Granice ryzyka by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Granice Ryzyka paradygmat psychologiczny

Makarowski-22 II 2008.indd 1

2008-03-14 13:59:47

Makarowski-22 II 2008.indd 2

2008-03-14 13:59:48

Ryszard Makarowski

Granice Ryzyka paradygmat psychologiczny

Oﬁcyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2008

Makarowski-22 II 2008.indd 3

2008-03-14 13:59:48

Recenzent: prof. dr hab. Mieczysław Plopa

Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7587-018-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008

Makarowski-22 II 2008.indd 4

2008-03-14 13:59:48

Najbliższym, którzy przekroczyli granice ryzyka i nigdy nie przeczytają tej książki

Makarowski-22 II 2008.indd 5

2008-03-14 13:59:48

Makarowski-22 II 2008.indd 6

2008-03-14 13:59:48

Spis treści Wprowadzenie ............................................................................................

Rozdział I Człowiek w sytuacji trudnej ......................................................................... 21 Potoczne rozumienie sytuacji trudnej ....................................................... Teoretyczne podstawy sytuacji trudnej ..................................................... Rodzaje sytuacji trudnych ...................................................................... Sytuacje graniczne ....................................................................................

21 26 29 31

Rozdział II Człowiek a ryzyko ....................................................................................... 37 Potoczne rozumienie ryzyka ..................................................................... Wybrane teoretyczne podstawy sytuacji ryzyka ........................................ Teoria użyteczności ............................................................................... Poszukiwanie stymulacji ........................................................................ Modele wielowymiarowe ....................................................................... Psychologiczne deﬁnicje ryzyka .............................................................

37 41 42 45 51 53

Rozdział III Ryzyko medyczne ........................................................................................ 57 Jak ludzie oceniają zagrożenia ................................................................... Być mężczyzną to ryzyko .......................................................................... Tytoń a zdrowie ........................................................................................ Trudne sytuacje decyzyjne ........................................................................

59 63 72 90

Rozdział IV Ryzyko w lotnictwie .................................................................................... 101 Wypadki i katastrofy lotnicze ................................................................... 107 Czynnik ludzki ......................................................................................... 110

Makarowski-22 II 2008.indd 7

2008-03-14 13:59:48

Spis treści

Rozdział V Zarządzanie ryzykiem .................................................................................. 131 Dylemat egzaminacyjny ............................................................................ 137 Rozdział VI Nowe narzędzia badawcze ........................................................................... 149 Inwentarz Sytuacji Trudnej (IST) ............................................................ 149 Inwentarz Zachowań Antyzdrowotnych (IZA) ........................................ 161 Rozdział VII Podsumowanie i perspektywy ...................................................................... 175 Bibliograﬁa .................................................................................................. 181 Załączniki .................................................................................................... Inwentarz Sytuacji Trudnej (IST) – R. Makarowski ................................ Inwentarz Zachowań Antyzdrowotnych (IZA) – R. Makarowski ........... Dylemat Studenta – R. Makarowski ........................................................

Makarowski-22 II 2008.indd 8

207 207 208 209

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie Ryzykiem jest urodzić dziecko, ryzykiem jest jazda samochodem, ryzykiem są egzaminy. Jak mówi L. Kołakowski, dwie dusze mamy – jedna chce bezpieczeństwa i spokoju, druga szuka ekscytacji tym, co nieznajome i niebezpieczne (Kołakowski, 2004, s. 63).

„Granica ryzyka” to pojęcie bardzo obszerne, można bowiem mieć na myśli różnorodne granice: tolerancji, ryzyka eksperymentów medycznych, ryzyka dysleksji i wiele innych. Starożytni Grecy stosowali apartheid wobec nie-Greków, Rzymianie kopali rowy, by się oddzielić od barbarzyńców, a Wielki Mur Chiński stał się symbolem, granicą, znakiem Chin. Ale mur nie tylko służy obronie. Bo broniąc przed tym, co grozi z zewnątrz, pozwala również kontrolować to, co dzieje się wewnątrz. Bo w murze są jednak przejścia, są bramy i furtki. Otóż strzegąc tych miejsc, kontrolujemy, kto wchodzi i wychodzi, pytamy i sprawdzamy, czy są ważne pozwolenia, notujemy nazwiska, przyglądamy się twarzom, obserwujemy, zapamiętujemy. Tak więc mur taki to jednocześnie tarcza i pułapka, osłona i klatka (Kapuściński, 2007, s. 60–61).

Aby mówić o granicy, musimy mieć co najmniej dwa stany, dwa pojęcia, dwie materie etc. Istotą granicy jest powierzchnia rozdzielająca te dwie substancje lub sytuacje, które różnią się od siebie właściwościami. Ta oddzielająca ściana/linia może być umowna, ale może też być rzeczywista. Jeśli bowiem wystarczająco powiększymy te dwie fazy, to dostrzeżemy jeszcze obszar tolerancji, gdzie następuje wzajemne przenikanie się substancji, bytów czy sytuacji. Oczywiście są i takie granice, gdzie strony są statyczne, nieprzejednane, niedostępne z powodu swej twardości czy zaciętości. Ale nawet w tych momentach istnieje szansa kompromisu i ustalenia wzajemnej równowagi stron. Cały ten proces dochodzenia do równowagi jest ryzykownym procesem, gdyż nie zawsze udaje się go osiągnąć. Brak równowagi może prowadzić nawet do śmierci. Aby powiedzieć więcej o tym, czym jest granica ryzyka, należy wcześniej wspomnieć, czym jest ryzyko. Ryzyko wynika z faktu podejmowania decyzji w przyszłości często na podstawie doświadczenia decyzji podjętej w przeszłości. To przeszłość, czasami bardzo odległa, determinuje przyszłość. W czasach wczesnego średniowiecza uważano, że źródłem ryzyka są kaprysy natury.

Makarowski-22 II 2008.indd 9

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie

W 1545 roku G. Cardano jako pierwszy użył ułamka do zapisu prawdopodobieństwa. W tym czasie prawdopodobieństwo miało dwa znaczenia: w pierwszym kierowało się ku przyszłości, w drugim do wiedzy, jaką rozporządzano. Wiek XVI i XVII to czas wielu odkryć geograﬁcznych i handlu z odległymi krajami. To z kolei wiązało się ze znacznym ryzykiem, które jednak dawało często ogromne korzyści. W tamtych czasach rozpoczął się okres prognozowania przyszłych zdarzeń. Pytania: czy wysłać towary do krajów zamorskich?, czy zrobić to wiosną czy latem? etc., wymagały choćby intuicyjnego korzystania z pojęcia prawdopodobieństwa. W pobliżu Tamizy E. L. Loyd prowadził kawiarnię, która była ulubionym miejscem spotkań marynarzy i kupców. Zyskała ona tak wielką popularność, że w 1691 r. L. Loyd przeniósł ją do większej i bardziej luksusowej siedziby na Lombard Street (Bernstein, 1997, s. 76).

Aby kawiarnia była atrakcyjniejsza dla klientów, stworzył „Inwentarz Loyda”, gdzie gromadzono informacje o przypływających i odpływających statkach, o sytuacji panującej w krajach skąd przypływały oraz rodzajach towarów, które przewoziły. Kawiarnia Loyda była w tym czasie główną kwaterą ubezpieczeń morskich i sprzyjała ryzykanckiemu rozwojowi gospodarki. W latach 1654–1657 B. Pascal i P. Fermat stworzyli podstawy matematycznej teorii prawdopodobieństwa. B. Pascal znany jest również z tzw. zakładu Pascala, w którym postawiono pytanie: „wierzyć w Boga czy w niego nie wierzyć?” (Pascal, 1997). Tak powstawała teoria decyzji – od pytania: „jaką podjąć decyzję: czy Bóg istnieje, czy też go nie ma?”. W 1662 roku grupa uczonych z Port Royal opublikowała dzieło pt. Logika, czyli sztuka myślenia. Zawierało ono rozdział dotyczący pomiaru prawdopodobieństwa na przykładzie gry w monetę. W rzeczywistości chodziło o analogie zachodzące w przyrodzie: I tak, np. prawdopodobieństwo porażenia piorunem jest znikome, ale wielu ludzi żywi nadmierny lęk, słysząc grzmoty piorunów [...] lęk przed niebezpieczeństwem powinien być proporcjonalny nie tylko do wielkości niebezpieczeństwa, ale także do prawdopodobieństwa, z jakim może ono nastąpić. Zatem podejmowanie decyzji wymaga zarówno uwzględnienia siły, z jaką pragniemy osiągnąć konkretny cel, oraz stopnia pewności dotyczącego prawdopodobieństwa oczekiwanego wyniku. Siła naszych pragnień, którą zaczęto później określać mianem użyteczności, stała się kluczowym pojęciem wszystkich teorii podejmowania decyzji i podejmowania ryzyka (Kaczmarek, 2005, s. 24).

Około 1700 roku rząd angielski zaczął wykorzystywać dochody, jakie przynosiła sprzedaż dożywotnich rent do pokrycia deﬁcytu budżetowego. W 1730 roku Abraham de Moivre wprowadził pojęcia rozkładu normalnego oraz odchylenia standardowego. Rozkład normalny jest do dziś podstawą większości systemów kontrolowania ryzyka.

Makarowski-22 II 2008.indd 10

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie

Na początku XVIII wieku D. Bernoulii sformułował m.in. tzw. prawo Bernoulliego, które wyjaśniło ideę latania przedmiotów cięższych od powietrza oraz teorię użyteczności. W 1812 roku P. S. Laplace rozwija teorię prawdopodobieństwa, twierdząc m.in., że każde zdarzenie ma swoją przyczynę. Problem polega na tym, że większość informacji, jakie posiadamy, jest niepełna i niekompletna. W warunkach niepewności nie wybiera się pomiędzy odrzuceniem a przyjęciem hipotezy, lecz między jej odrzuceniem a nieodrzuceniem. W 1875 roku F. Galton rozwiązał w bardzo ciekawy sposób dylemat, „czy modlitwa jest skuteczna”, analizując tablice trwania życia. Założył mianowicie, że osoby wierzące, chodzące do kościoła modlą się za arcybiskupów czy biskupów znacznie częściej niż za inne nieznane im osoby. W związku z tym, że w modlitwach prosi się Boga o zdrowie oraz wiele lat życia porównał on długość życia biskupów z innymi członkami społeczeństwa o podobnym statusie ekonomicznym. Okazało się, że długość życia tych dwóch grup społecznych nie różni się od siebie. Skoro biskupi, za których się modlono więcej, żyją tyle samo co inni, to znaczy – jak stwierdził F. Galton – że modlitwy są nieskuteczne. W przeciwnym razie biskupi żyliby znacząco dłużej. Odkrył on również regresję do średniej, która wyjaśnia, „dlaczego pycha poprzedza upadek” i dlaczego chmury mają srebrzystą poświatę. Zawsze kiedy podejmujemy decyzje, które są związane z oczekiwaniami, że „sprawy” powrócą do „normalności”, przywołujemy pojęcie regresji do średniej. F. Galton, będąc bardzo pracowitym człowiekiem, sporządził m.in. „mapę piękności” Wielkiej Brytanii, przestudiował 10 000 orzeczeń sądowych i zauważył, że najczęściej zapadają wyroki w regularnych odstępach – skazywano na 3, 6, 9, 12, 15, 18 i 24 lata. Nigdy natomiast nie zasądzono kary 17 lat, a wyroki 11- i 13-letnie były rzadkością. W 1921 roku F. Kinght w swojej pracy doktorskiej zauważył, że przedsiębiorcy prognozują przyszłe zdarzenia, opierając się na informacjach z przeszłości i zwykle nie potraﬁą rozpoznać momentu, w którym warunki zaczynają się pogarszać lub poprawiać. Fakt, że podobne do siebie zdarzenia występowały w przeszłości, wcale nie świadczy, że powtórzą się one w przyszłości. W 1921 roku J. M. Keynes opublikował książkę pt. A Treatise an Probability, zwracając uwagę na zależność zdarzeń gospodarczych od prawa wielkich liczb. W 1952 roku H. Markowitz (laureat Nagrody Nobla w 1990 r.) wykazał za pomocą matematyki, że umieszczanie jaj w jednym koszyku jest strategią nadmiernie ryzykowną. Implikacje przeniosły się na mało ryzykowne angażowanie środków w różne przedsięwzięcia. To odkrycie zrewolucjonizowało Wall Street i gospodarkę na całym świecie (Bernstein, 1997). W 1953 roku John von Neuman przedstawił swoją pierwszą teorię gier, sugerując, że ważniejszym celem od chęci zwycięstwa jest dążenie do nieponiesienia straty.

Makarowski-22 II 2008.indd 11

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie

W 1972 roku K. Arrow i J. Hiks otrzymali Nagrodę Nobla za dostarczenie dowodu potwierdzającego, że każde ryzyko można ubezpieczyć. W 1974 roku G. Hamilton opracował graficzny schemat interakcji w procesie zarządzania ryzykiem, począwszy od identyfikacji ryzyka, poprzez jego kontrolę, aż do fazy finansowania zaistniałego ryzyka. Od 1980 roku wydawany jest kwartalnik „Risk Analisis” (http://www.sra.org, 2.07.2007), w którym poruszana jest problematyka zarządzania ryzykiem. W 1993 roku po raz pierwszy użyto tytułu: Chief Risk Officer (CRO), który dotyczy menadżerów zajmujących się zarządzaniem ryzykiem. W latach dziewięćdziesiątych na wielu kierunkach studiów w Polsce wprowadzono przedmiot „inżynieria finansowa i zarządzanie ryzykiem”. Podczas wykładów analizowane są m.in.: pojęcie i klasyfikacja ryzyka, teoria użyteczności i awersja do ryzyka, koszt ryzyka inwestowania etc. Za pionierskie prace w dziedzinie analizy równowagi w teorii gier niezespołowych Nagrodę Nobla otrzymał w 1994 roku J. Nash wspólnie z R. Seltenem i J. Harsanyi. J. Nash w wieku 21 lat opublikował pracę doktorską, w której sformułował tak zwaną teorię równowagi Nasha. Stworzył podstawy analizy równowagi. Całe życie, aż do starości, walczył ze straszliwą chorobą – schizofrenią. Sylwetkę laureata przybliża fabuła amerykańskiego filmu Beautiful Mind (Piękny umysł). Daniel Kahneman za zastosowanie badań psychologicznych i eksperymentów laboratoryjnych w analizie ekonomicznej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów decyzyjnych w warunkach niepewności, wspólnie z V. Smithem otrzymał w 2002 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Spopularyzował w ekonomii podejście psychologiczne do badania procesu podejmowania decyzji gospodarczych w warunkach niepewności. W swoich pracach pokazał różnice pomiędzy realnymi zachowaniami konsumentów a tymi, których oczekują naukowcy posługujący się tradycyjnymi modelami ekonomicznymi do prognozowania tych zachowań. Jego odkrycia zainspirowały nową generację badaczy ekonomii i finansów, którzy wykorzystują metody psychologii do tłumaczenia zachowań ludzkich (http://www.sgh.waw.pl/ogolnouczelniane/biblioteka/nobel/2002_Daniel_ Kahneman/3.07.2007). Można powiedzieć, że ryzyko nie jest niczym nowym. Wiąże się jednak nie tylko z niepewnością, niebezpieczeństwami, ale i z szansami. Interesuje nas (jeśli o tym myślimy), w jaki sposób można sobie radzić z ryzykiem, jak chronić się przed złymi decyzjami. Aby to zrobić, konieczne jest w pierwszej kolejności zidentyfikowanie niebezpieczeństw i szans. Kolejnymi krokami jest ocena ryzyka i pokazanie, jak będzie ono wpływać na nasze postępowanie. Konsekwencją mogą być straty finansowe, psychologiczne, moralne, a nawet niebyt. Zatem nie możemy przekroczyć pewnych granic, gdyż nie zawsze jest możliwe wycofanie się do pozycji wyjściowej. Słowo „ryzyko” pochodzi od starego włoskiego słowa risicare i oznacza „odważyć się”. Ryzyko tutaj jest wyborem, a nie nieuchronnym przeznaczeniem (Bernstein, 1997). W perskim języku rozi(k) oznacza los, dzienną zapłatę oraz

Makarowski-22 II 2008.indd 12

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie

chleb, w arabskim – los, dopust boży (Kaczmarek, 2005). W języku angielskim ryzyko to risk, francuskim – risque, niemieckim – Risiko, duńskim – risico, norweskim – risiko, szwedzkim, tureckim, estońskim – risik. Według Słownika języka polskiego PWN (http://sjp.pwn.pl/lista.php?co= =ryzyko, 23.06.07), ryzyko to: 1) możliwość, że coś się nie uda; też: przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny, 2) odważenie się na takie niebezpieczeństwo, 3) prawdopodobieństwo powstania szkody obciążające osobę poszkodowaną niezależnie od jej winy, jeśli umowa lub przepis prawny nie zobowiązały innej osoby do wyrównania szkody.

Inne słowniki określają ryzyko jako: – przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany, niepewny; – możliwość, że coś się nie uda; – prawdopodobieństwo zajścia szkody, straty lub niebezpieczeństwa. Przeglądając literaturę dotyczącą ryzyka, można zauważyć dwa podejścia: pierwsze matematyczne, gdzie ryzyko poprzez proces operacjonalizacji zostaje przekształcone na liczby, i drugie – intuicyjne, oparte na subiektywnej ocenie przyszłości na podstawie przeszłości. To pierwsze stanowisko dominowało do czasów renesansu. Klasyfikacja ryzyka i podawanie jego definicji jest wyjątkowo trudne z uwagi na ogromną ilość jego określeń. W. A. Rowe stwierdza, że ryzyko jest możliwością urzeczywistnienia czegoś niepożądanego, negatywną konsekwencją jakiegoś zdarzenia. Z kolei R. Kendall uważa, że ryzyko to możliwość poniesienia straty lub uszczerbku, inaczej mówiąc, jest to możliwe niebezpieczeństwo jako następstwo błędnych decyzji w odniesieniu do przyszłości (za: Kaczmarek, 2005, s. 56). Wielu autorów definicji ryzyka posługuje się pojęciem prawdopodobieństwa: – Przez pojęcie ryzyka rozumie się prawdopodobieństwo zdarzenia ocenianego negatywnie. – Ryzyko jest to stopień prawdopodobieństwa zajścia zdarzeń, które są niezależne od podmiotu działającego. – Zazwyczaj ryzyko określa się jako prawdopodobieństwo straty i ta definicja kojarzy się negatywnie. – Istnieje prawdopodobieństwo poniesienia strat przez podmiot gospodarczy w następstwie podjęcia określonej decyzji. – Ryzyko to prawdopodobieństwo nieuzyskania wyznaczonych celów (Nahotko, 2001; Zeliaś, 1998; Biela, 1994). Etymologicznie słowo „prawdopodobieństwo” oznacza podobieństwo do prawdy. Angielski źródłosłów zawiera w sobie określenie czegoś, co może się wydarzyć (probable = prawdopodobny, możliwy). W języku potocznym „prawdopodobne” oznacza tyle, co prawie pewne/możliwe, a „nieprawdopodobne” tyle, co niemożliwe/niewykonalne. Synonimem słowa „prawdopodobieństwo” jest szan-

Makarowski-22 II 2008.indd 13

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie

sa. Rachunek prawdopodobieństwa jest działem matematyki zajmującym się badaniem modeli zjawisk przypadkowych. Przy analizowaniu takich zjawisk interesujemy się zawsze możliwością realizacji zdarzeń, które leżą całkowicie lub częściowo poza zasięgiem kontroli człowieka. Zdarzenia takie nazywamy zdarzeniami losowymi i staramy się przypisać im pewne prawdopodobieństwo, tj. taką liczbę, która w pewien sposób wyrazi możliwość zajścia tego zdarzenia. Używając języka intuicyjnego, można powiedzieć, że prawdopodobieństwo zdarzenia „A” mówi nam, w jakim procencie hipotetycznie identycznych sytuacji powinniśmy oczekiwać zajścia zdarzenia „A”. Przyjmuje się, że prawdopodobieństwo występuje w trzech znaczeniach: 1) klasycznym, gdzie jego wielkość jest znana przed wykonaniem eksperymentu, który jest obarczony ryzykiem; 2) częstościowym, gdzie w celu ustalenia prawdopodobieństwa zajścia jakiegoś zdarzenia w przyszłości odwołujemy się do przeszłości; 3) subiektywnym, gdzie tylko dana osoba jest przekonana, że zdarzenie, o którym mówi/myśli, nastąpi. Jeszcze inna deﬁnicja wskazuje, że ryzyko jest niepewnością, czy spodziewany zysk zostanie osiągnięty (Jędrzejczak, Kochanowicz, 1998; Goszczyńska, Studenski, 2006; Ratajczak, 1994, 1996; Sokołowska, 2000). Ryzyko jest kombinacją elementów hazardu i jest mierzone prawdopodobieństwem, niepewność jest mierzona poziomem wiary. Ryzyko jest stanem świata; niepewność jest stanem umysłu (Kaczmarek, 1999, s. 14).

C. Nosal (1990) twierdzi, że źródłem niepewności są jej złożoność i dynamizm oraz procesy umysłowe człowieka. F. K. Kingha w książce z 1933 roku (por. Olkiewicz, 2004) pisze, że ryzyko oznacza ewentualność odchylenia od stanu oczekiwanego lub planowanego, którą można obliczyć za pomocą rachunku prawdopodobieństwa, natomiast niepewność występuje wtedy, gdy takiej ewentualności nie da się ściśle ocenić, ponieważ nie można posłużyć się rachunkiem prawdopodobieństwa. Ryzyko różni się od niebezpieczeństwa, które oznacza określone zagrożenie. O ryzyku można mówić tylko wtedy, gdy następstwa nie są pewne. Istnieje również pojęcie „ryzyko siły wyższej”, które jest ściśle określone w prawie, gdyż od skutków wydarzenia spowodowanego siłą wyższą, np. zatonięcia statku, pożaru w wyniku uderzenia błyskawicy, klęsk żywiołowych (restitutio ad integrum), można nie ponosić odpowiedzialności majątkowej dzięki uzyskaniu sądowej decyzji o przywrócenie stanu pierwotnego poprzez uchylenie krzywdzącej decyzji (Doliwa, 2006; Radwański, 1998; Wolter, 2000). Ryzyko siły wyższej często jest ujmowane jako dopust Boży. W związku z tyloma deﬁnicjami mamy do czynienia z wieloma rodzajami ryzyka. Można wymienić ryzyko: w sportach ekstremalnych, socjologiczne, wyboru posłów do sejmu, kursu walutowego i stopy procentowej, kredytowe, spekulacyj-

Makarowski-22 II 2008.indd 14

2008-03-14 13:59:48

Wprowadzenie

ne, losowe, ubezpieczeniowe, zdrowotne, produkcyjne, organizacyjne, prawne, polityczne, ryzyko związane z nowymi technologiami i ekologią, cywilizacyjne, kulturowe, ﬁzyczne, etyczne, religijne, materialne, formalne, czyste, dynamiczne, kontrolne, transportowe, budowlane, funkcjonalne etc. Przez r y z y k o z a w o d o w e rozumie się [...] prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń, związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobie wykonywania pracy (Minc, 1969; materiały szkoleniowe BHP, UG, 2007, s. 5).

R y z y k o w l o t n i c t w i e – konsekwencja działań niepewnych, obliczonych na szczęśliwy zbieg okoliczności, traf, mogące przynieść zarówno powodzenie, jak i niepowodzenie (zysk lub stratę). Są to konsekwencje niebrania pod uwagę czynnika awaryjności (Konferencja Bezpieczeństwa Lotniczego ULC – 2007, http://www.ulc.gov.pl, 29.01.2008). R y z y k o u b e z p i e c z e n i o w e odnosi się do nieokreślonych przyszłych zdarzeń, które mogą prowadzić do strat. W celu ograniczenia ryzyka sporządza się odpowiednie umowy ubezpieczeniowe. Za stosunkowo niewielką składkę ubezpieczeniową ryzyko zostaje przeniesione na firmę ubezpieczeniową. Koszt ubezpieczenia ponosi wielu ubezpieczających się. Ryzyko ubezpieczeniowe definiuje się jako niepewność co do danego zdarzenia w różnych warunkach (Monkiewicz, 2000; Ostasiewicz, 2000). R y z y k o e k o n o m i c z n e określa się jako możliwość nieosiągnięcia założonych celów, w tym poniesienia różnorakich strat (Iwanicz-Drozdowska, 2005; Heilpern, 2000; Kaczmarek, 2005; Nahotko, 2001). Ryzyko w działalności gospodarczej dotyczy sfery produkcji, działalności handlowej i finansowej. Zarządzanie ryzykiem w gospodarce pozwala na osiągnięcie założonego zysku, zwiększenie obrotów, zdobycie udziału w rynku, krótko mówiąc, ryzyko towarzyszy poszukiwaniu i wyznaczaniu celów podczas ich osiągania. O ryzyku mówi się, gdy przedsiębiorstwo potrafi zidentyfikować wszystkie czynniki zagrożenia, określić możliwe poziomy, na jakich mogą one wystąpić, jak również odpowiadające im prawdopodobieństwa. Przez pojęcie ryzyka rozumie się również możliwość wystąpienia zdarzeń niepożądanych z punktu widzenia ustalonych kryteriów. R y z y k o b a n k o w e – banki odbierane są jako instytucje charakteryzujące się awersją do ryzyka. W rzeczywistości istota funkcjonowania banku polega na ryzyku. Możemy mieć ryzyko: stopy procentowej, kursowe, kredytowe (wiąże się z rozmiarem prawdopodobieństwa utraty wartości, niekiedy całkowitej, kredytowanych aktywów), rynkowe, operacyjne, płynności, wypłacalności (wynikające ze skrajnej utraty płynności, polegające na utracie zdolności do uregulowania wszystkich zobowiązań; Bereza, 1995; Śliwiński, 2002; Zawadzka, 1996).

Makarowski-22 II 2008.indd 15

2008-03-14 13:59:48

Makarowski-22 II 2008.indd 20

2008-03-14 13:59:48