Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia. TOM 4

Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia Zagrożenia i wyzwania

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind1 1

2011-08-02 12:50:43

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind2 2

2011-08-02 12:50:45

Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia Zagrożenia i wyzwania Tom 4 pod redakcją naukową

Mieczysława Plopy

Wydawnictwo Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej Elbląg 2011

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind3 3

2011-08-02 12:50:45

© Copyright by Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, Elbląg 2011

Recenzenci: prof. dr hab. Krzysztof Kalka prof. dr hab. Ryszard Kościelak prof. dr hab. Roman Ossowski

Redakcja wydawnicza: Zespół

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-89113-44-3 ISBN 978-83-7308-735-4

Wydawnictwo Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej 82-300 Elbląg, ul. Lotnicza 2

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind4 4

2011-08-02 12:50:45

Spis treści Szanowni Państwo! ..................................................................................................................... 11 Wprowadzenie Introduction ............................................................................................................................... 15 Część I Zagrożenia i wyzwania w życiu współczesnego człowieka z perspektywy interdyscyplinarnej Part I Threats and Challenges in the Life of Contemporary Man from the Interdysciplinary Perspective Krzysztof Kalka Miłość i jej znaki z perspektywy filozofii Love and Its Signs From the Perspective of Philosophy ............................................................... 21 Paweł Nierodka Problem odpowiedzialności współczesnego człowieka w świetle globalizacji kultury i globalizacji techniki The Problem of Modern Man’s Responsibility in the Light of Globalization of Culture and Technology ......................................................................................................... 31 Jan Jacek Pączkowski Zagrożenia i wyzwania człowieka cywilizacji zachodniej Threats and Challenges of the West Human Civilization ............................................................ 41 Tomasz Bojar-Fijałkowski, Wojciech Plopa Zasady prawa na przykładzie ochrony środowiska Między prawem, ekonomią a filozofią Principles of the Law on the Example of Environmental Protection – Between Law, Economics and Philosophy .................................................................................. 53

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind5 5

2011-08-02 12:50:45

6

Spis treści

Iwona Dudzik Ekofilozofia jako podstawa nowego stylu myślenia wobec wyzwań i zagrożeń współczesności. Kilka uwag na temat filmu Baraka Rona Fricke’a Eco-philosophy as the Basis For a New Way of Thinking in the Face of Challenges and Threats of the Present Times. A Few Remarks on Ron Fricke’s Film Baraka ......................... 63 Barbara Kiereś Filozofia u podstaw pedagogiki Philosophy at Bases of Pedagogy ................................................................................................. 71 Anna Strzeżyńska Struktura i funkcjonowanie hierarchii wartości człowieka ponowoczesnego The Structure and Functionality of a Postmodern Man’s Value System ....................................... 87 Anita Zbieg, Błażej Żak Czy funkcja powiadomień w e-społecznościach ma wpływ na interakcje międzyludzkie?

Notifications Feature as an Interaction Mediator Within Internet Communities ........................ 97 Anetta Roszak-Cyrson Przeszłość i Teraźniejszość – dylematy chrześcijańskie wobec wyzwań współczesności Past and Present Dilemmas to Face the Challenges of Contemporary Christian ............................................................................................................ 107

Część II Problemy współczesnej edukacji w życiu człowieka: zagrożenia i wyzwania Part II Problems of Contemporary Education in Human Life: Threats and Challenges Bolesław Niemierko Nowe horyzonty diagnostyki edukacyjnej: analiza rosnącego wpływu nauk ekonomicznych New Horizons to Educational Diagnostics: On the Growing Influence of Economics ................ 115 Stanisław Walukiewicz Kapitał ludzki i społeczny jako wyzwanie dla edukacji Human and Social Capital in Education as a New Challenge ..................................................... 133 Piotr Magier Wychowanie patriotyczne jako przedmiot dyskusji pedagogicznych Uwagi metaprzedmiotowe w kontekście pedagogiki rodziny Patriotic Education as the Subject of Pedagogical Discussions Metasubject Comments in the Context of Pedagogy of the Family ............................................. 149

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind6 6

2011-08-02 12:50:45

Spis treści

7

Marzanna Tyburska Doskonalenie zawodowe nauczycieli. Polska na tle międzynarodowym Teachers’ Professional Development. The Place of Poland on the International Background ....... 165 Adrianna Klimas Etyka w zawodzie nauczyciela Ethics in the Teaching Career ..................................................................................................... 171 Izabela Seredocha Edukacja dla innowacyjności – na przykładzie miasta Elbląg Education for Innovativeness – on the Example of the City of Elblag ......................................... 181 Irena Sorokosz Radzenie sobie ze stresem studiowania w aspekcie zasobów osobistych Coping with Study-related Stress in the Aspect of Personal Resources ......................................... 197 Marta Jacyno Masakra na szklanym ekranie – czyli o zgubnym wpływie telewizji na zachowania dzieci raz jeszcze...

Massacre on the Glass Screen – That is, the Pernicious Influence of Television on Children’s Behavior Once Again... .................................................................... 205 Dorota Młyńska Edukacja seksualna w szkole – szansa, wyzwanie czy zagrożenie?

Sexuality Education at the School – the Chance, Challenge or Threat? ....................................... 211 Barbara Piątkowska Wałbrzyscy licealiści u progu dojrzałości. Komunikat z badań High School Students of Walbrzych on the Threshold of Maturity Communication From the Study ................................................................................................ 225 Część III Współczesna rodzina w świetle zagrożeń i wyzwań Part III Contemporary Family in the Light of Threats and Challenges Mieczysław Plopa, Teresa Zajdlic-Plopa Dylematy i wyzwania w badaniach nad współczesną rodziną Dilemmas and Challenges in Studies on Contemporary Families ............................................... 241 Andrzej W. Janke Pedagogika wobec rodzinności człowieka Pedagogiczna orientacja familiologiczna na początku XXI wieku Pedagogy Towards Familial Aspects of Life. Pedagogical Family-Centered Orientation at the Beginning of XXI Century ............................................................................................... 269

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind7 7

2011-08-02 12:50:46

8

Spis treści

Valéria Hrtánková Człowiek i rodzina chrześcijańska w XXI wieku – niebezpieczeństwa i wyzwania Christian Family in XXI Century – Threats and Challenges ....................................................... 291 Joanna Nowak Więź i kontrola między rodzeństwem The Bond Between the Siblings and the Control ........................................................................ 299

Część IV Zdrowie, praca i rozwój człowieka: prewencja, wspomaganie, zagrożenia Part IV The Health, Work and Development of Man: Prevention, Support, Threats Zbigniew Lew-Starowicz Przyszłość seksualności człowieka The Future of Human Sexuality ................................................................................................. 309 Beata Hoffmann Uzależnienie od hazardu w świetle teorii i badań Gambling in Light of Theory and Research ................................................................................ 317 Paweł Janukowicz Bezrobocie długotrwałe i jego skutki Long-term Unemployment and Its Consequences ...................................................................... 327 Anna Skuzińska „Czy jesteś mobbingowany? – Ja? Nie, skądże!”

Podobieństwa i różnice między osobami mobbingowanymi przyznającymi i nieprzyznającymi się do doświadczania mobbingu w pracy „Are You Being Bullied? – Me? But of Course Not!” Similarities and Differences Between Bullied People Self-Labeling Themselves as Bullied at Work and Those Refusing to Self-Label Themselves as Bullied ................................ 337 Weronika Dziedzic Cyberbullying – współczesna forma przemocy Cyberbullying – Contemporary Form of the Violence ................................................................ 349 Renata Kowal, Eliza Mazur Przestępczość w Polsce – skala zjawiska Crime in Poland – Scale of the Phenomena ................................................................................ 359

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind8 8

2011-08-02 12:50:46

Spis treści

9

Jacek Dworzecki Bezpieczeństwo masowych imprez sportowych w Polsce. Zarys problematyki Security Mass Sports Events in Poland. Outline of Problems ...................................................... 377 Alicja Kuczmińska Wpływ aerobiku a zmiana zachowań jednostki na przestrzeni chorób cywilizacyjnych Impact of Aerobics on Behavior Changes of Individual Within the Civilization Related Diseases ...................................................................................................... 397 Ryszard Makarowski, Agnieszka Leszczyńska Mieczysław Plopa, Marcin Marszałł Weryfikacja teorii dążenia – unikania Millera podczas wyprawy na Kilimandżaro Verification of Miller’s Theory of Striving – Avoiding During an Expedition to Kilimanjaro ............................................................................................................................ 415

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind9 9

2011-08-02 12:50:46

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind10 10

2011-08-02 12:50:46

Szanowni Państwo!

IV Ogólnopolska Konferencja z Udziałem Gości Zagranicznych pt. „Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia – wyzwania i zagrożenia” otwiera jednocześnie XII Warmińsko-Mazurskie Dni Rodziny w Elblągu.

Proszę pozwolić, że na wstępie powiem kilka słów o naszym mieście. Elbląg, to miasto o burzliwej, ponad 770-letniej historii. Na przestrzeni wieków stał się silnym ośrodkiem gospodarczym i przemysłowym, a także ważnym centrum handlowym. Znaczącą pozycję miasto zajmowało również w sferze kultury, edukacji i nauki. Szczególna pozycję w tym ostatnim zakresie wypełniało Gimnazjum Elbląskie. Szkoła ta, o profilu uczelni akademickiej, gromadząc wybitnych pedagogów, zapewniała rozwój intelektualny i edukację na najwyższym poziomie, a jej renoma daleko przekraczała ówczesne granice. Bardzo się cieszymy, że działania gospodarzy dzisiejszej konferencji kontynuują rozwój myśli naukowej naszych historycznych poprzedników.

Historia XX-wieku brutalnie potraktowała miasto. W wyniku działań II wojny światowej Elbląg został zniszczony w 65 procentach, zniszczony i rozgrabiony został potencjał przemysłowy, infrastruktura komunalna prawie nie istniała. Zaczął się żmudny proces odbudowy. Trudności okresu powojennego wraz ze scentralizowanym systemem zarządzania krajem powodowały, że przebiegał on bardzo wolno i nie odpowiadał oczekiwaniom społecznym. Przełomem była reforma samorządowa z 1990 roku. Dzięki niej samorząd miast i gmin uzyskał należną mu pozycję ustrojową, a także – co niezwykle ważne – pomoc finansową umożliwiającą realizację swych ustawowych zadań. Wkrótce po restytucji samorządu rozpoczął się proces akcesji Polski do Unii Europejskiej zakończony wejściem naszego kraju w skład zjednoczonej Europy.

Samorząd Elbląga umiejętnie wykorzystywał szczególną szansę do korzystania ze środków w ramach pomocy przedakcesyjnej, a następnie – po akcesji – ze środków w ramach funduszy strukturalnych i funduszu spójności. Pozwoliło to na – niespotykany w powojennej historii miasta – wzrost inwestycji realizowanych w mieście, w tym głównie w obszarze infrastruktury komunalnej. W znakomity sposób wpływa ta na poziom życia mieszkańców, radykalnie zmienia wizerunek miasta, ale przede wszystkim stwarza dogodne warunki dla rozwoju gospodarczego Elbląga na lata następne. Jestem przekonany, że ambitne, choć trudne zadania, jakie określiliśmy sobie w kolejnych Strategiach Rozwoju Miasta (trwają prace nad Strategią rozwoju Elbląga do 2020 roku), a także w skonkretyzowanych programach inwestycyjnych zostaną w pełni zrealizowane a ich efekty będą zadowalały nas wszystkich, a głównie – elblążan.

Dzisiejsza Konferencja inauguruje XII Warmińsko-Mazurskie Dni Rodziny.

Są one organizowane od 1999 roku przez Urząd Marszałkowski Województwa

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind11 11

2011-08-02 12:50:46

12 Warmińsko-Mazurskiego, Radę ds. Rodzin Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie. Nasze województwo jest jedynym w kraju, które podjęło taką cenną inicjatywę. Włączają się w nią samorządy wszystkich powiatów i wielu gmin. Z satysfakcją odnotowuję, że nasze miasto również od wielu lat bierze w nich aktywny udział.

Rodzina, jej miejsce w społeczeństwie, wzajemne relacje między członkami rodzin – to tematy w różny sposób definiowane w poszczególnych etapach rozwoju cywilizacyjnego. Na każdym z nich wypracowywano własne recepty na kształtowanie tych stosunków. Dzisiaj, w okresie szybko postępującej globalizacji, olbrzymiego przyspieszenia tempa życia, przebudowy systemu wartości – potrzeba zdefiniowania nowych, trafnych poglądów na te tematy jest pilna jak nigdy dotąd. Dlatego pozwolę sobie wyrazić słowa uznania dla inicjatorów i organizatorów dzisiejszej konferencji za podjęcie tak trudnego a równocześnie niezwykle ważnego tematu. Jestem przekonany, że jej dorobek – nawet nie udzielając odpowiedzi na wszystkie nurtujące nas pytania – pozwoli na lepsze zrozumienie złożoności zagadnienia.

Od wielu lat w podejmowanych działaniach i planach na przyszłość rodzina i jej potrzeby są w centrum zainteresowania władz samorządowych naszego miasta.

Nie sposób w krótkim wystąpieniu omówić wszystkich inicjatyw skierowanych – do oraz dla – dzieci i młodzieży, adresowanych do całych rodzin albo podejmowanych w ich interesie. Były to zarówno działania doraźne, akcyjne, jak i długofalowe, systemowe. W Elblągu każdego roku, na przełomie maja i czerwca, w ramach Dni Rodziny podejmowanych jest wiele ciekawych inicjatyw, których celem jest integracja w środowiskach lokalnych oraz poruszanie istotnych tematów dotyczących funkcjonowania rodziny, budowania porozumienia i rozwiązywania problemów.

Realizowanych jest wiele ciekawych przedsięwzięć promujących rodzinę, organizowane są konferencje naukowe, targi pracy, dni otwarte, festyny rodzinne, konkursy, warsztaty, imprezy plenerowe i różnego rodzaju akcje. W obchodach Dni Rodziny bierze udział wielu partnerów, m.in.: wyższe uczelnie, szkoły, przedszkola, organizacje pozarządowe i instytucje samorządowe. Pod względem liczby podejmowanych inicjatyw nasze miasto wyróżnia się na tle województwa i znajduje się na pierwszym miejscu (w 2008 roku zostały zgłoszone 62 relacje, w 2009 roku 64 relacje). Efekty tych działań są dostrzegane przez organizatorów Warmińsko-Mazurskich Dni Rodziny. W 2004 roku Elbląg był również organizatorem Zakończenia VI Warmińsko-Mazurskich Dni Rodziny.

Wielość i różnorodność inicjatyw podejmowanych z myślą o wspieraniu rodziny, szerokie spektrum podmiotów zaangażowanych w te działania, a także troska o optymalne wykorzystanie realizowanych przedsięwzięć skłoniły Prezydenta Elbląga do wystąpienia z inicjatywą utworzenia lokalnego programu działań na rzecz rodziny. Nowy, kompleksowy program działań na rzecz rodziny został opracowany pn. „Program Działań Prorodzinnych wraz z systemem przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Elblągu na lata 2010–2015” i został przyjęty do realizacji uchwałą Rady Miejskiej w Elblągu z dnia 17 grudnia 2009 roku. W programie zostały określone działania mające na celu umacnianie rodziny naturalnej i udzielanie pomocy rodzinom, w których pojawiają się problemy. W szerokim zakresie zostały ujęte działania podejmowane na rzecz rodzin w zakresie: mieszkalnictwa,

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind12 12

2011-08-02 12:50:46

13 wyrównywania szans edukacyjnych, sportu i kultury, pomocy w pozyskaniu pracy, prewencji, pomocy społecznej, bezpieczeństwa oraz działania realizowane przez organizacje pozarządowe. Opracowany został również system przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Elblągu. Przyjęte do realizacji zadania programowe mają na celu wzmocnienia naszych rodzin i poprawę ich funkcjonowania.

Tegoroczna edycja już XII Warmińsko-Mazurskich Dni Rodziny została zorganizowana pod hasłem „Silna i aktywna rodzina szansą na godne życie” w dniach od 14 maja do 9 czerwca 2010 roku. Hasło skłania do promowania rodzin prawidłowo funkcjonujących. I życzę wszystkim, by takich rodzin było w naszym społeczeństwie jak najwięcej, by nasze rodziny były silne i aktywne, byśmy zawsze mogli polegać na swoich rodzinach, doznawali w nich ciepła, miłości i zrozumienia.

Prezydent Miasta Elbląg Henryk Słonina

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind13 13

2011-08-02 12:50:46

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind14 14

2011-08-02 12:50:46

Wprowadzenie Introduction

Przełom drugiego i trzeciego tysiąclecia wyzwala głęboką refleksję nad różnymi aspektami życia człowieka, jego jakością, wyzwaniami stojącymi przed jednostką, ale także nad zagrożeniami, które kreuje współczesna kryzysowa rzeczywistość, a które można ujmować w kontekście nie tylko trwania, lecz także przetrwania.

Pytanie o to, jaki będzie człowiek w trzecim tysiącleciu, jest wyzwaniem dla umysłu, dla wyobraźni, dla ludzi zajmujących się profesjonalnie wspomaganiem rozwoju, kreujących rzeczywistość edukacyjną, społeczną, zdrowotną, gospodarczą, polityczną.

Aby ta refleksja dotycząca przyszłości jednostki i optymalizowania jej rozwoju była sensowna, trzeba się ciągle przyglądać temu, jaki jest współczesny człowiek i jego otoczenie, jakie są zagrożenia jego rozwoju, jakie stoją przed nim wyzwania, w jakim stopniu on sam jest odpowiedzialny – mówiąc językiem metafizyki i antropologii – za to, czy jest, bądź też czy jeszcze jest i jaki jest.

Jaki jest ten dzisiejszy świat, a jakim może się stawać? Czy sprzyja on rozwojowi człowieka, czy też stanowi zagrożenie dla jego trwania?

Współczesny człowiek dysponuje środkami technicznymi o ogromnej sile, ma moc porównywalną z siłami natury, może zrobić wszystko, może zniszczyć siebie i przyrodę, ma bowiem w sobie coś (jak zauważa wielu myślicieli i jak wskazuje codzienność) z natury zarówno anioła, jak i agresywnego drapieżnika.

Człowiek, niszcząc szeroko rozumianą różnorodność (świadomie czy nieświadomie), zagraża samemu sobie. Ta prawda musi do niego dotrzeć, szczególnie u progu nowego tysiąclecia.

W dzisiejszym świecie istnieje wiele zagrożeń, które dalekowzroczna polityka, oparta na mądrości zakodowanej w naturze ludzkiej, powinna brać pod uwagę: – przeludnienie – problem ludzi niepotrzebnych z punktu widzenia systemów gospodarczych, politycznych; – kontrast między bogatymi a nędzarzami (problem globalizacji); – radykalne, niekontrolowalne przyspieszenie rewolucji technologicznej; jesteśmy ciągle więźniami paradygmatu naukowego, który nas ogranicza;

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind15 15

2011-08-02 12:50:46

16

Wprowadzenie

– wyczerpywanie się kapitału duchowego, osobliwy przymus wykluczania z życia perspektywy religijnej; – kryzys ekologiczny; – narastające niszczenie biosfery (emisja miliardów ton gazów do atmosfery, dziura ozonowa, efekt cieplarniany, katastrofy ekologiczne); – możliwość klonowania ludzi; – rewolucja informatyczna – internet, niezwykle podziwiane dziecko współczesnej myśli technicznej, stwarza jednocześnie niemożliwe do przewidzenia konsekwencje w dziedzinie rynków pracy, edukacji, masowej indoktrynacji, stylów życia, międzynarodowej przestępczości; – widoczne jest zjawisko dysonansu między szaleńczym tempem przemian cywilizacyjnych a przypisanym człowiekowi rytmem rozwoju osobniczego – dysharmonia między sztywnym, ukształtowanym w toku antropogenezy, zaprogramowanym genetycznie rytmem rozwoju osobniczego a gwałtownymi zmianami w otoczeniu technicznym i społeczno-kulturowym; do niedawna przecież przemiany postępowały powoli, otoczenie kulturowe było przez stulecia spostrzegane jako stabilne; – zbytnia racjonalizacja, technizacja naszego życia, nacisk mentalności sukcesu (powstaje pytanie: co to znaczy osiągnąć sukces w życiu?); – wzrastająca możliwość utraty kontroli nad czynnikami kształtującymi świadomość.

Jak uczy teoria zachowania środków Hobfola, człowiek, który już ma wystarczająco dużo (w świetle kryteriów obiektywnych), jest niezwykle skłonny do agresywnej, ekspansywnej obrony swoich zasobów i ich powiększania: kont bankowych, władzy nad innymi. Stosowane środki ochrony mają tu już drugorzędne znaczenie, a godność drugiego człowieka i wartość jego życia schodzą na dalszy plan. Reguły wpływu społecznego powszechnie obowiązują, ale świadomość ich istnienia mają nieliczni. Psychologiczna manipulacja polega właśnie na tym, aby człowiek miał przekonanie, że jest decydentem co do jakichś wyborów, chociaż tak naprawdę to już inni wybrali za niego. Dzisiaj takie manipulacje są wręcz powszechnie praktykowane przez potentatów w różnych obszarach wpływów.

Wymienione zagrożenia mają coraz bardziej widoczne skutki dla świadomości i psychiki człowieka: – poczucie alienacji, słabnącego przystosowania, chaosu życia; – słabnące poczucie kontroli nad swoim losem i nad losem innych; – upadek autorytetu starości – mądrości (dialektycznego ujmowania rzeczywistości, ekspertywności); – zakłócenia w komunikacji międzypokoleniowej (wzorce życia rodziny generacyjnej nie są zrozumiałe lub atrakcyjne dla młodego pokolenia, zakłócenia w transmisji podstawowych wartości); – zabójczy wręcz rytm i tempo życia, szaleńcza pogoń za tzw. sukcesem; – spychanie na margines problemów metafizycznych (sensu życia, wartości, celów, jego istoty); wartością staje się życie tu i teraz (bez głębszej refleksji);

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind16 16

2011-08-02 12:50:46

Wprowadzenie

17

– kryzys wzorców istnienia, organizacji świata, paradygmatów cywilizacyjnych i religijnych, wartości duchowych; – kryzys religii – przestaje ona być bezdyskusyjnym, zrozumiałym punktem odniesienia.

Refleksja nad współczesnością skłania do przekonania, że człowiek chyba nie w pełni panuje nad wytworami cywilizacji, którą tak mozolnie tworzył, a wręcz przeciwnie – staje się jej niewolnikiem, alienując się coraz bardziej od swojej natury. Przecież refleksyjność, wolna wola i duchowość to atrybuty dane mu do wykorzystania, a współczesny człowiek irracjonalnie, paradoksalnie alienuje się od wartości stanowiących istotę jego „ja”.

Powstaje pytanie: czy taki jest bieg historii, czy też jest to prowokacyjna, bezkompromisowa manipulacja narzucająca człowiekowi styl życia zorientowany na konsumpcję i skrajną rywalizację, a zatem na niszczenie istoty siebie? Człowiek współczesny nie może żyć w bezrefleksyjnym letargu. Żyjemy w czasach, kiedy staje się on głównym kreatorem dalszego ewolucyjnego rozwoju swojego gatunku. Potrzebna jest powszechna świadomość, że dalsze losy człowieka zależą od niego samego. Natura wyposażyła go w takie zasoby, jakimi nie dysponuje żaden inny gatunek (samoświadomość, refleksyjność, intencjonalność, inteligencję), co przy obecnym poziomie rozwoju cywilizacji pozwala na wysunięcie hipotezy, że dalszy bieg ewolucji gatunku ludzkiego będzie kreowany przez samego człowieka.

Interpretując te przeobrażenia w duchu optymistycznym, można przypuszczać, że siła mądrości, a przede wszystkim etyki (która musi cenzurować niekontrolowane zapędy „nawiedzonych naukowców” i konsumentów ich idei) musi zwyciężyć nad pasją poznawania nieliczącą się z godnością człowieka, a preferującą strategie manipulowania pozbawione refleksji i wizji skutków.

Człowiek musi zrozumieć, że to, co ułatwia życie, jednocześnie może ograniczać i alienować od samego siebie. Musi zrozumieć, że jest skazany na rozwój, jak twierdził Jung, ale też musi zrozumieć, że to, czy życie będzie dla niego i ludzkości błogosławieństwem czy przekleństwem, już teraz zależy głównie od niego samego.

Wciąż towarzyszy mi silne przekonanie, że przynajmniej część aktywnych, twórczych, a zarazem wpływowych ludzi będzie korzystała ze swoich duchowych zasobów, będzie sięgała do mądrości filozofów, dorobku ludzkości, że do powszechnej świadomości będzie docierała interdyscyplinarna myśl humanistyczna. Można mieć nadzieję, że będzie się zmieniał model dzisiejszej edukacji, dzięki której współczesny młody człowiek zrozumie, jakie są granice jego uzależnienia od własnych wytworów, że zrozumie, co go naprawdę rozwija, a co ogranicza i alienuje od samego siebie.

Można mieć nadzieję, że z jednej strony nastąpi rozsądna psychologizacja i etyzacja nauki, medycyny, środowisk wojskowych, politycznych, dziennikarskich i edukacyjnych, a z drugiej, że podstawowa wiedza o człowieku, o prawach jego rozwoju, ukazana w perspektywie psychologicznej, socjologicznej, fi-

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind17 17

2011-08-02 12:50:46

18

Wprowadzenie

lozoficznej, będzie wreszcie traktowana na równi z fizyką, historią, matematyką.

Uczenie świata fizycznego z pominięciem świata psychiki nie może być już dłużej właściwością szkoły na wszystkich poziomach jej funkcjonowania.

W humanistycznym myśleniu naukowym, a przynajmniej w naukach społecznych, zmiana modelu uprawiania nauki staje się coraz bardziej widoczna.

Zwraca się uwagę na konieczność ujęcia integracyjnego, wieloaspektowego w analizie zjawisk życia społecznego – przesłanie to jest główną ideą wielu referatów i dyskusji naukowych prezentowanych na różnorodnych konferencjach. Środowisko naukowe coraz bardziej odczuwa presję dyskusji i prowokacji do działań zmierzających do pogłębiania świadomości społecznej, i to w skali międzynarodowej, w odniesieniu do autentycznych wartości związanych z jakością ludzkiego życia. Świadczą o tym referaty z różnych ośrodków akademickich zgłoszone na kolejną, czwartą już Ogólnopolską Konferencję „Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia: zagrożenia i wyzwania”, zorganizowaną przez Elbląską Uczelnię Humanistyczno-Ekonomiczną w maju 2010 roku. Większość z nich jest przedstawiona w niniejszym tomie. Są to prace o charakterze teoretycznym i empirycznym dotyczące bezpośrednio bądź pośrednio problematyki zagrożeń i wyzwań związanych z życiem współczesnego człowieka. Zostały one podzielone na cztery części.

W pierwszej z nich zasygnalizowano różne problemy życia człowieka ujęte z perspektywy interdyscyplinarnej, w drugiej przedstawiono zagadnienia związane z edukacją i wychowaniem młodego pokolenia, w trzeciej zaakcentowano znaczenie rodziny w procesie rozwoju człowieka, a w czwartej – wybrane problemy zdrowia i pracy w kontekście zagrożeń i wyzwań, jakie stwarza świat. Nie jest to praca systematyzująca wiedzę na temat zagrożeń i wyzwań, ale pokazująca, jak szeroka jest perspektywa dyskusji w obszarze związanym z jakością życia człowieka będącego w różnych fazach rozwoju, a zarazem uwikłanego w trudny do ogarnięcia kontekst biologiczny, historyczny, kulturowy, ekonomiczny i społeczno-psychologiczny.

Elbląska Uczelnia, wydając kolejny, czwarty już tom pokonferencyjny, chce dołożyć „swoją cegiełkę” do tak koniecznej dzisiaj dyskusji przedstawicieli różnych dyscyplin nauki, która ma wskazywać na to, co sprzyja, a co zagraża rozwojowi człowieka na początku zarówno nowego stulecia, jak i tysiąclecia.

Przesłaniem wydawanych tomów pokonferencyjnych jest myśl, że każda refleksja naukowa nad burzeniem barier ograniczających człowiekowi dążenie do dobra, mądrości, piękna i miłości prowadzi do humanizacji naszego życia, a zatem do bezpiecznego trwania i refleksyjnego, twórczego rozwoju. Globalny kryzys ekonomiczny mający niepodważalny wpływ na jakość naszego życia i stwarzający zagrożenia dla realizacji wyższych wartości uzasadnia konieczność integracji wysiłków ludzi nauki, aby przypominać nam wszystkim, że groźba alienacji człowieka od swojej natury jest ciągle aktualna, tak jak aktualne są treści trzech poprzednich i niniejszego tomu Człowieka u progu trzeciego tysiąclecia.

Mieczysław Plopa

Plopa_Czlowiek u progu - T-4.ind18 18

2011-08-02 12:50:46