Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian

Milkowska-25-II-2008.indd 1

2008-02-25 09:03:37

Milkowska-25-II-2008.indd 2

2008-02-25 09:03:37

Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze

Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian

pod redakcją naukową Grażyny Miłkowskiej, Bożeny Olszak-Krzyżanowskiej

Oﬁcyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2008

Milkowska-25-II-2008.indd 3

2008-02-25 09:03:37

Recenzent: prof. dr hab. Józef Binnebesel

Redakcja merytoryczna: Grażyna Miłkowska Bożena Olszak-Krzyżanowska

Redakcja wydawnicza: Edyta Malinowska-Klimiuk

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja doﬁnansowana przez Uniwersytet Zielonogórski.

ISBN 978-83-7308-480-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008

Milkowska-25-II-2008.indd 4

2008-02-25 09:03:37

Spis treści Wstęp ..........................................................................................................

I Problemy osób niepełnosprawnych w polityce i ustawodawstwie państw w Unii Europejskiej Helena Ochonczenko Kierunki działań w polityce Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych ................................................................... 15 Anna Zamkowska Szanse i wyzwania edukacji osób niepełnosprawnych w świetle międzynarodowych raportów ....................................................... 25 Natalia Krzyżanowska Niepełnosprawność jako kwestia społeczno-ekonomiczna na przykładzie regulacji dotyczących niepełnosprawnych studentów brytyjskich .................................................................................. 35 Iwona Jagoszewska Wsparcie społeczne osób niepełnosprawnych w Norwegii .......................... 51 Zdenka Šandorová Pedagogika specjalna wczesnego wieku ze specjalnością wczesnej interwencji w planowaniu administracyjnym w Republice Czeskiej ............ 61 Grażyna Krzyminiewska Studenci niepełnosprawni na polskich uczelniach – z doświadczeń Akademii Ekonomicznej w Poznaniu ............................... 69 Irena Smuda Pomoc osobom niepełnosprawnym w przepisach ustawy o świadczeniach rodzinnych ............................................................. 77

Milkowska-25-II-2008.indd 5

2008-02-25 09:03:37

Spis treści

Joanna Konarska Przemiany społeczne szansą dla osób niepełnosprawnych ........................... 85 II Postawy wobec osób niepełnosprawnych Krystyna Ferenz Źródła kształtowania się postaw wobec osób niepełnosprawnych ............... 97 Iwona Rudek Źródła informacji uzyskiwanych przez nauczycieli na temat dzieci niepełnosprawnych ............................................................. 105 Elżbieta M. Minczakiewicz Dorosłość z zespołem Downa z perspektywy rodziców i preferowanych przez nich postaw i wzorów społeczno-kulturowych ......... 113 Agnieszka Nowicka Opinie gimnazjalistów na temat edukacji integracyjnej ............................... 125 Jolanta Lipińska-Lokś Psychospołeczna sytuacja dzieci z wadą słuchu w klasie integracyjnej ......... 139 Lidia Wawryk Postawy dzieci pełnosprawnych wobec niepełnosprawnych rówieśników ... 147 III Współczesna rzeczywistość a problemy życiowe osób niepełnosprawnych Grażyna Miłkowska Stosunek do życia młodzieży w normie intelektualnej i z upośledzeniem umysłowym ................................................................... 157 Małgorzata Czerwińska Świat dążeń osób niepełnosprawnych w świetle zapisów pamiętnikarskich ... 169 Jarosław Bąbka Szanse i zagrożenia rozwojowe niepełnosprawnych studentów w kontekście ich doświadczeń edukacyjnych ............................................... 181 Stanisława Mihilewicz Problemy edukacyjne i rehabilitacyjne u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym .......................................................... 191

Milkowska-25-II-2008.indd 6

2008-02-25 09:03:37

Spis treści

Bożena Olszak-Krzyżanowska Problemy życiowe osób niepełnosprawnych z uszkodzonym narządem ruchu .................................................................. 199 Aneta Rudzińska-Rogoża Rola rodziny w procesie przezwyciężania dysleksji rozwojowej ................... 213 Beata Cytowska Uwarunkowania edukacji dziecka z głęboką wieloraką niepełnosprawnością .... 223 Pavel Zikl Wychowanie dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną w Republice Czeskiej ................................................................................... 235 Miroslava Javorská W trosce o jakość życia osób przewlekle chorych w Republice Czeskiej ..... 241 Małgorzata Rozenbajgier Organizacja procesu nauczania i oceniania uczniów klas integracyjnych a ich osiągnięcia edukacyjne .......................................... 249 Joanna Belzyt Czy edukacja zintegrowana integruje? Analiza wybranych programów ze względu na obecność problematyki niepełnosprawności w treściach kształcenia ................................................................................. 261 Aneta Jesionek Zjawisko bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych .................................. 269 Katarzyna Owieczko, Ryszard Plinta Promocja zdrowia wobec osób niepełnosprawnych ..................................... 279 Andrej Drbohlav Nieznane pojęcie – etopedia ........................................................................ 287 IV Terapia, rehabilitacja i wsparcie społeczne osób niepełnosprawnych i ich rodzin Tamara Łodkina Władimirowna, Aleksandra Konowałowa Pawłowna Społeczno-pedagogiczna ochrona dzieci niepełnosprawnych we współpracy z rodziną i innymi instytucjami wychowawczymi na terenie Federacji Rosyjskiej ..................................................................... 293

Milkowska-25-II-2008.indd 7

2008-02-25 09:03:37

Spis treści

Irena Borecka Biblioterapia formą wsparcia osób niepełnosprawnych ﬁzycznie i ich rodzin .................................................................................... 301 Bernadeta Szczupał Wspomaganie rozwoju społecznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży przewlekle chorych przez wykorzystanie zajęć biblioterapeutycznych ......................................................................... 309 Monika Kamper-Kubańska Muzyka jako środek oddziaływania terapeutycznego ................................... 317 Tatiana Gudina Wiktorowna Wychowanie muzyczne dzieci z opóźnionym rozwojem psychicznym ........ 329 Kamila Růžičková Komunikat o projekcie badawczym reedukacji wzroku osób dorosłych z upośledzeniami wzroku .................................................... 337 Dorota Kornaś Znaczenie drużyn „Nieprzetartego Szlaku” dla uspołecznienia młodzieży upośledzonej umysłowo .............................................................. 341 Iwona Grzegorzewska Sprawowanie funkcji rodzicielskiej wobec dziecka niepełnosprawnego ....... 349 Marzena Kowaluk Znaczenie terapii pedagogicznej w funkcjonowaniu społecznym dzieci z trudnościami w uczeniu się ............................................................ 357 Ewa Jackowska Osobowość jako modyﬁkator wypalenia zawodowego u nauczycieli szkolnictwa specjalnego .......................................................... 369 Henryk Pędziwiatr Relacja terapeuty z pacjentem w procesie terapeutycznym .......................... 383 Wojciech Kołodziej Aspekty rehabilitacji osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi ...................................................................... 393 Informacje o autorach ................................................................................. 405

Milkowska-25-II-2008.indd 8

2008-02-25 09:03:37

Wstęp Rzeczywistość początku XXI wieku, czyli czasy dynamicznego postępu i przemian społecznych, wymaga inwencji, przyszłościowej wyobraźni, kreatywności i ciągłego doskonalenia się. Od jednostki wymaga się coraz więcej, jednocześnie w coraz większym stopniu człowiek ma wpływ na otaczającą go rzeczywistość. Żyjemy w latach intensywnej rywalizacji na rynku pracy, człowiek liczy się poprzez to, co ma do zaoferowania. Umiejętność znalezienia się w rzeczywistości i samodzielnego jej kreowania decyduje o przyszłości człowieka, jego awansie społecznym i jakości życia osobistego. Wielu ludzi z trudem odnajduje swoje miejsce w takiej rzeczywistości; przegrywają ci, którzy – z różnych względów – lokują się na peryferiach życia społecznego, nie potrafią stawać w szranki, podejmować wyzwań, jakie stawia przed nimi współczesny świat. Zakorzeniony na gruncie nauk społecznych podział na „centrum” i „peryferie” położył mocny akcent na teoretyczną i empiryczną egzemplifikację tego, co typowe, najliczniej reprezentowane, normalne, w pełni sprawne i funkcjonalne. „Peryferie” zaś to coś nietypowego, niestandardowego, innego, mniej (dla całości) ważnego, obcego, kalekiego, nie w pełni sprawnego. Z perspektywy M. Foucaulta określić to można mianem „marginesu” obejmującego wspólnym doświadczeniem mniejszości etniczne, narodowe, kulturowe, religijne, osoby niepełnosprawne. Ostatnia z wymienionych grup jest w szczególnie trudnej sytuacji, albowiem obejmuje jednostki, które z racji ograniczeń spowodowanych obniżeniem sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych czy uszkodzeń struktury organizmu nie są w stanie podejmować wyzwań i nadążać za innymi w narzucanym przez nich tempie. Niepełnosprawność jest jednym z poważniejszych zjawisk i problemów współczesnego świata, co wynika z jej powszechności i rozmiaru, a także z konsekwencji, jakie wywołuje w sensie indywidualnym i społecznym. W rozwiniętych gospodarczo krajach Unii Europejskiej około 15% populacji to osoby niepełnosprawne. W Polsce żyje ponad 6 milionów osób niepełnosprawnych. Stanowią one ponad 15% ogółu naszego społeczeństwa, co oznacza, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą niepełnosprawną lub za taką się uważa. Według statystyk, osoby niepełnosprawne są gorzej wykształcone, przejawiają niższą aktywność zawodową i w konsekwencji dotyka je zjawisko wykluczenia

Milkowska-25-II-2008.indd 9

2008-02-25 09:03:37

Wstęp

z życia zawodowego i społecznego. W Polsce aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych wynosi 17,3%, w krajach Unii Europejskiej – około 40–50%. W ostatnich latach można zauważyć dynamiczne zmiany w kwestii postrzegania niepełnosprawności, a ich wydźwięk uobecnia się w wielu dziedzinach życia: społecznej, edukacyjnej, zawodowej, rodzinnej, a nawet lingwistycznej. Zaawansowanie wielu praktyk instytucjonalno-prawnych ma na celu przeciwdziałanie dyskryminacji i marginalizacji osób o zmniejszonej sprawności funkcjonowania. Wpływ na świadomość ludzi inicjuje zmiany zauważalne w wielu obszarach życia. Szczególnie widoczna jest w ostatnich latach aktywność legislacyjna na rzecz osób niepełnosprawnych. Wprowadzono wiele norm, poprawek oraz regulacji prawnych mających na celu poprawę ich życia i społecznego funkcjonowania. Zmieniono także zasady i tryb orzekania o niepełnosprawności. Problematyka niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych znajduje się w polu zainteresowań nie tylko pedagogów specjalnych, badaczy, ale również organizatorów życia społecznego, polityków, mediów. Mimo wielu opracowań, jakie ukazują się w ostatnich latach, ciągle aktualna pozostaje odpowiedź na pytanie o rzeczywistą sytuację osób niepełnosprawnych i ich życiowe perspektywy. Kolejne publikacje wpisują się w tło przemian, wskazują nowe wyzwania dla edukacji, organizacji życia społecznego w środowisku, lecznictwa i rehabilitacji. Przedmiotem rozważań podjętych w niniejszej monograﬁi są, zgodnie z zaproponowanym tytułem, rozważania dotyczące teraźniejszości i przyszłości osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian. Na zawarte w niej artykuły składają się publikacje przedstawicieli nauki, a także praktyków na co dzień pracujących z osobami o różnym rodzaju i poziomie niesprawności. Obok tekstów dotyczących sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce Czytelnik odnajdzie również publikacje poruszające problemy niepełnosprawności w Wielkiej Brytanii, Norwegii, Czechach i Rosji. Zgromadzony materiał został podzielony na cztery rozdziały. W pierwszym z nich prezentujemy teksty poświęcone problemom osób niepełnosprawnych w polityce i ustawodawstwie państw Unii Europejskiej oraz ich rozwiązaniom praktycznym. Rozdział drugi obejmuje teksty dotyczące postaw wobec osób niepełnosprawnych. Na kolejny, najobszerniejszy, rozdział trzeci składają się w głównej mierze teksty stanowiące doniesienia z badań na temat współczesnej sytuacji osób, zróżnicowanych ze względu na rodzaj niesprawności, i ich problemów. Rozdział czwarty obejmuje teksty poświęcone terapii, rehabilitacji i wsparciu społecznemu niepełnosprawnych. Publikację adresujemy do wszystkich osób zainteresowanych niepełnosprawnością i problemami osób niepełnosprawnych. Interesujące dla siebie informacje odnajdą w niej zarówno pracownicy nauki, pedagodzy specjalni, studenci, jak i osoby na co dzień pracujące z niepełnosprawnymi. Mamy nadzieję, że treści za-

Milkowska-25-II-2008.indd 10

2008-02-25 09:03:38

Wstęp

warte w niniejszej monograﬁi nie tylko wzbogacą wiedzę na temat omawianych w niej problemów, ale staną się również źródłem reﬂeksji teoretycznej i inspiracją do działań na rzecz normalizacji życia niepełnosprawnych. W procesie demokratyzacji życia i na fali postmodernistycznych haseł „margines” zdaje się ważny, istotny, widzialny. Bo przecież ludzie, przejawiając inwencję, czując zapał i cechując się aktywnością, wciąż mają nadzieję, że przyniosą one zmiany na lepsze; że to, co dziś jest marzeniem humanistów: równouprawnienie, poszanowanie ludzkiej wartości, godności czy różnorodności, osiągnie realne wymiary. Pragniemy serdecznie podziękować recenzentowi – Panu prof. dr. hab. Józefowi Binnebeselowi za trud recenzji i wnikliwe uwagi dotyczące prezentowanych treści. Grażyna Miłkowska i Bożena Olszak-Krzyżanowska

Milkowska-25-II-2008.indd 11

2008-02-25 09:03:38

Milkowska-25-II-2008.indd 12

2008-02-25 09:03:38

I Problemy osób niepełnosprawnych w polityce i ustawodawstwie państw Unii Europejskiej

Milkowska-25-II-2008.indd 13

2008-02-25 09:03:38

Milkowska-25-II-2008.indd 14

2008-02-25 09:03:38

Helena Ochonczenko Uniwersytet Zielonogórski

Kierunki działań w polityce Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych Czego nie może uzdrowić rozum, często uzdrawia czas. (Seneka)

Wprowadzenie Skala problemu niepełnosprawności, zarówno w Polsce, Europie, jak i na świecie, zasługuje na poważne potraktowanie tych, których on dotyczy. W rozszerzonej Unii Europejskiej liczba osób niepełnosprawnych szacowana jest na ponad 45 mln. Grupa ta, tak jak wszyscy inni obywatele, ma prawo do zajmowania godnego miejsca w życiu społeczno-gospodarczym swojego kraju. Polityka to [...] działalność władzy państwowej, rządu w dziedzinach społecznej, gospodarczej, kulturalnej, wojskowej i innych, dotycząca spraw wewnętrznych państwa lub stosunków z innymi krajami (Szymczak, 1992, s. 785).

Natomiast polityka na rzecz osób niepełnosprawnych to [...] ogół działań podmiotów publicznych i organizacji pozarządowych, mających na celu tworzenie ogólnych warunków pracy, bytu i funkcjonowania osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego i społecznego, umożliwiających pełną integrację ze społeczeństwem (Kurzynowski, 1996, s. 21).

Państwa europejskie od ponad 50 lat dążą do zjednoczenia i ujednolicenia swoich systemów ekonomicznych i społecznych. Takie wydarzenia, jak: – powołanie Rady Europy – 1949 r., – powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – 1957 r., – utworzenie Unii Europejskiej – 1992 r., to kolejne etapy tworzenia polityki wspólnotowej państw członkowskich. Unia Europejska przebyła długą drogę od momentu, gdy w 1951 roku sześć państw założycielskich1 połączyło siły, tworząc Europejską Wspólnotę Węgla 1

Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, RFN, Włochy.

Milkowska-25-II-2008.indd 15

2008-02-25 09:03:38

I. Problemy osób niepełnosprawnych w polityce...

i Stali, wzywając tym samym narody Europy, które podzielają ich ideały, do połączenia się w wysiłkach. Traktat z Maastricht, który wszedł w życie w 1993 roku, stanowi (w artykule 49), że każde państwo europejskie, które przestrzega zasad wolności, demokracji, praw człowieka, podstawowych wolności oraz państwa prawnego, może ubiegać się o członkostwo w Unii. Zatem jest ona otwarta dla każdego europejskiego kraju, spełniającego określone warunki. Proces rozszerzania Unii trwa. Ostatnie, największe w jej historii rozszerzenie zwiększyło liczbę państw członkowskich z piętnastu do dwudziestu pięciu (od 1 maja 20042). 1 stycznia 2007 roku do UE przystąpiły Bułgaria i Rumunia. W październiku 2005 roku rozpoczęto oﬁcjalne negocjacje akcesyjne z dwoma kolejnymi kandydatami: Turcją i Chorwacją. Można się spodziewać dalszego rozszerzenia o kraje Bałkanów Zachodnich (Bośnię, Hercegowinę, Serbię, Czarnogórę, Albanię). Unia zjednoczyła Wschód i Zachód Europy. Można dziś słusznie uznać, że reprezentuje cały kontynent. Unia Europejska (jak i jej poprzedniczka – EWG) powstała głównie jako organizacja o charakterze ekonomicznym. Nieco później zaczęło się rodzić zainteresowanie problematyką społeczną, w tym zagadnieniami związanymi z osobami niepełnosprawnymi. Stopniowo zaczęły pojawiać się dokumenty wyrażające politykę Unii wobec osób niepełnosprawnych. Dokumenty te można podzielić na dwie kategorie. Pierwsze to te mające charakter obligatoryjny, zawierające przepisy, które bezwzględnie muszą być honorowane i przestrzegane przez państwa członkowskie. Przyjmują one przede wszystkim formę d y r e k t y w. Druga kategoria dokumentów to różnego rodzaju rezolucje (uchwały), wytyczne i zalecenia, które z prawnego punktu widzenia mają mniej obligatoryjny charakter, jednakże wyrażają stanowisko Unii Europejskiej oraz stanowią p o l i t y c z n e i m o r a l n e z ob o w i ą z a n i e do podejmowania odpowiednich działań (Waddington, 1997). Celem niniejszego opracowania jest próba udzielenia odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jakie miejsce zajmuje problematyka niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych w dokumentach dotyczących zmian w polityce wspólnotowej? 2. Czy kierunek tych zmian sprzyja integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem i normalizacji ich życia?

Kluczowe działania Unii Europejskiej na rzecz osób niepełnosprawnych W Unii Europejskiej nie istnieje jednolita deﬁnicja niepełnosprawności (Majewski, 2002), a zatem dane podawane przez rozmaite źródła istotnie się różnią. Od2 Nowe państwa członkowskie to: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, P o l s k a, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Milkowska-25-II-2008.indd 16

2008-02-25 09:03:38

H. Ochonczenko. Kierunki działań w polityce Unii Europejskiej...

mienna jest także polityka poszczególnych państw wobec osób niepełnosprawnych. Tym bardziej więc ważne jest stworzenie polityki wspólnotowej. W ostatnim okresie można było zaobserwować znaczne ożywienie działań na rzecz osób niepełnosprawnych w polityce wspólnotowej. I choć zainteresowanie ową problematyką na poziomie UE datuje się na początek lat 80. [Komisja Europejska wydała wtedy decyzje o ustanowieniu dwóch następujących po sobie programów wspólnotowych: Helios (1988–1991) i Helios II (1993–1996)], to niewątpliwie wpływ na taki kierunek polityki miały wcześniejsze inicjatywy międzynarodowe – głównie ONZ, licznych międzynarodowych organizacji pozarządowych (np. MOP – Międzynarodowej Organizacji Pracy, UNESCO, RI – Międzynarodowej Organizacji Rehabilitacji Inwalidów, DPI – Międzynarodowego Związku Osób Niepełnosprawnych itd.), a na poziomie państw Europy – działalność Rady Europy. W 1950 roku w Rzymie państwa członkowskie RE przyjęły Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, traktowaną jako pierwszy krok „w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka”. Konwencja weszła w życie w 1953 roku (Polska ratyﬁkowała ją w 1993 r.). Wprawdzie nie odnosi się jednoznacznie do problemu niepełnosprawności, zawiera jednak zakaz dyskryminacji w artykule 14., w którym podkreśla się, że korzystanie z praw i wolności wymienionych w Konwencji powinno być zapewnione [...] bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak: płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn (Konwencja..., DzU 1993 Nr 61, poz. 284).

Jako uzupełnienie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka o prawa socjalne i ekonomiczne powstała Europejska Karta Społeczna, podpisana w 1961 roku (Polska podpisała Kartę, przystępując do Rady Europy w 1991 roku, a ratyﬁkowała ją w 1997 roku, zobowiązując się do przestrzegania większości jej postanowień, w tym przepisów dotyczących osób z niepełnosprawnością). Jednym z najważniejszych dokumentów RE mającym istotny wpływ na politykę Unii wobec osób niepełnosprawnych jest Zalecenie Nr R(92)6 w sprawie spójnej polityki wobec ludzi z niepełnosprawnościami z 1992 roku (zalecenie to zastąpiło wydaną w 1984 roku. Rezolucję AP(84)3 dotyczącą spójnej polityki w sprawie rehabilitacji osób niepełnosprawnych). Przyjęta w Zaleceniu polityka w sposób bardzo szeroki i kompleksowy określa problemy ludzi z niepełnosprawnościami oraz wskazuje zasady, środki i sposoby ich rozwiązywania (polityka wobec niepełnosprawności powinna być prowadzona przy współpracy z osobami z niepełnosprawnością i organizacjami działającymi na ich rzecz). Inspiracją dla programów działania na rzecz osób z niepełnosprawnością w wielu krajach, w tym w krajach członkowskich Unii Europejskiej, a jednocześnie najważniejszym osiągnięciem lat 90. było opracowanie i ogłoszenie Standar-

Milkowska-25-II-2008.indd 17

2008-02-25 09:03:38

I. Problemy osób niepełnosprawnych w polityce...

dowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych. Dokument ten został uchwalony podczas 48 sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1993 roku. I choć jest jedynie zobowiązaniem o charakterze politycznym i moralnym (nie stanowi norm prawa międzynarodowego), wywarł ogromne znaczenie w tworzeniu rozlicznych wiążących norm prawnych wyrównujących szanse osób niepełnosprawnych we wszystkich ważniejszych sferach życia. W lipcu 1996 roku Wspólnota Europejska wydała Oświadczenie o Równości Szans dla Osób Niepełnosprawnych. Dokument bazuje na społecznym pojmowaniu niesprawności i stanowi pierwszą ogólną strategię Wspólnoty obejmującą 15 państw. Chociaż nie ma wiążącego charakteru, ukazuje ogólną ideę integrującej polityki wobec niepełnosprawności oraz potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach ogólnej polityki Wspólnoty. Oświadczenie powyższe zakłada obywatelski dialog z organizacjami pozarządowymi. W grudniu tegoż roku Rada Ministrów stowarzyszonych państw przyjęła Rezolucję dotyczącą równych szans osób niepełnosprawnych: Nowa Strategia Niepełnosprawności we Wspólnocie Europejskiej. Jest to również dokument niewiążący prawnie, ale jest wyrazem zgody na powstały europejski standard prawny. Oba te dokumenty były inspirowane przez wspomniane Standardowe Zasady.

Nowa strategia Unii Europejskiej wobec niepełnosprawności Nowa strategia UE wobec niepełnosprawności to przede wszystkim: – wyrównywanie regionalnych nierówności w sytuacji niepełnosprawnych obywateli Wspólnoty w poszczególnych krajach członkowskich; – upowszechnianie problematyki niepełnosprawności we wszystkich inicjatywach podejmowanych przez Komisję Europejską; – wzmacnianie współpracy między krajami członkowskimi, zbieranie i wymiana informacji, danych statystycznych i przykładów dobrej praktyki; – uwrażliwianie społeczeństwa oraz władz na prawa i potrzeby osób z niepełnosprawnością; – ścisła współpraca Komisji Europejskiej z organizacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych. Na przykładzie Wspólnoty Europejskiej warto przyjrzeć się jej inicjatywom legislacyjnym dotyczącym wprowadzenia klauzuli niedyskryminacji odnośnie do osób niepełnosprawnych. Dotychczasowe traktaty, w tym także Traktat z Maastricht o utworzeniu Unii Europejskiej z 1992 roku (wszedł w życie w 1993 roku), nie odnoszą się do problemu niepełnosprawności. Zmiany zostały wprowadzone dopiero w Traktacie Amsterdamskim przyjętym 2 października 1997 roku (wszedł w życie w 1999 roku), w którym po raz pierwszy uwzględniono

Milkowska-25-II-2008.indd 18

2008-02-25 09:03:38

H. Ochonczenko. Kierunki działań w polityce Unii Europejskiej...

problemy niepełnosprawności w kontekście ogólnej klauzuli niedyskryminacji. Zapis w art. 13 zakazuje [...] wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną (Traktat...).

Po raz pierwszy „niepełnosprawność” została wprost wymieniona w Traktacie wraz ze wskazaniem na potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji. Dokument ten to kamień milowy w polityce Unii wobec niepełnosprawności. Na tej podstawie została przygotowana i przyjęta w 2000 roku Dyrektywa ustanawiająca ogólne ramy w zakresie równouprawnienia w zatrudnianiu (2000/78/WE). Zakaz dyskryminacji, który został wprowadzony przez Dyrektywę, dotyczy: – warunków dostępu do zatrudnienia, – dostępu do wszystkich typów i poziomów szkolenia zawodowego, – warunków zatrudnienia, w tym wynagrodzeń i zwolnień, – członkostwa w rozmaitych organizacjach zawodowych. Od 2001 roku państwa członkowskie UE są zobowiązane do przygotowywania Narodowych Planów Działań przeciw Ubóstwu i Społecznemu Wykluczeniu. Ocena realizacji tych planów dokonywana jest poprzez system wskaźników przyjęty przez Radę Europejską. Na tej podstawie można corocznie oceniać skuteczność polityki i działań rządów. Wskazując na działania Unii dotyczące promowania równego dostępu do życia społecznego dla osób z niepełnosprawnością, nie sposób nie wspomnieć o Strategii Lizbońskiej, przyjętej w marcu 2000 roku na lata 2000–2010. Podstawowym celem Strategii jest wypracowanie najbardziej konkurencyjnej, opartej na wiedzy, dynamicznej, światowej gospodarki, [...] która może utrzymać tempo wzrostu wraz z tworzeniem większej liczby kwaliﬁkowanych miejsc pracy i jednocześnie zapewnić spójność społeczną (J. Gałęziak, 2003, s. 7).

Działania, jakie przyjęto, obejmują dwa obszary: gospodarczy i społeczny. W ramach działań gospodarczych wymienia się m.in.: – zapewnienie powszechnego dostępu do nowoczesnych technologii pod hasłem „Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich”; – utworzenie Europejskiego Obszaru Badań i Innowacji; – stworzenie warunków sprzyjających powstawaniu i rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw; – zapewnienie odpowiedniej jakości ﬁnansów publicznych. W zakresie polityki społecznej Strategia Lizbońska zakłada przebudowę europejskiego modelu społecznego poprzez inwestowanie w ludzi i tworzenie aktywnego państwa opiekuńczego. Oznacza to m.in.:

Milkowska-25-II-2008.indd 19

2008-02-25 09:03:38

Milkowska-25-II-2008.indd 392

2008-02-25 09:03:48