Resocjalizacja penitencjarna – aktualne wyzwania i rozwiązania by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Resocjalizacja penitencjarna â&#x20AC;&#x201C; aktualne wyzwania i rozwiÄ&#x2026;zania

Naukowe Forum Pedagogów Olsztyńskiej Szkoły Wyższej im. Józefa Rusieckiego Tom 8

Resocjalizacja penitencjarna – aktualne wyzwania i rozwiązania pod redakcją Amadeusza Krause Sławomira Przybylińskiego

Kraków 2012

Recenzent: dr hab. Henryk Mizerek, prof. UWM

Redakcja wydawnicza: Aleksandra Bylica

Projekt okładki: Joanna Tumaniec

Opracowanie typograﬁczne: Alicja Kuźma

ISBN 978-83-89067-53-1 ISBN 978-83-7587-992-6

Publikacja doﬁnansowana przez Olsztyńską Szkołę Wyższą im. Józefa Rusieckiego

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, 506 624 220, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2012

Spis treści Wprowadzenie (Amadeusz Krause, Sławomir Przybyliński) .........................................

Andrzej Bałandynowicz – Funkcjonalność i koherencja procesu reintegracji społecznej skazanych w warunkach probacji .........................................

Anna Kieszkowska – Probacyjny charakter działań na drodze „do wolności” .................

Magdalena Dymowska – Destygmatyzacja skazanych w refleksjach kuratora sądowego dla dorosłych ........................................................................................................

Jerzy Czołgoszewski – Więźniowie „niebezpieczni” w polskim systemie penitencjarnym Izolować czy resocjalizować? ................................................................................... 89 Amadeusz Krause, Sławomir Przybyliński – Więzienie w obliczu „drugiego życia” – podkulturowa kreacja ludzkich poczynań .............................................................. 117 Mariusz Snopek – Doświadczenie skrajnej negacji przez skazanych „poszkodowanych” – wyzwania dla oddziaływań resocjalizacyjnych ........................................................ 127 Adam Marzewski – Oddziały penitencjarne – nowa struktura organizacji więziennictwa ..................................................................................................... 147 Mateusz Łukasik – Dziecko na widzeniu. Wpływ atmosfery więziennej na psychikę dziecka w percepcji osadzonych, odwiedzających i funkcjonariuszy Służby Więziennej ............................................................................................... 167 Justyna Siemionow – Pojęcie wartości w resocjalizacji nieletnich niedostosowanych społecznie, poszukiwanie wewnętrznych regulatorów ich zachowania .................................................................................................... 187

Wprowadzenie Współczesny świat podlega dynamicznym zmianom w wielu obszarach ludzkiej egzystencji. Przeobrażenia nie omijają również środowisk inkarcerowanych, w tym zakładów karnych i aresztów śledczych, w których przebywa wielotysięczna grupa więźniów. Im oraz holistycznie pojętemu systemowi penitencjarnemu poświęcony został niniejszy tom. Opracowanie, które oddajemy do rąk Czytelników, jest zdominowane przez problematykę nadzwyczaj aktualną i niewątpliwie potrzebującą naukowego wsparcia. Mamy nadzieję, że czynią to Autorzy tekstów współkreujący ową książkę. Obecne więzienie, pomimo zauważalnych sukcesów w pracy resocjalizacyjnej z osobami pozbawionymi wolności, permanentnie poszukuje, nieraz po omacku, możliwości efektywniejszego wymiaru swojej działalności. H. Machel pyta – Czym jest współczesne więzienie? Czy tylko instytucją karną, w której osadza się przestępców celem odbycia przez nich kary pozbawienia wolności, i niczym więcej? Czy może instytucją, której naczelnym zadaniem jest resocjalizacja przestępców, by po wyjściu na wolność nie dopuścili się recydywy przestępczej? Czy też jest instytucją karną serwującą dolegliwość wynikającą z istoty kary pozbawienia wolności i z samej natury więzienia, to jest z warunków i organizacji życia w nim, w której dozując dolegliwość, o ile to tylko możliwe, podejmuje się trud poprawczy?1

Jak widać, pytań jest wiele, a odpowiedzi niejednoznaczne. Zatem nieustanna penetracja badawcza w obszarze resocjalizacji penitencjarnej wydaje się ważkim problemem społecznym, nieraz pozostawiającym wiele problemów więziennych bez rozwiązania. Właśnie w tej problematyce poruszają się Autorzy tekstów zamieszczonych w niniejszej książce. Na opracowanie składa się dziewięć referatów przedstawicieli różnych subdyscyplin pedagogiki, postrzegających problematykę resocjalizacyjną z różnych perspektyw. Daje to z pewnością możliwość pełniejszego wglądu w więzienny świat. Poszczególne teksty mają niejednolity charakter oraz różnicują je wartość poznawcza i informacyjna. Wszystkie jednak dotyczą problematyki resocjalizacyjnej

1 H. Machel, Czym jest dzisiejsze więzienie? [w:] H. Machel (red.), Wykonywanie kary pozbawienia wolności w Polsce – w poszukiwaniu skuteczności, Wyd. UG, Gdańsk 2006, s. 9.



Wprowadzenie

czy naprawczej w kontekście życia osób nieprzestrzegających norm prawnych, w sensie zarówno instytucjonalnym, jak i funkcjonowania ich w środowisku otwartym. Publikacja pt. Resocjalizacja penitencjarna – aktualne wyzwania i rozwiązania to zbiór artykułów uwzględniających wielokontekstowość procesu resocjalizacji, jego niejednorodność, a zarazem kreślących ciekawe sposoby widzenia zasygnalizowanej problematyki. Autorzy podejmują próby zmagania się teoretycznego, ale też badawczego z bieżącymi trudnościami ulokowanymi na kanwie penitencjarnej, ale – co ważniejsze – sygnalizują wiele rozwiązań w tym obszarze. Mowa więc m.in. o procesie reintegracji społecznej skazanych w warunkach probacji i jej istotności na gruncie poprawnego funkcjonowania człowieka w środowisku otwartym, pokonującego wszelkie przeszkody i przełamującego sytuację opresyjną (Andrzej Bałandynowicz, Funkcjonalność i koherencja procesu reintegracji społecznej skazanych w warunkach probacji). W tejże problematyce probacyjnej swoje rozważania lokuje również Anna Kieszkowska. Autorka w artykule Probacyjny charakter działań na drodze „do wolności” twierdzi, że możliwość odpracowania kary w warunkach wolności dozorowanej jest obecnie szansą całego społeczeństwa na powrót jednostek do normalnego życia i na wdrażanie naturalnego procesu ochrony przed przestępcami. Natomiast trzeci artykuł zamieszczony w publikacji, autorstwa Magdaleny Dymowskiej – Destygmatyzacja skazanych w refleksjach kuratora sądowego dla dorosłych – to m.in. doniesienie z badań przeprowadzonych przez Autorkę z kuratorami sądowymi dla dorosłych. Na odmienną płaszczyznę problematyki resocjalizacji penitencjarnej wprowadza Jerzy Czołgoszewski w artykule Więźniowie „niebezpieczni” w polskim systemie penitencjarnym. Izolować czy resocjalizować?. Współczesny wizerunek osadzonych „niebezpiecznych” Autor obudowuje historycznym tłem, uwzględniając zarazem szerokie ramy rozważań w kontekście penitencjarno-ochronnym. Próbuje odpowiedzieć na niezwykle aktualny dylemat, u podstaw którego leży decyzja o resocjalizacji, czy też może izolacji więźniów zakwalifikowanych do kategorii „niebezpiecznych”. Ciągle tajemny świat podkultury więziennej przybliżają dwa artykuły. W pierwszym: Więzienie w obliczu „drugiego życia” – podkulturowa kreacja ludzkich poczynań Amadeusz Krause i Sławomir Przybyliński przedstawiają różne wyznaczniki zjawiska „drugiego życia” więziennego. Ukazują przede wszystkim obraz tradycyjnie pojmowanej podkultury, lecz nie pomijają też względnie nowego kierunku pozaformalnego nurtu w izolacji. Konstatują, że zasobność finansowa czy narkotyki to istotne elementy obecnego zakładu karnego, zwyciężające nieraz z zasadami zjawiska „drugiego życia” sprzed lat. Natomiast w drugim artykule

Wprowadzenie



na temat podkultury więziennej, Doświadczenie skrajnej negacji przez skazanych poszkodowanych – wyzwania dla oddziaływań resocjalizacyjnych, Mariusz Snopek zwraca uwagę na grupę skazanych tzw. poszkodowanych, którzy z różnych przyczyn są w środowisku izolowanym napiętnowani. Autor na kanwie rozważań o nieformalnym świecie życia skazanych wskazuje na tragiczne wręcz miejsce „cweli” w kryminale. Kolejny artykuł, Oddziały penitencjarne – nowa struktura organizacji więziennictwa autorstwa Adama Marzewskiego, wpisuje się w najnowszy model funkcjonowania polskiego więziennictwa. Mowa tu o powołanych niedawno do życia oddziałach penitencjarnych, tworzonych w więzieniach w całym kraju. Przemodelowanie dotychczasowego systemu zarządzania jednostką penitencjarną nie ominęło również zakładów karnych i aresztów śledczych z okręgu olsztyńskiego, w których to wśród funkcjonariuszy przeprowadzono badania zogniskowane na reformie, tj. powołaniu oddziałów penitencjarnych. Autor przedstawia wyniki z niniejszych badań, wyciągając również wnioski. Z psychologicznego punktu widzenia świat penitencjarny ukazuje Mateusz Łukasik w tekście Dziecko na widzeniu. Wpływ atmosfery więziennej na psychikę dziecka w percepcji osadzonych, odwiedzających i funkcjonariuszy Służby Więziennej. Istotą artykułu są konsekwencje wpływu atmosfery więziennej na dzieci uczestniczące w widzeniach. Autor przez badania przeprowadzone w Zakładzie Karnym w Barczewie, w których wzięło udział 76 osób, w tym 28 osadzonych mężczyzn, 28 odwiedzających kobiet i 20 funkcjonariuszy obsługujących widzenia w więzieniu, podejmuje empiryczną próbę przybliżenia i zdiagnozowania poruszanej problematyki. Justyna Siemionow w tekście Pojęcie wartości w resocjalizacji nieletnich niedostosowanych społecznie, poszukiwanie wewnętrznych regulatorów ich zachowania również porusza się w psychologicznym nurcie zagadnień resocjalizacyjnych. Jej rozważania dotyczą jednak grupy osób nieletnich. Autorka pokrótce ukazuje rezultaty programu „Wejście w dorosłość”, realizowanego wśród 25 nieletnich w wieku 16–18 lat umieszczonych w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Malborku. Poszczególne artykuły, ujawniające orientacje teoretyczne oraz doświadczenia badawcze poszczególnych autorów, bez wątpienia koncentrują się na ważkim zagadnieniu resocjalizacji, ukazując z jednej strony aktualne wyzwania w tym obszarze, by z drugiej eksponować potrzebne i oczekiwane rozwiązania. Należy sobie jednak uzmysłowić, uwzględniając wielokontekstowość resocjalizacji penitencjarnej, że w tym zakresie ludzkiej egzystencji, widząc słabości i porażki, nie sposób się



Wprowadzenie

z nimi nie zmagać. Mamy zatem nadzieję, że teksty zawarte w niniejszym opracowaniu będą inspiracją do zastanowienia się nad stanem polskiego więziennictwa i przyczynią się do ciągłego poszukiwania lepszego, efektywniejszego sposobu pracy z osobami poddanymi procesowi resocjalizacji. Redaktorzy