Edukacja małego dziecka. Tom 6 by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Tom 6 Wybrane obszary aktywnoĹ&#x203A;ci

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 1

24.06.2013 12:41

Edukacja małego dziecka

Tom 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy Tom 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce Tom 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia Tom 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze Tom 5: Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole Tom 6: Wybrane obszary aktywności

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 2

24.06.2013 12:41

Tom 6 Wybrane obszary aktywności praca zbiorowa pod redakcją

Ewy Ogrodzkiej-Mazur Urszuli Szuścik Arkadiusza Wąsińskiego

Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego Bielsko-Biała – Cieszyn – Kraków 2013

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 3

24.06.2013 12:41

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013 Recenzent prof. zw. dr hab. Maria Jakowicka Redakcja i korekta: Klaudia Dróżdż, Anna Kurzyca www.e-dytor.pl Opracowanie typograficzne: Andrzej Augustyński Alicja Kuźma Projekt logo: Urszula Szuścik Projekt okładki: Magdalena Muszyńska i Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART Publikacja dofinansowana przez Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego

ISBN 978-83-7587-468-6 ISBN 978-83-7850-424-5

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2013

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 4

24.06.2013 12:41

Spis treści

Wprowadzenie ...................................................................................................................................................

AKTYWNOŚĆ JĘZYKOWA I LITERACKA ANETA CZERSKA Wczesnodziecięca nauka czytania i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka ............................

EDYTA ROSZYŃSKA Kształtowanie gotowości do czytania – proponowane rozwiązania .............................................

IWONA KONOPNICKA Znaczenie słuchania w edukacji czytelniczej dzieci w młodszym wieku szkolnym .................

TATIANA KŁOSIŃSKA Dziecko a socjoterapeutyczna rola bajki i baśni ....................................................................................

ADAM KONOPNICKI Swobodna twórczość literacka dzieci w młodszym wieku szkolnym (komunikat z badań) .....

ALEKSANDRA SIECZYCH-KUKAWSKA Wczesne rozpoczynanie nauki języków obcych w opiniach teoretyków i praktyków ............ 109

AKTYWNOŚĆ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZA EVA NÁBĚLKOVÁ Krátkodobý program stimulácie matematických schopností žiakov zo sociálne znevýhodňujúceho prostredia ............................................................................................. 123 RENATA RECLIK Wyznaczniki jakości kształcenia matematycznego w klasach I–III szkoły podstawowej ........ 145 RAFAŁ DANISZEWSKI Wykorzystanie dyskursu w metodzie projektu jako sposób doskonalenia kompetencji matematycznych u starszych przedszkolaków i młodszych uczniów .......................................... 163 MIROSŁAWA PARLAK Uwarunkowania poziomu wiedzy przyrodniczej uczniów w młodszym wieku szkolnym ....... 175

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 5

24.06.2013 12:41

6 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 6. WYBRANE OBSZARY AKTYWNOŚCI

AKTYWNOŚĆ ARTYSTYCZNA MACIEJ KOŁODZIEJSKI Wybrane problemy w edukacji muzycznej małego dziecka ............................................................. 199 KATARZYNA KORZENIEWSKA-KILLO Taniec w wychowaniu młodego pokolenia ............................................................................................. 227 MAGDALENA PAWLAK Edukacja teatralna dzieci – przykład włoski ............................................................................................ 245

KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE EDUKACJI MAŁEGO DZIECKA HANNA KRAUZE-SIKORSKA Uczenie się i nauczanie wspomagane komputerowo w procesie edukacji dzieci o specjalnych potrzebach .............................................................................................................................. 259 KORNELIA SOLICH Zabawy z komputerem w procesie kształtowania elementarnej umiejętności czytania i pisania .................................................................................................................... 281 JAN AMOS JELINEK Jak dzieci uczą się matematyki, korzystając z multimedialnych programów edukacyjnych? ........................................................................................................................... 303 Informacja o autorach ..................................................................................................................................... 321

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 6

24.06.2013 12:41

Contents

Introduction .....................................................................................................................................................

LANGUAGE AND LITERARY ACTIVITY ANETA CZERSKA Early literacy and its role in children’s mental development ............................................................

EDYTA ROSZYŃSKA Shaping the readiness for reading – suggested solutions .................................................................

IWONA KONOPNICKA The significance of listening for the development of early primary children’s reading skills ....

TATIANA KŁOSIŃSKA A child and the socio-therapeutic role of fairytale and fable ...........................................................

ADAM KONOPNICKI Free literary creation of children at early school age (a research report) .....................................

ALEKSANDRA SIECZYCH-KUKAWSKA Early foreign language learning according to theoreticians and practitioners ......................... 109

MATHS-SCIENCE ACTIVITY EVA NÁBĚLKOVÁ A short-term programme stimulating the development of mathematical skills of children from the underprivileged social background ........................................................................................ 123 RENATA RECLIK Determinants of the quality of mathematical education in classes I–III of primary school ... 145 RAFAŁ DANISZEWSKI The use of discourse in the project method as a way of developing mathematical skills with late pre-school and early primary pupils ....................................................................................... 163 MIROSŁAWA PARLAK Determinants of scientific knowledge and the early primary pupils ............................................. 175

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 7

24.06.2013 12:41

8 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 6. WYBRANE OBSZARY AKTYWNOŚCI

ARTISTIC ACTIVITY MACIEJ KOŁODZIEJSKI Selected aspects of the musical education of young children ........................................................ 199 KATARZYNA KORZENIEWSKA-KILLO Dances in the education of the young generation ............................................................................... 227 MAGDALENA PAWLAK Theatre in the education of children – the Italian experience ......................................................... 245

COMPUTER-ASSISTED EDUCATION OF YOUNG CHILDREN HANNA KRAUZE-SIKORSKA Computer-assisted learning and teaching in the education of special needs children .......... 259 KORNELIA SOLICH Playing with a computer in the process of developing basic literacy ........................................... 281 JAN AMOS JELINEK How do children learn maths with the use of multi-media educational programs? ............... 303 About the authors ............................................................................................................................................ 321

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 8

24.06.2013 12:41

Wprowadzenie

ktywność dzieci – realizująca się w jej czterech podstawowych formach: intelektualnej, werbalnej, sensoryczno-motorycznej i emocjonalnej – stwarza wiele możliwości do organizowania na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym integralnego procesu wychowania i kształcenia, który może uzyskać różnorodne formy realizacyjne. Jak trafnie zauważyła już prawie dwie dekady temu Halina Sowińska: „nauczanie integralne to taka organizacja procesów edukacyjnych, która polega na stwarzaniu dziecku warunków do wszechstronnej działalności podporządkowanej określonym zadaniom integrującym w sobie różne treści skupione we wspólnym bloku tematycznym. Integracja polega na łączeniu celów, treści, form realizacyjnych, różnych dziedzin i form aktywności dzieci i nauczyciela w ramach wspólnych jednostek tematycznych”1. Zasada integracji może być stosowana w obrębie każdego typu edukacji realizowanej w przedszkolu i w klasach I–III, obejmując łączenie aspektów aktywności i ekspresji z percepcją i przeżywaniem, może również je ze sobą scalać w postaci np. zintegrowanych zajęć plastyczno-muzyczno-ruchowych, które także mogą mieć różnorodny charakter w zależności od inwencji osób je prowadzących. Bogatym źródłem do wywołania różnych form aktywności będzie także literatura i szeroko rozumiane kształcenie literackie dzieci, rozmowy i dyskusje na temat dziecięcych filmów i spektakli, lektura prasy i czasopism skierowanych do młodego czytelnika. Interesujące możliwości tkwią również w edukacji środowiskowej i ekologicznej obejmującej wzajemnie ze sobą zintegrowane treści społeczne, geograficzne, przyrodnicze i historyczne. Ta różnorodność proponowanych treści, ukazywanie ich związków przyczynowo-skutkowych pobudza dzieci do podejmowania różnego

1 H. Sowińska, Idee i założenia koncepcji nauczania integralnego w klasach I–III, w: Integracja w pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym, red. H. Sowińska, Poznań: Polski Dom Wydawniczy „Ławica” 1993, s. 11; tejże, Dziecko w szkolnej rzeczywistości: założony a rzeczywisty obraz edukacji elementarnej, Poznań: UAM 2011.

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 9

24.06.2013 12:41

10 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 6. WYBRANE OBSZARY AKTYWNOŚCI

rodzaju działań badawczych, a tym samym upodabnia proces kształcenia (się) do badania z dominacją myślenia heurystycznego. Podobne możliwości stwarza edukacja matematyczna, w obrębie której kształtuje się zdolność rozwiązywania problemów, a nabyte umiejętności weryfikuje w trakcie realizacji pozostałych treści nauczania. Wskazane przykłady ukazują, jak różne formy może przybierać aktywność dzieci w przedszkolu i w sytuacjach życia szkolnego i jak tą drogą – przez aktywnie podejmowane działania twórcze wychowanków wyrażane różnymi rodzajami ich własnej ekspresji – można je przygotowywać do samokształcenia i realizacji własnych pasji poznawczych. W tomie 6. Edukacji małego dziecka pt. Wybrane obszary aktywności kontynuowane są zagadnienia dotyczące pracy pedagogicznej z dzieckiem w wieku przed- i wczesnoszkolnym2, są w nim zaprezentowane również autorskie poglądy i/lub wyniki cząstkowych badań prowadzonych w tym zakresie. Pracę otwiera część zatytułowana Aktywność językowa i literacka, w której zaprezentowano autorskie rozwiązania w zakresie wczesnodziecięcej nauki czytania, wspomagania rozwoju mowy małego dziecka przez piosenkę, literaturę dziecięcą (bajkę i baśń), swobodną twórczość literacką czy naukę języków obcych. Autorzy poszczególnych tekstów podejmują także próbę wskazania nowych strategii edukacyjnego działania ze szczególnym uwzględnieniem refleksyjności i myślenia krytycznego wobec „poszukiwania, tworzenia i zmiany” zarówno w aktywności dziecka, jak i nauczyciela. W kolejnej części – Aktywność matematyczno-przyrodnicza – zawarto opracowania nawiązujące w swych założeniach do koncepcji dyskursu szkolnego, zgodnie z którą rozwiązywanie różnego typu zadań, w tym także matematycznych, oparte na komunikacji między dziećmi oraz między dziećmi i nauczycielem może w znaczący sposób poprawić jakość i szybkość nabywania przez nie umiejętności i wiadomości. Przywołane w artykułach badania prowadzone nad procesem komunikacji wskazują

2 Por.: Edukacja małego dziecka, t. 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, A. Gajdzica, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010; Edukacja małego dziecka, t. 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, M. Zalewska-Bujak, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010; Edukacja małego dziecka, t. 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, S. Czudek-Ślęczka, A. Wąsiński, Bielsko-Biała–Kraków: Wyższa Szkoła Administracji, Wydział Nauk Humanistycznych i Studiów Międzynarodowych, Impuls 2010; Edukacja małego dziecka, t. 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, J. Oleksy, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2013; Edukacja małego dziecka, t. 5: Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, M. Zalewska-Bujak, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2013.

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 10

24.06.2013 12:41

11 WPROWADZENIE

jednak, iż często przebiega on w sposób nieudolny. Komunikaty werbalne kierowane przez nauczyciela do uczniów wymagają najczęściej jedynie reprodukcji nabytej wiedzy bądź są rozkazami, zakazami i żądaniami. W toku zajęć to nauczyciel wyznacza najczęściej prawie wszystkie formy aktywności dzieci, będąc zarazem osobą najbardziej aktywną werbalnie, przyczyniając się tym samym do ograniczenia wychowanków w sferze komunikacji. Trzecia część tomu – Aktywność artystyczna – obejmuje opracowania skupiające się na kwestiach wspierania różnych form aktywności artystycznej dzieci w wieku przed- i wczesnoszkolnym – muzycznej, ludowej czy teatralnej, z uwzględnieniem rozwiązań i doświadczeń zagranicznych. Ważnym wątkiem podjętym również w artykułach zawartych w tej części jest problem edukacyjnych barier kreatywności młodszych uczniów, sprowadzających się najczęściej do: faworyzowania transmisyjnej strategii kształcenia preferującej bierność uczniów; pomĳania ich konfliktu poznawczego, czyli emocjonalnego zaangażowania w postaci zaciekawienia i fascynacji; rywalizacji zamiast kooperacji i współdziałania; braku okazji do organizowania kooperatywnego uczenia się, do współpracy, współdziałania oraz odpowiedzialności za podejmowane zadania; osoby nauczyciela-wychowawcy oraz niedostosowania metod i form kształcenia do właściwości i potrzeb współczesnych uczniów. Tom zamyka część czwarta – Komputerowe wspomaganie edukacji małego dziecka – w której wszyscy autorzy po pierwsze – wskazują na konieczność nauczania wspomaganego komputerowo w przedszkolu i niższych klasach szkoły podstawowej, mogącego stać się swoistą szansą w procesie wspierania rozwoju zarówno dzieci zdrowych, jak i ich niepełnosprawnych rówieśników, a po drugie – przedstawiają różne ograniczenia i bariery związane z tą formą edukacji. W tym kontekście ważne staje się rozwĳanie zainteresowań dziecka i tworzenie Epizodów Wspólnego Zaangażowania oraz Scen Wspólnej Uwagi w relacjach dziecko–nauczyciel jako atrybutów efektywności edukacji wspomaganej komputerowo3. Prezentowana książka ukazała się dzięki przychylności i pomocy władz akademickich Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej, Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych oraz Uniwersytetu Śląskiego – Dyrekcji Instytutu Nauk o Edukacji Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie. Redaktorzy tomu składają szczególne podziękowania prof. zw. dr hab. Marii Jakowickiej za przygotowanie rzetelnej i wnikliwej recenzji. Ewa Ogrodzka-Mazur H. Krauze-Sikorska, Uczenie się i nauczanie wspomagane komputerowo w procesie edukacji dzieci o specjalnych potrzebach. Tekst zamieszczony w tym tomie. 3

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 11

24.06.2013 12:41

12 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 6. WYBRANE OBSZARY AKTYWNOŚCI

Bibliografia Krauze-Sikorska H., Uczenie się i nauczanie wspomagane komputerowo w procesie edukacji dzieci o specjalnych potrzebach. Tekst zamieszczony w tym tomie. Edukacja małego dziecka, t. 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, A. Gajdzica, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010. Edukacja małego dziecka, t. 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, M. Zalewska-Bujak, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010. Edukacja małego dziecka, t. 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, S. Czudek-Ślęczka, A. Wąsiński, Bielsko-Biała–Kraków: Wyższa Szkoła Administracji, Wydział Nauk Humanistycznych i Studiów Międzynarodowych, Impuls 2010. Edukacja małego dziecka, t. 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, J. Oleksy, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2013. Edukacja małego dziecka, t. 5: Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, M. Zalewska-Bujak, Cieszyn–Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2013. Sowińska H., Dziecko w szkolnej rzeczywistości: założony a rzeczywisty obraz edukacji elementarnej, Poznań: UAM 2011. Sowińska H., Idee i założenia koncepcji nauczania integralnego w klasach I–III, w: Integracja w pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym, red. H. Sowińska, Poznań: Polski Dom Wydawniczy „Ławica” 1993.

Ogrodzka i in_Edukacja Tom6_Wybrane obszary...indb 12

24.06.2013 12:41