Student na współczesnym uniwersytecie by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Student na współczesnym uniwersytecie – ideały i codzienność .

Pauluk_Student....indb 1

2010-12-22 11:03:59

Pauluk_Student....indb 2

2010-12-22 11:04:00

Student na współczesnym uniwersytecie – . ideały i codzienność pod redakcją naukową

Doroty Pauluk

Kraków 2010

Pauluk_Student....indb 3

2010-12-22 11:04:00

Recenzja: prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Korekta: Zespół

Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Publikacja dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński

ISBN 978-83-7587-521-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2010

Pauluk_Student....indb 4

2010-12-22 11:04:00

Spis treści Wstęp .....................................................................................................................

CZĘŚĆ I

Ciągłość i zmiana idei uniwersytetu Michel Henri Kowalewicz Idea universitas pomiędzy przeszłością a przyszłością ................................ 13 Katarzyna Wrońska Pytanie o wolność w przestrzeni uniwersytetu Obszary i granice autonomii oraz swobód akademickich – między przywilejem a powinnością .............................................................. 61 Dominika Skowrońska Uniwersytet a prawda – wczoraj i dziś .......................................................... 81 Dorota Pauluk Uniwersytet w blasku ideałów i w cieniu codziennego życia Kontekst historyczny i współczesny ............................................................. 93

CZĘŚĆ II

Student jako uczestnik procesu dydaktyczno-wychowawczego Julian Dybiec Od biernego żaka do aktywnego słuchacza – student w tradycji życia uniwersyteckiego ................................................... 117 Dorota Kowalczyk Student – kandydat na nauczyciela Tradycja przygotowania do zawodu na Uniwersytecie Jagiellońskim ....... 133

Pauluk_Student....indb 5

2010-12-22 11:04:00

Spis treści

Anna Ziółkowska Poziom rozwoju społeczno-moralnego studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w świetle teorii i testu Jamesa Resta ......... 155 Barbara Ostafińska-Molik Studenci – dziś i wczoraj. Refleksja o etosie ................................................. 175 Martyna Florczak Ściąganie – studencka rzeczywistość? .......................................................... 187 Ewa Krzaklewska „Tak wiele się nauczyłam/em” – analiza doświadczenia wyjazdu na Erasmusa w świetle sytuacji młodych w Europie .......................................................... 199 Magdalena Kwiecień, Sławomir Trusz Między ideałem a typową wadą: uczniowie w oczach przyszłych pedagogów ................................................. 221 Dorota Pauluk Uniwersytet Jagielloński w percepcji studentów. Sprawozdanie z badań ............................................ 255 Ireneusz Kawecki Badanie uniwersytetu jako instytucji z wykorzystaniem etnografii ......................................................................... 269 Agata Kiluk Współczesna perspektywa pedagogiki retorycznej w dydaktyce szkoły wyższej na przykładzie seminarium ............................ 283

CZĘŚĆ III

Student i jego aktywność kulturalna Joanna Torowska Kultura czasu wolnego studentów – wybrane zagadnienia ........................ 295 Alina Wiąckowska Aktywność kulturotwórcza na tle zmian w klimacie kultury studenckiej ..................................................................... 313

Pauluk_Student....indb 6

2010-12-22 11:04:00

Spis treści

Anna Niezgoda Juwenalia – święto uniwersyteckiej młodzieży ........................................... 331 Magdalena Kaleta, Magdalena Woźniak Nasz Kraków – studencki przewodnik po mieście ....................................... 341 Nota o autorach ..................................................................................................... 365

Pauluk_Student....indb 7

2010-12-22 11:04:01

Pauluk_Student....indb 8

2010-12-22 11:04:01

Wstęp Uniwersytet od momentu swojego powstania służył wielkim ideałom. Podstawowym jego powołaniem było dążenie do prawdy naukowej i dzielenie się nią z innymi. Wypełnianie tego podstawowego zadania w warunkach autonomii miało sprzyjać realizacji innych wartości, służyć kształceniu i wychowaniu elit społecznych. Cechy te decydowały o specyficznym charakterze tej instytucji, jej tożsamości, gwarantowały poczucie odrębności wspólnocie akademickiej – tym, którzy wiedzę przekazywali, jak również tym, którzy ją zdobywali. Ideały były precyzyjnie określone i jasne do odczytania, a przekazywane przez tradycję wyznaczały cel wspólnej pracy studentów i ich mistrzów. W historii rozwoju akademii były okresy, w których realizacji powierzonej uniwersytetowi misji nie sprzyjały ani czynniki zewnętrzne, ani wewnętrzne: próby ograniczenia jego autonomii przez władze świeckie i kościelne, przemiany kulturowe, cywilizacyjne, ale również zwykłe słabości ludzi, którzy tę specyficzną instytucję współtworzyli. Obok ideałów uświęconych tradycją na uniwersytetach pojawiały się złożone problemy, nieprawidłowości i patologie, które nierzadko przyćmiewały ich blask i splendor1. Zamieszczone w niniejszej książce artykuły są zbiorem naukowych dociekań nad współczesnym modelem uniwersytetu i miejscem, jakie zajmuje w nim student, podjętych w Zakładzie Pedagogiki Szkoły Wyższej Instytutu Pedagogiki UJ. Nie da się bowiem ukryć, że szybkie i głębokie przemiany społeczne, ekonomiczne, polityczne, kulturowe odciskają piętno także na postawie studiującej młodzieży wobec uniwersytetu, przekazywanej w nim wiedzy i wartości, relacji z nauczycielami akademickimi. Coraz częściej też wzniosłe ideały odzwierciedlane w wymownej symbolice i rytuałach przesłania codzienność akademickiego życia. Książka ta składa się z trzech części: w pierwszej autorzy koncentrują się na modelowej wizji uniwersytetu, przypominają o idei universitas oraz dynamice 1

Zob. np. J. Baszkiewicz, Młodość uniwersytetów, Warszawa 1997; L. Moulin, Średniowieczni szkolarze i ich mistrzowie, przeł. H. Lubicz-Trawkowska, Gdańsk – Warszawa 2002; J. Ptaśnik, Życie żaków krakowskich, Lwów 1933; Z. Kwieciński, Dewiacyjne zmiany w środowisku akademickim. Patologie czy epidemie? [w:] W. Szulakiewicz (red.), Świat idei edukacyjnych. Zbiór studiów ofiarowanych księdzu profesorowi Jerzemu Bagrowiczowi w 70. rocznicę urodzin, Toruń 2008; D. Pauluk, Czego nas uczą studia? O ukrytych wymiarach uniwersyteckiej edukacji pedagogów i nauczycieli, „Kultura i Edukacja” 2010, 2(76).

Pauluk_Student....indb 9

2010-12-22 11:04:01

Wstęp

przemian tej specyficznej instytucji, znaczeniu wartości prawdy oraz wolności w perspektywie historycznej i współczesnej, mierzą się z pytaniem o przyszłe funkcjonowanie uniwersytetu. Dwie kolejne części to głosy nauczycieli akademickich i studentów, którzy w swoich tekstach zastanawiają się nad uniwersytecką codziennością ze szczególnym uwzględnieniem jej dydaktyczno-wychowawczego i kulturowego wymiaru. Czytelnik zapewne na wiele pytań nie otrzyma gotowych odpowiedzi. Sam musi zastanowić się nad różnymi kwestiami – np. nad tym, jaki model/modele współczesnego uniwersytetu są adekwatne do zmieniającej się rzeczywistości i potrzeb studenta? kiedy uniwersytet przestaje być uniwersytetem, a staje się zwykłą szkołą wyższą? czy zarówno współczesny student, jak i osoby pracujące na uniwersytecie mają świadomość specyfiki miejsca, w którym na co dzień przebywają? Składam serdeczne podziękowania wszystkim autorom – nauczycielom akademickim oraz studentom – dzięki którym ta publikacja powstała. Wyrazy wdzięczności kieruję do pani profesor Janiny Kostkiewicz oraz panów profesorów – Franciszka Adamskiego i Stanisława Palki – którzy udzielili mi cennych wskazówek w trakcie pracy nad książką, oraz pana profesora Bogusława Śliwerskiego – jej recenzenta. Dorota Pauluk Kraków, wrzesień 2010 roku

Bibliografia Baszkiewicz J., Młodość uniwersytetów, Warszawa 1997. Kwieciński Z., Dewiacyjne zmiany w środowisku akademickim. Patologie czy epidemie? [w:] W. Szulakiewicz (red.), Świat idei edukacyjnych. Zbiór studiów ofiarowanych księdzu profesorowi Jerzemu Bagrowiczowi w 70. rocznicę urodzin, Toruń 2008. Moulin L., Średniowieczni szkolarze i ich mistrzowie, przeł. H. Lubicz-Trawkowska, Gdańsk – Warszawa 2002. Pauluk D., Czego nas uczą studia? O ukrytych wymiarach uniwersyteckiej edukacji pedagogów i nauczycieli, „Kultura i Edukacja” 2010, 2(76). Ptaśnik J., Życie żaków krakowskich, Lwów 1933.

Pauluk_Student....indb 10

2010-12-22 11:04:01

CZĘŚĆ I

Ciągłość i zmiana idei uniwersytetu

Pauluk_Student....indb 11

2010-12-22 11:04:01

Pauluk_Student....indb 12

2010-12-22 11:04:01

Michel Henri Kowalewicz

Idea universitas pomiędzy przeszłością a przyszłością

Idea universitas albo granice podróży w czasie Swego czasu – na wzór powieści Johnatana Swifta o podróżach Gullivera czy też o przygodach Robinsona Crusoe Daniela Defoe – Alfred North Whitehead zapraszał nas do lektury swoich przygód z ideami2. Przygodom tym przyświecały dwa cele: z jednej strony – uwypuklenie znaczenia pewnych idei w rozwoju historycznym ludzkości, i z drugiej – nazwanie tych idei, które dzięki spekulatywnemu schematowi okazały się kluczowe w badaniu historii myśli ludzkiej3. Chcąc ogarnąć całokształt rozwoju myśli ludzkiej, Whitehead buduje swój schemat na bazie czterech podstawowych fi larów: poczynając od socjologicznego, poprzez kosmologiczny i fi lozoficzny a na cywilizacyjnym skończywszy4. W schemacie tym swoje istotne miejsce znajdują takie idee, jak dusza ludzka, prawa natury, odniesienie podmiotu względem przedmiotów, przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, rzeczywistość, ale dodatkowo również prawda, piękno oraz przygody (adventuri). Do tego rodzaju adventuri namawiają nas – swoją drogą już od ponad 90 lat – historycy idei, inicjatorzy i kontynuatorzy

2 3 4

Poniższe uwagi na temat uniwersytetu nie powstałyby w takiej formie bez osobistego zaangażowania: Käte Meyer-Drawe i Guntera Scholtza z Bochum, Bernharda Waldenfelsa z Monachium, Borisa Kleina z Lyonu, Jill Bepler z Wolfenbüttel, Elisabeth i Wielanda Hintzsche z Halle, Hana Vermeulen z Leiden i Halle oraz last but not least Caroline Kowalewicz (słuchaczce sciences po w Strasburgu i mistrzyni Francji w wioślarstwie wyczynowym) i wielu innych osób, którym w tym miejscu wyrażam najgorętsze podziękowanie. Por. A.N. Whitehead, Adventures with Ideas, Cambridge: Cambridge University Press, 1933. Por. tamże, s. vii. Por. wstęp skreślony przez Whiteheada we wrześniu 1932 roku, tamże, s. vii–viii.

Pauluk_Student....indb 13

2010-12-22 11:04:01

CZĘŚĆ I. Ciągłość i zmiana idei uniwersytetu

interdyscyplinarnego projektu, zatytułowanego Studies in the History of Ideas5, który za sprawą Arthura O. Lovejoya i George’a Boasa zdobył z początkiem lat 20. ubiegłego stulecia swoje instytucjonalne ramy na John Hopkins University w Baltimore (Maryland)6. Dzisiaj niektórzy adepci tej na wskroś anglo-amerykańskiej perspektywy badawczej skłaniają się ją nazywać Intellectual History bądź też Global History. Z początkiem XXI wieku Peter Watson rozbudowuje znacząco przedstawiony przez Whiteheada schemat i kusi lekturą swego bestsellera wydawniczego. Książka dotyczy historii idei, którą autor zawiera pomiędzy wynalezieniem ognia a „nieświadomym” Freuda7. Jednym z kluczowych momentów rozwoju ludzkości jest – zdaniem Watsona – pobudzenie działalności intelektualnej i próby usystematyzowania wiedzy. Tej systematyzacji miały się przysłużyć różnego rodzaju inicjatywy przeprowadzone w poszczególnych okresach historii. Jedna z nich miała jednak w dużym stopniu zdeterminować ludzkość i jej historię: idea univeristas. Na tej bazie powstały zamysł uniwersytetu, który od średniowiecza ze zróżnicowanym natężeniem i o zasięgu równie niejednorodnym kształtuje – i z pewnością dalej będzie kształtować – podwaliny rozwoju intelektualnego ludzkości. Watson dostrzega zarazem w systematycznie przeprowadzonym procesie amerykanizacji i wpływie typowo pragmatycznego spojrzenia na rolę uniwersytetu w życiu społecznym całego globu moment zwrotny w dziejach interesującego nas fenomenu8. „Któż to miał tak szaloną ideę wymyślić pewnego dnia szkołę?”9 – nucą od 1964 roku za francuską piosenkarką France Gall wciąż nowe generacje francu5 6 7 8 9

Por. The Department of Philosophy of Columbia University (red.), Studies in the History of Idea, New York: Columbia University Press, 1918. Inicjatywa ta została nazwana History of Ideas Club, który powstał w 1923 roku. Por. P. Watson, Ideas. A History of Thought and Invention, from Fire to Freud, New York – London – Toronto – Sydney: Harper Perennial, 2006. Por. P. Watson, American Mind and Modern University [w:] P. Watson, Ideas. A History…, dz. cyt., s. 687–702. Słowa: Robert Gall, muzyka: Georges Liferman: „Qui a eu cette idée folle / Un jour d’inventer l’école ? / […]De nous laisser dans la vie / Que les dimanches, les jeudis / […] Ce fi ls de Pépin le Bref /Nous donne beaucoup d’ennuis / Et nous avons cent griefs / Contre, contre, contre lui / […] Participe passé / 4 et 4 font 8 / Leçon de français / De mathématiques / Que de, que de, travail, travail / Sacré sacré sacré sacré sacré Charlemagne / […] Il aurait dû caresser / Longtemps sa barbe fleurie / Il aurait dû caresser / Longtemps sa barbe fleurie / Oh oh sacré Charlemagne /Sacré Charlemagne / Au lieu de nous ennuyer / Avec la géographie / Au lieu de nous ennuyer / Avec la géographie / Oh oh sacré Charlemagne / Sacré Charlemagne / Il n’avait qu’à s’occuper /De batailles et de chasse/Nous n’serions pas obligés / D’aller chaque jour en classe / Il faut apprendre à compter / Et faire des tas de dictées / Il faut apprendre à compter / Et faire des tas de dictées / Oh oh sacré Charlemagne /Sacré Charlemagne / Participe passé / Participe passé / 4 et 4 font 8 / 4 et 4 font 8 / Leçon de français / Leçon de français / De mathématiques / De mathématiques / Que de, que de, travail, travail /Sacré sacré sacré sacré sacré Charlemagne/

Pauluk_Student....indb 14

2010-12-22 11:04:01

M.H. Kowalewicz, Idea universitas pomiędzy przeszłością a przyszłością

skojęzycznych nastolatków. Ta popularna piosenka opiewa wkład Karola Wielkiego w rozwój średniowiecznego szkolnictwa i bezwiednie przeszła do stałego repertuaru nie tylko starszych generacji, ale także współczesnej młodzieży. O znaczeniu szkoły w średniowieczu i powstającego wtedy (dalekosiężnie obowiązującego) kanonu lektur szkół klasztornych i katedralnych rozpisywali się swego czasu mediewiści, czego najlepszym przykładem może być praca Ernsta Roberta Curtiusa10. Zdaniem Curtiusa to rosnące zainteresowanie szkołami paryskimi stworzyło dogodną aurę do pojawienia się zamysłu uniwersytetu w stołecznym mieście. Podkreślając oryginalność idei universitas jako korporacji, która rozpoczyna nie tylko nową epokę średniowiecznego systemu kształcenia, lecz także determinuje późniejsze systemy – w tym i nam współczesne – Curtius jednakże kategorycznie odrzuca stawiane niekiedy tezy, według których idea uniwersytetu jest kontynuacją sensu stricto antycznych formacji dydaktycznych. Tego rodzaju spekulacje przyznają wprawdzie, że sama idea universitas czerpie swoje instytucjonalne korzenie w średniowieczu, jednakże znajduje swoje wzory w historii bardziej zamierzchłej niż narodziny pierwszych universitas, tzn. korporacji nauczających i uczących się w Bolonii czy w Paryżu. Doszukiwanie się kontynuacji antycznych wzorców kształcenia na poziomie wyższym odrzuca również jeden z największych znawców dziejów uniwersytetu, Walter Rüegg, mówiąc o „mitologii i historiografii” początków universitas magistrorum et scholarium, wskazując równocześnie na udokumentowany prawnie wiek omawianych instytucji11.

Aktualność idei universitas i idei uniwersytetu W dzisiejszej Francji inicjatywa Karola Wielkiego skonfrontowana jest z głębokim kryzysem identyfikacji i wyraźną potrzebą kolejnych reform. Debata wokół szkoły (bardzo szeroko rozumianej) zainicjowana została na forum publicznym, jakim jest rozgłośnia France Culture. To w ramach programu Répliques, animowanego przez filozofa Alaina Finkielkrauta na diagnozę stanu rzeczy pokusili się najbardziej reprezentatywni przedstawiciele życia intelek-

Car sans lui dans notre vie / Il n’y aurait que des jeudis / Car sans lui dans notre vie / Il n’y aurait que des jeudis / Oh oh sacré Charlemagne / Oh oh sacré Charlemagne…”. Wszystkie cytaty w tłumaczeniu autora. Por. E.R. Curtius Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Kraków: Universitas, 1997; przywołane wydanie oryginalne: E.R. Curtius, Europäische Literatur und lateinisches Mittelalter, Bern – München 1948, s. 64–67. Por. W. Rüegg, Geschichte der Universität in Europa, Bd. 1, Mittelalter, München 1993, s. 24–27.

Pauluk_Student....indb 15

2010-12-22 11:04:01

CZĘŚĆ I. Ciągłość i zmiana idei uniwersytetu

tualnego i akademickiego Francji12. I to dzięki takiej formule na temat przyszłości uniwersytetu francuskiego spekulowały niezaprzeczalne autorytety: Jean-Claude Casanova – członek Académie des sciences morales et politiques, przewodniczący Fondation nationale des sciences politiques oraz współzałożyciel (wraz z Raymondem Aronem) czasopisma „Commentaire”13 (którym obecnie kieruje) – oraz Alain Renaut14, profesor filozofii i etyki na Université de Paris-Sorbonne, zarządzający pracami Observatoire européen des politiques universitaires. Rozpoczynając debatę wokół losów uniwersytetu francuskiego, Alain Finkielkraut zwrócił uwagę na fakt, że dyskusja wokół szkoły i jej zadań w życiu społecznym15 jest ściśle związana z rolą uniwersytetu i jego samookreśleniem w sferze krajów demokratycznych, gdzie kluczową funkcję pełnią: selekcja elit, badania naukowe i kształcenie mas. Wskazując na pewne opóźnienie uniwersytetów europejskich (w tym też francuskich) w tej kwestii, Casanova zwraca uwagę na szczególną elastyczność modeli amerykańskich, które po drugiej wojnie światowej najskuteczniej wdrożyły wspomniane wyżej trzy postulaty współczesnego uniwersytetu w kontekście demokratycznym. To również uniwersytety amerykańskie świetnie sprostały zapotrzebowaniom umasowienia kształcenia, akceptując zróżnicowanie statusów słuchaczy swoich uczelni, rezygnując równocześnie ze zbytniej selekcji studentów na podstawie wyników z przeprowadzonych egzaminów, która z kolei przede wszystkim na uniwersytetach francuskich przeprowadzana jest spektakularnie, osiąga drastycznie wysoki procent i prowadzi do ewidentnej porażki procesu kształcenia. Przejawem tych niepowodzeń jest fakt, że studenci coraz częściej pozostają pozbawieni jakiegokolwiek dyplomu i możliwości szybkiego włączenia się w życie społeczne16. Dostępne dzisiaj narzędzia pomiaru efektywności działalności 12

15 16

W debacie brali udział m.in.: Jean-Claude Casanova, Philippe Raynaud, Alain Renaut, Bruno Mattéi, Guy Carcassonne, François Dubet i Luc Ferry; por. A. Finkielkraut (red.), La querelle de l’école, Paris: Gallimard, 2007. Por. bardzo znaczący artykuł J.-C. Casanovy o uniwersytecie w XIX i XX wieku, który ukazał się w numerze wiosennym 2007 roku wspomnianego czasopisma: J.-C. Casanova, L’université française du XIXe au XXIe siècle: sept thèses pour expliquer son histoire, „Commentaire”, 30 (printemps 2007) 117, s. 193–204. Autor ważnych prac na temat rozwoju idei uniwersytetu we Francji w szerokim kontekście międzynarodowym: A. Renault, Les Révolutions de l’université, essai sur la modernisation de la culture, Paris: Colmann-Lévy, 1995; A. Renault, Que faire des universités?, Paris: Bayard, 2002. Por. F. Dubet, L’École des chances, Qu’est-ce qu’une école juste? (La République des Idées), Paris: Le Seuil, 2004. Casanova uważa, że Francja wprowadziła chyba najbardziej restrykcyjny system selekcji elit uniwersyteckich, naukowych, administracyjnych, jak również animujących życie społeczne i sektor przedsiębiorczości. Dziewiętnastowieczna instytucjonalizacja nauki dokonała się we Francji inaczej niż w Niemczech i Stanach Zjednoczonych, gdzie wystarczająco autonomiczne i dysponujące odpowiednimi środkami uniwersytety przyspieszyły rozwój

Pauluk_Student....indb 16

2010-12-22 11:04:01

M.H. Kowalewicz, Idea universitas pomiędzy przeszłością a przyszłością

naukowej danego kraju to, zdaniem Casanovy, m.in.: liczba laureatów Nagrody Nobla, liczba odkryć i zarejestrowanych patentów, które też pozwalają ocenić żywotność naukową danego kraju i danego ośrodka uniwersyteckiego. Biorąc pod uwagę tego rodzaju kryteria, uniwersytety nie tylko francuskie, także większość europejskich, nie są w stanie konkurować z systemem organizacyjnym życia uniwersyteckiego i naukowego czołowych uniwersytetów północno-amerykańskich. Również na polu umasowienia kształcenia uniwersyteckiego w Stanach Zjednoczonych, m.in. dzięki GI Bill (umożliwiającemu studiowanie wszystkim, którzy brali udział w działaniach wojennych U.S.A.), Francja nie stworzyła aż tak dogodnych możliwości popularyzacji studiów uniwersyteckich, ani nie obniżyła wymogów formalnych dostępu do dyplomów uniwersyteckich17. Jednak już dziesięć lat wcześniej, w 1997 roku, Bill Readings publikuje w Harvard University Press swój niezwykle krytyczny (i w dużym stopniu mało ongiś zrozumiały z perspektywy europejskiej) szkic zatytułowany The University in Ruins18, przedstawiając diagnozę „amerykanizacji” współczesnego modelu uniwersyteckiego, który dwa lata wcześniej był tematem analizy Davida Damrocha w książce: We Scholars. Changing the Culture of the University19. Tego rodzaju refleksje nad rzeczowością globalizacji modelu amerykańskiego mają też ostatnimi czasy miejsce na scenie europejskiej, czego najlepszym przykładem może być inicjatywa Ulrike Haß i Nikolausa Müllera-Schölla, wydawców zbioru artykułów zatytułowanego Was ist eine Universität? Schlaglichter auf eine ruinierte Institution20. Wskazane tutaj bolączki współczesnego modelu uniwersyteckiego są tylko potwierdzeniem zarysowanego przez Hannah Arendt kryzysu kultury, którego jednym z symptomów miał być kryzys edukacji21.

18 19 20 21

specjalistycznych badań naukowych. Jeżeli chodzi o francuski sektor naukowy, został on spektakularnie wyodrębniony w pierwszych dekadach XX wieku, gdy punkt ciężkości działalności naukowej przestał spoczywać na barkach poszczególnych uniwersytetów i został przeniesiony na grunt Centre National de la Recherche Scientifique (w skrócie: C.N.R.S.). Por. L’avenir de l’université française. Entretien avec Jean-Claude Casanova et Alain Renaut [w:] A. Finkielkraut (red.), La querelle…, dz. cyt., s. 160–162; por. również: P. Joudre (red.), Université: une grande illusion, Paris: L’ésprit des Péninsules, 2007; F. Capel, Qui a eu cette idée folle un jour de casser l’école?, Paris: Ramsay, 2004; P. Bourdieu, J.-C. Passeron, Les Héritiers, les étudiants et la culture, Paris: Editions de Minuit, 1964. Por. B. Readings, The University in Ruins, Cambridge, Massachusetts – London: Harvard University Press, 1997. Por. D. Damroch, We Scholars. Changing the Culture of the University, Cambridge, Massachusetts – London: Harvard University Press, 1995. Por. U. Haß, N. Müller-Schöll (red.), Was ist eine Universität? Schlaglichter auf eine ruinierte Institution, Bielefeld: transcript Verl., 2009. H. Arendt, Die Krise in der Erziehung [Vortrag, gehalten im Rahmen der „Geistigen Begegnung in der Böttcherstrasse” in Bremen am 13.5.1958; wiederholt im Radio Bremen am 4.9.1958; im Westdeutschen Rundfunk am 7.10.1958], Bremen: Angelsachsen-Verl., 1958;

Pauluk_Student....indb 17

2010-12-22 11:04:01

CZĘŚĆ I. Ciągłość i zmiana idei uniwersytetu

Odpowiedź na pytanie: czym jest uniwersytet a czym idea uniwersytetu? – jest złożona, biorąc pod uwagę fakt, że idea universitas i później sama idea uniwersytetu rozwijały się na przestrzeni wieków niezwykle dynamicznie. Dzieje uniwersytetu eksponują zarazem jego rozliczne kryzysy i próby reform, tworząc tym samym bogaty bagaż kulturowy cywilizacji Zachodu. Owo dziedzictwo odzwierciedla się nie tylko w pielęgnowanym różnorako zbiorze zwyczajów i obyczajów tego, co nazywamy dzisiaj uniwersytetem. Poszukiwanie korzeni i zarysowanie portretu roboczego takiej idei, jaką jest idea universitas, to w dużym stopniu podróż w czasie. Aktualizuje się w ten sposób nie tylko chwalebne momenty przeszłości, ale także hipotetycznie spogląda się w przyszłość. Bo z czym właściwie kojarzy się współczesnemu, postronnemu obserwatorowi taki czy inny uniwersytet? Odpowiedź na to banalne pytanie zdobywa przeciętny internauta odwiedzający oficjalne strony tych szacownych instytucji, gdzie odnaleźć może oprócz motta przyświecającego działalności uczelni (jak np. veritas Uniwersytetu Harvarda w Cambridge, Massachusetts, plus ratio quam vis Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie czy in lumine Tuo videbimus lumen Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku albo hinc lucem et pocula sacra Uniwersytetu w Cambridge) również okołoakademickie lub ludyczne upodobania poszczególnych ośrodków akademickich. W Wielkiej Brytanii są to oczywiście osady wioślarskie, w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Australii i Kanadzie również, ale także drużyny footballu amerykańskiego i koszykówki, gdzie odziedziczona po Rzymianach wychowawcza dewiza Locke’a „w zdrowym ciele zdrowy duch” jest do dzisiaj żywa. Anglo-amerykańskie modele uniwersytetu rozpowszechniły się szeroko ostatnimi czasy również w Azji, podczas gdy w Europie kontynentalnej sport nie odgrywa aż tak kluczowej roli. Rozwijają się tutaj różnego rodzaju lokalne i często niszowe tradycje poszczególnych uniwersytetów, pielęgnujące bardziej muzy niż sport wyczynowy. Co zacniejsze uczelnie pozostają w kontakcie ze swoimi absolwentami tzw. alumni (w myśl hasła: be tuned), tworząc bardzo skonsolidowane środowisko wokół uniwersytetu, dumne z przynależności do Alma Mater. To przywiązanie do uczelni macierzystej przekłada się często w Stanach Zjednoczonych na fakt, że co zamożniejsi absolwenci, wdzięczni za wykształcenie, przeznaczają część pokaźnego majątku jako datek na rzecz uniwersytetu. Dla wielu Amerykanów uniwersytet to miejsce magiczne, ale również bardzo konkretne, ściśle związane z lokalizacją i tym samym nazwą uniwersytetu, którego sława świadczy o wyjątkowości bądź też mniejszej jakości wykształcenia, przy czym kluczowym wspomnieniem jest oczywiście uzyskanie dyplomu konkretnej szkoły wyższej (stąd też przywiązanie Amerykanów do bliższego dookreślenia nazwy uczelni wydającej dyplom: por. również: H. Arendt, Die Krise der Erziehung: Gedanken zur ‘Progressive Education’, „Der Monat: Jahrbuch”, Weinheim: Quadriga: Beltz, Bd. 12. (1959) 124, s. 48–61.

Pauluk_Student....indb 18

2010-12-22 11:04:01