjna jest zjawiskiem domagającym się badania. Ich prowadzenie przyczynia się do wzbogacenia teorii zmian edukacyjnych, a także doskonalenia polityki oświatowej. Analizując pewien fragment rozwoju państwowych wyższych szkół zawodowych, książka ta wpisuje się w niezwykle aktualną dziś debatę, zainicjowaną rządowym projektem redywersyfikacji szkolnictwa wyższego. Pytania o to, czy, a jeśli tak, to w jakim kształcie w naszym systemie edukacyjnym powinny funkcjonować dwa odrębne sektory: uczelni o profilu badawczym i zawodowym, nie są bowiem nowe. Zarówno w Polsce, jak i na świecie wypracowano w tym zakresie wiele rozwiązań, których znajomość – jak się wydaje – jest wciąż niewystarczająca.
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 9
16.09.2013 13:39
Kowalska_Zmiana w szkolnictwie.indb 10
16.09.2013 13:39