Edukacja małego dziecka. Tom 17

Tom 17

Sytuacja społeczna dzieci w rodzinie, przedszkolu i szkole

Edukacja małego dziecka

Tom 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy

Tom 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce

Tom 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia

Tom 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze

Tom 5: Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole

Tom 6: Wybrane obszary aktywności

Tom 7: Przemiany rodziny i jej funkcji

Tom 8: Przedszkole – przemiany instytucji i jej funkcji

Tom 9: Szkoła – przemiany instytucji i jej funkcji

Tom 10: Wychowanie i kształcenie – kierunki i perspektywy zmian

Tom 11: Nauczyciel i dziecko w dobie kryzysu edukacji

Tom 12: Kierunki zmian w edukacji i stymulacji aktywności twórczej

Tom 13: Konteksty oświatowe

Tom 14: Konteksty społeczne i kulturowe

Tom 15: Pedagogika zmiany w edukacji dziecka Teoria – badania – praktyka

Tom 16: Pedagogika zmiany w edukacji dziecka Teoria – badania – praktyka w działaniach międzyedukacyjnych

Tom 17: Sytuacja społeczna dzieci w rodzinie, przedszkolu i szkole

Tom 17

Sytuacja społeczna dzieci w rodzinie, przedszkolu i szkole

praca zbiorowa pod redakcją Ewy AnnyUrszuliOgrodzkiej-MazurSzuścikSzafrańskiej

Cieszyn – Kraków 2022

Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego Oficyna Wydawnicza „Impuls”

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2022

Recenzent: prof. dr hab. Andrzej Radziewicz-Winnicki

Redakcja wydawnicza: Joanna Bień Joanna Kosturek

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt logo: Urszula Szuścik

Projekt okładki: Magdalena Muszyńska i Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

Publikacja współfinansowana przez Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Międzykulturowej

Publikacja współfinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach

ISBN 978-83-7587-468-6

ISBN 978-83-8294-063-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2022

Spis treści

Wprowadzenie 9

AKTUALNE KONTEKSTY EDUKACJI MAŁEGO DZIECKA

TADEUSZ LEWOWICKI

Cywilizacja i edukacja. Esej z elementami krytyki i sugestiami edukacyjnego czynienia cywilizacji bardziej przyjaznej ludziom ....................................................................................................... 15

MAREK SIWICKI

Zmierzch podwórka (i jego fenomen) a prawo dziecka do lenistwa w kontekście cyfrowej integracji świata oraz analogowej niewoli .................................................... 37

MARZENNA MAGDA-ADAMOWICZ

Twórcze zabawy w przestrzeni dziecka. Źródła, sens, klasyfikacja i ich wartość .......................... 55

RÓŻNORODNOŚĆ ŚWIATÓW SPOŁECZNYCH DZIECKA

STANISŁAWA KATARZYNA NAZARUK

Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci w wieku pięciu i sześciu lat w czasie pracy przedszkoli w warunkach pandemii ............................................................................... 75

HEWILIA HETMAŃCZYK

Rozpoznawanie i kształtowanie gotowości społeczno-emocjonalnej dzieci w środowisku przedszkolnym ........................................................................................................................ 91

ALEKSANDRA KRUSZEWSKA

Różnorodność funkcji emoji w edukacji dzieci ........................................................................................ 103

ŁUCJA RECZEK-ZYMRÓZ

Czy ojcostwa można się nauczyć? Wyniki badań przeprowadzonych wśród ojców dzieci w wieku wczesnoszkolnym ................................................................................................................. 115

PROJEKTY EDUKACYJNE W WYCHOWANIU I KSZTAŁCENIU DZIECKA

ANGELINA GÓRNIAK

Projekt czytelniczy „Czytam z klasą lekturki spod chmurki” Honoraty Szaneckiej. Wybrane wyniki badań własnych .................................................................................................................. 127

RENATA RASZKA, MAŁGORZATA BORTLICZEK

Studenckie bajki matematyczne – specyfika akademickiego projektu edukacyjnego oraz dobór kategorii analitycznych .............................................................................................................. 137

EWA MUSIAŁ

Doświadczenia studentów specjalności edukacja wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego w zakresie realizacji autorskich projektów działań edukacyjnych w czasie praktyk pedagogicznych w okresie pandemii wirusa SARS-CoV-2 ................................................................... 151

NAUCZYCIEL WOBEC AKTUALNYCH PROBLEMÓW EDUKACJI MAŁEGO DZIECKA

DOMINIKA MOLNÁROVÁ

Subjektívne pociťovaná pripravenosť učiteliek materských škôl na povinné predprimárne vzdelávanie na Slovensku ................................................................................................... 173

KARIN FODOROVÁ, JANA NAVRÁTILOVÁ

An increase in teachers’ competence in the area of logopaedic prevention ................................ 185

HELENA KONOWALUK-NIKITIN, JOANNA WASZCZUK, EWA PAWŁOWICZ-SOSNOWSKA Nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej wobec konsumpcji w muzyce .............. 199

DZIAŁALNOŚĆ TWÓRCZA DZIECKA I NAUCZYCIELA

URSZULA SZUŚCIK Praca twórcza dziecka w edukacji plastycznej – nowe propozycje kształcenia ........................... 219

ALINA GÓRNIOK-NAGLIK Edwina E. Gordona sekwencyjna teoria uczenia się muzyki a edukacja małego dziecka ........ 229

MARTA KONDRACKA-SZALA Muzyka popularna w edukacji formalnej dzieci – doświadczenia Polski i innych krajów ........ 247

Informacja o autorach ....................................................................................................................................... 267

CURRENT CONTEXTS OF EARLY CHILDHOOD EDUCATION

TADEUSZ LEWOWICKI

Civilization and education. An essay with elements of criticism and suggestions for the education-based creating of a more people-friendly civilization ....................................... 15

MAREK SIWICKI

A twilight of the backyard (and its phenomenon) versus the child’s right to idleness in the context of digital integration of the world and analogue enslavement ............................ 37

MARZENNA MAGDA-ADAMOWICZ

Creative games in the child’s space – their sources, sense, classification and value .................. 55

THE DIVERSITY OF A CHILD’S SOCIAL WORLDS

STANISŁAWA KATARZYNA NAZARUK

Shaping social skills of children aged five–six years in kindergarten work in the pandemic conditions ............................................................................................................................ 75

HEWILIA HETMAŃCZYK

Recognizing and shaping the socio-emotional readiness of children in the kindergarten environment .................................................................................................................. 91

ALEKSANDRA KRUSZEWSKA

A diversity of functions of emojis in the child’s education ................................................................... 103

ŁUCJA RECZEK-ZYMRÓZ

Can fatherhood be learnt? Selected results of the studies conducted among fathers of early school age children ............................................................................................................................ 115

EDUCATIONAL PROJECTS IN THE CHILD’S EDUCATION

ANGELINA GÓRNIAK

„Reading with my class set books from under the cloud” – a reading project by Honorata Szanecka. Selected results of the own research ............................................................. 127

RENATA RASZKA, MAŁGORZATA BORTLICZEK

Mathematical fairy tales of university students – the specificity of an academic educational project and the selection of analytical categories 137

EWA MUSIAŁ

The experiences of students of the specialization pre- and early school education in the Institute of Pedagogy at the University of Wrocław in implementing authorial projects of educational activities during their teaching practice in the time of the SARS-CoV-2 pandemic .......................................................................................................................... 151

A TEACHER IN THE FACE OF CURRENT PROBLEMS IN EDUCATION OF A SMALL CHILD

DOMINIKA MOLNÁROVÁ

The subjectively experienced readiness of pre-school teachers to obligatory kindergarten education in Slovakia .................................................................................. 173

KARIN FODOROVÁ, JANA NAVRÁTILOVÁ

An increase in teachers’ competence in the area of logopaedic prevention ................................ 185

HELENA KONOWALUK-NIKITIN, JOANNA WASZCZUK, EWA PAWŁOWICZ-SOSNOWSKA

A teacher of pre- and early school education in the face of consumption in music .................. 199

CREATIVE ACTIVITY OF THE CHILD AND THE TEACHER

URSZULA SZUŚCIK

The child’s creative work in visual art education – new suggestions for teaching ...................... 219

ALINA GÓRNIOK-NAGLIK Edwin E. Gordon’s sequential theory of learning music and education of a small child ........... 229

MARTA KONDRACKA-SZALA

Popular music in formal education of children – the experience of Poland and other countries ............................................................................................................................................ 247

Information about the authors 267

Wsytuacji zachodzących zmian społecznych zagadnienie kompetentnego zachowania się dziecka w relacjach międzyludzkich staje się ważnym tematem i wyzwaniem współczesnej edukacji – ze względu na jej istotne znaczenie w procesie socjalizacji i kulturyzacji młodego pokolenia.

W licznych opracowaniach z zakresu psychologii spo łecznej i socjologii akcentuje się podejście, zgodnie z którym dziecko bierze czynny udzia ł w tworzeniu części uk ładu sieci zwią zków spo łecznych, sk ładających się na okre ślone poziomy „z łożoności spo łecznej”. Ich cech ą charakterystyczn ą jest

[...] podwójna dialektyka – między właściwościami jednostek i interakcji z jednej strony oraz między interakcjami i związkami z drugiej, z dwustronnymi przyczynowo-skutkowymi wpływami w każdym przypadku

Relacje1

między związkami i interakcjami warunkowane są również społecznymi powiązaniami wyznaczanymi przez normy społeczne i wartości obecne w grupie oraz strukturę społeczno-kulturową, rozumianą jako system zwyczajów i przekonań podzielanych przez członków danej grupy2 Wiek przedszkolny i szkolny, w opinii psychologów i pedagogów społecznych, jest etapem mającym największe znaczenie z punktu widzenia rozwoju społecznego dziecka. Rozpoczęcie edukacji w przedszkolu i w szkole wiąże się bowiem ze znaczącymi zmianami w jego społecznym otoczeniu, a co za tym idzie – także w sposobie funkcjonowania. Charakter relacji, jakie dziecko nawiązuje na tym etapie rozwoju, w dużej mierze

1 R.A. Hinde, J. Stevenson-Hinde, Związki interpersonalne a rozwój dziecka, w: Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów, red. A. Brzezińska, G. Lutomski, Poznań: Zysk i S-ka 1994, s. 48.

2 Tamże.

kształtuje przebieg jego dalszego życia w kontekście związków z innymi ludźmi, umiejętności współdziałania i stosunku do pracy3.

Jak podkreśla Halina Sowińska, podstawowym mechanizmem rozwoju kompetencji społecznych jest uczenie się w wyniku gromadzenia doświadczeń zdobywanych w rzeczywistych relacjach z innymi, najpierw przez obserwację zachowań znaczących dorosłych i rówieśników w sytuacjach społecznych interakcji, wspólne podejmowanie epizodycznych działań, a następnie przez emocjonalną wymianę z partnerami interakcji i identyfikowanie się z nimi, a także dokonywanie kategoryzacji społecznej, czemu towarzyszy rozwój samoświadomości4. Jeśli te relacje tracą charakter rzeczywisty, a z taką sytuacją – spowodowaną pandemią wirusa SARS-CoV-2 – mamy do czynienia od 2020 roku, to zachodzi istotna zmiana w zachowaniach społecznych dzieci, ich rodziców i nauczycieli. Tej problematyce został poświęcony w głównej mierze aktualny tom „Edukacji małego dziecka”, w którym 20 autorów w 16 tekstach zwróciło szczególną uwagę na kwestie:

■ zdrowotnych, społecznych i kulturowych kontekstów aktualnej sytuacji społecznej nauczycieli, wychowawców, dzieci i ich rodziców;

■ wartościowania wysiłku edukacyjnego dzieci w przedszkolu i szkole;

■ dziecka i nauczyciela w procesie oceniania i jego psychospołecznych konsekwencji;

■ wsparcia psychologicznego i pedagogicznego dzieci, nauczycieli i rodziców w trudnych sytuacjach społecznych;

■ problemów kształcenia i pracy nauczycieli w warunkach edukacji Tomzdalnej.został podzielony na pięć obszarów tematycznych. Otwiera go część zatytułowana Aktualne konteksty edukacji małego dziecka, w której autorzy poszczególnych rozdziałów koncentrują się na zagadnieniach związanych z uwarunkowaniami edukacji małego dziecka w zmieniającej się rzeczywistości społecznej. Ważne pytanie stawia Tadeusz Lewowicki

3 Por. m.in. opracowania: A. Kamza, Rozwój dziecka. Wczesny wiek szkolny. Wiek 5/6––8/9 lat, Warszawa: IBE 2014, s. 24; E.H. Erikson, Dzieciństwo i społeczeństwo, przeł. P. Hejmej, Poznań: Rebis 1997; A. Brzezińska, Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa: Scholar 2000; H.R. Schaffer, Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość, przeł. M. Białecka-Pikul, K. Sikora, Kraków: Wyd. UJ 2006; M.J. Kehily, Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, przeł M. Kościelniak, Kraków: Wyd. WAM 2008, s. 111–133; S. Seul, Kontekst społeczny w późnym dzieciństwie a rola ucznia, Kraków: Impuls 2009; B. Dymara, E. Ogrodzka-Mazur, Dziecko w świecie literatury i życiu współczesnym, Kraków: Impuls 2013.

4 H. Sowińska, Rozwój kompetencji społecznych dziecka na etapie edukacji wczesnoszkolnej, w: Dziecko w szkolnej rzeczywistości. Założony a rzeczywisty obraz edukacji elementarnej, red. H. Sowińska, Poznań: UAM 2011, s. 275.

w tekście Cywilizacja i edukacja. Esej z elementami krytyki i sugestiami edukacyjnego czynienia cywilizacji bardziej przyjaznej ludziom. Autor wskazuje na zróżnicowaną sytuację dzieci w różnych rejonach świata i na fakt, że po upływie 120 lat od ukazania się książki Ellen Key nie nastał jeszcze czas sprzyjający wszystkim dzieciom.

Kolejna część – Różnorodność światów społecznych dziecka – zawiera zarówno teoretyczną, jak i praktyczną egzemplifikację zagadnień zwią zanych z uczestnictwem małych dzieci w życiu społecznym. W poszczególnych tekstach odnajdziemy poglądy, prezentacje uzyskanych wyników badań i rozwiązania praktyczne dotyczące różnych obszarów funkcjonowania dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym we współczesnej rzeczywistości społecznej. Znalazło to również swoje odniesienia do sytuacji pandemicznej – tak trudnej i zmieniającej sposób funkcjonowania zwłaszcza małych dzieci.

Trzecia część – Projekty edukacyjne w wychowaniu i kształceniu dziecka – obejmuje opracowania związane bezpośrednio z przygotowanymi przez autorki tekstów projektami edukacyjnymi. Prezentowane projekty ciekawych rozwiązań możliwych do wdrożenia w praktyce zarówno odnoszą się do kierunkowych edukacji (polonistycznej, matematycznej), jak i odzwierciedlają doświadczenia studentów, którzy je zaplanowali, przeprowadzili i poddali ewaluacji.

Nauczyciel jest głównym przedmiotem zainteresowania w tekstach zawartych w czwartej części opracowania pt. Nauczyciel wobec aktualnych problemów edukacji małego dziecka. Jest to szczególny rozdział, w którym pojawiają się dodatkowo trzy perspektywy doświadczeń: słowacka, czeska i polska.Tom zamyka część zatytułowana Działalność twórcza dziecka i nauczyciela, w której tematyka tekstów skupia się wokół rozwoju twórczego oraz twórczości w ramach edukacji przedszkolnej i szkolnej. Z całą pewnością w edukacji powinniśmy stwarzać jak najlepsze warunki do wyzwalania kreatywności – na co zwracają uwagę wszystkie autorki.

Mamy nadzieję, że zawarte w tomie teksty staną się inspiracją dla czytelników do szukania nowatorskich rozwiązań teoretycznych i praktycznych, które przyczynią się do poprawy jakości funkcjonowania małych dzieci w rodzinie, przedszkolu i szkole.

Wydanie tego tomu stało się możliwe dzięki niezmiennej przychylności i pomocy władz akademickich Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie oraz Oficyny Wydawniczej „Impuls”.

Wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania publikacji, pragniemy bardzo podziękować i przekazać wyrazy uznania.

Bibliografia

Brzezińska A., Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa: Scholar 2000. Dymara B., Ogrodzka-Mazur E., Dziecko w świecie literatury i życiu współczesnym, Kraków: Impuls 2013. Erikson E.H., Dzieciństwo i społeczeństwo, przeł. P. Hejmej, Poznań: Rebis 1997. Hinde R.A., Stevenson-Hinde J., Związki interpersonalne a rozwój dziecka, w: Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów, red. A. Brzezińska, G. Lutomski, Poznań: Zysk i S-ka 1994, s. 45–71.

Kamza A., Rozwój dziecka. Wczesny wiek szkolny. Wiek 5/6–8/9 lat, Warszawa: IBE 2014. Kehily M.J., Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, przeł. M. Kościelniak, Kraków: Wyd. WAM 2008. Schaffer H.R., Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość, przeł. M. Białecka-Pikul, K. Sikora, Kraków: Wyd. UJ 2006. Seul S., Kontekst społeczny w późnym dzieciństwie a rola ucznia, Kraków: Impuls 2009. Sowińska H., Rozwój kompetencji społecznych dziecka na etapie edukacji wczesnoszkolnej, w: Dziecko w szkolnej rzeczywistości. Założony a rzeczywisty obraz edukacji elementarnej, red. H. Sowińska, Poznań: WN UAM 2011, s. 271–301.

Ewa Ogrodzka-MazurUrszulaSzu ścik Anna Szafrańska

Informacja o autorach

■ Małgorzata Bortliczek, dr hab., prof. UŚ, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie

ORCID: 0000-0002-2974-1254

■ Karin Fodorová, PhDr. Bc. PhD, University of Ostrava, Faculty of Education, Czech Republic

ORCID: 0000-0002-7110-9789

■ Angelina Górniak, mgr, Szkoła Podstawowa „Atena” w Sosnowcu

ORCID: 0000-0001-8987-0843

■ Alina Górniok-Naglik , dr hab., prof. MUP, Ma ł opolska Uczelnia Państwowa im. rtm. Witolda Pileckiego w Oświęcimiu, Instytut Nauk Humanistycznych i Społecznych im. Jana Karskiego

ORCID: 0000-0001-8113-3929

■ Hewilia Hetmańczyk, dr, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk Społecznych ORCID: 0000-0003-4362-0245

■ Marta Kondracka-Szala, dr, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

ORCID: 0000-0003-0539-7820

■ Helena Konowaluk-Nikitin, dr, Akademia Bialska Nauk Stosowanych im. Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych

ORCID: 0000-0002-5128-3982

■ Aleksandra Kruszewska, dr, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie, Wydział Nauk Społecznych

ORCID: 0000-0001-8755-4476

■ Tadeusz Lewowicki, prof. dr hab., emerytowany pracownik Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Śląskiego ORCID: 0000-0002-0676-9895

■ Marzenna Magda-Adamowicz, dr hab., prof. UZ, Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Społecznych

ORCID: 0000-0003-1971-1155

■ Dominika Molnárová, mgr, Matej Bel University in Banská Bystrica, Faculty of Education, Slovakia ORCID: 0000-0002-2051-5277

■ Ewa Musiał, dr, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Historycznych i ORCID:Pedagogicznych0000-0001-7710-226

■ Jana Navrátilová, PaedDr., University of Ostrava, Faculty of Education, Czech Republic

■ Stanisława Katarzyna Nazaruk, dr, Akademia Bialska Nauk Stosowanych im. Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych ORCID: 0000-0001-5620-3980

■ Ewa Ogrodzka-Mazur, prof. dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie ORCID: 0000-0001-9990-6176

■ Ewa Pawłowicz-Sosnowska, dr, Akademia Bialska Nauk Stosowanych im. Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych

ORCID: 0000-0001-9391-7886

■ Renata Raszka, dr, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie ORCID: 0000–0002–3318–0699

■ Łucja Reczek-Zymróz, dr, Uczelnia Państwowa im. Jana Grodka w Sanoku, Instytut Nauk Społecznych ORCID: 0000-0003-2487-7707

■ Marek Siwicki, dr hab., Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, Instytut Pedagogiki ORCID: 0000-0001-5467-1991

■ Anna Szafrańska, dr hab., prof. UŚ, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie

ORCID: 0000-0001-9797-2591

■ Urszula Szuścik, prof. dr hab., Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie

ORCID: 0000-0003-0817-4868

■ Joanna Waszczuk, dr, Akademia Bialska Nauk Stosowanych im. Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych i Humanistycznych

ORCID: 0000-0001-8823-7691