Nowy paradygmat badawczy w neuropsychologii systemu Ja

Nowy paradygmat badawczy w neuropsychologii Nowy paradygmat badawczy w neuropsychologii systemu Ja systemu Ja

W naszych (neuropsychologicznych i neurofi zjologicznych) badaniach zaburzeń oraz rozpadu systemu Ja przydatne okazały się: 1. Ujęcie istoty rozpadu Ja oparte na teorii mikrogenetycznej (por. Brown, Pąchalska, 2003; Pąchalska, 2007a), pozwalające na indywidualne podejście do opisu każdego chorego. Takie podejście jest istotne ze względu na to, że cechą charakterystyczną pracy z pacjentami z różnorodnymi uszkodzeniami mózgu jest niepowtarzalność każdego przypadku. Prawie codziennie w praktyce klinicznej stajemy w pewnym momencie naszego kontaktu z pacjentem bezradni, zaskoczeni i zarazem zaniepokojeni problemami i objawami, jakich nigdy przedtem, podczas wielu lat pracy klinicznej, nie widzieliśmy w tej samej postaci3 . Zgodnie z założeniami teorii mikrogenetycznej, aby zrozumieć istotę objawów, jakie pojawiają się w następstwie uszkodzenia mózgu, musimy zdawać sobie w pełni sprawę nie tylko z możliwości, lecz również z ograniczeń nowych technologii zbierania danych. Musimy też opracować przekonujące rozwiązanie teoretyczne (modelowe) dające podstawy do interpretowania danych zarówno istniejących, jak i nowych. Jednak teoria ta nie może być budowana wyłącznie na zgromadzonych danych. Wręcz przeciwnie: jak stwierdził Einstein, często gromadzimy tylko te dane, które pozwala nam zrozumieć nasza teoria. Narastająca wciąż masa danych z nowych badań sama nie tworzy teorii umożliwiającej ich interpretację, najwyżej podważa stare założenia. Potrzebny nam jest dzisiaj, może bardziej niż kiedykolwiek, punkt odniesienia lub inaczej: rama pojęciowa umożliwiająca przyjęcie względnie stabilnego punktu widzenia, pozwalającego dostrzec całość, której częściami są te nowe dane. Naszym zdaniem teoria mikrogenetyczna spełnia wszelkie kryteria niezbędne do tego, aby mogła się stać właśnie takim punktem odniesienia. 2. Wprowadzenie do diagnozy i terapii chorych z zaburzeniami i rozpadem Ja nowych neurotechnologii, pozwalających na ukazanie rzeczywistej pracy ich móz gu w milisekundach. Umożliwiają to zwłaszcza ilościowa elektroencefalografi a (quantitative electroencephalography, qEEG ) oraz badanie potencjałów

3 Można nawet pozwolić sobie na stwierdzenie, że wobec całej złożoności pracy mózgu i umysłu ludzkiego znajdujemy się dziś – pomimo wszelkich postępów w neuronaukach – w podobnej sytuacji jak Kopernik, który uprawiał astronomię nieomal bez narzędzi astronomicznych, za pomocą własnych oczu i rozumu.

związanych ze zdarzeniem (event-related potentials, ERPs ). Przypomnijmy, że posiadamy dziś przeróżne nowe narzędzia badań – przede wszystkim technologie neuroobrazowania – które dostarczają nam coraz więcej i coraz dokładniejszych danych o neuroanatomii i neurofi zjologii mózgu. Jednak każda z tych technik ukazuje dane w dość wąskim zakresie, toteż łatwo ulec złudzeniu i pokusom uproszczenia (por. Pąchalska, MacQueen, Brown, 2012a, 2012b). Kiedy PET-scan ujawnia, że w takich-to-a-takich warunkach eksperymentalnych aktywizacji ulegają takie-to-a-takie obszary, łatwo można wywnioskować, że emisja protonów w obrębie określonego obszaru mózgu oznacza aktywność umysłową tego obszaru, a z tego poglądu łatwo wysnuć kolejny wniosek – że obszar ten jest „odpowiedzialny” za określoną funkcję. I w tym właśnie tkwi pułapka: jeżeli nie do końca rozumiemy, na czym polega funkcja, którą ma jakoby wykonywać pewien obszar, trudno zrozumieć istotę tej „odpowiedzialności”. Pod tym względem nowe dane wcale nie ułatwiają nam zadania rozpracowania modus operandi naszych mózgów, a czasami nawet je utrudniają. Dużą pomocą są te nowe neurotechnologie, które ukazują rzeczywistą pracę mózgu w milisekundach (por. Kropotov i wsp., 2005; Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov, 2014). Nie należy jednak zapominać, że interpretacja wyników badań neuroobrazowych zawsze powinna być ostrożna i ściśle powiązana z wiedzą kliniczną i objawami, które wystąpiły u danego chorego. Jest to podejście, które wykorzystuje nowoczesną wiedzę z dziedziny neuronauk, ze szczególnym uwzględnieniem neurobiologii, psychologii oraz neuropsychologii (por. ryc. 0.1).

Wykorzystanie takiego podejścia pozwala zarówno na lepsze zrozumienie istoty zaburzeń systemu Ja, jak i na udzielenie efektywniejszej pomocy chorym cierpiącym na tego typu zaburzenia.