Edukacja alternatywna w XXI wieku
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb1 1
2010-12-17 09:14:15
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb2 2
2010-12-17 09:14:16
Edukacja alternatywna w XXI wieku redakcja naukowa
Zbyszko Melosik i Bogusław Śliwerski
Poznań – Kraków 2010
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb3 3
2010-12-17 09:14:16
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
Recenzent: dr hab. Wiktor Żłobicki
Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller
Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner
Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART
Publikacja dofinansowana przez Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
ISBN ----
Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb4 4
2010-12-17 09:14:16
Spis treści Wstp ..........................................................................................................................
Spory teoretyczne Czesław Kupisiewicz Szkoła alternatywna – definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju .... Zlatica Hul’ová Alternatywne koncepcje jako podstawa dla innowacyjnych działań edukacyjnych trendów w kontekście badań eksperymentalnych ................. Amadeusz Krause Pedagogika pobocza – złudzenia i nadzieje alternatywności w pedagogice specjalnej ....................................................................................... Mirosław Kowalski, Daniel Falcman Edukacyjne kierunkowskazy. Refleksje o współczesnej teorii pedagogicznej .................................................
Modele i praktyki edukacji alternatywnej Inetta Nowosad Przemiany koncepcji autonomii szkół publicznych w Europie .................... Hein Retter John Dewey jako pedagog reform i wychowania do demokracji .................. Johannes Kiersch Tradycja i postęp w pedagogice waldorfskiej ...................................................
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb5 5
2010-12-17 09:14:16
6
Spis tre ci
Tomasz Gmerek Edukacja i procesy asymilacji mniejszości etnicznych na dalekiej Północy. Studium przypadku Saamów w Norwegii i Nieńców w Rosji ................................................................................................. Karolina Domagalska-Nowak Szkolnictwo średnie w Norwegii. Wybrane aspekty funkcji selekcyjnej ... Jarema Drozdowicz Edukacja językowa w Gwatemali – alternatywa edukacyjna, polityczna czy kulturowa? ................................................................................... Aleksandra Maj Koncepcja edukacji przedszkolnej w Reggio Emilia we Włoszech ............. Mirosława Cylkowska-Nowak Ijime, hikikomori i edukacja alternatywna w Japonii ...................................... Sylwia Grzegorzewska Alternatywne sposoby realizowania edukacji wczesnoszkolnej na przykładzie kształcenia zróżnicowanego – prezentacja wyników badań eksperymentalnych ................................................................................... Iwona Paszenda Myślenie i działania twórcze jako forma alternatywnej edukacji studentów pedagogiki .......................................................................................... Anna Buła Dydaktyczne możliwości zastosowania dociekań filozoficznych w kształceniu zintegrowanym ............................................................................ Daria Hejwosz Społeczne funkcje Uniwersytetu Harvarda .................................................... Krzysztof Wawrzyn Edukacja alternatywna jako forma wspierania rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną ................................................................ Maciej J. Wielobób System wychowawczy jogi klasycznej ...............................................................
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb6 6
2010-12-17 09:14:16
7
Spis tre ci
Kamila Koco, Marta Hold Wykorzystanie gier symulacyjnych w edukacji międzykulturowej ............. Janusz Moos, Małgorzata Sienna Kształcenie modułowe, standaryzacja kwalifikacji zawodowych we współczesnej szkole zawodowej .................................................................... Joanna Cukras-Stelgowska Szkółki niedzielne wobec potrzeby rewitalizacji żydowskiego życia w Polsce ................................................................................
Uwarunkowania edukacji alternatywnej Zbyszko Melosik Słoneczne (pozakulturowe) wakacje – tożsamość typu all inclusive ............ Agnieszka Cybal-Michalska Społeczeństwo przyszłości w wyobrażeniach młodzieży: indywidualistyczna vs. kolektywistyczna koncepcja społeczeństwa ........... Jarosław Bbka Ciągłość i zmiana w zakresie idei uczenia we współpracy ............................ Marek Gawrysiak Wytresowany pies czy autonomiczny kot? O edukacji komputacjonalistycznej, konstruktywistycznej i konektywistycznej .............................................................................................. Jolanta Bonar Czy szkoła jest miejscem twórczości rzeczywiście stymulowanej? .............. Krystyna Kusiak Program kształcenia – obszar obowiązków i wolności ................................. Mirosława Nyczaj-Drg „Sukcesowi trzeba pomóc”, czyli o edukacji dziecka w rodzinie klasy średniej ..................................................................................... Marek Budajczak Metoda Carden – klasyczna amerykańska alternatywa edukacyjna ..........
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb7 7
2010-12-17 09:14:16
8
Spis tre ci
Andrzej Murzyn Pomiędzy rodziną i szkołą – w poszukiwaniu sensu pedagogiki alternatywnej .................................................................................... Wojciech Kołodziej Edukacja polityczno-prawna społeczeństwa polskiego wobec współczesnych realiów .............................................................................
Edukacja w wietle bada Olga Czerniawska Andragogika z perspektywy badań biograficznych ........................................ Aleksandra Nowak, Marcin Ograbek, Katarzyna Świniarska E-przedszkole – analiza skutków rozprzestrzeniania się e-learningu w nauczaniu dzieci ............................................................................................... Wiesława Martyniuk Alternatywy dla formalnego obrazu szkoły jako instytucji w uczniowskich metaforach ................................................................................ Anita Famuła-Jurczak Pejzaż gimnazjów prowadzonych przez stowarzyszenia ............................... Beata Bednarczuk Doświadczanie uczenia się w relacjach absolwentów klas Montessori – (przed)wstępne rozpoznanie .............................................................................. Renata Machalska Czy szkoły ogólnodostępne rzeczywiście są alternatywą dla kształcenia segregacyjnego? Z opinii nauczycieli szkół specjalnych i ogólnodostępnych ............................................................................................... Piotr Plichta Korzystanie z nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną .................................... Katarzyna Zatorska Warunki i możliwości zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych w szkole. Z opinii dyrektorów szkół ogólnodostępnych ...............................
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb8 8
2010-12-17 09:14:16
9
Spis tre ci
Lucyna Telka Ideologia w przekształcaniu przestrzeni społecznej placówki ..................... Ewa Tłuczek-Tadla Edukacja obywatelska w oddolnych stowarzyszeniach młodzieżowych na przykładzie stowarzyszenia „Parlament Młodzieży” z Przemyśla (komunikat z badań) ............................................................................................ Katarzyna Bocheska-Włostowska W poszukiwaniu umiejętności i doświadczenia. Idea Otwartej Akademii Umiejętności jako przykład edukacji alternatywnej ....................................... Danuta Michałowska Kształtowanie wrażliwości na wartości etyczne metodami dramy i psychodramy ....................................................................................................... Joanna Przybyszewska Zaspokajanie potrzeb edukacyjnych dziecka niepełnosprawnego na etapie kształcenia przedszkolnego i podstawowego w opiniach rodziców ............................................................................................ Paulina Wierzba Homoseksualizm jako alternatywny styl życia Wybrane problemy i kontrowersje .................................................................... Mateusz Melosik Kohabitacja jako alternatywa dla małżeństwa. Wybrane problemy i kontrowersje .................................................................... Bogusław Śliwerski Ostrzeżenie zamiast zakończenia, czyli o toksycznych doświadczeniach wychowanków Odenwaldschule ........................................................................ Noty o autorach ...................................................................................................
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb9 9
2010-12-17 09:14:16
Płyta DVD zawiera pliki wideo: . Film „Na Bednarskiej. Kalejdoskop szkolnej demokracji” . Wywiad z Krystyną Starczewską – dyrektorem Gimnazjum Społecznego nr w Warszawie przy ul. Raszyńskiej . Wywiad z Michałem Ziętkiem i Anną Dzierzgowską – absolwentami I Społecznego LO im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji, a obecnie nauczycielami szkół demokratycznych „Bednarska” . Wywiad z Piotrem Laskowskim – dyrektorem Wielokulturowego Liceum Humanistycznego im. Jacka Kuronia w Warszawie przy ul. Kłopotowskiego . Wywiad z Janem Wróblem – dyrektorem I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji w Warszawie przy ul. Bednarskiej / . Wywiad z Nadią Pawelczyk – premierem rządu (rady szkoły), uczennicą klasy maturalnej LO im. Ingmara Bergmana w Warszawie przy ul. Raszyńskiej . Wywiad z Martą Ługowską – nauczycielem I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji w Warszawie przy ul. Bednarskiej / . Wywiad z Magdaleną Kiziukiewicz – nauczycielem, sędzią Sądu Szkolnego Zespołu Szkół „Bednarska” . Wywiad z uczniami Gimnazjum Społecznego nr w Warszawie przy ul. Raszyńskiej . Wywiad z Katarzyną Wiśniewską – matką trójki uczniów Zespołu „Bednarska”, wicemarszałkiem Sejmu Szkolnego
Materiał zrealizowali: Włodzisław Kuzitowicz i Piotr Sobczak
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb10 10
2010-12-17 09:14:16
Wstęp Edukacja alternatywna rodzi liczne dylematy zarówno w teorii, jak i w praktyce, dlatego każda okazja do wymiany poglądów, idei, prezentacji rozwiązań teoretycznych i praktycznych, do prowadzenia sporów czy wzmacniania własnych celów i rodzajów zaangażowania – będzie wpisywać się w dobro wspólne, z którego w kolejnych latach będą mogli korzystać inni, choć i nam zapewne ten udział przyda się do czegoś istotnego (zapewne tu i teraz trudnego do wymienienia). Spór o pedagogikę i edukację alternatywną jest podtrzymywany w wielu publikacjach teoretyków i praktyków oświatowych, podczas konferencji, sesji, w mediach oraz w programach i w treściach kształcenia nauczycieli czy wychowawców, ponieważ jest on symptomem nieustającej walki o wolność w kształceniu i wychowaniu młodego pokolenia. Upominanie się różnych podmiotów oświatowych o prawo do niezależnej myśli i praktyki edukacyjnej jest dla jednych dopominaniem się przede wszystkim o podstawowe prawo człowieka do bycia sobą w każdej sytuacji, do bycia prawdziwym, indywiduum; dla innych zaś – wołaniem o powrót do źródeł i tradycji szkoły jako instytucji wszechwładzy i wszechwiedzy. Dla tych pierwszych etos tak pojmowanej edukacji sięga swoimi korzeniami do zapoczątkowanego w wiekach XVII i XVIII liberalizmu, którego przedstawiciele afirmują pluralizm, tolerancję, maksymalną wolność indywidualną, ochronę praw człowieka, dowartościowują inicjatywy w procesie kształcenia i wychowania, wolny rynek i konkurencję, prowokują do buntu przeciwko istniejącym standardom (przeciwko formalizmowi, konserwatyzmowi, autorytaryzmowi itp.). Dla tych drugich upominanie się o alternatywność jest roszczeniem powrotu do normalności, czyli standardów wytężonej pracy, posłuszeństwa i autodyscypliny dla wszystkich podmiotów edukacji. Konserwatyzm staje się także argumentem wobec rozwiązań niekonwencjonalnych, alternatywnych, ponieważ tworzy przekonanie, że innowacje i wolne inicjatywy edukacyjne nie są w stanie zmienić obrazu „statystycznej” większości. Gra sił trwa. Kontrowersje zaczynają się
R. Łukaszewicz, Szkoły wolne a problemy samorządności [w:] R. Łukaszewicz (red.), Edukacja wobec zmian lokalnych i globalnych, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, , Wrocław , s. .
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb11 11
2010-12-17 09:14:16
12
Wst p
już na poziomie etymologicznego wyjaśniania pojęć „pedagogika alternatywna” i „edukacja alternatywna”. Niektórych pedagogów najbardziej dręczy przymiotnik „alternatywna”, który budzi skojarzenia z czymś niepewnym, kontrkulturowym, niesprawdzonym, marginalnym, odrębnym, niekonwencjonalnym, nienaukowym. Przyczyniła się do tego niewątpliwie propaganda czasów PRL, kojarząca ten typ edukacji z działaniem antypaństwowym, czyli nielegalnym, opozycyjnym, wywrotowym, reakcyjnym, anarchistycznym itp. To właśnie wówczas sytuowano edukację alternatywną poza państwowym systemem oświatowym. Wszystko, co nie było za przyzwoleniem totalitarnej władzy wpisane w nurt państwowego kształcenia, stawało się antypaństwowe, a więc było już z tego powodu niepożądane. Dla tak rozumianej alternatywy nie było w społeczeństwie miejsca i politycznego przyzwolenia. Traktowano ją jako niemieszczącą się w obowiązującym ładzie społeczno-politycznym, toteż najlepiej byłoby ją przynajmniej odizolować, jeśli już nie jest możliwe całkowite jej usunięcie z pola widzenia i dostępności publicznej czy wyrzucenie na śmietnik historii. Władza zawsze miała z edukacją alternatywną kłopot, ponieważ ta obierała sobie kierunek rozwoju i oddziaływań według własnej misji i własnego projektu, bez względu na zamiary i interesy władzy. To właśnie ten typ edukacji stawia pod znakiem zapytania powszechny ład oświatowy, stając się swoistego rodzaju wirusem oporu, niechęci czy odmiennego zaangażowania, przed którego inwazją nie da się już zaszczepić. Tymczasem dzieje pedagogiki, rzeczywistość edukacyjna i teoria pedagogiczna całkowicie przeczą takiej interpretacji tego fenomenu z perspektywy zagrożonej totalitarnej władzy. Jak stwierdza A. Nalaskowski: Alternatywność edukacyjna może być pojmowana jako rodzaj „konstruktywnej krytyki”. Jest bowiem ekspresją niezgody na określony typ działań edukacyjnych z jednoczesną propozycją stosowania w ich obrębie innych rozwiązań.
Każda próba zmiany powszechnie obowiązującego stanu rzeczy jest działalnością twórczą. Piętnowanie jej, wyszydzanie z niej są wyrazem bezsilności władz na rzecz utrzymania status quo, ładu, obowiązującej przejrzystości i jednoznaczności. Wystarczy sięgnąć do leksykonu czy słownika pedagogicznego, by przekonać się, że edukacja alternatywna oznacza taki typ kształcenia czy wychowania, który jest w jakiś szczególny sposób odmienny od powszechnie oferowanego przez instytucje oświatowe. Szkoły alternatywne określane są zatem także jako: wolne, otwarte, niezależne, nietradycyjne, prywatne, innowacyjne, doświadczalne (eksperymentalne), szkoły reform itp. Niektóre z cech wyróżniających te szkoły spośród szkół niealternatywnych pokrywają się ze sobą, toteż coraz częściej pedagodzy komparatyści mają problem z ustaleniem jednoznacznych, ostrych granic między nimi.
A. Nalaskowski, Obsesja alternatyw?, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , nr , s. .
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb12 12
2010-12-17 09:14:16
13
Wst p
Mamy nadzieję, że kolejny monograficzny tom studiów z pedagogiki alternatywnej uruchomi i podtrzyma debatę na jej temat. Zachęcamy do dyskusji, wymiany myśli, poglądów i nowych podejść do edukacji. Zbyszko Melosik i Bogusław Śliwerski
Bibliografia Łukaszewicz R., Szkoły wolne a problemy samorządności [w:] R. Łukaszewicz (red.), Edukacja wobec zmian lokalnych i globalnych, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, , Wrocław . Nalaskowski A., Obsesja alternatyw?, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” , nr , s. .
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb13 13
2010-12-17 09:14:16
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb14 14
2010-12-17 09:14:16
Czesław Kupisiewicz
Szkoła alternatywna – definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju W drugiej połowie XX wieku przedmiotem uwagi pedagogów były m.in. trzy główne strategie (zwane też paradygmatami) reform oświatowych: ) wymierzone przeciwko tzw. szkole tradycyjnej, opartej na założeniach pedagogiki J.F. Herbarta; ) ukierunkowane na zastąpienie szkoły przez rozwiązania wobec niej alternatywne; ) zmierzające do zachowania dotychczasowego modelu zinstytucjonalizowanego nauczania (ze szkołą jako jego podstawowym elementem), przy równoczesnym, ustawicznym doskonaleniu realizowanych przez ten model celów i treści, a także stosowanych w nim metod, środków i organizacyjnych form pracy dydaktyczno-wychowawczej. Pierwszą strategię nazwano descholaryzacyjn, drugą – alternatywn, a trzecią – ustawicznego doskonalenia szkoły. Ich dość szczegółową charakterystykę przedstawiłem w książce Paradygmaty i wizje reform oświatowych. W tym natomiast opracowaniu chciałbym się skupić na strategii czy paradygmacie szkoły alternatywnej, dokładniej zaś mówiąc – na analizie jej najczęściej spotykanych definicji, opisie różnych odmian szkoły alternatywnej, ich ocenie, a ponadto próbie nakreślenia perspektyw rozwojowych alternatywnych rozwiązań oświatowych.
C. Kupisiewicz, Paradygmaty i wizje reform oświatowych, Warszawa (i kilka późniejszych wydań).
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb17 17
2010-12-17 09:14:16
18
Czesław Kupisiewicz
Wybrane definicje szkoły alternatywnej W niektórych publikacjach pedagogicznych nie ma definicji szkoły alternatywnej, w innych zamiast definicji szkoły podaje się definicje szkolnictwa alternatywnego albo pisze się o alternatywnym wychowaniu, tzn. nie tyle o szkole alternatywnej, ile o jednej z funkcji, jakie ta szkoła spełnia. Gdy zaś chodzi o definicje szkoły alternatywnej, które są tutaj głównym przedmiotem naszego zainteresowania, to na szczególną uwagę, moim zdaniem, zasługują następujące: Szkoła alternatywna to rodzaj placówki oświatowej, zorganizowanej według odmiennych projektów edukacyjnych, stanowiących alternatywę wobec koncepcji realizowanych w szkołach prowadzonych przez organy administracji państwowej bądź gminnej; do szkół alternatywnych zalicza się m.in. wolne szkoły typu Waldorff, szkoły odwołujące się do systemu pedagogicznego M. Montessori czy C. Freineta, a także część szkół prowadzonych przez stowarzyszenia społeczne bądź religijne. Szkoła alternatywna to placówka ukierunkowana na realizację innych niż w szkołach publicznych założeń teleologicznych, programowych, organizacyjnych i metodycznych, nawiązujących dość często do koncepcji głoszonych na początku XX wieku przez reprezentantów różnych odmian nowego wychowania. Alternatywna edukacja [w tym przypadku termin „edukacja” został potraktowany jako synonim pojęcia „szkoła” – C. K.] jest ważnym współczesnym ruchem opartym na wyborze dokonywanym przez uczniów, rodziców i nauczycieli. Przed rokiem interesowało się tym ruchem niewiele [amerykańskich – C. K.] szkół publicznych, a i teoria nie poświęcała mu większej uwagi. Ten stan rzeczy zmienił się zasadniczo w następnych dekadach: w roku około ogółu tych szkół korzystało już w różnym zakresie z rozwiązań alternatywnych, dotyczących głównie treści oraz metod nauczania, i ten wskaźnik nadal rośnie.
W latach . XX wieku do rozwoju alternatywnej szkoły przyczynili się w znacznym stopniu radykalni krytycy szkoły tradycyjnej, zwani descholaryzatorami, którzy uznali szkołę za instytucję anachroniczną i domagali się jej zlikwidowania lub przynajmniej zastąpienia przez alternatywne instytucje edukacyjne. W rezultacie tej krytyki powstały, najpierw w USA, a później w innych krajach, liczne szkoły alternatywne, np. „szkoły wolne” ( free schools), „akademie uliczne”
Por. np. E. Różycka (red. prow.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Warszawa (t. ), (t. ). B. Milerski, B. Śliwerski, Leksykon PWN „Pedagogika”, Warszawa , s. . C. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa , s. . T. Husén, N. Postlethwaite, Encyclopedia of Education, Oxford , s. .
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb18 18
2010-12-17 09:14:16
19
Szkoła alternatywna – definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju
(street academies), „otwarte klasy” (open classrooms), „szkoły bez ścian” (schools without walls) itp. Wtedy też alternatywnie zaczęto traktować głównie strukturę oraz formy organizacyjne zinstytucjonalizowanego nauczania zarówno w szkolnictwie prywatnym, jak i – nieco później – publicznym. Definicje szkoły alternatywnej można spotkać również w najnowszych słownikach i encyklopediach pedagogicznych typu e-Book oraz znaleźć w Internecie. Jedna z tych definicji głosi, że Szkoła alternatywna jest placówką oświatową dla tych dzieci i dorosłych, których potrzeby edukacyjne, zdrowotne i behawioralne nie są w zadowalający sposób zaspokajane przez szkołę tradycyjną.
Inna z kolei, dotycząca jednak szkolnictwa alternatywnego, a nie samej tylko szkoły, podkreśla, że [...] szkolnictwo to definiuje się na ogół jako nietradycyjne w stosunku do konwencjonalnego, faworyzowane i dobrowolnie wybierane przez uczniów, ich rodziców i nauczycieli jako bardziej otwarte na zainteresowania i potrzeby poznawcze dzieci i młodzieży oraz efektywne.
Jeszcze inna spośród najnowszych definicji szkoły alternatywnej, eksponowana tym razem w Internecie, wskazuje, że podstawowymi cechami tej szkoły są: dobrowolność wyboru przez zainteresowane nią osoby, niewielkie rozmiary samej placówki i mała liczba uczniów w klasach, nauczyciele o bardzo wysokich kwalifikacjach ogólnych i pedagogicznych, szeroka oferta programowa, uwzględniająca zainteresowania oraz potrzeby poznawcze uczniów, przyjazne dla dzieci i młodzieży otoczenie i warunki pracy (safe learning environment) oraz troska o rozwój fizyczny uczniów. W roku czytamy w tym haśle, że do różnego rodzaju szkół alternatywnych uczęszczało w USA ponad ogółu uczniów szkół publicznych. I jeszcze na zakończenie tego przeglądu różnych definicji szkoły alternatywnej określenie zaczerpnięte z WIEM : Szkoła alternatywna jest współczesnym modelem szkoły opartym na odmiennym od tradycyjnego systemie kształcenia i wychowania. Model ten powstał w wyniku krytyki konwencjonalnych metod edukacyjnych (wydłużone mnożenie wykładanych przedmiotów, autorytaryzm nauczycieli, błędy metodyczne itp.). W szkole alternatywnej uczniowie utrzymują szerokie kontakty z różnymi środowiskami
Por. tamże, s. . Children’s Health Encyclopedia, Detroit , e-Book. World Education Encyclopedia, Detroit , e-Book. Wikipedia. The Free Encyclopedia, .
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb19 19
2010-12-17 09:14:17
20
Czesław Kupisiewicz
społecznymi, pobierają naukę zarówno w szkole, jak i poza nią oraz łączą ją z pracą, a ponadto mają wpływ na dobór treści, metod i środków nauczania stosownie do wykazywanych zainteresowań i planów życiowych. Szkoły alternatywne są zróżnicowane pod względem programowym i organizacyjnym, wspólny natomiast jest ich cel: przekształcenie skostniałej szkoły tradycyjnej w placówkę otwartą na innowacje oraz sprzyjającą wszechstronnemu rozwojowi uczniów.
Przejdźmy teraz do analizy egzemplarycznie dobranych definicji szkoły alternatywnej oraz sformułowania wynikających z niej wniosków.
Próba analizy wybranych definicji szkoły alternatywnej Ruch szkół alternatywnych, podobnie zresztą jak na początku XX wieku ruch nowego wychowania, jest znacznie zróżnicowany. Świadczą o tym nie tylko poważne różnice w sposobie definiowania szkoły alternatywnej, ale także duża liczba jej odmian. Gdy chodzi o definicje, to wspólne (lub zbliżone) w nich są – przynajmniej w przypadku definicji eksponowanych w niniejszym opracowaniu – następujące tezy: I. Szkoła alternatywna jest – że posłużę się Heglowską terminologią – swoistą antytez szkoły tradycyjnej (konwencjonalnej). W żadnej jednak z przytoczonych w tym opracowaniu definicji nie sformułowano w miarę pełnego zestawu konstytutywnych cech owej antytezy, a jest ich niemało. W tej sytuacji ten niepełny obraz szkoły tradycyjnej utrudnia, a nawet uniemożliwia w miarę wyraźne – w logicznym znaczeniu tych terminów – ukazanie tego, co stanowi istotę jej zaprzeczenia, tzn. szkoły alternatywnej. II. Podobny zarzut odnosi się do mało konkretnych sposobów precyzowania celów i zadań szkoły alternatywnej. Przykładowo: [...] szkoła ta stanowi alternatywę wobec koncepcji realizowanych w szkołach prowadzonych przez organy administracji państwowej bądź gminnej; [...] jest ukierunkowana na realizację innych niż w szkołach publicznych założeń teleologicznych, programowych, organizacyjnych i metodycznych;
WIEM . Wielka Interaktywna Encyklopedia Multiumedialna, CD-ROM, zob. http://portalwiedzy.onet.pl. Por. np. C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, Warszawa , s. –, gdzie zawarta jest dość szczegółowa charakterystyka tradycyjnego (Herbartowskiego) systemu kształcenia. B. Milerski, B. Śliwerski, Leksykon PWN „Pedagogika”, Warszawa , s. . Por. C. Kupisiewicz, Szkoła w XX wieku: kierunki i próby przebudowy, Warszawa .
Melosik, Sliwerski_Edukacja.indb20 20
2010-12-17 09:14:17