Jaka jest szkoła od A do ŝ?
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 1
26.06.2012 06:39
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 2
26.06.2012 06:39
Marek Adam Mencel
Jaka jest szkoła od A do Ż? Szkolne abecadło (niepełne)
Kraków 2012
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 3
26.06.2012 06:39
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012
Recenzja wydawnicza: prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski
Redakcja wydawnicza: Magdalena Polek
Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
ISBN 978-83-7587-006-0
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2012
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 4
26.06.2012 06:39
Spis treści
Wstęp ............................................................................................. 7 A ...................................................................................................... 9 Absurdalna szkoła, czyli wprowadzenie • Atrakcyjna szkoła
B ...................................................................................................... 10 Babska szkoła • Bez bazy, sprzętu i zaplecza (szkoła) • Bezpieczna szkoła
C ...................................................................................................... 14 Czasowa szkoła
D ...................................................................................................... 16 Demokratyczna szkoła? • Dobra szkoła, czyli szkoła dobroci• Do-kształcająca się szkoła • Dyrektorska szkoła
E ...................................................................................................... 19 Ekologiczna szkoła
F ...................................................................................................... 20 Firmowa szkoła (bez reklamy?) • Funkcyjna szkoła (bez autorytetów?)
G ...................................................................................................... 23 Gorsza szkoła
H ...................................................................................................... 24 Hallówkowa szkoła, czyli artykuł 42 • Honorowa szkoła • Humanitarna szkoła
I ....................................................................................................... 26 Informatyczno-informacyjna szkoła, czyli implementacja • Integracyjna szkoła
J ....................................................................................................... 28 Językowa szkoła
K ...................................................................................................... 29 Konkursowa szkoła • Kulturalna czy sportowa szkoła?
L ...................................................................................................... 32 Licealna szkoła • Licha szkoła
5 Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 5
26.06.2012 06:39
M ..................................................................................................... 33 Małomiasteczkowa szkoła • Menedżerska szkoła • Miejska szkoła • Miłosierna szkoła • Monitorowana szkoła, czyli „scholaptikon” • Mundurkowa szkoła
N ...................................................................................................... 36 Nadzorowana szkoła, czyli nadzór w edukacji • Nasza szkoła • Nauczająca szkoła czy ucząca się? • Nauczycielska szkoła • Niedokończona szkoła • Nowa szkoła
O ...................................................................................................... 39 Oceniana i oceniająca szkoła • Opiekująca się szkoła
P ...................................................................................................... 42 Papierkowa szkoła (tylko na papierze?) • Partnerska szkoła • Patriotyczna szkoła • Plagiatowa szkoła • Pogimnazjalna szkoła • Polityczno-ekonomiczna szkoła • Pomaturalna szkoła • Pozorowana szkoła, czyli pozór w demokratycznej edukacji • Projektowa szkoła • PR-owska szkoła • Prywatna szkoła • Publiczna szkoła
R ...................................................................................................... 51 Reformowana szkoła • Regulaminowa szkoła • Religijna szkoła • Rodzicielska szkoła • Rozmawiająca szkoła
S ...................................................................................................... 53 Seksualna szkoła, czyli o przygotowaniu do życia w rodzinie • Socjotechniczna szkoła • Sponsorowana szkoła • Stara szkoła
T ...................................................................................................... 55 Tania szkoła • Teatralna szkoła, czyli szkoła jak teatr?
U ...................................................................................................... 57 Uczniowska szkoła • Uspołeczniona szkoła • Uśmiechnięta szkoła
W ..................................................................................................... 60 Wesoła (radosna) szkoła, czyli huśtawki w szkole • Wiejska szkoła • Wirtualna szkoła, czyli o dwóch światach • Wychowująca szkoła • Wypalona szkoła
Z ..................................................................................................... 62 Zawodowa szkoła • Zdrowa szkoła • Zespołowa szkoła • Zewaluowana szkoła • Zielona szkoła, czyli o roli „zielonego” w ekonomii
Ż ..................................................................................................... 66 Żałobna szkoła (szkołą żałoby?) • Żeby szkoła... (była szkołą?), czyli zakończenie
... .................................................................................................... 69 ... szkoła, czyli postscriptum
Epilog .............................................................................................. 71 Bibliografia ..................................................................................... 73
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 6
26.06.2012 06:39
Wstęp
Kiedy profesor Maria Dudzikowa pisała w „Problemach Opiekuńczo-Wychowawczych” swoje wspaniałe Minieseje dla wychowawcy1, na jednym ze spotkań seminaryjnych w Zakładzie Pedagogiki Szkolnej (Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) zaproponowała, abym napisał coś na zawarte w miniesejach tematy. Spróbowałem. Była to „Papierkowa” szkoła2. Potem były następne moje krótkie teksty o szkole – niektóre z nich ukazały się w „Problemach Opiekuńczo-Wychowawczych”, a także w „Nowej Szkole”, w „Głosie Pedagogicznym” i w „Wychowaniu Fizycznym i Zdrowotnym”. Swoje Minieseje Maria Dudzikowa wydała w książce Pomyśl siebie... Minieseje dla wychowawcy klasy3, która stała się bestsellerem. Pisząc swoje krótkie teksty o szkole, miałem nadzieję, że może i one znajdą książkowy finał. Od ponad 25 lat pracuję w wiejskiej szkole podstawowej. Nauczałem już prawie wszystkich przedmiotów. Obecnie pozostały mi wychowanie fizyczne, informatyka i zajęcia w świetlicy oraz kilka dodatkowych funkcji. W październiku 2007 roku obroniłem pracę doktorską na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na temat funkcjonowania rad szkół w publicznych szkołach podstawowych. Po obronie opiekun naukowy mojej pracy doktorskiej profesor Maria Dudzikowa z troską zapytała o moje dalsze plany. W odpowiedzi pomógł mi profesor Wacław Strykowski, który powiedział: „Marek będzie pracował w szkole i może o tym pisać...”. Również recenzent mojej pracy doktorskiej profesor Bogusław Śliwerski z życzliwością spoglądał na moje edytorskie zamierzenia. A kiedy dyrektor Oficyny Wydaw-
1 2 3
M. Dudzikowa: Minieseje dla wychowawcy. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2004– –2006. M. Adam (Mencel): „Papierkowa” szkoła. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2005, nr 2. M. Dudzikowa: Pomyśl siebie... Minieseje dla wychowawcy klasy. GWP, Gdańsk 2007.
7 Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 7
26.06.2012 06:39
niczej „Impuls” Wojciech Śliwerski – wydawca mojej książki o radzie szkoły4 – zapytał e-mailem w kwietniu 2010 roku, czy pracuję nad jakimś tekstem – odpowiedziałem, że zastanawiam się nad tym, jaka jest polska szkoła od A do Ż. I tak powstał „szkolny alfabet niepełny”, który z biegiem czasu zamieniłem na „szkolne abecadło”, aby odpowiedzieć sobie (również) na pytanie o to, jaka jest polska szkoła. Zdaniem profesora Krzysztofa Kruszewskiego za dużo mówi się bowiem o tym, jak powinno być (w szkole), a za mało o tym, jak (tam, tu) jest5. Moje szkolne abecadło rozpoczyna się od Absurdalnej szkoły, a kończy życzeniowo-postulatywnym wezwaniem uczniów i nauczycieli: Żeby szkoła... (była szkołą?). Niektóre hasła abecadła (jest ich 77) zostały ledwo zasygnalizowane, inne zaś są bardziej rozbudowane – jest to przecież „alfabet niepełny”, który czytelnik może zawsze uzupełnić, korzystając z własnego (szkolnego) doświadczenia. Epilog zaś nawiązuje do Pisma Świętego i ma usprawiedliwić nieudolność autora, który swoim tekstem chciałby zasygnalizować niektóre wady i zalety polskiej szkoły widziane subiektywnie z ponadćwierćwiecznej perspektywy trwania w nauczycielskim zawodzie i powołaniu. Zapraszam do lektury! Mirków, 18 maja–12 czerwca 2011 roku
4 5
M. Mencel: Rada szkoły. Impuls, Kraków 2009. Wypowiedź profesora cytuję z pamięci.
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 8
26.06.2012 06:39
Bibliografia
Andrzejewski J.: Popiół i diament. Puls, Londyn 1995. Babijczuk W.: Poradnik młodego nauczyciela. [s.n.] Wrocław 1991. Bilicki T.: Dziecko i wychowanie w pedagogii Jana Pawła II. Na podstawie encyklik, adhortacji, wybranych listów i przemówień. Impuls, Kraków 2010. Bochno E.: Czy ze mną rozmawiasz?. Impuls, Kraków 2004. Chętkowski D.: Rozmowa jako relikt w codzienności szkolnej [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.): Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie. T. 5. GWP, Gdańsk 2010. Cieniek E.: Przedmiotowy system oceniania z języka polskiego w klasach IV–VI. Bea-Bleja, Toruń 2002. Czapiński J.: Socjalizacja od podstaw, czyli o budowaniu trzeciego filaru polskiej szkoły (rozmawiała K. Grunt). „Głos Pedagogiczny”, grudzień 2009. Dewey J.: Demokracja i wychowanie. Przeł. Z. Bastgen. Książka i Wiedza, Warszawa 1963. Dobrzy, bo z Polski. „Głos Nauczycielski” 2005, nr 37. Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu. Przeł. B. Jóźwiak. Zysk i S-ka, Poznań 2003. Dudzikowa M.: Autorytet z klamką w tle (rozmawiały N. Wojciechowska, K. Grunt). „Głos Pedagogiczny”, luty 2010. Dudzikowa M.: Esej o codzienności szkolnej z perspektywy metafory [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.): Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie. T. 5. GWP, Gdańsk 2010. Dudzikowa M.: Mit o szkole jako miejscu wszechstronnego rozwoju ucznia. Eseje etnopedagogiczne, Impuls, Kraków 2001. Dudzikowa M.: (Nie)byt w społeczeństwie papierkowym. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2004, nr 10. Dudzikowa M.: O śmiechu, który niszczy. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2005, nr 6.
73 Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 73
26.06.2012 06:39
Dudzikowa M.: Pomyśl siebie... Minieseje dla wychowawcy klasy. GWP, Gdańsk 2007. Dudzikowa M.: Samorząd szkolny jako kłopot?. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2005, nr 9. Dudzikowa M.: Scholaptikon, czyli monitoring w szkole [w:] M. Dudzikowa: Pomyśl siebie... Minieseje dla wychowawcy klasy. GWP, Gdańsk 2007. Dudzikowa M., Czerepaniak-Walczak M. (red.): Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie. T. 2, 4–5. GWP, Gdańsk 2007–2010. Famuła-Jurczak A.: Szkoła (nie)(do)rozwoju. Impuls, Kraków 2010. Goffman E.: Człowiek w teatrze życia codziennego. Przeł. H. Śpiewak, P. Śpiewak. PIW, Warszawa 1981. Janowski A.: Uczeń w teatrze życia szkolnego. Wyd. 2. WSiP, Warszawa 1995. Jaskulska S.: Ocena zachowania w doświadczeniach gimnazjalistów. WN UAM, Poznań 2010. „Karciane” w ankiecie Głosu. „Głos Nauczycielski” 2011, nr 2. Kazimierowicz M.: „Promocyjna sprzedaż” szkoły. „Nowa Szkoła” 2010, nr 9. Kazimierowicz M.: Wypalenie zawodowe nauczycieli – fikcja czy rzeczywistość. „Nowa Szkoła” 2010, nr 10. Kowalczuk P.: Obowiązek szkolny rodziców (3). „Przegląd Oświatowy” 2010, nr 7. Koziatek K.: Dialogiczny proces oceniania. „Nowa Szkoła” 2005, nr 6. Lewowicki T., Radziewicz J.: Szkoła. Szkoła państwowa publiczna, niepubliczna prywatna, społeczna [w:] W. Pomykało (red.): Encyklopedia pedagogiczna. Fundacja „Innowacja”. Warszawa 1993. Melosik Z.: Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Wyd. 2 popr. Impuls, Kraków 2006. (Mencel) Adam M.: „Konkursowa” szkoła. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2005, nr 6. (Mencel) Adam M.: Oceniana i oceniająca szkoła. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2005, nr 8. (Mencel) Adam M.: „Papierkowa” szkoła. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2005, nr 2. (Mencel) Adam M.: „Różne szkoły” – refleksje wychowawcy klasy. „Nowa Szkoła” 2006, nr 5. Mencel M.: „Funkcyjna” szkoła (bez autorytetów?). „Głos Pedagogiczny”, kwiecień 2010. Mencel M.: Kapitał społeczny w szkole – niemożność implementacji. Maszynopis 2009. Mencel M.: Rada szkoły. Impuls, Kraków 2009. Mencel M.: Rada szkoły, czyli pozór w demokratycznej edukacji. Maszynopis 2010. Nalaskowski A.: Przeciwko edukacji sentymentalnej. Impuls, Kraków 1994. Nalaskowski A.: Z wyboru czy z wyroku. „Głos Nauczycielski” 1997, nr 24.
74 Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 74
26.06.2012 06:39
Nawroczyński B.: Zasady nauczania [w:] B. Nawroczyński, Dzieła wybrane. T. 2. WSiP, Warszawa 1987. Niemierko B.: Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki. WAiP, Warszawa 2007. Nowak M.: W poszukiwaniu dobrej szkoły. „Dyrektor Szkoły” 2004, nr 7/8. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. W przekładzie z języków oryginalnych. Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. Wyd. 3 popr. Pallottinum, Poznań – Warszawa 1980. Potulicka E.: Edukacja dla demokracji [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.): Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie. T. 2. GWP, Gdańsk 2007. Potulicka E., Rutkowiak J.: Neoliberalne uwikłania edukacji. Impuls, Kraków 2010. Przybyszewska S.: Sprawa Dantona. Universitas, Kraków 2003. Pulikowski J.: Szczęśliwy dom, „Posłaniec Serca Jezusowego”, luty 2011. Schutz A.: Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania [w:] E. Mokrzycki (wybór i wstęp): Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej. T. 1. PIW, Warszawa 1984. Shakespeare W.: Jak wam się podoba. Przeł. S. Barańczak. W drodze, Poznań 1993. Sierpawska A.: Udział rodziców w procesie edukacji i wychowania. Spotkanie u Rzecznika Praw Obywatelskich. „Nowe w Szkole” 2003, nr 12. Starczewska K.: Czy możliwa jest szkoła demokratyczna? Z doświadczeń praktyka [w:] M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (red.): Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie. T. 4. GWP, Gdańsk 2008. Starzyński W.: Czy w Polsce istnieje ruch rodziców?. „Edukacja i Dialog” 2005, nr 5. Szymonik M.: W kierunku demokracji personalistycznej. Pax, Warszawa 2010. Śliwerski B.: Co to znaczy dobra szkoła?. „Nowa Szkoła” 1997, nr 3. Śliwerski B.: Czas skończyć z hipokryzją. „Psychologia w Szkole” 2011, nr 4. Śliwerski B.: Jak zmieniać szkołę?. Impuls, Kraków 1997. Śliwerski B.: Klinika szkolnej demokracji. Impuls, Kraków 1996. Śliwerski B.: Rada szkoły. Rada oświatowa. Przewodnik dla samorządowych władz oświatowych, dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców i uczniów. Impuls, Kraków 2002. TK: Tani jak nauczyciel. „Głos Nauczycielski” 2005, nr 37. Tłuczek E., Wyskiel B.: Ewaluacja w szkole. „Kierowanie Szkołą” 2001–2002, nr 1 (wkładka do czasopisma „Nowe w Szkole”). Tuohy D.: Dusza szkoły. O tym, co sprzyja zmianie i rozwojowi. Przeł. K. Kruszewski. WN PWN, Warszawa 2002. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. z 1991 r. Nr 95, poz. 425 (tekst ujednolicony).
75 Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 75
26.06.2012 06:39
Walenda A.: Zarządzanie i nadzór w systemie oświaty polskiej w latach 1989–2005. Wyd. Niepaństwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Białystok 2010. Wiloch T.: Szkoła [w:] W. Pomykało (red.): Encyklopedia pedagogiczna. Fundacja „Innowacja”. Warszawa 1993. Young I., Williams T.: Zdrowa Szkoła. Raport Szkockiej Edukacji Zdrowia i Ś.O.Z. Edinburgh 1989. Zawisza-Masłyk E.: Dziecięce strategie radzenia sobie z rzeczywistością wobec tragicznych wydarzeń z 10 kwietnia 2010 roku. „Nowa Szkoła” 2010, nr 4.
Strony internetowe Komunikat MEN w sprawie działań podjętych przez spółkę Polska Poczta Elektroniczna SA (www.Kuratorium.lodz.pl/page/index.php, wpis z 30 grudnia 2009 roku). Śliwerski B.: Abecadło z MEN wypadło. Blog Pedagog, http://sliwerski-pedagog. blogspot.com/2009/10/abecado-z-men-wypado.html, wpis z 15 października 2009 roku. Śliwerski B.: Gospodarka kapitałem ludzkim. Blog Pedagog, http://sliwerski-pedagog. blogspot.com/2009/12/gospodarka-kapitaem-ludzkim.html, wpis z 19 grudnia 2009 roku. Śliwerski B.: Łódzki pedagog laureatem konkursu na „Najlepszą książkę katolicką”. Blog Pedagog, http://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2011/04/odzki-pedagog-laureatem-konkursu-na.html, wpis z 1 kwietnia 2011 roku. Śliwerski B.: „Niedźwiedź” i „Playboy” na pedagogicznej konferencji. Blog Pedagog, http://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2009/09/niedzwiedz-i-playboy-na-pedagogicznej.html, wpis z 24 września 2009 roku. Śliwerski B.: Wychowanie sumienia. Blog Pedagog, http://sliwerski-pedagog. blogspot.com/2010/01/wychowanie-sumienia.html, wpis z 28 stycznia 2010 roku. http://pl.wikipedia.org/wiki/Implementacja_(informatyka), dostęp: 4 marca 2009. http://pl.wikipedia.org/wiki/Implementacja_(teoria_decyzji), dostęp: 4 marca 2009. http://sjp.pwn.pl/slownik/2507286/pozór, dostęp: 31 stycznia 2012. http://www.autorskaszkola.pl, dostęp: 19 czerwca 2012. http://www.kuratorium.lodz.pl/page/index.php?str=89&id=322, dostęp: 24 czerwca 2010. http://www.pedagogika.umk.pl/zjazd-pedagogiczny/sesja7.html, dostęp: 12 grudnia 2010. www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/dives.html, dostęp: 21 sierpnia 2011. www.pah.org.pl/main/nasze_dzialania/115/75/szkola_humanitarna, dostęp: 1 lipca 2011.
Mencel_Jaka jest szkola od A do Z - 26.06.2012.indd 76
26.06.2012 06:39