Rysowane wierszyki i zagadki w rozwijaniu aktywności.... by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Rysowane wierszyki i zagadki w rozwijaniu aktywności dialogowo-komunikacyjnej i zabawowej u dzieci o zróżnicowanych potrzebach i mo¿liwościach rozwoju

El¿bieta Maria Minczakiewicz

Rysowane wierszyki i zagadki w rozwijaniu aktywnoœci dialogowo-komunikacyjnej i zabawowej u dzieci o zró¿nicowanych potrzebach i mo¿liwoœciach rozwoju

Kraków 2010

Korekta: Ewa Œlusarczyk

Projekt ok³adki: Ewa Tatiana Beniak

Graﬁki: Agata Fuks

ISBN 978-83-7587-541-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie III, Kraków 2010

[...] Świat został stworzony dla wszystkich... I jak dotąd, nikt nie napisał w żadnym, ważnym dokumencie, że był stworzony tylko dla bogatych, ładnych, sprawnych i zdrowych... Każdy więc może w nim znaleźć dla siebie miejsce, i tak niech już zostanie [...] Maria Łyczko, Nieprzetarty szlak, Rabka 1963

Spis treści Wprowadzenie w świat zabawy, niespodzianek, dźwięków, melodii, akcentów, rytmów i języka .................................................................

Część pierwsza Rysowane wierszyki pomagają dziecku w poznawaniu siebie i świata, który je otacza ..................................................................

Część druga Jak uczyć umiejętności rozpoznawania swego ciała .......................

Część trzecia Dziecko poznaje siebie i swoje środowisko .....................................

Część czwarta Zagadki dla ciekawskich i podglądaczy. Bajki w wierszyku ............. 157 Bibliografia ......................................................................................... 185

Wprowadzenie w świat zabawy, niespodzianek, dźwięków, melodii, akcentów, rytmów i języka Teksty rysowanych wierszyków i zagadek zawarte w niniejszym zbior− ku mają na uwadze zaktywizowanie dziecka, (zwłaszcza dziecka z rozlicz− nymi deficytami rozwoju, wymagającego pomocy i wsparcia z zewnątrz, a więc rodziców, opiekunów, nauczycieli, wychowawców, logopedów i in− nych terapeutów), zachęcenie go do oglądania tego, co je otacza, słucha− nia, naśladowania, powtarzania, myślenia, kreślenia, malowania, lepienia, uzupełniania, dobierania, segregowania, wyszukiwania – jednym słowem – zachęcenia go do wielofunkcyjnej, inspirującej zabawy. Teksty zebrane w tym zbiorze, można wykorzystywać w pracy i zabawie zarówno z dziećmi przedszkolnymi, jak również szkolnymi o różnym stopniu sprawności i wy− dolności fizycznej i intelektualnej. Wiersze te mogą zainteresować dzieci, które samodzielnie nie potrafią się bawić, ani też nie wiedzą, jak można to samemu zrobić. Mogą one zainteresować także te dzieci, które aktywnie poszukują inspiracji do zabawy, do samodzielnego czytania i malowania tego, co aktywizuje ich uwagę i wolę poznawania świata. Dzieci wszak bar− dzo lubią się bawić, poszukiwać, zmieniać, przekształcać, manipulować, cieszyć się i odkrywać na nowo to, co daje się na nowo odkrywać. Lubią, gdy ktoś z dorosłych przewodzi ich zabawom (np. matka, ojciec, nauczy− ciel, opiekunka, pielęgniarka, logopeda czy inny terapeuta), gdy coś cie− kawego im pokazuje, rysuje, maluje, wycina, „z namaszczeniem” opowia− da, recytuje, a przy tym wykonuje zabawne miny lub gesty, przybiera śmiesz− ne, nienaturalne pozy, wykorzystując przy tym swoje dłonie, palce, mięśnie twarzy, a nawet usta i niezwykle aktywny język, kryjący się w buzi, głęboko gdzieś za zębami. Dzięki tym na ogół prostym zabawom dzieci z dziećmi lub dzieci z dorosłymi nawiązują się przyjaźnie i sympatie. Proponowane zabawy nie ograniczają ani liczby bawiących się, ani ich wieku, nie stawia− ją żadnych warunków i wymagań tak dzieciom, jak też dorosłym, bo bawić się może każdy, kto tylko chce, kto ma na to ochotę. Bawiące się dziecko

w kontakcie z rówieśnikami lub dorosłymi, ośmiela się i nabiera zaufania do partnerów interakcji, zwłaszcza do osób nowych, z którymi styka się po raz pierwszy w życiu, np. w przedszkolu, szkole, poradni specjalistycznej, przychodni zdrowia czy ośrodku leczniczo−terapeutycznym. Pod wpływem treści zabawnego, rymowanego wierszyka, dziecko na− stawia się na słuchanie (na odbiór), aktywizuje swój umysł, słucha uważ− nie, próbuje zrozumieć jego treść (sens), naśladować brzmienie zapamię− tanych zwrotów lub kwestii, powtarzać słowa układające się w rymy łatwo zapadające i utrwalające się w jego umyśle. Za sprawą treści dziecko może także poznawać siebie, swoje ciało, rozpoznawać i nazywać poszczególne jego części, bawiąc się przy tym, a jednocześnie ucząc przez przeżywanie radości i doznawanie skutków swojej spontanicznej aktywności. Rysowane wierszyki inspirują dzieci do słuchania i oglądania tego, co dorosły kreśli w toku recytacji, do liczenia, szukania, segregowania zbiorów, przyporząd− kowywania elementów jednych innym, porównywania wielkości zbiorów, wyróżniania szczegółów i detali, na które czasem nawet dorośli nie zwra− cają uwagi. Dzięki zabawnym, „bajkowym” wierszykom, dziecko poznaje wiele interesujących je zjawisk przyrodniczych, atmosferycznych, społecz− nych itp. Poszerza swój, stopniowo poznawany świat i jego tajemnice, po− szerza, w sposób zupełnie niezamierzony, zasób swojego słownika (zasób leksykalny), utrwala wzorce poprawnej wymowy, w razie potrzeby popra− wia i utrwala poprawną wymowę itp. Połączenie czynności rysowania, w wyniku której powstaje banalny, na ogół bardzo prosty, schematyczny rysunek (jest to na ogół kilkukreskowy zaledwie szkic) z recytacją wiersza (tj. czynnością mówienia) ułatwia dziecku zapamiętanie i rozumienie jego treści, a tym samym pozwala na niczym nieskrępowane przeżywanie. Wy− powiadane słowo i kreślona kreska aktywizują umysł dziecka, inspirując do aktywnego myślenia i działania, do tworzenia w toku tegoż działania czegoś, co do tej pory nie miało postaci wzoru, a więc czegoś zupełnie nowego, co powstaje często w sposób niezamierzony, przypadkowy, a mimo to podoba się dzieciom i zachęca je do zabawy. Recytacja w powiązaniu z działaniem ręki angażuje narząd wzroku, a jednocześnie pobudza roz− wój myślenia, inspiruje rozwój pamięci i wyobraźni, przywołuje na myśl rozliczne spostrzeżenia i dotychczasowe doświadczenia dziecka. Dziecko bawiące się, czy tylko przypatrujące się czynnościom innych bawiących się dzieci bądź dorosłego, który recytuje strofy zabawnego wiersza, śledzi każ− dy ruch i przeżywa to całym sobą. Rysowane wierszyki niekoniecznie muszą zachowywać stałą strukturę, a wprowadzane do nich zmiany muszą być zawsze ujęte w stałe rymy i rytmy. W pracy z dziećmi nieśmiałymi, słabo

lub nawet zupełnie niemówiącymi (chodzi o dzieci z rozlicznymi wadami i zaburzeniami rozwoju, o zróżnicowanym rodzaju i stopniu niepełnospraw− ności fizycznej, sensorycznej i/lub intelektualnej) rymowane wierszyki i zagadki mogą być punktem wyjścia w usprawnianiu funkcji mowy i języ− ka. Mogą one ułatwić wyzwolenie się u nich zainteresowania sygnałami dźwiękonaśladowczymi, które stanowią znaczący krok w nabywaniu i roz− woju sprawności narządów mowy, a także kompetencji komunikacyjnej i językowej. Rysowane wierszyki, zróżnicowane pod wględem treści i for− my, mogą wprowadzać bawiących się w odpowiedni nastrój zabawy, w te− mat atrakcyjnej zabawy ruchowej, wymuszając na nich potrzebę kreowa− nia swych wypowiedzi, opowiadania o ważnych przeżyciach, wydarzeniach, które je absorbują, o najbliższej rodzinie i krewnych, mogą zainspirować treść zabaw tematycznych, np. „w teatr”, „w dom”, „w mamę”, „w grzybo− branie”, itp. Mogą być okazją do nawiązywania rozmów z dziećmi na te− mat obserwacji interesujących ich zjawisk bądź osobistych doznań (np. wycieczka do sadu, parku czy lasu, oglądanie tęczy – zjawiska, które może fascynować dzieci). Recytując wierszyk, np. o grzybkach, kurczątku, misiu czy pisankach, możemy te przedmioty wraz z dzieckiem w sposób godny, „namaszczony” i zabawny modelować z gliny, plasteliny czy modeliny, ryso− wać je i malować, czy szkicować ich kontury wytoczonymi wałeczkami pla− steliny, wydzierać, wycinać, itp. Proste schematy rysunków ilustrujących treść rymowanek czy zabawnych wierszyków można też uwidaczniać, rysu− jąc patykiem na ubitej ziemi lub wilgotnym piasku. Ich treści „narysować” bowiem można wszędzie, a więc patykiem bądź przypadkowo znalezio− nym kamykiem lub kredą na płycie asfaltu czy chodnika. Nieograniczona przestrzeń w jakiej się porusza chcące się bawić dziecko, stwarza więc oka− zję do swobodnego jego działania. Zachęca je do wykorzystania jawiącej się przed nim przestrzeni. Do rysowania dużych kształtów, bez obawy bra− ku miejsca do rysowania, do sytuowania elementów rysunku w dowolnym miejscu i układzie przestrzennym. Dziecko zdaje sobie sprawę z możliwo− ści poprawiania swego dzieła – narysowane linie lub inne znaki bez końca można zmieniać, zacierając stopą na ziemi lub piasku wszelkie ślady swej twórczości. Rysowanie na ziemi, wilgotnym piasku lub płycie boiska czy asfaltu, pozwala na zmianę postawy ciała dziecka przy wykonywaniu dzie− ła, co przeciwdziała tak często dziś powstającym i utrwalanym wadom po− stawy. Inspiruje dzieci do realizowania nowych pomysłów i modyfikacji nie tylko samego rysunku, ale i jego treści, często rozwijanej dopiero w toku tworzenia dzieła. Myślę, że ten rodzaj zabawy sam mówi za siebie, nie trzeba przeto uzasadniać korzyści, jakie płyną z tego rodzaju aktywno−

ści dziecka. Wprowadzane celowo, choć mocno zawężone pod względem treści, tematy zabaw inspirowanych słowami wierszy często wyzwalają u dzieci kaskady autentycznego, beztroskiego, zdrowego śmiechu. Wszyst− kich (tak dzieci, jak też towarzyszących im dorosłych) wprawiają w dobry humor. Wyzwalają radość sprawczą i chęć bawienia się. Wesoły nastrój, lekkość i naturalność zachowań bawiących się, sprzyjają zapamię− tywaniu i podtrzymywaniu zabawy, ponadto pozwala dzieciom na przeży− wanie małych, aczkolwiek ważnych dla nich, pierwszych życiowych sukce− sów i oczekiwań. Ponadto nic tak nie łączy dziecka z dorosłymi, zwłaszcza z kochanymi i kochającymi je osobami jak sytuacja wspólnego działania, bycia razem na jednej płaszczyźnie zabawy, której towarzyszą silne emocje przyjemności i radości, a ponadto także świadomość pewnego nałożone− go obowiązku wynikającego z przestrzegania reguł społecznych obowiązu− jących w zabawie. Rysowane wierszyki inspirują nie tylko do mówienia i manipulowania, ale także do śpiewania i wprowadzania różnorodnych układów choreogra− ficznych. Do słów konkretnego wiersza, można bowiem znaleźć odpowied− nią melodię, zapożyczając ją ze znanych i lubianych pieśni i piosenek. Egzemplifikując powyższe, informuję, iż do wiersza Dlaczego muchomor nie ma przyjaciół można wykorzystać wpadającą w ucho melodię kujawiaka (Czerwone jabłuszko, przekrajane na krzyż), a śpiewając, można również tań− czyć. Zaś w sytuacji prezentowania tekstu wiersza Azorek z powodzeniem można użyć dobrze znanej maluchom melodii piosenki Żołnierzyki („Co za hałas, co za krzyki, pewnie idą żołnierzyki”), gdzie repetycje „raz, dwa, trzy, cztery, raz, dwa, trzy”, można wykonywać z akompaniamentem bę− benka, klaskania lub stukania. Nie mniej urodziwa i chwytająca za serce, będzie aktywizująca ruchowo melodia rzeszowskiego Lasowiaka, którą jako podkład wykorzystać można do wiersza Każdy to może mieć („Mam serdusz− ko do kochania, rączki do roboty”).

Część pierwsza

Rysowane wierszyki pomagają dziecku w poznawaniu siebie i świata, który je otacza

Magiczne słowa Są tylko trzy takie słowa, Trzy małe, być może nawet za grosze. Postaraj się je zapamiętać: „Dziękuję!”, „Przepraszam!” i „Proszę!”.

Niespodzianka Przyniosę mamie mały kwiatek, na kwiatku pszczołę na dodatek. Niech pszczoła brzęczy jej piosenkę. Niech kwiat zapachnie pszczelim brzękiem. Ani się mama nie spodziewa, że kwiatek może dla niej śpiewać! Wincenty Faber

P o z n a j ę, ż e t o w ł a ś n i e „j a” Moja buzia okrąglutka, Nosek, oczka, grzywka krótka, Rączki pracowite dwie. Czysta bluza i spódnica, Strój ten zawsze mnie zachwyca! Czyste ręce i kołnierze, Włosy czyste, zawsze świeże! Woda, mydło idą w ruch! W czystym ciele, zdrowy duch!