Edukacja w przebiegu życia by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Edukacja w przebiegu życia Od dzieciństwa do starości

Kowalski_Edukacja....indb 1

2010-11-24 09:06:03

Kowalski_Edukacja....indb 2

2010-11-24 09:06:06

Edukacja w przebiegu życia Od dzieciństwa do starości

redakcja naukowa

Mirosław Kowalski, Agnieszka Olczak

Kraków 2010

Kowalski_Edukacja....indb 3

2010-11-24 09:06:06

Recenzja: dr hab. Witold Jakubowski, prof. UWr

Redakcja wydawnicza i korekta: Aleksandra Bylica

Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

Publikacja dofi nansowana przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Gorzowie Wielkopolskim oraz przez dr. hab. Mirosława Kowalskiego

ISBN 978-83-7587-347-4

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2010

Kowalski_Edukacja....indb 4

2010-11-24 09:06:06

Spis treści Wstęp ...........................................................................................................

Rozdział I.. Znaczenie edukacji w przebiegu życia człowieka Danuta Waloszek

Ontologia dzieciństwa .............................................................................. 13

Krystyna Ferenz

Edukacja całożyciowa człowieka w świetle zadań rozwojowych .................... 29

Krzysztof Zajdel

Znaczenie edukacji w środowisku wiejskiej społeczności lokalnej ................. 41

Lidia Kataryńczuk-Mania

Edukacja muzyczna w przebiegu życia ....................................................... 51

Mariusz Gwozda

Od kształcenia szkolnego do edukacji permanentnej Społeczny wymiar sportu ..............................................................................

Rozdział II. I Media – nowe wyzwania dla edukacji w przebiegu życia Irena Pulak, Małgorzata Wieczorek-Tomaszewska

Kompetencje informacyjne i medialne nauczyciela/ucznia we współczesnym świecie ............................................................................ 79

Rafał Olczak

Technologie informacyjne w różnych fazach życia człowieka ....................... 93

Hubert Kupiec

Warsztaty fotograficzne jako forma edukacji wizualnej w resocjalizacji nieletnich ......................................................................... 103

Jakub Swacha

Nowe rozwiązania w dydaktyce programowania komputerów ..................... 115

Rozdział III. U początków drogi edukacyjnej człowieka Agnieszka Olczak

Edukacja przedszkolna inwestycją w rozwój jednostki i społeczeństwa .......... 129

Anetta Soroka-Fedorczuk

„Wyspa skarbów” czy „rafa koralowa”? Przedszkole w narracjach osób dorosłych ....................................................... 141

Ewa Woś

Przedszkole w Norwegii – Norsk Barnehage ............................................... 153

Kowalski_Edukacja....indb 5

2010-11-24 09:06:06

Spis treści

Mirosława Nyczaj-Drąg

Dziecko z klasy średniej jako przedmiot konsumpcji rodziców ..................... 159

Anna Lis-Zaldivar

Orientacja dzieci w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym Ustalenia badawcze ................................................................................. 173

Rozdział IV. I Wybrane problemy edukacji dzieci i młodzieży w wieku szkolnym Edward Kozioł

Współpraca szkoły z rodziną w świadomości nauczycieli i rodziców ............ 183

Małgorzata Prokosz

O nowy model nauczyciela-wychowawcy .................................................. 207

Beata A. Orłowska

Nauczyciele klas początkowych a kwestia mniejszości narodowych i etnicznych w szkole ............................................................................... 219

Robert Fudali

Proces wychowania wyzwaniem dla szkół gimnazjalnych ........................... 239

Anna Jakubowicz-Bryx

Występowanie i przyczyny utrzymywania się mowy sytuacyjnej oraz mowy gestów w wypowiedziach uczniów klasy pierwszej .................... 251

Krzysztof Wołodkiewicz

Uzdolnienia uczniów jako osobowościowe determinanty osiągnięć szkolnych ... 263

Daniel Kukla

Propedeutyka preorientacji i orientacji zawodowej dzieci w szkole ............... 277

Iwona Rudek

Znaczenie edukacji prozdrowotnej w profilaktyce otyłości u dzieci i jej wpływ na dalsze funkcjonowanie społeczne ........................................ 291

Anita Famuła-Jurczak

Zachowania społeczne nabywane przez gimnazjalistów – na przykładzie gimnazjów „wirtualnych” ................................................... 305

Rozdział V. V Wybrane problemy edukacji dorosłych Małgorzata Mikut

„Moja droga do uczelni” – narracje studentek pedagogiki pochodzących ze środowisk wiejskich .......... 321

Ryszard Małachowski

Zadania wychowawcze w regulacjach prawno-organizacyjnych polskiego szkolnictwa wyższego w kontekście kroskulturowej refleksji pedagogicznej (2009 rok) ............................................................ 335

Krystyna Stech

Działalność kręgów seniorów jako odpowiedź na oczekiwania ich członków ... 363

Hans Stegemann

Bildung – Arbeit – Gesundheit: best practice aus Deutschland ................... 377

Kowalski_Edukacja....indb 6

2010-11-24 09:06:06

Wstęp Z końcem ubiegłego stulecia J. Delors podkreślał, że koncepcja edukacji przez całe życie jawi się jako klucz do bram XXI wieku. I wówczas, i teraz edukacja wykracza poza tradycyjny podział na edukację wstępną i edukację ustawiczną. Jest odpowiedzią na wyzwania szybko zmieniającego się świata1. W XXI wieku problem edukacji dla wszystkich i przez całe życie, zgodnie z prognozami F. Mayora2, stał się głównym wyzwaniem zarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa. Rola edukacji, jej jakość i kierunki są ściśle związane ze zmianami, które się nieustannie dokonują w społeczeństwie. Wraz z modernizacją procesów zmian społecznych3 konieczna staje się modernizacja w obszarze edukacji – w podejściu do roli wiedzy, procesu uczenia się i doskonalenia bez względu na wiek osób w owych procesach uczestniczących. Zmiany zachodzące w różnych sferach życia publicznego i prywatnego (m.in. w funkcjonowaniu państwa, społeczeństwa, w kulturze, polityce, technice, sztuce) muszą być sprzężone ze zmianami w edukacji, która ma wspierać człowieka w odnajdywaniu się i skutecznym funkcjonowaniu w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Obok zmian w samej edukacji, w stawianych celach, w metodach, strategiach nauczania-uczenia się, niezbędne są także przeobrażenia w samym podejściu do edukacji i w określaniu jej miejsca w przebiegu życia człowieka. Problem dzieciństwa i edukacji od pierwszych lat życia podjęła w swym artykule Danuta Waloszek, która definiuje edukację jako wspieranie i wspomaganie dziecka w poszukiwaniach odpowiedzi na podstawowe pytania o to, kim, jakie i gdzie jest. Znaczenie całożyciowej edukacji w świetle zadań rozwojowych analizuje Krystyna Ferenz, tekst Krzysztofa Zajdla stanowi zaś interesujące poszerzenie tej problematyki, wprowadzając zagadnienie edukacji w środowiskach wiejskich. Kolejne artykuły, Lidii Kataryńczuk-Manii i Mariusza Gwozdy, ukazują bardziej szczegółowe problemy dotyczące edukacji permanentnej w zakresie muzyki i sportu. 1

Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI Wieku pod przewodnictwem J. Delorsa, tłum. W. Rabczuk, SOP – Wyd. UNESCO, Warszawa 1998, s. 17. F. Mayor, Przyszłość świata, tłum. J. Wolf, A. Janik, W. Rabczuk, Wyd. Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych, Warszawa 2001, s. 375. Por. A. Radziewicz-Winnicki, Społeczeństwo w trakcie zmiany, GWP, Gdańsk 2004, s. 28 i nast.

Kowalski_Edukacja....indb 7

2010-11-24 09:06:07

Wstęp

Trudno jest zdefiniować rewolucję, której powstania jesteśmy świadomi. Jest w niej wiele procesów, które przenikają większość dziedzin życia. Struktury społecznego, ekonomicznego i politycznego życia XX wieku wyczerpały swój potencjał rozwoju. Przychodzi czas na powstanie nowych. Zmiany, które następują, są najbardziej widoczne w postaci […] szybkiego rozwoju technologii informatycznej; staje się ona szybsza w działaniu, tańsza, łatwo dostępna, wielostronna i przyjazna użytkownikowi […]4.

Poruszanie się w świecie, w którym nowe technologie informacyjne odgrywają coraz bardziej znaczącą rolę, wymaga licznych kompetencji – ich opis można znaleźć w tekście Ireny Pulak i Małgorzaty Wieczorek-Tomaszewskiej. Artykuły Rafała Olczaka, Huberta Kupca i Jakuba Swachy ukazują zaś miejsce tych technologii w życiu człowieka – od dzieciństwa począwszy. Początki drogi edukacyjnej człowieka analizują Autorzy tekstów zebranych w III części niniejszej książki. Znaczenie edukacji przedszkolnej omawiają w swych opracowaniach Agnieszka Olczak i Anetta Soroka-Fedorczuk, a norweskimi doświadczeniami w tym zakresie dzieli się Ewa Woś. Sytuację dziecka i jego edukacji charakteryzują także teksty Mirosławy Nyczaj-Drąg, która omawia pozycję dziecka z klasy średniej, oraz Anny Lis-Zaldivar, przybliżającej Czytelnikowi zagadnienie orientacji dzieci w czasie. Zróżnicowanie problemów edukacji na etapie szkolnym (na różnym poziomach) ukazuje IV rozdział książki. Otwiera go rozprawa Edwarda Kozioła dotycząca współpracy szkoły z rodziną. Problematyką nauczyciela i szeroko rozumianego wychowania zajmują się Małgorzata Prokosz, Beata A. Orłowska i Robert Fudali. Bardziej szczegółowe zagadnienia podejmują natomiast Anna Jakubowicz-Bryx, Krzysztof Wołodkiewicz, Daniel Kukla, Iwona Rudek oraz Anita Famuła-Jurczak. W artykułach tych Autorów Czytelnik odnajdzie ciekawe inspiracje do analiz i dalszych poszukiwań dotyczących rozwoju uczniów, ich możliwości, zdolności, zagadnień związanych z przygotowaniem uczniów do społecznego funkcjonowania w przyszłości. Całość zamykają dokonana przez Małgorzatę Mikut analiza wybranych problemów edukacji dorosłych oraz motywów podejmowania przez młodych ludzi studiów pedagogicznych, a także omówienie przez Ryszarda Małachowskiego zadań wychowawczych szkolnictwa wyższego. Ponadto w tej części książki Krystyna Stech charakteryzuje działalność kręgów seniorów, ukazując możliwe pola aktywności ich członków, a Hans Stegemann przybliża funkcjonowanie Instytutu Kształcenia Dalszego DAA w Niemczech w zakresie edukacji dorosłych. Niniejsza, wielowątkowa publikacja nie ukazuje pełnego obrazu całożyciowej edukacji człowieka. Stanowi jednak, w naszym zamyśle, mapę wybranych problemów dotyczących edukacji w różnych fazach życia człowieka w zgodzie 4

R. Pachociński, Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń, Wyd. IBE, Warszawa 1999, s. 6–7.

Kowalski_Edukacja....indb 8

2010-11-24 09:06:07

Wstęp

z potrzebami jednostek i społeczeństwa. Mamy nadzieję, że zostanie przyjęta jako głos w dyskusji nad potrzebą całożyciowej edukacji i potraktowana jako otwarcie listy związanych z nią problemów. Nie dajemy sobie prawa do czynienia jakichkolwiek rozstrzygnięć. Jeśli publikacja ta zainspiruje kogoś do refleksji lub dyskusji, będziemy mieli poczucie satysfakcji i potwierdzenie dla zasadności naszych teoretyczno-empirycznych poszukiwań. W tym miejscu pragniemy podziękować dr. hab. Witoldowi Jakubowskiemu, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego, za przychylność, cenne wskazówki i uwagi, które pomogły nam spojrzeć na nowo na przygotowywaną pracę i dokonać w niej niezbędnych zmian w trosce o jej merytoryczną wartość. Dziękujemy także prof. nadzw. dr hab. Elżbiecie Skorupskiej-Raczyńskiej za okazane wsparcie i pomoc w realizacji niniejszego przedsięwzięcia naukowego. Mirosław Kowalski Agnieszka Olczak

Bibliografia Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI Wieku pod przewodnictwem J. Delorsa, tłum. W. Rabczuk, SOP – Wyd. UNESCO, Warszawa 1998. Mayor F., Przyszłość świata, tłum. J. Wolf, A. Janik, W. Rabczuk, Wyd. Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych, Warszawa 2001. Pachociński R., Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń, Wyd. IBE, Warszawa 1999. Radziewicz-Winnicki A., Społeczeństwo w trakcie zmiany, GWP, Gdańsk 2004.

Kowalski_Edukacja....indb 9

2010-11-24 09:06:07

Kowalski_Edukacja....indb 10

2010-11-24 09:06:07

Rozdział I

Znaczenie edukacji w przebiegu życia człowieka

Kowalski_Edukacja....indb 11

2010-11-24 09:06:07

Kowalski_Edukacja....indb 12

2010-11-24 09:06:07

Danuta Waloszek

Ontologia dzieciństwa W długiej historii kształtowania się stosunku do dzieci, w różnych epokach pojawiali się wielcy ludzie, którzy dopominali się o szacunek dla nich, o konieczność poważnego traktowania ich spraw z uwagi na przyszłość społeczeństw, narodów, ludzkości. Były to jednak głosy pojedynczych jednostek, wrażliwych na świat, odwołujących się do rozsądku i wyobraźni. Historia pokazała jednak bezsilność i częściową bezsensowność takich wezwań – w spojrzeniu na obecność dzieci w świecie dorosłych decydujące okazały się czynniki ekonomiczne i finansowe, a nie zasady humanizmu. Co leży u podłoża swoistej niemocy w jasnym ustosunkowaniu się do dziecka i jego życia? Co uniemożliwia przyjęcie poglądu, że dziecko jest człowiekiem u progu dorosłości? Co usprawiedliwia lekceważący, władczy, tyranizujący stosunek do problemów dzieciństwa, nieodpowiedzialność za słowo i czyny w obecności dzieci oraz wobec ich spraw? Ile jeszcze instytucji, urzędów trzeba będzie powołać do życia, by dzieci były bezpieczne i radosne? Ile jeszcze kodeksów, deklaracji, memorandów, konwencji zostanie opracowanych, by chronić je przed złem zadawanym przez dorosłych, przed złem, którego dziecko nie rozumie?

1. Wymiary i mity dzieciństwa Spośród wielu możliwości analizy dzieciństwa warto zwrócić uwagę na dwa podstawowe i jednocześnie najbardziej ogólne jej wymiary: metafizyczny obszar rozmowy o cechach, właściwościach i wartości dzieciństwa w ontogenezie człowieka oraz realny, fizyczny, rzeczywisty jego obraz. W pierwszym ujęciu dzieciństwo jest pojmowane jako sacrum – stan wzniosły, idealny, boski, pozaziemski i wypełnia głównie obszar filozofii. Przeanalizowałam ponad 500 aforyzmów z różnego czasu historycznego – zdecydowana większość z nich zawiera pozytywne ustosunkowania do dziecka. Określają je jako: najpiękniejszy kwiat, zapowiedź zmiany, istotę boską, niewinną, czystą, pomost do nieba, tęczę, istotę zmyśloną o cudownej mocy ożywiania tego, co chce. Wiele mądrych i trafnych refleksji na temat dzieciństwa można znaleźć w dziełach Arystotelesa, J. Kochanowskiego, J.A. Komeńskiego czy J. Korczaka. Dzieciństwo w ujęciu metafizycznym jest przedstawiane jako czas spokoju,

Kowalski_Edukacja....indb 13

2010-11-24 09:06:07

Rozdział I. Znaczenie edukacji w przebiegu życia człowieka

piękna, pozytywnego ruchu nastawionego na akceptację otoczenia w poznawaniu świata przez człowieka. Filozofowie przypisali mu zabawę jako formę i rodzaj aktywności prowadzącej najlepiej i najbezpieczniej do wiedzy, sprawności i wartości. Sporo zamieszania w takim podejściu wprowadził A. Schopenhauer, który nazwał dziecko jedną z najbardziej prymitywnych, wyuzdanych istot, a dzieciństwo – czasem, z którego człowiek powinien się jak najszybciej wyzwolić. Drugim wymiarem jest realność – profanum. Obraz dzieciństwa jest budowany z wiedzy potocznej, z przekazu doświadczeń zebranych przez dorosłych w kontakcie z dzieckiem. Przeanalizowałam ponad dwa tysiące przysłów, powiedzeń na temat dziecka, dzieciństwa i ponad 85% z nich zawiera obrazy negacji, krytyki, opisywanej straty z racji posiadania potomstwa. W ich treści są wpisane pouczenia, kłopoty, łzy, zgryzota, brak wdzięczności za trudy dorosłych ponoszone na rzecz dziecka, a także wskazują one na głupotę, prymitywizm, nietolerancję i brak wiedzy dzieci1. Ujęcie dzieciństwa jako czasu niewiedzy i braku umiejętności spowodowało pojawienie się intencji naprawy dziecka, przede wszystkim przez wychowanie i edukację. Od wieków obmyśla się sposoby i formy opanowywania dziecka i „przeciąga” je z przestrzeni zabawy do przestrzeni dydaktyki. Na tle tych dwóch ogólnych sposobów patrzenia na wartość dzieciństwa powstawało wiele mitów wyrażających oczekiwania wobec dziecka, rozumiane jako pewien wzorzec wyrażający niespełnione, oczekiwane przez dorosłych sprawności dzieci. Dzieciństwo wiąże się z czasem nie-rzeczywistym (nie-czasowa konstrukcja zjawisk), pozwala na oczekiwanie nie zmiany, ale kumulacji, albo pozwala wierzyć, że to, co minione, przechowuje się – co do wartości – w tym, co trwa. W tym, co przemĳa, rośnie i przechowuje się coś, co nie przemĳa. W nietrwałości zdarzeń kapitalizuje się niewidoczny sens. Mit zapobiega/pozwala uniknąć zgody na świat przypadkowy, wyczerpujący się w swej nietrwałej postaci, która jest tym, czym jest teraz, i do niczego nie odsyła. Jest afirmacją wartości. Mit to wiara rozumiejąca i ma on swoje racje w kulturze2. Jak wskazuje historia, człowiek ustawicznie poszukiwał i poszukuje sensu we wszystkim, co robi, co go otacza. Wymyślamy historie, dzięki którym własne życie umieszczamy w szerszych kontekstach umożliwiających odkrywanie głębi wartości. Dzięki wyobraźni potrafimy budować świat równoległy do realnego – mityczny, religĳny. Mity dzieciństwa wyrosły, jak każde inne, z lęku przed unicestwieniem gatunku, jego ewentualnym zwyrodnieniem. Zawierają w sobie opis drogi, którą dobrze byłoby pójść w poszukiwaniu ładu, wyrażają

Zainteresowanych odsyłam do wielu pozycji z tego zakresu, łącznie z Encyklopedią staropolską Z. Glodera. L. Kołakowski, Obecność mitu, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003; K. Armstrong, Krótka historia mitu, tłum. I. Kania, Znak, Warszawa 2005.

Kowalski_Edukacja....indb 14

2010-11-24 09:06:07

D. Waloszek, Ontologia dzieciństwa

wiarę i nadzieję na pozytywną zmianę. Współcześnie dysponujemy mitami odziedziczonymi z przeszłości oraz mitami stanu przyszłego. Do pierwszej grupy można zaliczyć: fikcyjno-fantastyczny, baśniowo-religĳny opis dzieciństwa; mit sprawowania opieki i edukacji; mit dziecka jako istoty nieporadnej, prymitywnej; mit braku samodzielności i nieporadności dziecka. Każdy z nich wynika z „dobrych intencji” pomocy dziecku w wyjściu ze stanu niepożądanego, najlepiej dzięki obmyślanym sposobom i odziaływaniom zewnętrznym. Każdy wyraża oczekiwanie zmiany na korzyść. Mity odziedziczone przechowują w sobie obraz dziecka podporządkowanego, posłusznego woli dorosłego, który działa „dla jego dobra”. Na tle niespełnionych oczekiwań z przeszłości dotyczących relacji dzieci i dorosłych powstały kolejne mity na temat wprowadzania dziecka w przyszłość. Są to raczej mity dorosłości w dzieciństwie niż mity dzieciństwa w dzieciństwie. Najpowszechniejsze z nich traktują dziedziństwo: – jako podstawowy okres w rozwoju człowieka gwarantujący powodzenie życiowe, otwierający szanse na sukces; – jako czas programowania zachowań koniecznych w dorosłości; – jako bramę do kariery; – jako czas i przestrzeń oddziaływania mediów; – jako obszar oddziaływania religii. W mitach przyszłościowych dominują argumenty cywilizacyjne i kulturowe. Pierwsze obudowują dzieciństwo nowymi zadaniami, drugie są wyrazem poszukiwania innej drogi niespełnionych nadziei z przeszłości. Niezależnie od którego mitu rozpoczęłoby się rozważania i debatę, jedno jest pewne: każdy wskazuje na dzieciństwo jako przedmiot troski dorosłych o nową jakość edukacji, wychowania, jako prowadzenie czy kierowanie rozwojem obszarów uznawanych za najważniejsze dla trwania ludzkości. Różne są jedynie drogi i środki. Jedni nadal uważają, że najlepszymi sposobami są karanie, przymus, posłuszeństwo, inni z kolei – że określenie granicy wolności i powinności. Ciągle jeszcze, niestety, przeważają ci pierwsi.

2. Historyczny kontekst refleksji o dzieciństwie Poszukując odpowiedzi na postawione na wstępie tego artykułu pytania, warto się przyjrzeć warunkom powstawania specyficznego poglądu na dzieciństwo, odwołując się do historii. Niewątpliwie w renesansie zwrócono się ku człowiekowi, również ku dziecku. Wiele dzieł z tamtego czasu dokumentuje tę prawdę. Co się zmieniło od czasu wynalezienia dzieciństwa w XVI wieku? 1. XVII-wieczne rozprawy, literatura, obserwacje zachowań wynalezionego dzieciństwa sprawiły, że poszukiwano raczej różnic na niekorzyść dziecka. Opisywano je w kategoriach irracjonalności, imbecylizmu, słabości, pre/

Kowalski_Edukacja....indb 15

2010-11-24 09:06:07

Rozdział I. Znaczenie edukacji w przebiegu życia człowieka

nie/logiczności i prymitywizmu, wyuzdania, nie podkreślano natomiast jego szczególności dla późniejszego życia. Rozprawy o wychowaniu przyczyniły się do powstania przekonania o konieczności nawracania dzieci: kształtowania, poprawiania, dyscyplinowania, edukacji. Przekonanie to legło u podstaw segregacji ze względu na wiek, płeć, klasy, która doprowadziła do izolowania dzieci od siebie i od dorosłych, dzieci od ich codzienności. Dość wyraźnie widać tendencję do obrazowania/dokumentowania opieki nad dzieckiem, jego relacji z bliskimi, zawsze jednak w perspektywie przedmiotowej. Za sprawą jezuitów zaczęto co prawda postrzegać dziecko jako […] delikatne stworzenie Boże, wymagające zarówno opieki i bezpieczeństwa, jak i nawrócenia, ale jednocześnie określano je jako „dorosłych w okresie treningu”3.

To od jezuitów pochodzi naczelna zasada wychowania rozumianego jako urabianie, rozwinięta później przez J.B. Watsona: „dajcie nam dziecko na pierwszych siedem lat życia, a oddamy wam człowieka”4. Mimo wyraźnego dążenia do podporządkowania dziecka woli dorosłych, przedmiotowej manipulacji jego osobowością, w stwierdzeniu tym implicite jest zawarta myśl o szczególnej wartości dzieciństwa dla stawania się człowiekiem. 2. XVIII-wieczne odkrycie dzieciństwa wywołało wiele zmian w społecznej dyskusji o dzieciach, ale nie doprowadziło, niestety, do opracowania koncepcji dzieciństwa. Powodem były prawdopodobnie ówczesne szybkie zmiany cywilizacyjne. Hasła oświecenia społecznego spowodowały pojawienie się paradygmatów edukacji: masowości – uniwersalności – uniwersalizmu treści i rozwiązań wychowania oraz rozbudowały/uprawomocniły przedmiotowe podejście do spraw dziecka. Mimo bardzo wyraźnego w tym czasie ścierania się w rozważaniach o wychowaniu dwóch głównych nurtów – naturalizmu i socjologizmu, dzieciństwo najsilniej związano z ideą tabula rasa, a w ślad za nią poszło przekonanie o zarządzaniu naturą dziecka. Poglądy te, mimo skłaniania się ku naturalizmowi, wzmacniał I. Kant, głosząc konieczność okiełznania natury dziecka przez wychowanie. Przekonywał on co prawda do szacunku dla różnorodności, do rozumienia wychowania jako sztuki pielęgnowania, nauczania i kształcenia, doskonalonej ustawicznie przez pokolenia po to, by podnosić na coraz wyższy poziom możliwości dane człowiekowi przez naturę5. Dziecko powinno być wychowywane do idei człowieczeństwa i do tego, by te idę urzeczywistniało jako dorosły6. 3

4 5 6

R. Farson, O wynalezieniu dzieci [w:] K. Blusz (red.), Edukacja i wyzwolenie, Impuls, Kraków 1992, s. 41. J.B. Watson, Psychology from the Standpoint of a Behaviorist, Philadelphia 1919. I. Kant, O pedagogice, tłum. D. Sztobryn, Dajas, Łódź 1999, s. 45. Ibidem, s. 47.

Kowalski_Edukacja....indb 16

2010-11-24 09:06:07