Wybrane zagadnienia współczesnej metodyki wychowania fizycznego
wf.indb 1
24.01.2013 12:06
wf.indb 2
24.01.2013 12:06
Eligiusz Madejski Józef Węglarz
Wybrane zagadnienia współczesnej metodyki wychowania fizycznego Podręcznik dla nauczycieli i studentów
Kraków 2013
wf.indb 3
24.01.2013 12:06
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007 Recenzenci: prof. dr hab. Stanisław Palka prof. nadzw. dr hab. Tomasz Frołowicz Korekta: Filip Szczurek Urszula Lisowska Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żaden jej fragment nie mogą być kserowane lub w inny sposób kopiowane bez pisemnej zgody posiadacza praw.
ISBN 978-83-7850-198-5
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie III poprawione i uzupełnione, Kraków 2013
wf.indb 4
24.01.2013 12:06
Spis treści Wstęp ............................................................................................................... 7 Rozdział I Programowanie, planowanie i realizacja zajęć wychowania fizycznego .... 11 1.1. Tworzenie programów autorskich ................................................... 12 1.2. Planowanie pracy ............................................................................... 20 1.3. Innowacyjne formy realizacji programu wychowania fizycznego.... 36 1.4. Propozycja organizacji zajęć wychowania fizycznego do wyboru ........................................................................................... 49 Bibliografia ................................................................................................. 57 Rozdział II Współczesny nauczyciel wychowania fizycznego ...................................... 61 2.1. U źródeł pedeutologii ........................................................................ 61 2.2. Kwalifikacje i kompetencje współczesnego nauczyciela wychowania fizycznego ..................................................................... 69 2.3. Sylwetka absolwenta wyższej uczelni wychowania fizycznego .... 80 2.3.1. Dobór na studia i kształcenie wychowawców fizycznych – analiza aktualnego stanu ......................................................... 80 2.3.2. Postulowany model kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego ................................................................................. 88 2.4. Działalność innowacyjno-badawcza i publicystyczna nauczyciela wychowania fizycznego ................................................ 91 2.4.1. Homo incontentus .................................................................... 91 2.4.2. Innowacja pedagogiczna w wychowaniu fizycznym ........... 93 2.4.3. Aktywność badawcza i publikacyjno-wydawnicza nauczyciela ................................................................................ 95 2.5. Wykorzystanie technologii informatycznej w wychowaniu fizycznym ............................................................................................ 98 2.6. Rozwój zawodowy nauczyciela wychowania fizycznego ............ 103 Bibliografia ............................................................................................... 107
wf.indb 5
24.01.2013 12:06
6
Spis treści
Rozdział III Uczeń w nowym systemie fizycznej edukacji ........................................... 111 3.1. Istota procesu fizycznego kształcenia i wychowania ................... 111 3.2. Fizyczne kształcenie ......................................................................... 113 3.3. Fizyczne wychowanie ...................................................................... 118 3.4. Istota i rozumienie nowoczesności w wychowaniu fizycznym .... 125 3.4.1. Edukacja permanentna ......................................................... 126 3.4.2. Autoedukacja ......................................................................... 129 3.4.3. Prospekcja, czyli wychowanie dla przyszłości ................... 132 3.4.4. Intelektualizacja w wychowaniu fizycznym ....................... 133 3.4.5. Humanizacja procesu fizycznej edukacji ............................ 136 3.4.6. Indywidualizacja w fizycznym kształceniu i wychowaniu .... 139 3.4.7. Szkoła przedłużona i środowiskowa .................................. 143 3.4.8. Autokreacja ............................................................................. 145 3.5. Uczniowskie dylematy ..................................................................... 147 Bibliografia ............................................................................................... 150 Rozdział IV Badanie jakości pracy zreformowanej szkoły w zakresie kultury fizycznej ..................................................................................................................... 153 4.1. Badania ilościowe i jakościowe w procesie szkolnego kształcenia i wychowania ................................................................ 157 4.2. Ocena jakości pracy szkoły w zakresie kultury fizycznej ............ 162 4.3. Ocena jakości szkolnego wychowania fizycznego ....................... 167 4.4. Przykład narzędzia do badania jakości pracy szkoły w zakresie kultury fizycznej ............................................................................... 172 Bibliografia ............................................................................................... 184 Rozdział V Ocena jakości pracy ucznia w zakresie wychowania fizycznego ............ 187 5.1. Pomiar i ocena szkolna w wychowaniu fizycznym ...................... 189 5.2. Ocena z wychowania fizycznego na tle jej funkcji ....................... 193 5.3. Ocena postaw uczniów wobec kultury fizycznej ......................... 195 5.4. Wpływ oceny na motywowanie uczniów do aktywności na lekcji ......................................................................................... 196 5.5. Samoocena i samokontrola w ocenie osiągnięć ucznia .............. 198 5.6. Ewolucja kryteriów oceny a badania nad oceną z wychowania fizycznego .......................................................................................... 202 5.7. Zadania nauczyciela w systemie kontroli i oceny ........................ 203 5.8. Propozycje oceny ucznia z wychowania fizycznego w zreformowanej szkole .................................................................. 207 Bibliografia ............................................................................................... 220
wf.indb 6
24.01.2013 12:06
Wstęp Krzewić kulturę fizyczną znaczy [...] tyle, co kształtować świadomą, afirmatywną i aktywną postawę wobec ciała i jego potrzeb, uczyć, jak poprawiać naturę, zmieniać obyczaj, doskonalić się. Maciej Demel
Niniejsza książka powstała z chęci zabrania głosu w dyskusji nad nowym kształtem procesu edukacji fizycznej. Przeobrażenia, jakie nastąpiły w wyniku reformy systemu kształcenia i wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, stały się impulsem do wprowadzenia zmian w wielu dziedzinach życia. Dotyczy to również niezwykle ważnego obszaru, jakim jest przygotowanie młodych ludzi do samodzielnego życia w przyszłości. W ramach wspomnianej samodzielności mieści się uczestnictwo współczesnego człowieka w kulturze fizycznej, do którego ma przygotować między innymi szkoła, czyli instytucja odpowiedzialna za jego wszechstronny rozwój. W związku z tym podejmowane inicjatywy powinny zmierzać w kierunku wprowadzania takich zmian, które byłyby zgodne z potrzebami i oczekiwaniami ogólnospołecznymi. Rozpatrując problem zmian, dotyczący także kultury fizycznej, należy sobie uświadomić istotę tego procesu, który, jak pisze M. Demel,
polega na krytycznym atakowaniu współczesności, przezwyciężaniu tradycji przeżytych i szkodliwych, podważaniu autorytetów, empirycznym sprawdzaniu tzw. prawd oczywistych. Polega na ciągłym niepokoju i poszukiwaniu, na równoczesnej penetracji stanu aktualnego, jego genezy i perspektyw. Tak przyjęty proces unowocześniania toczy się według praw dialektyki, ujmuje bowiem zjawiska w ich dynamice, kompleksowości i sprzecznościach wewnętrznych1. M. Demel 1973, Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, Sport i Turystyka, Warszawa, s. 17. 1
wf.indb 7
24.01.2013 12:06
8
Wstęp
Praca ta ma na celu przede wszystkim zwrócenie uwagi Czytelnika na najistotniejsze problemy szkolnej edukacji fizycznej, które pośrednio lub bezpośrednio mogą wpływać na jakość kultury fizycznej. Poza tym, okolicznością sprzyjającą zmianom w jakości kształcenia i wychowania jest zwiększanie autonomii szkół. Książka obejmuje jedynie wybrane, ale bardzo istotne obszary w procesie edukacji fizycznej. Pomimo że jej treść została opracowana na poziomie ogólnym, to jednak zawiera wiele zweryfikowanych przykładów, które nie tylko wyjaśniają poruszane w niej problemy, ale także mogą być zastosowane w praktyce. Pierwszy rozdział w sposób syntetyczny ukazuje drogę postępowania edukacyjnego, którego podstawą jest właściwie dobrany program i odpowiednie planowanie pracy. Uzupełnieniem tych treści są podane przykłady nowatorskich form realizacji zajęć w systemie klasowo-lekcyjnym i fakultatywnym. Rozdział drugi poświęcono nauczycielowi wychowania fizycznego. Poszukuje się w nim odpowiedzi na pytanie: jaki jest, a jaki powinien być współczesny pedagog? W rozdziale trzecim podjęto próbę określenia miejsca ucznia w nowym systemie edukacji fizycznej. Jest to najważniejszy problem, ponieważ współczesna myśl edukacyjna i działania z nią związane powinny być podporządkowane jego dobru. Dlatego spośród wielu poglądów dotyczących ucznia wybrano tylko te, które są najbliższe humanistycznej wersji wychowania fizycznego i na ich podstawie zbudowano model podmiotowego kształcenia i wychowania ucznia. Pozostałe dwa rozdziały książki są jej dopełnieniem – ukazują sposoby pomiarów rzeczywistych wyników pracy szkoły (rozdział czwarty) i uczniów (rozdział piąty) w zakresie edukacji fizycznej. Proponowane narzędzia pomiaru oraz kryteria oceny korespondują z myślą przewodnią publikacji, jaką jest jej użyteczność w rzeczywistości szkolnej. Książka ta jest zarówno zbiorem własnych refleksji popartych wieloletnim doświadczeniem zawodowym, jak i odwołaniem do bogactwa myśli i wiedzy licznych naukowców, którzy przyczynili się do jej powstania. Słowa szczególnej wdzięczności należą się przede wszystkim dwóm wybit-
wf.indb 8
24.01.2013 12:06
Wstęp
9
nym uczonym – Panu Profesorowi Maciejowi Demelowi, który pokazał drogę humanistycznego wychowania fizycznego, oraz Panu Profesorowi Henrykowi Grabowskiemu, który wytyczył proste i czytelne szlaki na tej drodze, a także dyskretnie czuwał nad autorami w trakcie powstawania książki, udzielając im cennych rad i wskazówek. Książka jest adresowana zarówno do studentów wychowania fizycznego, jak i czynnych zawodowo nauczycieli. Mamy nadzieję, że studentom pozwoli ona nie tylko zgłębić wiedzę metodyczną, ale również inaczej spojrzeć na problemy edukacji fizycznej, nauczycielom natomiast ułatwi poszukiwanie nowych i niekonwencjonalnych rozwiązań. Autorzy
wf.indb 9
24.01.2013 12:06
wf.indb 10
24.01.2013 12:06