Psychologia rodziny by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Psychologia rodziny: teoria i badania

Plopa01.p65

2011-01-20, 10:00

Plopa01.p65

2011-01-20, 10:00

Mieczys鲁aw Plopa

Psychologia rodziny: teoria i badania

Krak贸w 2011

Plopa01.p65

2011-01-20, 10:00

Recenzent: prof. dr hab. Jan Rostowski

Redakcja wydawnicza: Ma³gorzata Miller

Projekt ok³adki: Magdalena Muszyñska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

ISBN 978-83-7587-571-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie VI, Kraków 2011

Plopa01.p65

2011-01-19, 15:05

Spis treœci Wstêp ..................................................................................................... 9 Rozdzia³ I Jakoœæ ¿ycia w rodzinie: perspektywa teorii systemowej i teorii przywi¹zania ........................................................................... 15 1.1. Strukturalne w³aœciwoœci rodzin .................................................... 15 1.2. Strategie i regu³y ............................................................................ 18 1.3. Zadania i strategie rodziny ............................................................. 19 1.3.1. Zadania i strategie dotycz¹ce to¿samoœci .............................. 21 1.3.2. Zadania i strategie dotycz¹ce granic ..................................... 25 1.3.3. Zadania i strategie dotycz¹ce utrzymania statusu .................... 27 1.3.4. Zadania i strategie kierowania spójnoœci¹ rodziny .................... 28 1.4. Stres w systemie rodzinnym ........................................................ 30 1.4.1. Strategie kierowania stresem w rodzinie ............................... 37 1.4.2. Radzenie sobie ze stresem w systemach rodzinnych ................. 39 1.5. Modele funkcjonowania rodziny .................................................. 45 1.5.1. Modele strukturalne ............................................................. 48 1.5.2. Model Ko³owy Olsona .......................................................... 59 1.5.3. Model Systemowy Beaversa .................................................. 62 1.5.4. Model McMastera ................................................................. 64 1.5.5. Modele miêdzypokoleniowe ................................................. 69 1.5.6. Modele kulturowe .................................................................. 81 1.6. Rozwój kompetencji ma³¿eñskich i rodzinnych z perspektywy teorii przywi¹zania .............................................. 88 1.6.1. Za³o¿enia i inspiracje teorii przywi¹zania .............................. 88 1.6.2. Rozwój bliskich wiêzi w okresie wczesnego dzieciñstwa .......... 91 1.6.3. Przywi¹zanie a podstawy rozwoju emocjonalno-spo³ecznego ... 94 1.6.4. Rozwój bliskich wiêzi w okresie doros³oœci .............................. 98 1.6.5. Romantyczna mi³oœæ a przywi¹zanie i p³eæ ............................ 102 1.6.6. Struktura wiêzi w okresie doros³oœci ................................. 104 1.6.7. Romantyczne wiêzi a przywi¹zanie z perspektywy badañ empirycznych ........................................................... 107

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

6 Psychologia rodziny: teoria i badania Rozdzia³ II Z psychologicznych badañ nad ma³¿eñstwami o ró¿nym poziomie integracji .......................................................... 113 2.1. Satysfakcja z ma³¿eñstwa – psychospo³eczne uwarunkowania .......................................... 113 2.1.1. P³eæ a satysfakcja w zwi¹zku ............................................... 114 2.1.2. Intymnoœæ a satysfakcja ze zwi¹zku ........................................ 116 2.1.3. Role spo³eczne (praca, dom) a satysfakcja z ma³¿eñstwa ....... 121 2.1.4. Równoœæ w zwi¹zku: realnoœæ czy fikcja ............................. 124 2.2. Jakoœæ zwi¹zku ma³¿eñskiego w œwietle badañ empirycznych ................................................................................ 126 2.2.1. Ryzyko dezintegracji zwi¹zku ma³¿eñskiego – perspektywa systemowa ................................................... 126 2.2.2. Motywy zawierania zwi¹zku ma³¿eñskiego przez partnerów z ma³¿eñstw trwa³ych i rozwodz¹cych siê ......... 141 2.2.3. Warunki udanego ¿ycia ma³¿eñskiego w ocenie partnerów z ma³¿eñstw trwa³ych i rozwodz¹cych siê ........ 146 2.2.4. Ocena jakoœci swojego ¿ycia ma³¿eñskiego przez ma³¿onków ze zwi¹zków trwa³ych i ma³¿onków rozwodz¹cych siê .............................................................. 149 2.2.5. Poczucie winy za rozpad zwi¹zku w ocenie partnerów rozwodz¹cych siê .............................................................. 153 2.2.6. Ma³¿onkowie rozwodz¹cy siê w œwietle badañ projekcyjnych ...................................................................... 155 2.2.7. Poczucie koherencji partnerów w zwi¹zkach ma³¿eñskich o ró¿nej jakoœci ........................ 169 2.2.8. Poczucie sensu ¿ycia partnerów ze zwi¹zków ma³¿eñskich o ró¿nej jakoœci ....................... 172 2.2.9. Hierarchia wartoœci partnerów ze zwi¹zków ma³¿eñskich o ró¿nej jakoœci ....................... 174 2.2.10. Style radzenia sobie ze stresem partnerów ze zwi¹zków ma³¿eñskich o ró¿nej jakoœci ......... 176 2.2.11. Osobowoœæ partnerów ze zwi¹zków ma³¿eñskich o ró¿nej jakoœci w œwietle badañ kwestionariuszem NEO-FFI ........ 181 2.2.12. Satysfakcja ze zwi¹zku ma³¿eñskiego w œwietle badañ kwestionariuszem SNAP ........................................ 186

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

Spis treœci 7

2.2.13. Osobowoœciowe uwarunkowania jakoœci zwi¹zku ma³¿eñskiego w œwietle badañ kwestionariuszem MMPI-2 ....................... 202 2.2.14. Satysfakcja ze zwi¹zku ma³¿eñskiego w œwietle badañ kwestionariuszem R. B. Cattella (16 PF Fifth Ed.) .............................................................. 222 2.2.15. Religijnoœæ personalna ma³¿onków a ich satysfakcja ze zwi¹zku ............................................... 231 Rozdzia³ III Rodzice a rozwój dziecka ................................................................. 241 3.1. Relacje rodzic – dziecko w ujêciu systemowym ......................... 3.2. Pojêcie postawy rodzicielskiej ................................................... 3.3. Ó Zród³a postaw rodzicielskich ..................................................... 3.3.1. Dziedzictwo z rodziny generacyjnej .................................... 3.3.2. Zasoby ma³¿onków a relacje z dzieæmi ............................. 3.3.3. Cechy podmiotowe dziecka ................................................. 3.3.4. Czynniki kulturowe a zaanga¿owanie rodziców w relacje z dzieæmi .............................................................. 3.4. Typologie postaw rodzicielskich .............................................. 3.4.1. „Opisowe” typologie postaw rodzicielskich .......................... 3.4.2. Czynnikowe typologie postaw rodzicielskich ..................... 3.5. Postawy rodziców a rozwój dzieci w œwietle badañ empirycznych ................................................. 3.5.1. Rodzice w percepcji dzieci w œwietle badañ projekcyjnych ... 3.5.2. Poziom wiêzi z rodzicami a przystosowanie spo³eczne dzieci ................................................................................... 3.5.3. Postawy ojców a cechy osobowoœci ich dzieci ....................... 3.5.4. Konstelacje postaw rodzicielskich w percepcji m³odzie¿y ... 3.5.5. Funkcjonowanie systemu rodzinnego a rozwój osobowoœci jedynaków ......................................... 3.6. Metody badania relacji Rodzic – Dziecko .... .......................... 3.6.1. Skala Postaw Rodzicielskich w opracowaniu M. Plopy (wersja dla m³odzie¿y) ................... 3.6.2. Skala Postaw Rodzicielskich w opracowaniu M. Plopy (wersja dla rodziców) ....................

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

241 243 246 247 248 262 264 265 266 270 276 282 292 303 310 320 337 339 362

8 Psychologia rodziny: teoria i badania Rozdzia³ IV Pogl¹dy m³odzie¿y akademickiej na ma³¿eñstwo i niektóre ich uwarunkowania ......................................................... 381 4.1. Zwi¹zek ma³¿eñski w percepcji m³odych ludzi ........................ 4.2. Problem i metody badañ ............................................................. 4.3. Charakterystyka badanej grupy .............................................. 4.4. Zwi¹zek ma³¿eñski w percepcji badanej m³odzie¿y akademickiej ........................................... 4.4.1. Ogólne pogl¹dy na temat instytucji ma³¿eñstwa ................... 4.4.2. Plany prokreacyjne studentów ............................................ 4.4.3. Preferowany model przysz³ego zwi¹zku ma³¿eñskiego ......... 4.4.4. Podsumowanie .................................................................... 4.5. P³eæ psychologiczna jako moderator pogl¹dów na ma³¿eñstwo .......................................................... 4.5.1. Pojêcie p³ci psychologicznej ................................................ 4.5.2. P³eæ psychologiczna w kontekœcie zachowañ interpersonalnych .............................................. 4.5.3. Rozk³ad typów p³ci psychologicznej w badanej grupie studentów ............................................... 4.5.4. P³eæ psychologiczna a ogólne pogl¹dy na temat ma³¿eñstwa .......................................................... 4.5.5. P³eæ psychologiczna a plany prokreacyjne studentów ......... 4.5.6. P³eæ psychologiczna a preferowany model przysz³ego zwi¹zku ma³¿eñskiego ....................................... 4.5.7. Podsumowanie ......................................................................

381 385 387 389 391 393 395 403 404 404 406 409 409 412 413 418

Biblilografia ...................................................................................... 431

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

Wstêp Pisanie ksi¹¿ki na temat, który ka¿demu jest znany „od ko³yski”, jest trudnym wyzwaniem, ale jak siê wydaje potrzebnym, pomimo przekonañ o naszych kompetencjach co do umiejêtnoœci stosownego bycia w strukturach rodzinnych. Jesteœmy bogaci w osobiste doœwiadczenia, doœwiadczenia ujawniane przez naszych rodziców, ksi¹¿ki, telewizjê, polityków, co mo¿e prowadziæ do z³udnego przekonania, ¿e wiemy wszystko, co powinniœmy wiedzieæ o ¿yciu ma³¿eñskim czy rodzinnym. Sk¹d zatem bior¹ siê ró¿ne tragedie rodzinne? Czy nie z faktu fa³szowania obiektywnego obrazu naszych zasobów i kompetencji, nadmiernej ufnoœci w trafnoœæ niczym nieuzasadnionych intuicji. Czy nie jest nam wszystkim potrzebna wiêksza otwartoœæ na fakty i fikcje o ¿yciu rodzinnym. Jednoznaczne zdefiniowanie rodziny mo¿e stwarzaæ trudnoœci. Zasadniczo myœlenie o rodzinie sprowadza siê do okreœlenia jej jako struktury z³o¿onej z pary ma³¿onków i ich biologicznych dzieci pe³ni¹cych okreœlone funkcje wobec siebie i jednoczeœnie wobec ca³oœci. Ka¿da charakterystyka systemu rodzinnego powinna tak¿e podkreœlaæ niepowtarzalnoœæ klimatu rodziny i wzajemnych relacji „twarz¹ w twarz”. Typowemu obrazowi rodziny zazwyczaj towarzysz¹ w okreœlonej spo³ecznoœci mity o rodzinie – selektywnie spostrzegane, zawieraj¹ce kulturowe wartoœci dotyczace tego, co jest poprawne, typowe i prawdziwe. Taki stereotyp utrudnia spojrzenie na rodzinê z perspektywy przejawianej w niej ró¿norodnoœci. Definiuj¹c zatem formalne cechy rodzin, wydaje siê, ¿e nale¿y siê jednoczeœnie poruszaæ poza mitologicznym obrazem rodziny, poprzez odnoszenie siê do podstawowych cech charakteryzuj¹cych wszystkie rodziny, nie trac¹c jednoczeœnie obrazu rozmaitych, szczególnych struktur, a przede wszystkim bogatej dynamiki wewn¹trz ich granic.

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

10 Psychologia rodziny: teoria i badania Wiêkszoœæ osób intuicyjnie wie, co znaczy byæ cz³onkiem rodziny. Ostatecznie wszyscy z nas wywodz¹ siê z rodzin, i ka¿dy z nas ma jakiœ obraz swojej rodziny, ma³¿eñstwa czy te¿ wyobra¿enia na temat tego, jak rodzina powinna funkcjonowaæ, jakie regu³y bardziej jawne lub ukryte powinny kierowaæ jej ¿yciem. W rodzinie wiele doœwiadczamy od poczêcia a¿ do œmierci. Mo¿na wrêcz stwierdziæ, ¿e trudno jest nam wyobraziæ sobie ¿ycie bez kontekstu rodzinnego. Je¿eli nawet ktoœ nie planuje zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego czy posiadania dzieci, to i tak nosi w sobie „swoje matki”, „swoich ojców”, „doœwiadczenie wielu interakcji” z rodziny pochodzenia. Nasze ¿ycie jest zatem w ca³oœci uwik³ane w szerszy kontekst ¿ycia rodzinnego, chocia¿ mo¿emy mieæ ró¿n¹ œwiadomoœæ tego faktu. W ostatnich latach ¿ycie rodzinne przechodzi okreœlone zmiany, o ró¿nym natê¿eniu w ró¿nych krajach: zmienia siê model ¿ycia rodzinnego, wzrasta liczba kobiet pracuj¹cych, obserwuje siê wiêksz¹ czêstotliwoœæ rozwodów i ponownego wchodzenia w nowe zwi¹zki, niekoniecznie ma³¿eñskie. Zmienia siê poziom zaanga¿owania rodziców w proces wychowania, maleje autorytet starszych osób w rodzinie, zmienia siê spojrzenie na rolê ojca w procesie anga¿owania siê w ¿ycie rodzinne, a zw³aszcza w wychowanie dzieci, wzrasta liczba rodziców samotnie wychowuj¹cych potomstwo. Wspó³czeœnie, w wielu rodzinach ma³¿onkowie s¹ nieobecni w domu z uwagi na charakter wykonywanej pracy, wielu doœwiadcza konfliktu zwi¹zanego z pe³nieniem okreœlonych ról w systemie rodzinnym i w strukturach organizacyjnych. Bycie cz³onkiem rodziny mo¿e byæ zatem ró¿nie rozumiane. Uzasadniona wydaje siê wiêc potrzeba spojrzenia na dzisiejsz¹ rodzinê z szerszej perspektywy, uwzglêdniaj¹cej ró¿norodne uwarunkowania jakoœci ¿ycia ma³¿eñskiego i rodzinnego. Konieczne jest uwzglêdnienie w wiêkszym stopniu spojrzenia na system rodzinny z perspektywy wszystkich cz³onków, w tym tak¿e, a niekiedy g³ównie z perspektywy dzieci, najbardziej nara¿onych na przejawy jej dysfunkcjonalnoœci. Tendencja ta jest widoczna w badaniach nad rodzin¹, prowadzonych zarówno przez teoretyków, jak i klinicystów oraz przedstawicieli innych nauk (socjologia, medycyna, filozofia, politologia, prawo) ni¿ psychologia. Pomimo zmieniaj¹cej siê natury wspó³czesnego ¿ycia rodzinnego, ró¿ne dziedziny badañ nad rodzin¹, wypracowa³y pewn¹ liczbê pojêæ, modeli, które pozwalaj¹ lepiej rozumieæ i interpretowaæ dokonuj¹ce siê zmiany u progu trzeciego tysi¹clecia. Niniejsza publikacja jest prób¹ przedstawienia zarówno zagadnieñ teoretycznych dotycz¹cych wybranych aspektów wspó³czesnej wiedzy o ro-

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

Wstêp 11

dzinie z uwzglêdnieniem perspektywy systemowej, jak i ilustracj¹ badañ empirycznych nad systemami rodzinnymi prowadzonych przez autora wraz ze wspó³pracownikami. Zmieniaj¹cy siê charakter dzisiejszych rodzin, dostrzeganie koniecznoœci stosowania przez systemy rodzinne wielu strategii radzenia sobie ze stresem generowanym tak¿e przez kulturowo-ekonomiczne przemiany, obliguj¹ do przedstawiania wiedzy pokazuj¹cej okreœlone prawid³owoœci dotycz¹ce kreowania siê funkcjonalnych i dysfunkcjonalnych systemów i podsystemów rodzinnych. Ksi¹¿kê rozpoczyna rozdzia³, w którym rodzina jest traktowana jako system bêd¹cy w procesie ci¹g³ego rozwoju, dlatego w tym kontekœcie s¹ zdefiniowane podstawowe cechy rodziny. Pomimo widocznych zmian w funkcjonowaniu rodzin, na które s¹ one nara¿one w ca³ym cyklu swojego trwania, istnieje pewna liczba przewidywalnych i mo¿liwych do zidentyfikowania zadañ, z którymi wszystkie rodzinne systemy musz¹ siê zmierzyæ. Wszystkie rodzinne systemy, bez wzglêdu na liczbê cz³onków, musz¹ ustaliæ zarówno swoj¹ to¿samoœæ – jako ca³oœci, jak i to¿samoœæ ka¿dego jej cz³onka; musz¹ jasno zdefiniowaæ granice miêdzy rodzin¹ a œwiatem zewnêtrznym oraz miêdzy poszczególnymi cz³onkami w granicach rodziny; musz¹ okreœliæ strategie zarz¹dzania domem, zasobami materialnymi, (w tym finansowymi), strategie zarz¹dzania stresem, sposoby rozwi¹zywania konflików; musz¹ kszta³towaæ emocjonalny klimat sprzyjaj¹cy dobremu samopoczuciu ka¿dego cz³onka rodziny. Nale¿y tak¿e zwróciæ uwagê na wzory interakcji, które ustala rodzina, aby konstruktywnie kierowaæ podstawowymi zadaniami wobec nieuniknionych zmian, których doœwiadcza. Je¿eli rodzina ustali sztywne wzory interakcji i ujawni ma³¹ elastycznoœæ w relacji do zmieniaj¹cego siê kontekstu ¿ycia, to mo¿e siê staæ rodzin¹ problemow¹, co wyraŸnie odbije siê na funkcjonowaniu ca³ego systemu rodzinnego oraz poszczególnych jej cz³onków, ma³¿onków, dzieci. Treœci prezentowane w rozdziale pierwszym maj¹ za zadanie wzbudziæ refleksjê u Czytelnika o wyj¹tkowoœci ka¿dej rodziny, w której zachodz¹ niepowtarzalne interakcje. Odmienne strategie wykonywania zasadniczych zadañ (funkcji) sprawiaj¹, ¿e ka¿da rodzina jest wyj¹tkowa. Ta ró¿norodnoœæ strategii wp³ywa na jakoœæ rozwoju zarówno ca³ego systemu rodzinnego, jak i ka¿dego cz³onka rodziny, okreœla wzory kszta³towania wartoœci, postaw w kontekœcie rozwojowego dziedzictwa maj¹cego zasadnicze znaczenie w kreowaniu, podtrzymywaniu i rozwijaniu tak wa¿nych relacji w naszym ¿yciu.

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

12 Psychologia rodziny: teoria i badania Dla zasygnalizowania znaczenia bliskich wiêzi w rozwoju cz³owieka zosta³a przedstawiona teoria przywi¹zania, pozwalaj¹ca na lepsze rozumienie genezy potrzeby nawi¹zywania bliskich wiêzi, pomimo nawet deklaratywnego dystansowania siê od koniecznoœci ich doœwiadczania przez niektórych z nas. Perspektywa ta wydaje siê bardzo obiecuj¹ca w analizowaniu jakoœci bliskich relacji, o czym œwiadczy wzrastaj¹ce zainteresowanie teoretyków rodziny i ró¿nych orientacji terapeutycznych. Treœci zawarte w rozdziale drugim dotycz¹ dyskusji teoretycznej nad psychospo³ecznymi uwarunkowaniami doœwiadczanej satysfakcji w zwi¹zku ma³¿eñskim przez partnerów diady oraz przedstawiaj¹ szereg badañ empirycznych prowadzonych w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Gdañskiego przez autora i wspó³pracowników (g³ównie uczestników seminariów magisterskich). Subiektywne odczuwanie satysfakcji z bycia w zwi¹zku ma ró¿norodne uwarunkowania, dlatego te¿ badania dotycz¹ ma³¿eñstw bêd¹cych w ró¿nych fazach integracji czy dezintegracji. Za szczególnie wartoœciowe analizy mo¿na uznaæ te, które dotycz¹ porównañ ma³¿onków rozwodz¹cych siê i tych bêd¹cych w stabilnych zwi¹zkach. Bogactwo materia³u empirycznego zawartego w tym rozdziale pokazuje, ¿e w zasadniczym stopniu kompetencje osobiste ma³¿onków, ich zasoby podmiotowe (maj¹ce ró¿ne Ÿród³a) s¹ w istotnym zwi¹zku z odczuwanym poziomem satysfakcji ze swojego ma³¿eñstwa. Zosta³a te¿ podjêta próba analizy dynamiki zmian odczucia satysfakcji, ale jest to jedynie próba pokazuj¹ca zasadnoœæ takich analiz. Mo¿na przecie¿ za³o¿yæ, ¿e wspólne ¿ycie zmienia pogl¹dy partnerów na samych siebie i œwiat ich otaczaj¹cy, na kszta³towanie opinii co do czynników warunkuj¹cych dobr¹ jakoœæ ¿ycia. Szczegó³owe badania naukowe dotycz¹ce dynamiki zwi¹zków ma³¿eñskich s¹ obecnie prowadzone w Instytucie Psychologii i Elbl¹skiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej (na próbie licz¹cej ponad 1 500 osób). Trzeci rozdzia³ zawiera treœci zwi¹zane z wp³ywem rodziców na rozwój dzieci i m³odzie¿y. Wp³ywu rodziny pochodzenia na ró¿ne aspekty funkcjonowania dzieci nikt dzisiaj nie podwa¿a, niemniej ta prablematyka jest ci¹gle aktualna, jeœli weŸmiemy pod uwagê dynamikê zmian kulturowo-spo³ecznych, wzorców funkcjonowania, które dokonuj¹ siê u progu nowego stulecia. System rodzinny musi siê na nowo okreœlaæ w zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci i obowi¹zkiem psychologów jest dostarczanie materia³u badawczego pokazuj¹cego politycznym czynnikom decydenckim, ¿e rodzina jest

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

Wstêp 13

ci¹gle prymarnym œrodowiskiem kszta³tuj¹cym fundamentalne zasoby ka¿dego z nas. Œwiadomoœæ tego faktu jest konieczna do zrozumienia, ¿e „jakoœæ” ka¿dego cz³owieka kszta³tuj¹ czynniki wi¹¿¹ce siê z rodzin¹ generacyjn¹, rodzin¹ prokreacji, czynniki podmiotowe oraz czynniki kulturowe. Prezentowany przegl¹d wybranych badañ empirycznych ma uœwiadomiæ Czytelnikowi, ¿e klimat systemu rodzinnego, który mo¿e byæ m.in. badany przez analizê konstelacji postaw rodzicielskich, wywiera zasadniczy wp³yw na kszta³towanie siê podmiotowoœci dzieci i m³odzie¿y oraz ich zasobów niezbêdnych do radzenia sobie w sposób konstruktywny z ró¿nymi wyzwaniami ¿yciowymi. W rozdziale tym s¹ tak¿e szczegó³owo (³¹cznie z charakterystyk¹ psychometryczn¹, normami stenowymi) przedstawione dwie metody badawcze dotycz¹ce stylów oddzia³ywañ wychowawczych matek i ojców (postaw rodzicielskich). Jedna z nich (znana ju¿ w literaturze i dosyæ szeroko stosowana w praktyce diagnostycznej) dotyczy badania postaw rodzicielskich w percepcji dorastaj¹cej m³odzie¿y. Druga zaœ, stanowi¹ca nowe narzêdzie badawcze, umo¿liwia badanie postaw rodziców (akceptuj¹cej, odrzucaj¹cej, autonomicznej, nadmiernie ochraniaj¹cej, nadmiernie wymagaj¹cej i niekonsekwentnej) wobec swoich dzieci (w ich ocenie). Autor ma nadziejê, ¿e dobrze siê ona sprawdzi, zw³aszcza w praktyce diagnostycznej i projektach badawczych. Czwarty rozdzia³ podejmuje problematykê zwi¹zan¹ z pogl¹dami m³odzie¿y akademickiej na ma³¿eñstwo. Wydaje siê, ¿e jest to interesuj¹cy obszar badañ, gdy¿ w œwiadomoœci m³odych doros³ych zawiera siê ca³y konglomerat doœwiadczeñ z rodziny pochodzenia, osobistych doœwiadczeñ z prób bycia w bliskich zwi¹zkach, wp³ywów kulturowych, przemian spo³eczno-ekonomocznych i obyczajowych, które dokonuj¹ siê obecnie w naszej polskiej i szerszej rzeczywistoœci. Szczególnie wartoœciowe wydaje siê nieograniczanie siê jedynie do opisu œwiadomoœci m³odych ludzi, ale poszukiwanie ró¿norodnych uwarunkowañ tego stanu rzeczy. Treœci przedstawiane w tej ksi¹¿ce s¹ adresowane do wszystkich, którym problematyka rodziny „le¿y na sercu”; nie maj¹ one charakteru systematycznego wyk³adu, ale maj¹ inspirowaæ do przemyœleñ, do bycia Ÿród³em hipotez do dalszych interdyscyplinarnych badañ, jak te¿ konstruowania ró¿nych projektów edukacyjnych, terapeutycznych, s³u¿¹cych kreowaniu dobrej jakoœci naszego codziennego ¿ycia w kontekœcie tej struktury, która

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24

14 Psychologia rodziny: teoria i badania w kszta³towaniu naszej podmiotowoœci odgrywa w sposób bezpoœredni b¹dŸ poœredni najwa¿niejsz¹ rolê.

Plopa01.p65

2007-10-16, 08:24