Renata Pasymowska
Moi przyjaciele z Literkowa w domu Podręcznik do programu nauczania ortografii w klasach I–III Moi przyjaciele z Literkowa Klasa II
Kraków 2021
Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 3
17.02.2021 10:39:07
© Copyright by Renata Pasymowska, 2021 © Copyright by O icyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2021
Recenzentki: dr Małgorzata Kowalik-Olubińska dr hab. Marzenna Nowicka, prof. UWM Redakcja wydawnicza: Joanna Bień Opracowanie typogra iczne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Joanna Pasymowska Ilustracje: Anna Cygan
ISBN 978-83-8095-903-3
O icyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulso icyna.com.pl, e-mail: impuls@impulso icyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2021
Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 4
17.02.2021 10:39:07
Podręcznik dedykuję moim ukochanym Córkom i Wnuczkom, a także Uczniom, z którymi miałam przyjemność pracować…
Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 5
17.02.2021 10:39:07
Spis treści Wstęp ....................................................................................................................................... 11 I. Na czym polega praca z programem nauczania ortogra ii w klasach I–III Moi przyjaciele z Literkowa? ................................................... 19 II. Klasa II. Wprowadzenie w świat przyjaciół z Literkowa .......................... 27 1. Ciekawska córka króla i sprytny sługa ......................................................... 35 2. Pożar w wieżowcu ................................................................................................. 39 Przygotowanie do I Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 43 I Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ......................... 45 3. Zabawy Próżniaka / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną ..................... 46 4. Ta zabawa jest superrr! Tu Porządniś bawi się z „r” / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną ................................................................ 50 Przygotowanie do II Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 53 II Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ........................ 56 5. Cicho sza / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną ........................................ 57 6. Sekrety Hałasusia .................................................................................................. 61 Przygotowanie do III Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 66 III Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ...................... 68 7. Hodowla Żarusia i obowiązki Porządnisia .................................................. 69 8. Porządniś – perfekcyjny gospodarz ............................................................... 72 Przygotowanie do IV Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 77
7 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 7
17.02.2021 10:39:07
IV Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ...................... 79 Przygotowanie do I Wielkiego Domowego Konkursu Wiedzy o Literkowie .................................................................................................................. 80 I Wielki Domowy Konkurs Wiedzy o Literkowie .......................................... 84 9. Sen Żarusia ............................................................................................................. 86 10. Znajomi Porządnisia / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną .............. 91 Przygotowanie do V Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 97 V Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ........................ 99 11. Dieta dla Hałasusia ............................................................................................. 100 12. Hobby Hałasusia i obowiązki Cichusia ...................................................... 104 Przygotowanie do VI Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 109 VI Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ...................... 111 13. Otwartuś pracuś / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną ...................... 112 14. Wzdychający król / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną .................... 116 Przygotowanie do VII Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa .................................................................................................................... 120 VII Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ..................... 121 15. Przyjaciółki Porządnisia / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną ....... 122 16. Witaj, wyjątkowy Wyjątkusiu! Wprowadzenie nowego przyjaciela z Literkowa, jedynego w swoim rodzaju / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną ......................................................................................................... 127 Przygotowanie do VIII Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................................................................................... 133 VIII Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................... 136 Przygotowanie do II Wielkiego Domowego Konkursu Wiedzy o Literkowie .................................................................................................................. 137 II Wielki Domowy Konkurs Wiedzy o Literkowie ........................................ 141 17. Koleżanki Żarusia / Zapoznanie z zasadą ortogra iczną .................... 143 18. Porządki Porządnisia na podwórzu i w ogrodzie .................................. 147
8 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 8
17.02.2021 10:39:07
19. Zahartowany sportowiec i chwalipięta ..................................................... 150 Przygotowanie do IX Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................................................................................... 154 IX Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ....................... 156 20. Okrutne krasnoludki .......................................................................................... 157 21. Nowe hobby Hałasusia ...................................................................................... 162 22. Podróże króla i jego służby ............................................................................. 166 Przygotowanie do X Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................................................................................... 170 X Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ........................ 172 23. Marzenie Porządnisia ........................................................................................ 173 24. Próżniak i kucharze ............................................................................................ 178 25. Zdrowa żywność Żarusia ................................................................................. 183 Przygotowanie do XI Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................................................................................... 187 XI Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ....................... 189 Przygotowanie do III Wielkiego Domowego Konkursu Wiedzy o Literkowie .................................................................................................................. 190 III Wielki Domowy Konkurs Wiedzy o Literkowie ....................................... 194 26. Krewni Próżniaka i turysta Otwartuś ......................................................... 196 27. Próżniak w szkole ............................................................................................... 203 28. Przyjaciele na obozie harcerskim ................................................................. 209 Przygotowanie do XII Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................................................................................... 216 XII Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ..................... 218 29. Próżniak i ptaki .................................................................................................... 219 30. Leśna przygoda Próżniaka .............................................................................. 223 31. Przyjaciele odpoczywają .................................................................................. 230 Przygotowanie do XIII Domowego Konkursu Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................................................................................... 234 XIII Domowy Konkurs Wiedzy o Przyjaciołach z Literkowa ................... 236
9 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 9
17.02.2021 10:39:07
32. Treningi ortogra iczne. Gry i zabawy utrwalające wyrazy poznane w klasie II ........................................................................................... 237 33. Całoroczny konkurs wiedzy o przyjaciołach z Literkowa po klasie II ............................................................................................................ 241 III. Podsumowanie .......................................................................................................... 243 Opinie rodziców i uczniów na temat programu Moi przyjaciele z Literkowa .................................................................................. 245 IV. Bibliogra ia ................................................................................................................... 251 V. Aneks ................................................................................................................................ 253
10 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 10
17.02.2021 10:39:07
Wstęp Szanowni Rodzice! To wspaniale móc usłyszeć od własnego dziecka entuzjastyczne stwierdzenie: „Mamo! Tato! W czwartek mam dyktando!”. Nie ma nic lepszego niż święty, niczym niezmącony spokój o sukces własnego potomstwa. Prawda? Ta pełna optymizmu postawa dziecka nie bierze się znikąd. Daje ją poczucie pewności siebie i świadomość własnych możliwości, a przede wszystkim odkrycie sposobu gromadzenia wiedzy i nabywania umiejętności. Takie rezultaty przynosi program nauczania ortogra ii w klasach I–III Moi przyjaciele z Literkowa, którego jestem autorką, a jego motto brzmi: Słucham, przeżywam, odkrywam, tworzę, działam, uczę się, mówię, wychowuję się i patrzę, czyli… z ortogra ią w teatrze. Od 25 lat pracuję z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Pasjonuję się teatrem i terapią pedagogiczną. Napisałam i wyreżyserowałam wiele scenariuszy dla swojego zespołu teatralnego. Doskonale wiem, jak się czują dzieci, gdy mogą współuczestniczyć w tworzeniu scen czy też zwykłych epizodów. „Stawanie się” aktorem daje im wielką moc emocjonalnego odkrywania osobistego potencjału. To właśnie emocje wyzwalają motywację i sprawiają, że dzieci nabierają odwagi do mierzenia się z własnymi słabościami. Zabawa w teatr sprzyja także ich rozwojowi poznawczemu
11 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 11
17.02.2021 10:39:07
dzięki zastosowaniu wizualizacji, będącej treningiem wyobraźni. Konstruowanie roli wiąże się z przeżyciami. Im jest ich więcej, tym mocniej włącza się pamięć. Uczenie się przez przeżywanie to największa siła, jaką niosą ze sobą małe formy teatralne. Tkwi w nich jeszcze ogromny potencjał społeczny. Podczas prezentacji roli przed publicznością mały aktor czuje się ważny i zauważony. Otwiera się na świat i nabywa odwagi życiowej. Przytoczone tu argumenty zainspirowały mnie do przeniesienia przeniesienia ortogra ii na scenę teatralną, teatralną by tra iła do świadomości dzieci zupełnie innymi kanałami. Stało się tak również dlatego, że pewna część moich uczniów wykazywała i nadal wykazuje specy iczne cechy w zakresie uczenia się i relacji społecznych. Dzieci lubią być obdarzane zainteresowaniem i potrzebują indywidualnego wsparcia. Wytrwale poszukuję skutecznych sposobów na to, by nauka nie kojarzyła się im z lękiem i nudą, jak to bywa w przypadku ortogra ii. Przysparza ona uczniom bardzo wielu kłopotów, ponieważ trudno im zrozumieć i wcielać w życie istniejące zasady. Często potra ią je wydeklamować, jednak z zastosowaniem ich jest znacznie trudniej. W swojej pracy zawsze dążyłam do tego, by stosowane przeze mnie metody pozostawiały trwały ślad w pamięci uczniów i pełniły w ich życiu funkcję usługową na co dzień, gdy obcują z językiem pisanym. Książka, którą oddaję dzieciom i Państwu do rąk, jest podręcznikiem do stworzonego przeze mnie programu. programu Odnosząc się do jego motta, chciałabym krótko omówić najważniejsze zagadnienia, które jak wynika z mojego doświadczenia, mają istotne znaczenie dla skuteczności edukacji dzieci w młodszym wieku szkolnym w zakresie ortogra ii. Po pierwsze, pierwsze najważniejsze i zarazem najtrudniejsze jest skupienie dziecięcej uwagi, zwłaszcza w klasach I–III. To, że uczeń słucha, nie zawsze oznacza, że słyszy. Dziecko wtedy odbierze przekaz słowny, kiedy będzie tego chciało i poczuje zaciekawienie. Mój program zaskakuje uczniów formami i metodami pracy, które nie kojarzą się ze szkołą. Daje pewność, że dzieci odpłacą nam uważnością i będą uczyły się „przy okazji”. Po drugie, drugie wyczerpujące treningi pamięciowe okazują się mało skuteczne, jeśli nie włączymy emocji. To właśnie ich rola w nauce ortogra ii stała się dla mnie niezwykle ważna. Mózg znacznie więcej zapamiętuje, gdy oprócz suchych faktów, jak pisze Manfred Spitzer1, w grę wchodzą również emocje. 1
M. Spitzer, Jak uczy się mózg, tłum. M. Guzowska-Dąbrowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.
12 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 12
17.02.2021 10:39:07
Pozytywne nastawienie emocjonalne podsyca aktywność dziecięcą, a dobry nastrój decyduje o rezultatach i jakości pracy. Po trzecie, trzecie prawdziwe odkrywanie odbywa się tylko przy okazji dobrej zabawy. Bawiąc się, uczeń odkrywa nowe rzeczy, możliwości swoje i drugiego człowieka, co często zaskakuje nie tylko jego, ale przede wszystkim nauczyciela i rodziców. Taki proces wymaga czasu, systematyczności, spokoju i rozwagi. „Wybawione” dzieci odwdzięczą się zaangażowaniem i chłonnością umysłu. Po czwarte, czwarte należy dać dzieciom szansę, by trenowały procesy umysłowe. Gdy pozwolimy im na spontaniczność, chętnie zajmą się tworzeniem czegoś nowego dzięki wyobraźni. To właśnie edukacja wczesnoszkolna jest czasem największych zdolności do płynnego przenoszenia się w krainę fantazji. Dziecko w tym wieku z łatwością kreuje swój wyimaginowany świat dzięki temu, że potra i połączyć przyczynę ze skutkiem, opierając się na osobistych doświadczeniach. Po piąte, piąte tylko w działaniu uczniowie wypracują podstawowe umiejętności szkolne i uruchomią pamięć. Jak wiadomo, ruch dla dzieci to życie. Dzięki niemu zdobędą szereg doświadczeń i dokonają wielu odkryć nie tylko w sobie samym, ale także w przestrzeni, która je otacza. Kawałek po kawałku zbadają to, co nowe. Wystarczy im tylko na to pozwolić i wskazać drogę. Po szóste, szóste nabywanie kompetencji wymaga wielokrotnych powtórzeń i całkowitego zaangażowania podczas wykonywanego zadania. Taki stan poznawczy daje uczniom zainteresowanie rzeczą bądź tematem i „przegadanie go z samym sobą”. Wiele możliwości do trenowania dialogu wewnętrznego otwierają małe formy teatralne. Sprawiają one, że w dziecku rodzi się re leksja, która wytycza mu drogę do bycia spontanicznym. Taki rodzaj aktywności świadczy o powiązaniu nowej wiedzy z już posiadaną. Jest dowodem na to, że dziecko się uczy. Po siódme, siódme oczywiste jest to, że uczeń podzieli się spostrzeżeniami wówczas, gdy poczuje się swobodnie i bezpiecznie. Mówiące dziecko otwiera się na świat i właściwie go odbiera. Jest komunikatywne, co daje mu możliwość wejścia na wyższy poziom funkcjonowania społecznego. Scenki rodzajowe, dialogowe czy monologi są doskonałą sposobnością do nabywania kompetencji językowych. Po ósme, ósme współpraca z drugim człowiekiem w sposób naturalny kształtuje postawy i osobowość. Wchodzenie w role, podejmowanie interakcji
13 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 13
17.02.2021 10:39:07
społecznych, by wywalczyć kompromis, jest niezwykle inspirujące i zarazem trudne. Dzielenie się z innymi czymś osobistym to duże wyzwanie dla dziecięcego egocentryzmu. Po dziewiąte, dziewiąte kiedy dziecko patrzy, nie mamy pewności, co widzi. Ważne, by dostrzegać to, co z pozoru wydaje się niewidzialne. Skuteczne patrzenie uruchamia się wówczas, gdy dziecko jest całkowicie oddane tej czynności, wręcz zagłębia się w niej. Dzięki temu widzi świat z wielu perspektyw, jak pisze Zbigniew Pietrasiński2, i staje się mądre. Po dziesiąte, dziesiąte nieoczekiwany zwrot akcji, element zaskoczenia, humor, tajemnica, a przede wszystkim magia mocno podsycają dziecięcą ciekawość. To wszystko znajdziemy w teatrze – miejscu ukochanym przez dzieci. Bycie widzem i aktorem to dla nich prawdziwa frajda. Moim marzeniem jest to, by uczniowie w podobny sposób oddawali się czynnościom szkolnym i uczyli się znacznie więcej i z większą łatwością. Idąc tym tokiem rozumowania, stworzyłam program Moi przyjaciele z Literkowa dla wszystkich dzieci, które potrzebują wsparcia przede wszystkim w osiąganiu wprawy w poprawnym pisaniu, a także w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, estetycznym i społecznym. Program, który skoncentruje się na uczniu i jego indywidualnym tempie rozwoju, jak również uwzględni trójpodmiotowość: uczeń – szkoła – dom. Taki, który sprawi, że dziecko będzie miało pozytywny stosunek do nauki, i podsyci jego ciekawość, a co więcej – zachęci do samodzielności, samokontroli i współdziałania z drugim człowiekiem. Wreszcie program pobudzający do ekspresji teatralnej, badawczej i twórczej. Mając na uwadze potrzeby edukacyjne i dziecięcą nieskrępowaną chęć zabawy, stworzyłam wiele scenariuszy historii ortogra icznych. Na ich podstawie powstają drobne epizody teatralne. Ich bohaterami są maskotki obrazujące trudne w zapisie litery i dwuznaki, które nazwałam przyjaciółmi przyjaciółmi. Moi uczniowie nie tylko uwielbiają przyjaciół z Literkowa i nie mogą się doczekać spotkań z nimi, lecz przede wszystkim nie mają obaw przed pisaniem. Innowacja realizowana jest także w wielu szkołach w Polsce. Stanowi nieodłączną część programu do edukacji wczesnoszkolnej W Literkowie, w Cyferkowie i Nutkowie – Świat
2
Z. Pietrasiński, Mądrość, czyli świetne wyposażenie umysłu, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2001.
14 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 14
17.02.2021 10:39:07
i teatr w mojej głowie, nagrodzonego w konkursie organizowanym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji3. Stworzyłam osobistą wizję fantastycznego miasteczka Literkowo, gdzie rzecz jasna mieszkają litery. Każda z nich ma swój dom, rodzinę, charakter, wady i zalety, zainteresowania, nawyki, grono przyjaciół, znajomych, a także jak to bywa w życiu – wrogów. Cztery litery i trzy dwuznaki, tj. „ó”, „u”, „ż”, „h”, „rz”, „ch” oraz „sz”, przedstawiłam w postaci interaktywnych maskotek, które pośredniczą w realizacji mojego programu. Mają kolory zaczerpnięte z „Kolorowej ortogra ii” – metody dostępnej na rynku wydawniczym. Maskotki można animować i nadać im charakter. Trójwymiarowe obrazy liter i dwuznaków mają za zadanie stymulować i wspierać dziecięcą kreatywność. Zawierają w sobie taką moc sprawczą, jaką w życiu dziecka ma przytulanka. Wystarczy ją wziąć w ręce i świat staje się przyjazny jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki4. Reasumując Reasumując: – dzięki domowym zabawom teatralnym zyskacie Państwo pewność, że Wasze dziecko poradzi sobie z każdym redagowanym przez siebie tekstem, gdyż zaprzyjaźni się z trudnościami, a przez wizualizacje tekstem i skojarzenia wybierze właściwą formę zapisu wyrazu; wyrazu – wspólnie z własnym dzieckiem stworzycie domowy warsztat pracy; pracy – wdrożycie swoje pociechy do systematyczności i obowiązkowości obowiązkowości; – będziecie Państwo mieć niepowtarzalną okazję poznać nowe zabawy i gry ortogra iczne iczne; – oddacie własnemu dziecku to, czego ono najbardziej potrzebuje, a jest bezcenne: zainteresowanie i czas czas; – przez podarowanie maskotki – przyjaciela z Literkowa w naturalny sposób podtrzymacie zainteresowanie dziecka nauką ortogra ii; ii – będziecie mogli w namacalny sposób doświadczyć sukcesu własnego dziecka i w nim w pełni uczestniczyć. uczestniczyć
3
Program dostępny na platformie edukacyjnej Ministerstwa Edukacji Narodowej: https:// epodreczniki.pl/a/program-ze-scenariuszami-do-edukacji-wczesnoszkolnej-2/DaXPSLeIq (dostęp: 20.12.2020). 4 Maskotki w stosownym rozmiarze (do użytku domowego świetnie sprawdzi się mały zestaw) można nabyć wyłącznie za pośrednictwem strony internetowej www.mojeliterkowo.pl.
15 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 15
17.02.2021 10:39:07
Kochane Dzieci! Zapraszam Was na spotkania z siedmioma przyjaciółmi w Literkowie. Co to za miejsce? To miasteczko, gdzie rzecz jasna mieszkają literki. Wystarczy tylko, że uruchomicie swoją wyobraźnię, a natychmiast się tam przeniesiecie. Poproście rodziców, dziadków, rodzeństwo lub kolegów, by pomogli Wam w czytaniu dialogów, a także by pobawili się z Wami w domowy teatrzyk. Odgrywanym rolom mogą towarzyszyć rekwizyty, które same przygotujecie. Miło będzie, gdy w Waszym domu zagoszczą maskotki literek. Zastąpią Wam lalki, które spełniają ważne zadanie w teatrzyku kukiełkowym. Zadbajcie o to, by podczas przedstawień były obecne wyrazy z trudnościami ortogra icznymi. Możecie je przepisać na zwykłe kartki papieru i zaznaczyć przyjaciół odpowiednim kolorem. Istnieje także możliwość zaprezentowania historyjki ortogra icznej z wykorzystaniem samych kartoników z wyrazami. Najważniejsze, że po zapoznaniu się z historyjką spróbujecie wcielić się w różnorodne role. Gdy już się rozsmakujecie w aktorstwie, z pewnością same napiszecie własne scenariusze i wyreżyserujecie podobne opowiastki, a scenogra ia powstanie błyskawicznie dzięki Waszej nieskrępowanej wyobraźni i wprawnym dłoniom. Na koniec miło będzie zgromadzić widownię i zaprezentować własne przedstawienie. Ważną rolę odegrają także domowe gazetki, osobisty album i słownik ortogra iczny.
16 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 16
17.02.2021 10:39:07
Zabawy z przyjaciółmi z Literkowa staną się dla Was okazją do do: – poznania wielu interesujących, zabawnych i niezwykłych historyjek o trudnych w zastosowaniu literkach i dwuznakach; – bycia widzem, aktorem, reżyserem i scenografem – udziału w małych formach teatralnych; – wyrażania emocji; emocji – odkrywania własnych talentów, możliwości i samego siebie; – tworzenia opowiadań, opowiadań albumów, słowników, obrazów, komiksów i wielu innych prac; – poznania różnych sposobów uczenia się; się – uczenia się „przy przy okazji”; okazji – rozwijania mowy; mowy – ćwiczenia pamięci; pamięci – zaprezentowania własnych dokonań dokonań; – wychowania przez teatr; – ilozofowania i rozważania; – fantazjowania i dobrej zabawy; – patrzenia na świat oczyma ludzi teatru; teatru – samooceny własnych dokonań dokonań; – mierzenia się z oceną publiczności; – doświadczania mocy, którą mają maskotki reprezentujące wszystkich przyjaciół z Literkowa.
17 Pasymowska_Moi przyjaciele z Literkowa_klasa II.indd 17
17.02.2021 10:39:07