Szczęście w Impulsie by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Fragment Wprowadzenia

Redakcja naukowa Ewa Kowalska, Paweł Prüfer, Mirosław Kowalski

Czy szczęście jest w nas czy jednak poza nami? Czy je wytwarzamy, czy jednak jest ono zdeponowane w jakichś miejscach, do których dostęp jest bardziej lub mniej utrudniony? Czy możliwe jest dotarcie i wejście do tych miejsc, aby posiąść choćby fragmenty szczęścia, które jednak nie będą jego sybstytutami? Czy o istnieniu szczęścia jako pewnej własności, którą można nabyć, czy lepiej – zdobyć, decydują czynniki zewnętrzne, czy jednak jest to efekt endogennie kształtujących się i wyłaniających na zewnątrz determinant, wynikających z naszej kreatywności i wciąż uświadamianego sprawstwa? Czy faktycznie musimy mieć najpierw coś, co sprawi, że staniemy się ostatecznie depozytariuszami szczęścia? Czy nie należałoby się zgodzić z autorem traktatu o szczęściu, Władysławem Tatarkiewiczem, że szczęście ma jednak podwójną naturę i że w związku z tym jest stanem wewnętrznym, ale wymaga pomocy z zewnątrz, co miałoby oznaczać, iż „mamy je w nas, ale nie tylko przez nas”?

SZCZĘŚCIE W WYMIARZE PEDAGOGICZNO-SOCJOLOGICZNYM

9 788378 505334

Ewa Kowa l s k a Paw e ł P rü f e r M i ro s ł aw Kowa l s k i Redakcja naukowa

SZCZĘŚCIE

W WYMIARZE PEDAGOGICZNO-SOCJOLOGICZNYM EDUCATIONAL AND SOCIOLOGICAL DIMENSIONS OF HAPPINESS

E wa K o wa l s k a Paw e ł P r ü f e r M i r o s ł aw K o wa l s k i Redakcja naukowa

SZCZĘŚCIE W WYMIARZE PEDAGOGICZNO-SOCJOLOGICZNYM EDUCATIONAL AND SOCIOLOGICAL DIMENSIONS OF HAPPINESS

Kraków 2014

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 3

11.03.2014 07:45

Recenzent: dr hab. Krystyna Ablewicz, prof. UJ

Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz

Opracowanie typograﬁczne: Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Na okładce wykorzystano obraz Williama-Adolphe’a Bouquereau A Childchood Idyll

Wydanie książki stało się możliwe dzięki Uniwersytetowi Zielonogórskiemu

ISBN 978-83-7850-533-4

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2014

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 4

11.03.2014 07:45

Spis treści Wprowadzenie. Szczęście jest w nas czy poza nami?  .....................................

Część I Teoretyczne impresje wokół problematyki szczęścia Ewa Baum, Stanisław Antczak Szczęście – fenomen niejednowymiarowy Konteksty filozoficzne, społeczne i polityczne rozważań nad odczuwaniem szczęścia ............................................................................... 13 Monika Kaczor Etyczno-społeczny wymiar pojęcia „szczęście” – na podstawie definicji słownikowych ............................................................... 27 Jarosław Horowski Dążenie do szczęścia jako zasada rozwoju moralnego w pedagogice tomistycznej ................................................................................. 39 Paweł Prüfer Socjologiczne wyobrażenia społeczeństwa szczęśliwego ............................. 55 Jan Mróz Społeczno-kulturowe determinanty jakości życia, czyli rzecz o poszukiwaniu swojej drogi do szczęścia ................................... 75 Jacek Zbigniew Górnikiewicz Mieć szczęście i czuć szczęście – w kontekście stanu osobowej dojrzałości ............................................................................................ 93 Piotr Milwiw-Baron Szczęście jako przyczyna twórcza i skutek artystyczny realizacji dzieła jazzowego .................................................................................. 109

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 5

11.03.2014 07:45

Spis treści

Część II Aplikacja kategorii szczęścia w kontekstach pedagogiczno-społecznych Edyta Bartkowiak (Nie)szczęśliwe dzieciństwo. Konteksty (nie)dzisiejsze ................................ 117 Agnieszka Olczak Różne oblicza szczęśliwego dzieciństwa .......................................................... 137 Tatiana Kanasz Kierunek studiów a wyobrażenia o życiu szczęśliwym: jakościowa analiza wypowiedzi warszawskich studentów ........................... 149 Dymitr Misiejuk Czy szczęście jest przed nami skryte? .............................................................. 173 Barbara Koc-Kozłowiec „Jestem szczęśliwy, kiedy żona ze mną rozmawia” – komunikowanie się z osobą z otępieniem ....................................................... 195 Marcelina Jakimowicz Świadome śnienie (lucid dream) jako ludyczny wymiar snów .................... 211 Agnieszka Jędrzejowska „Lepiej jest dwóm niż jednemu” (Koh. 4,9), czyli o znaczeniu homogeniczności zaburzenia dla szczęśliwego funkcjonowania dzieci z zespołem Downa w grupie rówieśniczej ........................................... 227 Ks. Andrzej Draguła Czy tylko szczęście wieczne? O potrzebie religijnej redeﬁnicji szczęścia ...................................................... 237

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 6

11.03.2014 07:45

Wprowadzenie Szczęście jest w nas czy poza nami?

Introduction Happiness, there Is in Us or Outside Us?

zy nauki humanistyczne i społeczne są w odwrocie? Zaprzeczenie poświadczające, że tak nie jest lub że tak właśnie się dzieje, domagałoby się doprecyzowania: jakiego rodzaju miałby to być odwrót, od jakiej materii badawczej byłoby odejście, oraz ku jakiej problematyce zbliżenie. Amerykański badacz życia społecznego, Charles Wright Mills, postulował swego czasu, aby nie dać się zwieść segregowaniu i wybieraniu dla celów badawczych jedynie tych tematów, które są nośne i modne, a których atrakcyjność zostałaby jedynie wypromowana w publicznych debatach i w medialnych sposobach ich rozkrzewiania1. Nie można jednak zignorować tego, co cyrkuluje w przestrzeni makrostrukturalnej, co jednocześnie wyznacza badaczowi społecznemu swoiste wyzwanie, a z którym – jeśli czuje się odpowiedzialny za kształt życia społecznego – powinien się zmierzyć, jeśli pragnie pozostać wierny swojemu naukowemu powołaniu. Jakie są główne rysy współczesnego człowieka, jakie oczekiwania i pragnienia dominują oraz jakie sprawy najbardziej zaprzątają jego głowę – w sensie uniwersalnym i formalnym nie stanowi to nowej materii, a tym samym nie charakteryzuje jakoś wyjątkowo dzisiejszego społeczeństwa złożonego z jednostek-podmiotów interakcyjnie i funkcjonalnie ze sobą powiązanych. W podstawowych potrzebach i fundamentalnych dla rozwoju osobowości przedsięwzięciach, pochodzących z zewnętrznego i wewnętrznego świata jednostki, można zaobser-

Por. C.W. Mills, Wyobraźnia socjologiczna, Warszawa 2008, s. 341–342.

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 7

11.03.2014 07:45

Wprowadzenie

wować i doświadczyć cykliczności procesów socjalizacyjno-wychowawczych. Zatem przed przedstawicielami nauki i badaczami życia społecznego pojawiają się problemy, z którymi zmagały się wcześniejsze pokolenia myślicieli oraz praktyków życia społecznego. Fakt ten nie powinien jednak wygaszać woli zaangażowania się, z nową energią i przy użyciu nowoczesnych technik i narzędzi, na rzecz diagnozowania, rozumienia i wyjaśniania tego, jacy jesteśmy jako ludzie i dlaczego wciąż na nowo trzeba nam się sporo natrudzić, aby uzyskać te wartości, które tłumaczą sens podejmowanej drogi. Czy szczęście jest w nas, czy jednak poza nami? Czy je wytwarzamy, czy jednak jest ono zdeponowane w jakichś miejscach, do których dostęp jest bardziej lub mniej utrudniony? Czy możliwe jest dotarcie i wejście do tych miejsc, aby posiąść choćby fragmenty szczęścia, które jednak nie będą jego substytutami? Czy o istnieniu szczęścia jako pewnej własności, którą można nabyć, czy lepiej – zdobyć, decydują czynniki zewnętrzne, czy jednak jest to efekt endogennie kształtujących się i wyłaniających na zewnątrz determinant, wynikających z naszej kreatywności i wciąż uświadamianego sprawstwa? Czy faktycznie musimy mieć najpierw coś, co sprawi, że staniemy się ostatecznie depozytariuszami szczęścia? Czy nie należałoby się zgodzić z autorem traktatu o szczęściu, Władysławem Tatarkiewiczem, że szczęście ma jednak podwójną naturę i że w związku z tym jest stanem wewnętrznym, ale wymaga pomocy z zewnątrz, co miałoby oznaczać, iż „mamy je w nas, ale nie tylko przez nas”2? Coś, co wydaje się z jednej strony niebywale konkretne, fundamentalne i konstytuujące bieg życia jednostek i społeczeństw, jest jednocześnie wyjątkowo ukryte, niedostępne, wymykające się precyzyjnej deskrypcji (zwłaszcza z pułapu wymogów stawianych wiedzy empiryczno-pozytywistycznej). I właśnie ta, nie do końca jasna postać badawczego dylematu, stała się przedmiotem namysłu, z którym czytelnik ma możliwość się zapoznać dzięki publikacji o szczęściu. Jej pojawienie się zawdzięczamy nie tylko twórczej i wrażliwej pracy autorów poszczególnych jej tekstów. Również dzięki profesjonalnemu i rzetelnemu wsparciu oraz życzliwości krakowskiego wydawnictwa „Impuls” czytelnik otrzymuje publikację z wielowątkowym i wieloparadygamtycznym opisem problemu szczęścia. Różnorodność perspektyw, wrażliwości i kompetencji badawczej – jednak za każdym razem pojawia się ważny rodzaj zbliżenia ku zobiektywizowanemu (choć subiektywnie wyselekcjonowanemu) sposobowi unaocznienia, czym szczęście jest, a może bardziej, czym szczęście mogłoby być. Teoretyczno-praktyczne sposoby konceptualizacji zjawiska oraz próby łączenia go z różnymi obszarami ludzkich doświadczeń wygenerowały pewien model i pomysł na uchwycenie tego, co może wydawać się nieuchwytne. Nasza propozycja jest jedynie przyczynkiem do dalszych analiz poruszanej w książce problematyki, która ma swojego sprzymierzeńca w głównym pragnie2

W. Tatarkiewicz, O szczęściu, Kraków 1949, s. 184.

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 8

11.03.2014 07:45

Wprowadzenie

niu wpisanym w gatunkową naturę człowieka – pragnieniu znalezienia szczęścia. Mamy nadzieję, że publikacja wskaże możliwe i warte wybrania kierunki wędrówki, aby spełnienie tego pragnienia choćby minimalnie wesprzeć. Wyrażamy wdzięczność recenzentowi wydawniczemu publikacji, pani profesor Krystynie Ablewicz, za rzetelną i merytoryczną opinię, dzięki której mogliśmy nadać zebranym tu tekstom więcej wiarygodności i hermeneutycznej poprawności. Dziękujemy środowisku akademickiemu związanemu z Uniwersytetem Zielonogórskim za stworzenie sprzyjającego kontekstu zarówno dla powstania samego pomysłu podjęcia zagadnienia szczęścia, jak i dla jego badawczej realizacji. Nieczęsto zdarza się, aby poruszana problematyka tak istotnie łączyła przedmiot (zazwyczaj związany z określonym adresatem) z tymi, którzy ten temat mają w pewnym sensie zinternalizowany oraz przyswojony egzystencjalnie i indywidualnie. Wydaje się, że szczęście jest taką właśnie egzempliﬁkacją. Cieszy nas także fakt, że mogliśmy zaświadczyć o ważkości tego tematu w odniesieniu do aktywności zawodowo-prywatnej, z którą się na co dzień utożsamiamy. Bliskie jest nam wyznanie Pierre’a Bourdieu, badacza szczególnie zasłużonego dla nauk związanych z wychowaniem i edukacją, który stwierdził: [...] zawód socjologa jest z pewnością tym spośród wszystkich zawodów intelektualnych, który mogę uprawiać z pełnym szczęściem, we wszelkich znaczeniach tego słowa – tak przynajmniej sądzę [wyr. nasze]3.

Ewa Kowalska Paweł Prüfer Mirosław Kowalski

Bibliografia Kłoskowska A., Teoria socjologiczna Pierre’a Bourdieu. Wstęp do wydania polskiego [w:] P. Bourdieu, J.-C. Passeron, Reprodukcja. Elementy teorii nauczania, Warszawa 2012. Mills C.W., Wyobraźnia socjologiczna, Warszawa 2008. Tatarkiewicz W., O szczęściu, Kraków 1949.

P. Bourdieu, Choses dites, Paris 1987, s. 38, cyt. za: A. Kłoskowska, Teoria socjologiczna Pierre’a Bourdieu. Wstęp do wydania polskiego [w:] P. Bourdieu, J.-C. Passeron, Reprodukcja. Elementy teorii nauczania, Warszawa 2012, s. 52.

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 9

11.03.2014 07:45

Część I Teoretyczne impresje wokół problematyki szczęścia

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 11

11.03.2014 07:45

Ewa Baum, Stanisław Antczak

Szczęście – fenomen niejednowymiarowy Konteksty filozoficzne, społeczne i polityczne rozważań nad odczuwaniem szczęścia

Streszczenie Zagadnienia związane z odczuwaniem szczęścia przez jednostki i społeczeństwa budziły zainteresowanie filozofów i myślicieli od początków kultury europejskiej. Ogromną rolę w rozwoju tej problematyki odegrała twórczość Arystotelesa. W czasach nowożytnych najważniejszą przesłanką w rozważaniach nad szczęściem była filozofia utylitarystyczna, reprezentowana przez filozofów angielskich (Jeremy Bentham) i francuskich (Helvétius). Znaczenie szczęścia jako kategorii politycznej dostrzegli twórcy amerykańskiej Deklaracji Niepodległości z 1776 roku. Współcześnie pionierską rolę w uznaniu szczęścia za główny cel polityki społecznej odegrało niewielkie państwo w Himalajach – Bhutan. Pokłosiem badań nad szczęściem było stworzenie światowej mapy szczęścia z inicjatywy dr. Adriana White’a, opublikowanej w 2006 roku.

Abstract Happiness – Multifaceted Phenomenon. The Philosophical, Social and Political Contexts of Reflections on Happiness Issues pertaining to the experiencing of happiness by both individuals and societies have been of interest to philosophers and thinkers since the beginning of European culture with Aristotle’s works playing a major role in the development of this subject matter. In modern times the main premise in reﬂections on happiness was the utili-

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 13

11.03.2014 07:45

Część I. Teoretyczne impresje wokół problematyki szczęścia

tarian philosophy represented by philosophers from England (Jeremy Bentham) and France (Helvétius). The importance of happiness as a political category was noted by the authors of the American Declaration of Independence (1776). In contemporary times the small Himalayan state of Bhutan became a pioneer in the perception of happiness as the main goal of a state’s social policy. The upshot of research on happiness was the creation of a world map of happiness by Adrian White (2006).

Bądźcie zdrowi, spróbujcie być szczęśliwi.

zczęście, obok zdrowia, jest najczęściej wymienianą wartością w trakcie składania sobie przez ludzi różnego rodzaju okazjonalnych życzeń. Fraza „dużo zdrowia, szczęścia i pomyślności” jest ogólnie znana oraz chętnie używana przez większość Polaków. Istota zagadnienia tkwi w tym, że każdy może, i najczęściej w praktyce tak postępuje, pojęcie szczęścia interpretować w odmienny sposób. Słownik języka polskiego PWN definiuje szczęście jako „pomyślny los, pomyślność, powodzenie”1. Szczęście można rozpatrywać również w kontekście filozoficznym2, jako zjawisko uwarunkowane społecznie i politycznie. Rozważania o szczęściu zajmowały od początków cywilizacji europejskiej najtęższe umysły, poczynając od Sokratesa, przez Michela de Montaigne’a, Jeremy’ego Benthama i Jamesa Milla, aż po twórców amerykańskiej Deklaracji Niepodległości, której autorzy – Thomas Jefferson, John Adams i Benjamin Franklin – wśród przyrodzonych praw człowieka wymieniali prawo do szczęścia: Uważamy następujące prawdy za oczywiste: że wszyscy ludzie stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w skład tych praw wchodzi życie, wolność i swoboda ubiegania się o szczęście3.

Na temat istoty szczęścia w ciągu minionych epok, aż po czasy współczesne, napisano bardzo dużo. Na gruncie nauki polskiej jedną z najambitniejszych prób charakterystyki pojęcia „szczęście” podjął Władysław Tatarkiewicz. Szczególną wymowę ma fakt, że swoją książkę O szczęściu wybitny uczony napisał w najbardziej mrocznym okresie dziejów Polski – w latach 1939–1943, „gdy ludzi spoty-

Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 3, R–Z, Warszawa 1995, s. 373. J. d’Ormesson, Traktat o szczęściu, Kraków 2011. 3 Deklaracja niepodległości, http://k_sidorczuk.republika.pl/deklar.htm. Rękopis Deklaracji Niepodległości, dostęp: 3.06.2013. Z. Lewicki, Historia cywilizacji amerykańskiej. Era tworzenia 1607–1789, Warszawa 2009, s. 565; także: S. Filipowicz, Pochwała rozumu i cnoty. Republikańskie credo Ameryki, Kraków 1997, s. 146–163. 2

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 14

11.03.2014 07:45

E. Baum, S. Antczak. Szczęście – fenomen niejednowymiarowy...

kały największe nieszczęścia”4. Celem autora było jak najbardziej wszechstronne ujęcie omawianego problemu. Filozof podkreśla na samym początku swoich rozważań, że trzeba najpierw „wyjaśnić, co znaczy słowo »szczęście«, aby móc potem mówić z sensem o szczęściu”5, ponieważ termin ten ma charakter wieloznaczny. Różne pojęcia szczęścia, aczkolwiek kojarzą się zawsze z czymś szczególnie cennym, pozytywnym, to jednak różnią się zasadniczo. W powszechnym użyciu termin „szczęście” występuje w dwu głównych znaczeniach: przedmiotowym i podmiotowym. „W pierwszym znaczeniu »szczęście« oznacza wybitnie dodatnie wydarzenia, które kogoś spotykają, w drugim wybitnie dodatnie przeżycia”6. Kontynuując swoje rozważania na temat tego, czym jest w swej istocie szczęście, Tatarkiewicz odwołuje się do Arystotelesa i przypomina, że tym, co starożytni Grecy określali mianem eudajmonii, czyli szczęścia, nie była ani pomyślność zdarzeń, ani intensywność radości, lecz posiadanie największej miary dóbr dostępnej człowiekowi. Podkreśla przy tym, że dla Arystotelesa i jego współczesnych odczucia związane z posiadaniem tych dóbr nie miały dużego znaczenia. Arystoteles z eudajmonią utożsamiał najwyższe dobro dostępne człowiekowi. Ale podobnie jak dzisiaj, tak i wówczas [...] kiedy trzeba uściślić, czym owo szczęście jest, napotykamy na niezgodę zarówno między zwykłymi ludźmi, jak i „mędrcami” (intelektualistami bądź ﬁlozofami). Różni ludzie bowiem utożsamiają szczęście z różnymi rzeczami w różnym czasie i w zależności od sytuacji, w której się znajdują7.

Na koniec Tatarkiewicz przytacza czwartą interpretację pojęcia szczęścia, która ma charakter subiektywny i odwołuje się do „zadowolenia z życia wziętego w całości”8. Podsumowując swoje przemyślenia nad wieloznacznością szczęścia, ﬁlozof stwierdza, że „wieloznaczność tę należy przełamać: z czterech pojęć używających tej samej nazwy trzeba wybrać jedno, a pozostałe nazwać inaczej”9. Ponieważ trzy pierwsze z wymienionych przez niego pojęć posiadają synonimy, autor wskazuje na czwarte znaczenie szczęścia, jako na te, które jest jego znaczeniem swoistym, czyli „na zadowolenie z całości życia”10. Powyższe rozważania, w intencji uczonego, stanowią niejako wstęp do zdeﬁniowania szczęścia. Odwołując się do Kanta, Tatarkiewicz podkreśla, że szczęście to pełne, trwałe i uzasad4 5 6 7 8 9 10

W. Tatarkiewicz, O szczęściu, Warszawa 1962, s. 10. Ibidem, s. 15. Ibidem, s. 16. C. Lord, Arystoteles [w:] L. Strauss, J. Cropsey, Historia ﬁlozoﬁi politycznej, Warszawa 2010, s. 130. W. Tatarkiewicz, O szczęściu, op. cit., s. 19–22. Ibidem, s. 26. Ibidem, s. 27.

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 15

11.03.2014 07:45

247

A. Draguła. Czy tylko szczęście wieczne? O potrzebie religijnej redefinicji szczęścia

Zbawczy wymiar szczęścia Brak waloryzacji szczęścia doczesnego wynika – jak sądzę – ze źle rozumianej koncepcji zbawienia, które realizuje się dopiero po śmierci, w wieczności, w stanie nazywanym niebem, w tak zwanym życiu przyszłym. Grzegorz Strzelczyk zauważa: Potoczne rozumienie zbawienia często ogranicza się u katolików do nieokreślonych wyobrażeń o ostatecznym przeznaczeniu człowieka. Być zbawionym to przede wszystkim uniknąć „piekła”, ostatecznej kary wiszącej nad grzesznikami. W wersji bardziej pozytywnej zbawienie kojarzy się z „pójściem do nieba”, przy czym już obrazy tego, po co właściwie tam się idzie, bywają bardzo mgliste29.

W ten sposób życie rzeczywiście rozpada się na dwa różne etapy: doczesny i wieczny, a doczesne jest jedynie etapem wstępnym do życia prawdziwego. Nadmierna koncentracja nad przejściowym charakterem tego świata i brak odniesienia do realizującego się zbawienia niewątpliwie prowadzą do dewaloryzacji szczęścia doczesnego jako tego, które może stać się nawet potencjalnym zagrożeniem dla szczęścia wiecznego. Współczesna teologia jednak coraz bardziej docenia kategorię szczęścia, i to w wymiarze doczesnym. Temat ten podjął ostatnio wspomniany już Strzelczyk w książce Teraz Jezus: Pilnym zadaniem staje się poszukiwanie obrazów nowych, które przekonanie o skuteczności dzieła Jezusa wyrażałyby w kategoriach bliższych codziennemu doświadczeniu wierzących. Chodzi w istocie o to, żeby kobiety i mężczyźni początku XXI wieku mieli szanse odkrycia, że warto zbliżyć się do Żyjącego, do Dawcy zbawienia. Jakkolwiek brutalnie by to miało zabrzmieć, kluczowa kwestia dotyczy tego, czy zbawienie coś zmienia na lepsze we mnie, w mojej codzienności i w świecie, w którym przyszło mi żyć; jeśli nie – nie warto nim sobie zaprzątać głowy30.

W przepowiadanym przez Kościół zbawieniu chodzi – zdaniem Strzelczyka – [...] przede wszystkim o jakość życia już tu, na ziemi, pomiędzy kołyską a grobem, pracą a odpoczynkiem, miłością i tęsknotą za nią [...] chodzi zwyczajnie: o szczęście. O szczęśliwe życie już tu, teraz, dzisiaj, o szczęście pośrodku niełatwych sytuacji, które na nas często spadają, nieraz pośrodku mozołu i cierpie-

29 30

G. Strzelczyk, Teraz Jezus, Warszawa 2007, s. 148. Ibidem, s. 149.

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 247

11.03.2014 07:45

248

Część II. Aplikacja kategorii szczęścia w kontekstach pedagogiczno-społecznych

nia, nieraz na przekór niepowodzeniom – w duchu Chrystusowych błogosławieństw31.

Jak widać, obie perspektywy muszą się wzajemnie uzupełniać i równoważyć. Kościół nie przepowiada zbawienia ani „dopiero tam”, ani tylko „już tutaj”. Musi być „tam” i „tu” – jest to wieczność dotykająca teraźniejszości. Wbrew powszechnemu przekonaniu chrześcijaństwo nie proponuje szczęścia iluzorycznego, ale media vita – pośrodku życia, szczęście świadome ograniczeń, szczęście nie tyle doznań, co świadomości, które może się wydawać mało pociągające, ale ma szansę okazać się trwalsze niż wiele innych, bardziej atrakcyjnych ofert.

Bibliografia Catéchisme de l’Église Catholique, Paris 1992. Danielewicz Z., Niebo. Historia przyszłości, Warszawa 2005. Delumeau J., Historia raju, Warszawa 1996. Katechismus der Katholischen Kirche, München – Wien – Leipzig – Freiburg – Linz 1993. Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994. Leksykon socjologii religii, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Mariański, Warszawa 2004. Leksykon teologii pastoralnej, red. R. Kamiński, Lublin 2006. Morelli V., Szczęście według Jezusa, Kraków 2006. Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, Warszawa 1987. Strzelczyk G., Teraz Jezus, Warszawa 2007. Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I–II, q. 2, a. 8, Londyn 1960. Verdon J., Przyjemności średniowiecza, Warszawa 1998. Zdybicka Z., Bóg [B. Aﬁrmacja istnienia] [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1995. Zuberbier A., Słownik teologiczny, t. 1–2, Katowice 1989.

Źródło internetowe Zawadzki M., Szczęście Boga i szczęście człowieka w teologii J. Pipera, http://www. teologia.protestanci.org/artykuly/art80.php, dostęp: 14.05.2013.

G. Strzelczyk, Teraz Jezus, op. cit.

Kowalski_SZCZESCIE W WYMIARZE.indb 248

11.03.2014 07:45