Moc jest w nas. Bajki terapeutyczne dla dzieci i ich rodziców by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Moc jest w nas Bajki terapeutyczne dla dzieci i ich rodzicรณw

pod redakcjฤ

Kamili Zdanowicz-Kucharczyk

Krakรณw 2016

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 3

01.03.2016 08:39

Recenzent: dr hab. Jolanta Kruk, prof. EUH-E

Redakcja wydawnicza: Michał Chmiel

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

ISBN 978-83-8095-007-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2016

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 4

01.03.2016 08:39

Spis treści Wstęp ............................................................................................................ 7

I. Bajek poznawanie… co to jest bajka terapeutyczna? ................... 11 1. Baśnie, bajki, bajki terapeutyczne… ...................................................... 2. Wartość bajki w życiu człowieka ............................................................ 3. Bajki terapeutyczne i ich znaczenie ........................................................ 4. Właściwości terapeutyczne bajek ............................................................

11 13 16 18

II. Bajek nauka… jak ułożyć własną bajkę terapeutyczną? .............. 1. Opowiedz z dzieckiem własną bajkę… ................................................. 2. Zadbaj o odpowiednią atmosferę ........................................................... 3. Pozostań bajkoterapeutą swego dziecka ................................................

21 21 25 27

III. Bajek opowiadanie… przykłady bajek terapeutycznych .......... 31 1. Ja… ........................................................................................................... Anna Turowska. R ybka zwana Lili ......................................................... Sabina Sałek. Wódz małe piórko ............................................................ Marta Stankiewicz. Szaruś – mały miś polarny ...................................... Katarzyna Lesz. Bajka o smutnym ołówku ............................................ Agnieszka Łuńska. Magiczne zaklęcie .................................................... Magdalena Nadolska. Jeżyk Wojtuś ........................................................ Justyna Kujawa. O bohaterskim skoczku ............................................... Małgorzata Kozłowska. Wygląd to nie wszystko – czyli przygody niezwykłej kotki Anulki ........................................................................... Koleta Dymowska. Miś Baryłka ............................................................... Marcelina Jacak. Nieśmiały Jaś ...............................................................

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 5

31 34 37 39 43 45 47 50 52 54 57

02.03.2016 11:11

Spis treści

2. Ja i świat… ............................................................................................. Monika Burczyk. Rudzik w lwim teatrze .............................................. Katarzyna Belka. Bajka o małej Danusi ............................................... Joanna Piotrowska. Odważne lwiątko .................................................. Małgorzata Książek. O Mikołajku i nocnym potworze ....................... Dorota Sawicka. Strażnik snów ............................................................. Małgorzata Guzowska. Krzyś idzie do szkoły ...................................... 3. Ja i moja rodzina… ................................................................................ Marzena Turkowska. Fifi i jego rodzina ............................................... Sylwia Ossowska. Podróż ....................................................................... Marta Cisewska. Bajka o krainie szczęścia ........................................... Katarzyna Rekiel. Ruda Kitka ................................................................ Halina Rudzińska. Zaczarowane buty ................................................. Patrycja Biegańska-Stawicka. Jagusia i Kajtuś ..................................... Izabela Kulik. Jeżyk Moo ....................................................................... 4. Coś miłego dla dorosłych ...................................................................... Beata Bołba. Bajka o małym Słowiczku ...............................................

60 62 65 68 71 74 76 79 81 85 88 91 94 98 101 104 105

Bibliografia ................................................................................................. 111

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 6

01.03.2016 08:39

Wstęp B

ajki pozwalają nam, dzieciom i dorosłym, przenieść się do lepszego świata, zapomnieć o problemach, rutynie dnia codziennego. Dzięki ciekawej treści mogą zabawiać słuchacza, wciągać w tajemniczy, a zarazem fascynujący świat. Pobudzają wyobraźnię, pomagają w kształtowaniu i rozwijaniu inteligencji, zarówno poznawczej, jak i emocjonalnej. Umożliwiają zapoznanie się z trudnościami codziennej egzystencji, jak również mogą zasugerować oraz zaproponować rozwiązania różnych trosk. Mogą budzić w człowieku wiarę w swoje możliwości i w lepszą przyszłość (Bettelheim 1985). Zatem wśród bajek znajdują się takie opowieści, które nie tylko oddalają nas od rzeczywistości, ale przede wszystkim pomagają sobie z nią poradzić, czy lepiej ją zrozumieć. Nazywamy je bajkami terapeutycznymi. Są stosowane coraz powszechniej nie tylko wobec dzieci mających poważne problemy, ale także wobec dorosłych i dzieci, którym niejednokrotnie przyda się podpowiedź, jak z danym, codziennym problemem sobie poradzić. Poniższa książka jest propozycją kilku opowieści ułożonych dla dzieci przez studentki Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej. Bajki terapeutyczne zostały napisane pod moim kierunkiem w trakcie zajęć z bajkoterapii, a ich autorkami są obecne i przyszłe nauczycielki przedszkoli oraz szkół podstawowych w klasach I–III. Wiele z nich jest także mamami, które codziennie doświadczają kontaktu z troskami dziecięcymi. Dzięki temu świat dzieci jest im bliższy, lepiej rozumieją ich problemy, a w codziennym życiu mają możliwość obserwacji, jak radzą sobie one w trudnych sytuacjach. Książka powstała jako rezultat obserwacji oraz pedagogicznej troski o dzieci. Ma na celu przeniesienie czytelnika do świata bajki terapeutycznej. Może i bajki zawarte w tym zbiorze nie są lekarstwem na wszystko, ale na pewno mogą ukoić serce pełne bólu i pomogą odnaleźć dzieciom w sobie

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 7

01.03.2016 08:39

Wstęp

moc do podejmowania wyzwań dnia codziennego, zarówno tych radosnych, jak i tych smutnych. Książka jest skonstruowana tak, aby dzieci mogły z niej korzystać razem ze swoimi rodzicami i nauczycielami. Dbając o poczucie bezpieczeństwa dziecka, pomagając mu zrozumieć sens danej opowieści, a także jej terapeutyczny wymiar, opiekunowie mogą dokonać wyboru odpowiedniej bajki oraz wspólnie z dzieckiem ją przepracować. Dzieci w zależności od wieku oraz swoich możliwości czytelnicznych mogą podjąć próbę samodzielnego czytania bajki. Będzie to dla nich zabawa i sposób na ćwiczenie umiejętności czytelniczych, jednak same nie są w stanie odbyć procesu terapeutycznego. Terapia może się dokonywać dopiero przy pomocy osoby dorosłej. Dlatego tak ważne jest, aby rodzic lub nauczyciel wraz z dzieckiem pochylił się nad tekstem bajki terapeutycznej. Książka zawiera dwa krótkie rozdziały, które są wstępem do prowadzenia bajkoterapii. Podejmuję w nich problematykę dotyczącą znaczenia bajek w życiu każdego człowieka. Formułuję również praktyczne rady, jak można zastosować bajkoterapię, jakie warunki zapewnić, aby była skuteczna, oraz jak samemu układać bajki. Charakteryzuję postać bajkoterapeuty, aby zachęcić rodziców i dzieci do układania bajek, a przede wszystkim dodać rodzicom wiary we własne możliwości – mogą oni być nie tylko najlepszymi opiekunami swoich dzieci, ale także bajkoterapeutami. Rozwinięciem tego metodycznego wprowadzenia są wskazówki zawarte przy każdej bajce. Osoba czytająca bajkę może się z nich dowiedzieć, w jakich sytuacjach należy ją wybierać (kiedy czytamy?), w czym może pomóc dziecku (pomaga w…) oraz jak kontynuować opowieść już po jej przeczytaniu (pozostańmy jeszcze w tej opowieści poprzez…). Bajkoterapia jest metodą, która może być stosowana nie tylko przez profesjonalnych terapeutów, ale także przez najbliższe dziecku osoby, a mianowicie rodziców i opiekunów. Zawarte w tej książce zasady skonstruowania takiej opowieści oraz przewodnik metodyczny dołączony do każdego rozdziału z bajkami pomogą zainteresowanym osobom zbliżyć się do świata dziecka i zostać jego domowym bajkoterapeutą. Najważniejsze to spróbować przełamać swój lęk i razem z dzieckiem przenieść się do świata bajek, a przy okazji pomóc mu pokonać jego lęki. Rozdział trzeci składa się ze zbioru bajek tematycznie ułożonych przez studentki. Utwory podejmują różną problematykę, mogą dotyczyć różnorodnych sfer życia dziecka i dorosłego. Nie wyczerpują tematyki problemów,

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 8

01.03.2016 08:39

Wstęp

które można pomóc dzieciom rozwiązać za pomocą bajek. Są jedynie propozycją na niektóre trudności, a jednocześnie pokazują, że warto w każdej sytuacji próbować rozmawiać z dzieckiem. W tym celu można posłużyć się właśnie bajką, która może zainspirować dziecko do poszukiwania w sobie mocy do walki ze zmaganiami codzienności. *** Książka Moc jest w nas. Bajki terapeutyczne dla dzieci i ich rodziców powstała, aby pomóc rodzicom, nauczycielom, a także terapeutom w rozmowie z dziećmi na temat nękających ich trudności. Bajka terapeutyczna może być dobrym początkiem konwersacji, zastanowienia się, jak można poradzić sobie z danym problemem, ale także pomóc opiekunom w dostrzeżeniu dziecięcych trudności. Mimo że żyjemy z dziećmi razem w jednej rzeczywistości, czasem trudno nam pochylić się nad ich problemami, wydaje nam się, iż są to błahostki. Razem z autorkami bajek chcę zwrócić uwagę czytelnika w stronę dziecięcego świata oraz przekonać go, że sam może zostać bajkoterapeutą swojego dziecka. Dowodem na to są zawarte w tej książce bajki, które zostały napisane pod moim kierunkiem przez nauczycielki, a przede wszystkim przez mamy kochające swoje dzieci. Kamila Zdanowicz-Kucharczyk

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 9

01.03.2016 08:39

I. Bajek poznawanie… co to jest bajka terapeutyczna? 1. Baśnie, bajki, bajki terapeutyczne… Rozważania na temat bajkoterapii rozpocznę od wyjaśnienia podstawowych pojęć. W znaczeniu potocznym pojęcia bajki i baśni używane są zamiennie. Jednak jako gatunek literacki formy te różnią się między sobą. Baśń to […] jeden z fantastycznych gatunków epickich, zazwyczaj niewielkich rozmiarów, odwołujący się zwykle do folkloru. Dominują w niej elementy fantastyki; opowiada o siłach nadprzyrodzonych, cudownych zdarzeniach, nadnaturalnych postaciach i zjawiskach. Jedną z ważniejszych cech baśni jest nieokreślony czas i miejsce akcji. Zawiera ludową mądrość, przedstawia wierzenia ludowe i magiczne (Sławiński 2002, s. 55).

Bajka natomiast jest to […] krótki utwór literacki zawierający morał (pouczenie), może być wierszowany, czasem żartobliwy. Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta, przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne poglądy i stanowiska (Sławiński 2002, s. 55).

Czym zatem w tym porządku definicyjnym będzie bajka terapeutyczna? Bardziej identyfikuje się ją z baśnią niż z bajką. Jest to krótkie opowiadanie, którego fabuła odbywa się w nierealnym świecie, a bohaterowie borykają się z problemami, jakie mogą spotkać dzieci w prawdziwym życiu. Przyjaciele pomagają w ich realnym rozwiązywaniu, zatem nie ma tu miejsca na magię, niewytłumaczone zjawiska. Dzięki temu rozwiązania są osiągalne

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 11

01.03.2016 08:39

I. Bajek poznawanie… co to jest bajka terapeutyczna?

dla każdego dziecka, które z zainteresowaniem wysłucha treści bajki terapeutycznej. Warto wspomnieć, że różnią się od bajek edukacyjnych tym, iż nie umoralniają. Nie prezentują wzorców prawidłowego zachowania. Nie wytyczają drogi ku odpowiedniemu działaniu, a jedynie wskazują możliwości. Koncentrują się na sytuacjach trudnych emocjonalnie, zawierają wzory do naśladowania, nazywania emocji oraz zaznajamiają ze strategiami radzenia sobie w życiu (Molicka 2011). Natomiast bajkoterapia według M. Molickiej, autorki wielu bajek terapeutycznych oraz badaczki oddziaływania bajek na życie dzieci, to „[…] metoda profilaktyczna i terapeutyczna adresowana do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat” (Molicka 2011, s. 223). Zarówno w bajkach terapeutycznych, jak i w baśniach można znaleźć wiele podobieństw; przede wszystkim wskazują drogę życiową oraz pokazują, jak radzić sobie z problemami codzienności. B. Bettelheim (1985), analizując wiele baśni opowiadanych dzieciom od wieków przez rodziców, podkreśla, że uczą one życia, pomagają zrozumieć świat, w którym dziecko żyje, i ułatwiają poznanie siebie oraz własnych możliwości. O wartości baśni i bajek terapeutycznych stanowi ich potencjał emancypacyjny i wyzwalający. Proces terapeutyczny odnosi się do ukrytych konfliktów wewnętrznych, przeżytych traum, niepokojów i lęków dręczących dziecko. Zostaje ono przeniesione w fantastyczny świat, niepodobny do znanej mu codzienności, może bezpiecznie odkrywać sens ukryty w przekazie baśniowym, a następnie przy udziale dorosłych rozwijać własne możliwości radzenia sobie z trudnymi sytuacjami w realnym świecie. Baśń i bajka terapeutyczna świadomie sięgają do tych wartości terapeutycznych. Co prawda współcześnie częściej mówimy o bajkach terapeutycznych niż o baśniach, są one bardziej modne, jednakże chciałam zaznaczyć w tym zbiorze, że zarówno jedne, jak i drugie mogą mieć bardzo dobry wpływ na dziecko, mogą wskazać mu jego mocne strony, dzięki którym osiągnie sukces, a przede wszystkim szczęście w życiu.

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 12

01.03.2016 08:39

2. Wartość bajki w życiu człowieka

2. Wartość bajki w życiu człowieka Po krótkim wstępie odnoszącym się do znaczeń ukrytych pod pojęciami bajki, baśni oraz bajki terapeutycznej, chciałabym zastanowić się nad wartością bajki w życiu jednostki w ogóle. W związku z tym przytoczę zalety wynikające ze słuchania bajek w życiu. Nie są to tylko pozytywy powodujące wzrost intelektualny i emocjonalny, ale także odpowiadające za rozwój społeczny, który odbywa się poprzez kontakt z opowiadaczem historii oraz wspólną zabawę w tworzenie własnej bajki terapeutycznej: 1. Porządkowanie dziecięcego świata. Dziecko, śledząc losy bajkowych postaci, łatwiej przyswaja sobie codzienne sprawy. Świat w książkach, historiach opowiadanych przez dziadków czy rodziców, staje się uproszczony. Istnieje wyraźna granica między dobrem a złem (Butkiewicz 2006). W bajce terapeutycznej bohater, posługując się dobrymi uczynkami, pokonuje swój problem. Dziecko potrzebuje wskazówek, co i jak wprowadzić do swojej codziennej egzystencji, aby uzyskać pewien porządek w życiu. Bajki i baśnie poprzez ukazywanie tego, co widzialne, dotykalne oraz dobre (Bettelheim 1985) pomagają dziecku dokonywać świadomych wyborów oraz kształtować własne życie. W baśniach, a także współczesnych bajkach terapeutycznych, jak twierdził F. Schiller, „[…] kryje się głębsze znaczenie niż w prawdach, o których poucza życie” (cyt. za: Bettelheim 1985, s. 43). Tak więc z baśni i bajek możemy nauczyć życia nie tylko dziecko, ale i siebie samych. 2. Pomoc w odkryciu własnej tożsamości – w odnalezieniu i zrozumieniu siebie. Zgodnie z teorią rozwoju psychospołecznego E. Eriksona (2004) przezwyciężenie pewnego konfliktu prowadzi do osiągnięcia nowej siły witalnej, która jest pomocna w podejmowaniu wyzwań i zadań niezbędnych w budowaniu własnej tożsamości. To właśnie ona zapewnia nam poczucie, że stajemy się kimś szczególnym, a jednocześnie integrujemy się ze społeczeństwem, w którym odgrywamy określoną rolę. Opowieści bajkoterapeutyczne wskazują, jakich człowiek potrzebuje doświadczeń, aby odkryć własne powołanie i ukształtować swój charakter. W baśniach są to czasem trudne wyzwania, tak jak walka ze smokiem czy złą czarownicą, podczas gdy w bajkach terapeutycznych trudności z codzienności dzieci (np. lęk przed samotnością). Poprzez zawikłane losy bajkowych bohaterów

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 13

01.03.2016 08:39

I. Bajek poznawanie… co to jest bajka terapeutyczna?

pokazują, że pomyślne życie może osiągnąć każdy, ale jedynie wówczas, gdy nie ucieka się przed życiowymi zmaganiami, ponieważ jedynie one pozwalają odkryć jego prawdziwe „ja”. Przekonują dziecko, że gdy z odwagą podejmie życiowe próby, odniesie zwycięstwo (Bettelheim 1985), pokona wszelkie trudności i nabierze hartu ducha w zmaganiu się z codziennymi problemami. 3. Wartości wychowawcze. Dzieci widzą w książkowych bohaterach siebie. Jeśli chce się wskazać dziecku właściwe postępowanie, trzeba sięgnąć do takiej bajki, gdzie występuje podobna do niego postać. Poprzez przykład jej postępowania pokazujemy dziecku odpowiednie wzorce (Butkiewicz 2006). Bajki terapeutyczne i baśnie – poza spełnianą funkcją wychowawczą – zapoznają także dziecko z kulturą, w której żyje. Nawiązują niejednokrotnie do ludowych opowieści, wskazując zachowanie akceptowane w danym okręgu kulturowym. Zarówno bajki terapeutyczne, jak i baśnie nie tylko wychowują, ale i zaznajamiają dziecko z życiem społecznym, w którym funkcjonuje. 4. Pogłębianie wrażliwości. Bajki i baśnie uwrażliwiają dzieci na wszystkie wyższe sprawy życia (Bettelheim 1985). Przygotowują do kontaktu z dziełami sztuki i literaturą. Rozwijają pasję kolekcjonera (Butkiewicz 2006). Warto kupować dziecku książki. Czekanie na kolejny odcinek przygód bohatera jest dla niego bardzo emocjonujące i rozbudza ciekawość. Poza tym takie zachowanie uczy czytania książek czy słuchania chociażby teatralnych słuchowisk. Za sprawą bajek i baśni dziecko otwiera się na sztukę, problemy świata oraz zmagania innych ludzi. Zawarte w nich altruistyczne zachowania bohaterów wskazują, jak pomagać innym, czy akceptować inność. Bajki i baśnie to kontakt z wielką sztuką, a także budowanie relacji z drugim człowiekiem w trudzie jego życia. 5. Rozwijanie wyobraźni małego człowieka. Bajki nie trzeba czytać od deski do deski. Gdy dziecko zaczyna się nudzić, wiercić, można je zachęcić do wymyślenia swojego zakończenia i rysowania ulubionych bohaterów. Wyobraża sobie opowiadane zdarzenia, jak również potrafi samo je tworzyć. Dziecko uczy się zmieniania świata oraz rozróżniania fikcji od rzeczywistości. Kreuje nie tylko przestrzeń, ale także – głównie przez wizerunek bohatera – samego siebie. Dlatego też bajki oddziałują zarówno na wyobraźnię, jak i osobowość dziecka. Poprzez

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 14

01.03.2016 08:39

2. Wartość bajki w życiu człowieka

nie odkrywa własną tożsamość: kim jest, kim pragnie być. Dzięki bajkom poznaje świat, przenosi się do innej przestrzeni, rzeczywistości – uczy i zaciekawia się nią (Molicka 1999). Ułożenie własnego zakończenia jak najbardziej może mu w tym pomóc. 6. Rozwijanie inteligencji. Głośne czytanie czy opowiadanie sprawia, że w mózgu dziecka powstają miliony neuronowych połączeń, które stymulują jego pracę i korzystnie wpływają na rozwój dziecięcej inteligencji. Słuchanie bajek wzbogaca słownictwo i zachęca do samodzielnej nauki czytania (Butkiewicz 2006). Książki zatem nie tylko sprawiają przyjemność i pouczają, ale także przemawiają bezpośrednio do umysłowości dziecięcej. Pomagają uzyskać pewną równowagę między własną percepcją a światem zewnętrznym (Bettelheim 1985). Dostarczają interesującą wiedzę o świecie, wzbogacają nudne, niejednokrotnie podręcznikowe informacje. 7. Wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Bajka terapeutyczna oraz baśń powodują, że dziecko uwrażliwia się na uczucia innych ludzi, zwierząt. Emocje w bajkach mogą być personifikowane. Dziecko może je zobaczyć w opowieści na zewnątrz, dzięki porównaniu poznać, a także nazwać. Przechodzą od nieuświadomionych do uświadomionych uczuć, myśli, adekwatnie do etapu rozwoju dziecka (Molicka 2011). Co więcej, dziecko doświadcza, że nie jest samo ze swoimi emocjami. Dzięki temu czuje, że nie tylko zostaje wrzucone w przepaść trudnych problemów, a przede wszystkim poznaje, iż mogą być one rozwiązane. Skoro bajkowej postaci udało się to przezwyciężyć, to tym bardziej realnemu słuchaczowi nie oprze się żaden problem. 8. Funkcja moralna. Bajki terapeutyczne uczą odróżniać dobro od zła (Molicka 1999). A ponieważ dzieci należą do świetnych naśladowców – w szczególności gdy polubią bohatera – dzięki bajkom mogą się uczyć codziennego życia tak, że nie odczują moralizatorstwa ze strony dorosłych, a będą poprzez zabawę dobrowolnie powielać zachowania społeczne, które są akceptowane. 9. Współbycie. Jest to jeden z najważniejszych atutów bajek i baśni. Przez kilkanaście minut dziecko może się przytulać do mamy czy taty, wsłuchiwać w jej lub jego głos. Bliski kontakt zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa i pozwala zapomnieć o dniu pełnym napięć. Natomiast rodzicom daje

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 15

01.03.2016 08:39

I. Bajek poznawanie… co to jest bajka terapeutyczna?

przyjemność bycia z własnym dzieckiem, pomaga uczyć go życia oraz pomaga odpocząć w najprzyjemniejszy z możliwych sposobów – poprzez dawanie siebie, swojej obecności młodemu, ufającemu im bezgranicznie człowiekowi. Opowiadanie bajki sprawia, że można poznać także słuchające jej dziecko (Butkiewicz 2006), które uwielbia wysłuchiwać na okrągło tych samych historii. Jest to często sygnał, że coś je niepokoi, interesuje albo cieszy. W momencie, gdy zauważy się pewne lęki u dzieci, można je minimalizować opowiadaniem opowiastki terapeutycznej. A więc nie jest to tylko bycie z dzieckiem, ale także sposób na lepsze rozumienie dziecięcych przeżyć, dotarcie do jego świata. Treść bajek czy baśni uczy dzieci samodzielności, twórczego rozwiązywania problemów. Rodzice, terapeuci, nauczyciele mogą tworzyć nowe utwory pod wpływem życiowych wydarzeń, natomiast dzieci same mogą zmieniać ich treść, dostosowując je do swojej wrażliwości, umiejętności. Te opowiastki pomagają nie tylko dzieciom, ale również rodzicom. Dzięki nim możemy zrozumieć świat dzieci, a one wchodzą w nasz – świat dorosłych. Wspólnie opowiadając, tworząc bajkę, spędzamy ze sobą czas, stwarzamy więź, która nas łączy, budujemy nasze relacje. To antidotum na samotność dzieci i dorosłych. Bajki pomagają nam nawiązać kontakt – rozmowę z własnym dzieckiem, co jest coraz trudniejsze we współczesnym świecie (Molicka 2002). Dzięki bajkom tę trudność pokonujemy.

3. Bajki terapeutyczne i ich znaczenie Nie mam zamiaru przekonywać czytelnika o tym, jak ważne są bajki w naszym życiu, ponieważ któż z nas nie wspomina miło i nie tęskni do chwil spędzonych na kolanach mamy czy babci, które ciepłym głosem opowiadały baśnie, bajki i różne historie. Obecnie rodzice czytają książki nawet nienarodzonym dzieciom znajdującym się w brzuchu mamy. Wytwarza się wówczas niesamowita więź pomiędzy rodzicem a dzieckiem, która potem zaowocuje w kształtowaniu relacji międzypokoleniowych. Dziecko poznaje głosy najbliższych mu osób, a rodzice przyzwyczajają się do świadomości pojawienia się nowego człowieka w ich życiu, za którego będą całkowicie odpowiedzialni. Znamy wartość bajek, jednak czy mamy świadomość, że nie są one tylko miłą formą spędzenia czasu z dzieckiem, ponieważ posiadają wiele innych wartości, np. edukacyjne i terapeutyczne. Bajki rozwijają

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 16

01.03.2016 08:39

3. Bajki terapeutyczne i ich znaczenie

wyobraźnię, ułatwiają naukę czytania, mogą rozwiązać wiele problemów wychowawczych, a przede wszystkim pomóc dzieciom w ich trudnościach życiowych. Wartość terapeutyczną w baśniach zauważył, wspominany już przeze mnie wcześniej, B. Bettelheim (1985). Według badacza odpowiednia fabuła uczy dziecko, jak funkcjonować w życiu społecznym. Może pomóc znaleźć sens, wyciszyć wzburzone emocje, odkryć prawdę, dotrzeć do zamierzonego celu. Przez wieki zarówno dzieciom, jak i dorosłym opowiadano baśnie, które zawierały swój ukryty sens (terapeutyczna część ujawnia się właśnie poprzez dotarcie do tego skrytego wymiaru). Co więcej, dla każdego może być on inny w zależności od doświadczeń życiowych, przeżywanego problemu czy lęku. Bajki terapeutyczne są przeznaczone dla dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat. Pomagają uświadomić sobie wiele rzeczy, zatrzymać się na chwilę w biegu życia, zastanowić nad sobą, swoimi priorytetami, a także mogą być swoistym katharsis. Bardzo istotna jest konstrukcja. Przede wszystkim ich treść powinna być bliska dziecku, a przez to ma pomagać mu wkraczać w świat fantazji i życie bohaterów, jednocześnie pozostawiając je w świecie rzeczywistym. Rola bajki przecież nie polega na pomocy w zapomnieniu swojego realnego życia, ale na przełożeniu go na sytuacje fikcyjne – bajkowe, z jakimi boryka się bohater. Dzięki temu zachodzi proces dzielenia się swoimi trudnościami, a dany czytelnik może poczuć, że nie jest sam z problemem, który go spotkał. Dlatego też bajka jest tak skonstruowana, że tworzy świat najbliższy dziecku, pozwala na zapoznanie się z trudnymi sytuacjami, opisuje przeżycia im towarzyszące, a przede wszystkim podaje rozwiązanie problemu. Dzięki temu skłania dziecko do radzenia sobie z trudną sytuacją, w której się znalazło. Ma na celu zredukowanie problemów emocjonalnych oraz wsparcie. Według M. Molickiej małe dziecko wymaga wsparcia w rozwoju, ponieważ silnie przeżywa sytuacje trudne, tkwi jakby w pułapce własnych myśli i silnych emocji. Nie zna strategii radzenia sobie z nimi i jednocześnie nie potrafi zwrócić się o pomoc do rodziców czy nauczycieli, aby ją uzyskać. Często nie zna słów określających emocje, a co więcej nawet nie uświadamia sobie w pełni własnych uczuć. Nie łączy przyczyn z ich skutkami i w konsekwencji reaguje silnym lękiem.

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 17

01.03.2016 08:39

Bibliograﬁa Bettelheim B. (1985), Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa: PIW. Borecka I. (2001), Biblioterapia. Teoria i praktyka. Poradnik, Warszawa: SBP. Butkiewicz J. (2006), Czytamy dzieciom w przedszkolu „Bliżej Przedszkola”, nr 1. Erikson E. (2004), Tożsamość a cykl życia, Poznań: Zysk i S-ka. http://jolidzielka.blogspot.com/2013/11/narodziny-misia-czyli-przepis-na.html [data dostępu: 1.08.2015]. http://www.sp1.zary.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=52&Item id=13 [data dostępu: 1.08.2015]. Jaszczyk A. Kochaniak B. (2006), Czarodziejski pyłek, czyli metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka, Kraków: Impuls. Kramarczyk E. (2007), Bajki szczególne, bajki terapeutyczne, „Życie Szkoły”, nr 10. Molicka M. (1999), Bajki terapeutyczne dla dzieci, Poznań: Media Rodzina. Molicka M. (2002), Bajkoterapia – O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań: Media Rodzina. Molicka M. (2003), Bajki terapeutyczne (cz. 2), Poznań: Media Rodzina. Molicka M. (2011), Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Poznań: Media Rodzina. Sławiński J. (red.) (2002), Słownik terminów literackich, Wrocław: Ossolineum. Tolkien J.R.R. (1965), Drzewo i liść oraz Mythopoeia, Londyn: Unwin Books.

Zdanowicz-Kucharczyk_red_Moc jest.indd 111

01.03.2016 08:39