Pedagogie postu
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 1
27.09.2012 11:23
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 2
27.09.2012 11:23
Zbigniew Kwieciński
Pedagogie postu Preteksty – konteksty – podteksty
Kraków 2012
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 3
27.09.2012 11:23
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Recenzent: prof. dr hab. Ryszard Borowicz
Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller
Korekta: Danuta Porębska
Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
Publikacja współfinansowana przez Dolnośląską Szkołę Wyższą we Wrocławiu
ISBN ----
Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: () , , www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 4
27.09.2012 11:23
Spis treści Słowo wstępne ..................................................................................................
Pedagogia przejścia i pogranicza .....................................................................
Edukacja jako trwały podmiot i przedmiot blokady rozwoju. Hipotezy dysfunkcjonalności po latach ..................................................... Mimikra czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego .............................. Demokracja w edukacji czy edukacja dla demokracji? ................................... Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności ....................................... Zapętlenie kwestii edukacyjnej w sytuacji gwałtownej zmiany jej kontekstu ...................................................................................................... Rynek edukacyjny a demokracja – sprzeczne wyzwania ............................... I cóż po pedagogu w zbójeckich czasach? ........................................................ Lęk i edukacja wobec przyszłości świata ......................................................... Potrzeba kształcenia w humanistycznej mądrości ......................................... Mądrość jako oferta czwartej pedagogiki Pierwszego Pedagoga ................... grzechów głównych w kształceniu nauczycieli .......................................... Zmienić kształcenie nauczycieli ...................................................................... Mity i funkcje szkoły. U korzeni dominującego paradygmatu edukacyjnego .................................... Ukryta przemoc jako podstawa racjonalności funkcjonowania szkoły ........ Praca w szkole jako złudzenie. Studium przypadku .......................................................................................... Socjopedagogiczne problemy płci (zarys wykładu i konwersatorium) ..................................................................
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 5
27.09.2012 11:23
6
Spis treści
Epidemie społeczne w środowisku akademickim ........................................... Pedagogie pozoru i ułudy ................................................................................. O różnym rozumieniu „równych szans” edukacyjnych ................................. Długotrwałe sprzężenie poziomu podstawowej alfabetyzacji i jakości życia w dorosłości ............................................................................... Nierówno pod sufitem ...................................................................................... Nowe nierówności społeczne w edukacji wyższej .......................................... Szkoła potem. Nadzieje i zwątpienia ........................................................................................ Potrzeba edukacji krytycznej ........................................................................... Szkoła do/dla zmiany społecznej – warunki konieczne ................................. Bibliografia ........................................................................................................ Indeks nazwisk .................................................................................................
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 6
27.09.2012 11:23
Słowo wstępne Zbiór tekstów zawartych w tej książce dotyczy problemów szeroko pojętej edukacji w sytuacji gwałtownych zmian jej kontekstów politycznych, kulturowych i gospodarczych po roku w Polsce. Okres ten bywa nazywany niezbyt trafnie transformacją. Po latach wiemy, że system autorytarnego etatyzmu i partii polimorficznej, to jest jedynej partii rządzącej, wcielającej się w różne podsystemy państwa, jakim była PRL, pozostawił po sobie niezwykle trwałe ślady strukturalne i mentalne, trudne do wykorzenienia i zastąpienia innymi jakościowo i funkcjonalnie systemami instytucji oraz zbiorami nawyków kulturowych. W tekstach poddających dyskusji relacje pomiędzy edukacją a jej kontekstami, które są włączone do tego ich zbioru, używałem przez wiele lat terminów „przejście”, „pedagogia przejścia” (lub zamiennie „pedagogia pogranicza”), które w socjologii i politologii światowej i polskiej stosowano i stosuje się dla odróżnienia takich przemian, jakie zaszły w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej po roku, od rewolucji i transformacji. Słowo „przejście” nie zostało przyjęte szerzej, a w pedagogice nie tylko było bardzo rzadko używane w przyjętym tu znaczeniu gwałtownych kompleksowych zmian otoczenia praktyki edukacyjnej (np. w pracach A. Krausego), a częściej na określenie przekroczenia progu kolejnego etapu kształcenia, ale także zostało przyjęte w wykoślawionym anglicyzmie (transition) jako „tranzycje” w znaczeniu krytycznych zdarzeń życiowych (np. „kobieta po przejściach”). Co więcej, na nasze polskie i regionalne przeobrażenia „socjalizmu” w demokrację, gospodarkę rynkową i otwarcie na Zachód nałożyły się globalne procesy technologiczne, ekonomiczne, informacyjne, komunikacyjne i kulturowe porzucania epoki nowoczesności na rzecz epoki ponowoczesnej, a w kulturze i w nauce trwał i trwa zwycięski pochód postmodernizmu – jako zwycięski wobec oświecenia i pozytywizmu sposób myślenia, wartościowania i zachowań.
K. Frysztacki, P. Sztompka (red.), Polska na początku XXI wieku. Przemiany kulturowe i cywilizacyjne, Warszawa , Komitet Socjologii PAN; M. Kleiber et al. (zespół aut.-red.), Raport Polska , Warszawa , Komitet Prognoz „Polska Plus” przy Prezydium PAN.
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 7
27.09.2012 11:23
8
Słowo wstępne
Jak zatem trafnie nazwać przemiany systemów otoczenia edukacji po roku? Czy jest to ponowoczesność (samej rzeczywistości gospodarczo-społeczno-kulturowej) lub postmodernizm (wzorów myślenia i wartościowania)? Stanowczo nie można nazwać ponowoczesną sytuacji kraju, który nie zaznał nowoczesności, ponieważ „socjalizm” był właśnie zorganizowaną blokadą modernizacji. Nie można też nazwać postmodernistycznymi refleksji i studiów nad edukacją w sytuacji półwiecznego odcięcia środowisk akademickich od zachodniej myśli modernistycznej. Za niezwykle trafną metaforę uznaję określenie B. Barana, który napisał, że po socjalizmie w Polsce z tych różnych „post-ów” został nam tylko... post. Post to symbol głodu i wyczekiwania. Głodu nowoczesności właśnie i wyczekiwania, że „u nas będzie jak...”, iż nie może być tak dalej, że to koniecznie musi ulec zmianie. I stąd tytuł tego zbioru – Pedagogie postu. Pedagogia to refleksja o praktyce edukacyjnej, z niej i dla niej (wy)wiedziona. Jest tu ona wieloraka, wielowątkowa, stąd liczba mnoga –„pedagogie”, jak „żale”, „prognozy”, „życzenia”, ale też „ostrzeżenia”. Angielski socjolog edukacji, M. Hammersley, użył kiedyś błyskotliwego zestawienia w pytaniu o stan jego (naszej?) dyscypliny: Post mortem or post modern? Zbyt długi post w kraju spragnionym nowoczesności w otoczeniu ponowoczesności może się skończyć zgonem na jej progu, a próby postmodernistycznego myślenia mogą się stać wtedy jedynie postmortemizmem. Studia, eseje i raporty badań były wywołane przez nową, niezwykle trudną sytuację dziejową, którą przeżywaliśmy i której nadal doświadczamy, była ona dla nich głównym zbiorem pretekstów; są próbą jej wieloaspektowego zrozumienia z perspektywy pedagogicznej, ogarnięcia kontekstów przemian edukacji; są one wreszcie próbą spenetrowania ukrytych, niewidocznych funkcji instytucji edukacyjnych, niejako jej podtekstów. Teksty w tym zbiorze były już wydane, ale w publikacjach o obiegu lokalnym, które nie były dostępne w sieciach księgarskich. Większość z nich pochodzi z książek: Socjopatologia edukacji (, ), Tropy – ślady – próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza () oraz Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości (). Być może przydadzą się one studentom i doktorantom tak dziś obleganych kierunków pedagogiki i innych dyscyplin nauk humanistycznych i społecznych.
B. Baran, Postmodernizm, Kraków , Inter Esse. M. Hammersley, Post mortem or post modern? Some reflections on British sociology of education, “British Journal of Educational Studies” , (), –.
Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 8
27.09.2012 11:23