Telewizja lokalna w upowszechnianiu kultury regionalnej
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-1 1
2008-08-27 12:35:27
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-2 2
2008-08-27 12:35:29
Agnieszka Roguska
Telewizja lokalna w upowszechnianiu kultury regionalnej
Krak贸w 2008
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-3 3
2008-08-27 12:35:29
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008
Recenzenci: prof. zw. dr hab. Janusz Gajda dr hab. Mirosława Wawrzak-Chodaczek
Korekta: Zuzanna Bochenek
Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz
ISBN 978-83-7308-881-8
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-4 4
2008-08-27 12:35:29
Spis treści
Wstęp ........................................................................................................................................
7
Rozdział I Specyfika lokalnej telewizji kablowej ....................................................................... 1. Pozycja telewizji lokalnej na rynku mass mediów .................................. 2. Treść i zakres pojęcia lokalnej telewizji kablowej .................................. 3. Atuty i ograniczenia telewizji lokalnej .......................................................... 4. Potencjalne funkcje lokalnej telewizji kablowej .......................................
11 11 15 20 25
Rozdział II Telewizja lokalna wobec zadań i potrzeb kulturalnych społeczności regionu ........................................................................................................ 1. Telewizja lokalna elementem regionalnego krajobrazu kulturowego ................................ 2. Regionalność i lokalność jako wartości kulturowe ................................. 2.1. Kultura i edukacja regionalna w świetle założeń pedagogiki kultury .................................................. 2.2. Kultura regionalna elementem kultury narodowej ....................... 2.3. „Mała ojczyzna” w umacnianiu lokalnej tożsamości kulturowej i etnicznej ........................................ 3. Upowszechnianie kultury regionalnej przez lokalną telewizję kablową ....................................................................... 4. Telewizja lokalna animatorem działań społeczno-kulturalnych ...... Rozdział III Telewizje kablowe: TV Siedlce i Master TV w Łukowie – geneza, założenia programowe i ich realizacja ............................................... 1. Powstanie TV Siedlce i Master TV ................................................................... 2. Założenia programowe i kadra pracownicza lokalnych telewizji kablowych ........................................................................... 3. Program badanych telewizji lokalnych i jego realizacja .....................
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-5 5
35 35 40 41 48 53 62 66
75 75 80 86
2008-08-27 12:35:29
6
Spis treści
Rozdział IV Telewizja lokalna w ofercie treści regionalnych ................................................ 1. Adresaci oferty programowej ............................................................................ 2. Postrzeganie telewizji lokalnej i ocena treści przekazu ....................... 3. Kultura regionalna w lokalnym przekazie telewizyjnym .................... 4. Kształtowanie tożsamości regionalnej ..........................................................
95 95 98 108 112
Rozdział V Upowszechnianie kultury regionalnej przez telewizję lokalną ................... 1. Rodzaje i forma prezentacji treści kulturalnych ...................................... 2. Tradycja i współczesność na ekranie telewizji lokalnej ....................... 2.1. Kultura tradycyjna w przekazie telewizyjnym ................................. 2.2. Kultura współczesna na ekranie telewizji lokalnej ........................
119 119 125 125 132
Rozdział VI Funkcje lokalnej telewizji kablowej .......................................................................... 1. Kulturotwórcze funkcje telewizji lokalnej ................................................... 1.1. Funkcja upowszechniania treści kultury regionalnej ................... 1.2. Działalność animacyjna telewizji lokalnej .......................................... 1.3. Promocja kulturalna „małej ojczyzny” .................................................. 1.4. Funkcja wzorcotwórcza ................................................................................ 2. Społeczne funkcje telewizji lokalnej .............................................................. 2.1. Funkcja informacyjna i reklamowo-ogłoszeniowa ......................... 2.2. Funkcja rozrywkowa ..................................................................................... 2.3. Funkcja kształtowania lokalnej opinii społecznej .......................... 2.4. Funkcja integrująca środowisko lokalne ............................................ 2.5. Funkcja interwencyjna .................................................................................
137 137 137 138 140 141 142 142 143 144 144 145
Zakończenie ........................................................................................................................... 1. Zarys projektu optymalizacji działań lokalnej telewizji kablowej w upowszechnianiu kultury regionalnej ...................................................... 1.1. Poznawanie potrzeb środowiska .............................................................. 1.2. Założenia programowe i ich realizacja ................................................ 1.3. Kadra pracownicza ......................................................................................... 1.4. Współpraca ze środowiskiem lokalnym .............................................. 2. Wnioski .........................................................................................................................
147 147 148 148 149 150 153
Bibliografia ............................................................................................................................ 159 Druki zwarte ................................................................................................................... 159 Artykuły i doniesienia ................................................................................................. 171
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-6 6
2008-08-27 12:35:29
Wstęp
Obok mass mediów w skali makro funkcjonują media w skali mikro (lokalne, regionalne), takie jak: prasa, radio i telewizja. Mass media lokalne mogą się okazać pomocne w przezwyciężaniu napięć edukacyjnych XXI wieku, na które zwrócił uwagę J. Delors1. Mogą również aspirować do pośredniczenia między tym, co globalne, a tym, co lokalne, między tym, co uniwersalne, a tym, co jednostkowe, między tradycją a nowoczesnością, działaniem perspektywicznym a działaniem doraźnym, między zadziwiającym rozwojem wiedzy a zdolnością przyswajania jej przez człowieka, między duchowością a materialnością. Podjęta problematyka wiąże się z chęcią zaznaczenia możliwości lokalnej telewizji kablowej we wspieraniu i upowszechnianiu kultury regionalnej. Telewizja miejscowa jawi się jako szansa dla małych społeczności lokalnych, umacniania ich tożsamości i wskazywania na wartości kultury tkwiące w regionie. W odróżnieniu od telewizji ogólnopolskiej ma ona większe możliwości ocalania od zapomnienia dawnych i współczesnych regionalnych wytworów kultury duchowej i materialnej. Podjęte badania miały wykazać m.in., czy i w jaki sposób te potencjały są wykorzystywane. Kultura regionalna to element kultury narodowej, jej dziedzictwa. Na wizerunek kulturalny kraju składają się nie tylko wielkie przedsięwzięcia kulturalne, ale też małe, nie mniej interesujące, oryginalne twory kultury z poszczególnych regionów. Wiele zakątków kultury lokalnej jest mało znanych, nawet dla okolicznych mieszkańców. Niniejsza książka zwraca uwagę na lokalną telewizję kablową jako szansę na utrwalanie i rozwój kultury regionalnej, podkreślając znaczenie regionalnych ośrodków kultury, w sensie nie tylko działalności instytucji, ale też różnych pozainstytucjonalnych przejawów kultury materialnej i duchowej, tradycyjnej i współczesnej. Wkroczenie w trzecie tysiąclecie niesie konieczność podjęcia dyskursu zmierzającego do ochrony i wspieranie kultury najbliższej, lokalnej. Jednostka, uczestnicząc w niej, ma poczucie odrębności w odniesieniu do kul-
1
Edukacja – jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI Wieku pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa, oprac. I. al Mufti i inni, Warszawa 1998, s. 12–13.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-7 7
2008-08-27 12:35:30
8
Wstęp
tury innych regionów i krajów, wzrasta w poczuciu określonej tożsamości kulturowej. Dzięki powstaniu i działalności lokalnych ośrodków masowego komunikowania następuje decentralizacja rynku medialnego nadawca działający na mniejszym, ściśle określonym obszarze może szybciej rozpoznawać potrzeby jego mieszkańców i je zaspokajać, stając się środkiem upowszechniania kultury w danym regionie. Telewizja ogólnokrajowa nie jest w stanie udźwignąć tego zadania w takim samym stopniu, jak działające na określonym terenie mass media lokalne. Głównym celem niniejszej pracy było zbadanie możliwości lokalnej telewizji kablowej w upowszechnianiu kultury regionalnej, w tym pełnionych przez nią funkcji. Autorka poszukiwała odpowiedzi na pytania: 1. Jak postrzegana jest telewizja lokalna przez miejscową społeczność? 2. Co i jak telewizja lokalna prezentuje z dorobku kultury regionalnej? 3. Jakie są rezultaty telewizji lokalnej w upowszechnianiu kultury regionalnej? 4. W jaki sposób telewizja lokalna wspiera i uprzystępnia kontakt z kulturą regionalną? 5. Jakie funkcje pełni lokalna telewizja kablowa? Badaniami objęto obszar działania dwóch lokalnych telewizji kablowych: TV Siedlce w Siedlcach i Master TV w Łukowie, działających w regionie południowego Podlasia. Badaniom przeprowadzonym za pomocą ankiety i wywiadów zostało poddanych 206 osób pełnoletnich z obszaru Siedlec i Łukowa, które są lub były odbiorcami lokalnej telewizji kablowej (TV Siedlce – 93, Master TV – 113). Grupę badawczą uczniów, których prace pisemne poddano analizie jakościowej, stanowiło ogółem 152 osoby z różnych typów szkół (Siedlce – 64, Łuków – 88). Oto tematy, które uczniowie ponadgimnazjalnych szkół średnich mieli opracować: 1. Dlaczego oglądam program lokalny TV Siedlce/Master TV w telewizji kablowej lub go nie oglądam? 2. Moje ulubione programy lokalne w telewizji kablowej i programy, które mi się nie podobają. 3. W jaki sposób telewizja lokalna wpływa na moją aktywność kulturalną? 4. Telewizja lokalna w rozwijaniu moich zainteresowań. 5. Moja reakcja na wiadomość o zaprzestaniu funkcjonowania telewizji lokalnej. Badania zostały przeprowadzone w latach 1999–2003 i uzupełnione informacjami z przełomu lat 2007/2008. Praca składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym określono sposób rozumienia pojęcia lokalnej telewizji kablowej. Omówiono też jej miejsce
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-8 8
2008-08-27 12:35:30
Wstęp
9
i funkcje w odniesieniu do telewizji publicznej o zasięgu krajowym. Ukazano początki działalności stacji lokalnych oraz zadania, jakie pełnią na rynku mass mediów. Zwrócono uwagę na potencjalne występowanie pozytywnych oraz negatywnych funkcji w obszarze ich działania. Opisano specyfikę funkcjonowania oraz atuty tego rodzaju medium masowego. W rozdziale drugim podjęto rozważania dotyczące regionu jako wartości kulturowej. Przedstawiono próbę ukazania kultury i edukacji regionalnej w świetle pedagogiki kultury. Wyjaśniono sposób rozumienia regionu oraz kultury regionalnej pod kątem podejmowanej problematyki. Zwrócono uwagę na kulturę regionalną jako składową kultury narodowej oraz znaczenie „małych ojczyzn” w umacnianiu tożsamości kulturowej. Rozdział drugi zawiera rozważania dotyczące telewizji lokalnej w aspekcie stojących przed nią wyzwań. Dotyczą one zarówno nadziei, jak i obaw związanych z jej działalnością w regionie. Wskazano możliwości upowszechniania kultury regionalnej i promocji „małej ojczyzny” z udziałem telewizji lokalnej. Zwrócono także uwagę na nadawców lokalnych jako animatorów działań społeczno-kulturalnych. Rozdział trzeci rozpoczyna część empiryczną pracy. Poświęcony jest opisowi działalności dwóch telewizji lokalnych: TV Siedlce w Siedlcach i Master TV w Łukowie. Nakreślono początki ich funkcjonowania, rozwój, założenia programowe i ich realizację. W rozdziale czwartym zaprezentowane są wyniki badań własnych dotyczące oceny funkcjonowania telewizji lokalnej wystawionej przez odbiorców, ich uwagi oraz oczekiwania. Przedstawiono w nim również udział nadawców lokalnych w promowaniu i upowszechnianiu kultury regionalnej. Zawiera też opinie respondentów na temat znaczenia telewizji lokalnej w kształtowaniu tożsamości regionalnej. W rozdziale piątym opisano sposoby upowszechniania kultury regionalnej przez badane telewizje, a w szóstym wyłoniono i dokonano podziału najczęściej występujących funkcji kulturotwórczych i społecznych pełnionych przez to mediume. Zwrócono uwagę na czynniki mogące przyczynić się do efektywniejszego i pełniejszego upowszechniania przez nie treści kulturalnych. W zakończeniu książki zarysowano projekt optymalizacji działań kulturalnych przez telewizję lokalną i sformułowano wnioski z badań. Publikacja ta stanowi skróconą i zmodyfikowaną wersję rozprawy doktorskiej autorki pt. Funkcje lokalnej telewizji kablowej w upowszechnianiu kultury regionalnej, napisanej w Zakładzie Teorii Upowszechniania Kultury Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i obronionej na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w 2004 roku. * W tym miejscu szczególne wyrazy podziękowania kieruję do prof. zw. dr. hab. Janusza Gajdy, promotora pracy doktorskiej i recenzenta niniejszej
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-9 9
2008-08-27 12:35:30
10
Wstęp
książki, za inspiracje naukowe i cenne sugestie. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu Profesora podjęty temat uzyskał grant promotorski przyznany przez Komitet Badań Naukowych. Za okazaną przychylność naukową i życzliwość ludzką dziękuję również Pani recenzent dr hab. Mirosławie Wawrzak-Chodaczek. Chylę czoło przed rodziną: mężem, teściową oraz córeczkami – 4-letnią Anią i 2-letnią Martą w podziękowaniu za miłość, troskę i wyrozumiałość.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-10 10
2008-08-27 12:35:30
Rozdział I
Specyfika lokalnej telewizji kablowej
1. Pozycja telewizji lokalnej na rynku mass mediów Mass media o zasięgu krajowym, takie jak: radio, prasa, telewizja, funkcjonują również w skali mikro. Spośród trzech wymienionych najgorzej rozwija się rynek telewizji lokalnych. Ani korzystna koniunktura w branży mediów, ani odradzanie się lokalizmów i regionalizmów nie pociąga za sobą dużego wzrostu liczby nowo powstających lokalnych stacji telewizyjnych. Telewizja nadal kojarzy się bardziej z medium globalnym, uniwersalnym niż środowiskowym, przyczyniającym się do lepszego poznawania i promowania „małych ojczyzn”. Zjawisko lokalizmu, jak twierdzi M. Jachimowski, jej nie objęło1. Taki osąd może budzić kontrowersje. Oparty jest bowiem na obserwacji zmian zachodzących na rynku medialnym, z którego wynika, że szerzeniu się unifikacji sprzyja szybki rozwój techniki – zwłaszcza satelitarnej i cyfrowej. Chociażby ze względu na dłuższą obecność telewizji publicznej na rynku w stosunku do stacji lokalnych pozycja mediów globalnych jest bardziej ugruntowana i stabilna. Powstawanie wciąż nowych telewizji lokalnych świadczyć może o zapotrzebowaniu na nie na rynku medialnym lub tendencji związanej np. z chęcią skierowania uwagi odbiorców na ich najbliższe otoczenie, region. Jednym z takich mass mediów w skali mikro jest lokalna telewizja kablowa. Kablowy system telewizyjny otwiera nowe możliwości emisyjne. Dotychczasowy rozwój techniki zmierzał do koncentracji ośrodków emisji programów, telewizja kablowa natomiast stwarza możliwości decentralizacji oraz buduje nowe typy więzi między nadawcą a odbiorcą. Daje szanse powstawania autonomicznych sieci lokalnych o ograniczonym zasięgu (miasto, region), skupiających się na problemach danego regionu (społecznych gospodarczych, kulturalnych)2 . W sferze mediów elektronicznych zachodzą znaczne zmiany. Zauważalne są one w formie ilościowej – duży rynek nabywców i powstawanie 1 M. Jachimowski, Telewizja regionalna w regionalnym systemie informacji [w:] Radio i telewizja. Informacja, kultura, polityka, red. W. Dudek, Katowice 2000, s. 108–109. 2 J. Kossak, Innowacje elektroniczne i hipotezy zmian kulturalnych [w:] Telewizja i społeczeństwo, wybór i wstęp M. Czerwiński, Warszawa 1980, s. 36.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-11 11
2008-08-27 12:35:30
12
Rozdział I. Specyfika lokalnej telewizji kablowej
nowych mediów, hipermediów, a także jakościowej – postęp techniczny pozwala na podnoszenie i udoskonalanie jakości przekazu, jego szybkości, zwiększanie zasięgu odbioru. R. L. Petti3 określa mianem rewolucji technicznej przekazywanie programów oraz usług telefonicznych do domu za pomocą jednego kabla lub łączy bezprzewodowych. Formą telewizji specjalistycznej przesyłanej drogą kablową i satelitarną jest telewizja płatna, czyli tzw. pay-tv lub skrybencka. Pierwsze formy takiego przekazu telewizyjnego pojawiły się w Wielkiej Brytanii, Francji i krajach skandynawskich. Funkcjonowanie telewizji lokalnej, obok stacji ogólnokrajowych czy satelitarnych, skłania te pierwsze do poszukiwania innego modelu, który konkurowałby z dotychczasowym systemem przekazu telewizyjnego. Różnorodność stacji telewizyjnych nie ułatwia wchodzenia na rynek nowemu partnerowi. Atutem telewizji lokalnej jest mały obszar funkcjonowania. W związku z tym może przyciągać widzów specyfiką przekazywanych treści regionalnych. Opracowanie programu służącego lepszemu orientowaniu się w najbliższym otoczeniu, ciekawy sposób prezentacji różnych sfer życia człowieka może świadczyć o odmienności telewizji lokalnej od publicznej i satelitarnej. M. Gierula i M. Jachimowski4 podkreślają, że lokalne stacje telewizyjne mogą konkurować na swoim obszarze z regionalną i publiczną telewizją, stając się źródłem informacji o życiu i funkcjonowaniu miejscowych społeczności oraz spełniając wielorakie funkcje i zadania. Autorzy ci twierdzą, że telewizje lokalne na swoich obszarach już stanowią alternatywę dla regionalnego radia publicznego. N. S. Biriukow5 zauważa, że telewizja kablowa od początku działalności musiała zabiegać o należną jej pozycję. „Sercem całej sieci telewizji przewodowej jest stacja główna, zwana też centralnym studiem odbiorczo-nadawczym. W stacji tej odbierane są programy telewizyjne (telewizji satelitarnej i naziemnej), programy radiowe oraz tzw. informacje zwrotne od abonentów”6. Lokalna telewizja kablowa ma zazwyczaj własne studio nagrań z całym wyposażeniem technicznym umożliwiającym tworzenie programów o różnej tematyce: kulturalnej, społecznej, politycznej, o zasięgu lokalnym i regionalnym. Takie miejsce umożliwia zapraszanie na wizję gości, przygotowywanie programów na żywo i montaż wersji roboczych. Stacja może również wymieniać się programami z innymi ośrodkami telewizyjnymi lub je od nich wypożyczać.
3
R. L. Petti, Doświadczenia amerykańskie [w:] Telewizja – pieniądze – władza. Materiały z sesji zorganizowanej przez Instytut Kultury i NTP Plud, 8–10 grudnia 1993, Warszawa 1993, s. 12. 4 M. Gierula, M. Jachimowski, Zmiany mediów i dziennikarstwa lokalnego w Polsce (prasa, radio, telewizja) [w:] Media i dziennikarstwo w Polsce 1989–1995, red. G. G. Kopper, I. Rutkiewicz, K. Schliep, Kraków 1996, s. 98. 5 N. S. Biriukow, Telewizja na Zachodzie, Warszawa 1980, s. 54. 6 A. Zając, Telewizja satelitarna, Rzeszów 1993, s. 61.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-12 12
2008-08-27 12:35:30
1. Pozycja telewizji lokalnej na rynku mass mediów
13
Lokalna telewizja kablowa jest pochodną telewizji jako takiej (w rozumieniu ogólnym), podobnie jak telewizja komercyjna, satelitarna i wideo7. Jest też zazwyczaj stacją komercyjną, należącą do spółki cywilnej. Można powiedzieć, że „Telewizja komercyjna stała się uzupełnieniem oferty na rynku medialnym”8 . „Telewizja kablowa jest odgałęzieniem telewizji komercjalnej USA, ale w swej strukturze organizacyjnej i ekonomicznej różni się zasadniczo od telewizji bezprzewodowej. Różnice te wynikają nie tylko z innej techniki dostarczania odbiorcy sygnału telewizyjnego, lecz również z faktu, że telewizja kablowa powstała później, kiedy działały już sieci, ich stacje – filie i inne stacje” 9. Kształt lokalnego rynku mediów elektronicznych określa kilka zjawisk. Po 1989 roku w Polsce nastąpił szybki rozwój w dziedzinie mass mediów. Stało się tak za sprawą wprowadzenia zasad demokracji i pluralizmu, a także komercjalizacji mediów. Na polskim lokalnym rynku mediów rozgłośnie radiowe i telewizyjne zaczęły swoją działalność w 1988 roku, znosząc monopol dotychczas istniejących audiowizualnych mediów publicznych. Ich rozkwit natomiast datuje się od 1992 roku10. W. Strykowski11 mówił o narodzeniu się nowej epoki w zakresie komunikacji informacyjnej, którą określono mianem epoki audiowizualnej. Rynek lokalnych mediów elektronicznych w Polsce ulega porządkowaniu prawnemu przez przyznawanie od 1994 roku koncesji wielu ośrodkom radiowym i telewizyjnym12 . Stacje telewizyjne zakładane są najczęściej w dużych miastach, prężnie działających ośrodkach gospodarczych. Rozległy teren funkcjonowania i duży zasięg społeczny wiążą się z potencjalnie szerszym rynkiem reklamowym i większą liczbą abonentów. Udział kapitałowy prywatnego przedsięwzięcia telewizyjnego determinowany jest sytu7 Z. Korsak, Zjawisko ekranowe jako podstawowa kategoria pedagogiki medialnej [w:] Media a edukacja. II Międzynarodowa Konferencja, Poznań 1998, s. 401. 8 M. Gierula, M. Jachimowski, Telewizja w województwach śląskich w okresie transformacji [w:] Transformacja telewizji w Polsce, red. W. Dudek, Katowice 1996, s. 85. 9 N. S. Biriukow, op. cit., s. 54. 10 „Liderami w rozwoju lokalnej telewizji w Europie Zachodniej są dwa kraje: Hiszpania – 525 stacji (kanałów) i Włochy – 484. Poza tym do krajów o relatywnie dobrze rozwiniętej telewizji lokalnej można zaliczyć: Norwegię – 100 stacji (kanałów), Francję – 95, Niemcy i Grecję – po 60, Wielką Brytanię – 54, Szwecję i Danię – po 50 oraz Holandię – 25. Słabiej to medium rozwinięte jest w Belgii (15), Szwajcarii (9) i Finlandii (3)” (S. Michalczyk, Media lokalne w systemie komunikowania. Współczesne tendencje i uwarunkowania rozwojowe, Katowice 2000, s. 94). 11 W. Strykowski, Kształcenie multimedialne w pracy szkoły, „Edukacja Medialna” 1997, nr 3, s. 5. 12 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydała 188 koncesji na rozpowszechnianie programów lokalnych w sieciach telewizji kablowej. Wykaz tych lokalnych stacji telewizyjnych został przesłany e-mailem przez pracownicę Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji – Agnieszkę Sobocińską w dniu 17.09.2003 r. 7.01.2008 r. było już 196 ważnych koncesji na rozpowszechnianie programów lokalnych w sieciach telewizji kablowej (informacja pochodzi z tego samego źródła).
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-13 13
2008-08-27 12:35:30
14
Rozdział I. Specyfika lokalnej telewizji kablowej
acją prawną danego medium. Procedury koncesyjne nie należą do łatwych, a uzyskanie pozwolenia na rozpoczęcie działalności może się przedłużać13. Wydanie pozwolenia koncesyjnego dotyczy aspektów technicznych nadawania i rozprzestrzeniania programów w sieci kablowej. Koncesję na prowadzenie telewizji kablowej może otrzymać osoba fi zyczna mająca obywatelstwo polskie i stałe miejsce zamieszkania w Polsce lub osoba prawna, której stała siedziba znajduje się na terenie naszego kraju. O zezwolenie mogą występować także podmioty działające w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego. Wnioskowi o udzielenie koncesji powinny towarzyszyć załączniki obejmujące m.in.: przewidywany tygodniowy program ramowy telewizji koncesyjnej w pierwszym roku nadawania z uwzględnieniem takich elementów, jak: audycje i bloki programowe (informacyjne, publicystyczne, rozrywkowe, edukacyjne, poradnicze, religijne, sportowe, film, teatr, inne formy udramatyzowane, reklamy i inne); charakterystykę projektowanych rodzajów audycji (obszary tematyczne, formy, profil muzyczny programu); przewidywany procentowy udział powtórnych emisji audycji w rocznym czasie nadawania programu; przewidywany procentowy udział tematyki lokalnej lub regionalnej w tygodniowym czasie nadawania14. W Dzienniku Ustaw z dnia 29.12.1992 roku art. 1.1. określone są jedynie ogólne zadania radiofonii i telewizji, którymi są: 1) dostarczanie informacji, 2) udostępnianie dóbr kultury i sztuki, 3) ułatwianie korzystania z oświaty i dorobku nauki, 4) dostarczanie rozrywki, 5) popieranie krajowej twórczości audiowizualnej15. W opinii autorki istotne wydaje się, aby w zapisach ustawowych koncesyjnych zaakcentowano specyfikę, odmienność telewizji lokalnej od ogólnopolskiej. Nie chodzi o to, aby szczegółowo ustalić jeden model funkcjonowania wszystkich lokalnych stacji telewizyjnych, co nie byłoby zgodne z istotą ich działalności. To obszar oddziaływania, konkretny region w dużym stopniu określa charakter danej stacji. Od podmiotów starających się o koncesję powinno się wymagać realnej koncepcji funkcjonowania każdego nowo powstającego lokalnego ośrodka telewizyjnego, której realizacja miałaby podlegać kontroli. Tymczasem zgodnie z rozporządzeniem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wniosek o udzielenie koncesji na rozpowszechnianie programów telewizyjnych powinien zawierać: oznaczenie przedmiotu działalności (program radiowy/telewizyjny), zasięg programu, jego charakter (uniwersalny, wyspecjalizowany – z podaniem specjalizacji) oraz określenie
13 14 15
M. Gierula, M. Jachimowski, Zmiany mediów..., op. cit., s. 97–98. Dziennik Ustaw z 2000 r. Nr 81, poz. 919. Dziennik Ustaw z 1993 r. Nr 7, poz. 34.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-14 14
2008-08-27 12:35:30
2. Treść i zakres pojęcia lokalnej telewizji kablowej
15
sposobu jego rozpowszechniania (rozsiewczy naziemny, rozsiewczy satelitarny, kablowy)16. 5.05.1989 roku w Strasburgu została sporządzona Europejska konwencja o telewizji ponadgranicznej. Ma ona sprzyjać m.in. zasadom wolnego przepływu informacji oraz niezależności organizacji nadawczych. Ponadto ma służyć rozwojowi kultury i wolnemu formułowaniu opinii, dostarczaniu publiczności coraz większego wyboru usług programowych, powiększając dziedzictwo Europy i rozwijając jej twórczość audiowizualną. Osiągnięcie tego celu polega na zwiększeniu produkcji i obiegu programów wysokiej jakości oraz jednoczesnym spełnianiu oczekiwań publiczności w zakresie polityki, kultury i edukacji17. M. Jachimowski twierdzi, że konwencja ta, owszem, umożliwia docieranie do odbiorców z różnymi programami, ale nie mają one wiele wspólnego ze specyfiką społeczności lokalnych czy regionalnych18 . Ich przekaz prowadzi raczej do unifikacji kultury niż do upowszechniania i promowania ciekawych kulturowo regionów w różnych krajach, ich charakterystycznych elementów. Nawet gdyby tak nie było, to można podejrzewać, że rodzima kultura lokalna w konfrontacji z wieloma innymi zagranicznymi programami nie znalazłaby zbyt dużo miejsca w ramówkach telewizyjnych chociażby ze względu na ograniczenia czasu antenowego. Sama telewizja kablowa ulega różnym przeobrażeniom, korzysta z wielu innowacji. Jedną z nich jest pakietyzacja programów, czyli oferowanie odbiorcom programów wybranych nadawców, które umieszcza się w odrębnych pakietach. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 23.10.1997 roku przyjęła rozporządzenie, w którym przewiduje się, że w tzw. pakiecie podstawowym, za który uiszcza się opłatę minimalną, muszą się znajdować wszystkie programy telewizji publicznej, także regionalne – dostępne na danym terenie.
2. Treść i zakres pojęcia lokalnej telewizji kablowej Pierwsza telewizja kablowa została założona w 1949 roku w Pensylwanii (stan w północno-wschodniej części USA). Odbiór sygnałów telewizyjnych był tam utrudniony ze względu na górzysty teren. Pierwszym twórcą telewizji kablowej był właściciel sklepu radiowo-telewizyjnego, który wpadł na pomysł zainstalowania na wzgórzu anteny zbiorczej ze wzmacniaczem, od której zostały rozprowadzone przewody do poszczególnych mieszkań. Wraz z rozwojem techniki telewizje kablowe oferują większe możliwości wyboru ulubionych programów dzięki tzw. pakietom, i przez kodowanie 16 17 18
Dziennik Ustaw z 2000 r. Nr 17, poz. 226. Dziennik Ustaw z 1995 r. Nr 32, poz. 160. M. Jachimowski, Telewizja regionalna..., op. cit., s. 109.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-15 15
2008-08-27 12:35:30
16
Rozdział I. Specyfika lokalnej telewizji kablowej
niektórych z nich. Telewidzowie mają możliwość wyboru pakietu programowego (np. z ulubionymi serialami), który chcą mieć na swoim ekranieOpłaty uzależnione są od rodzaju pakietu. Dowolność wyboru programów jest jednak ograniczona, ponieważ odbiorca nie może komponować tych pakietów. Może więc mieć dostęp również do programów interesujących go w mniejszym stopniu bez możliwości ich zamiany na pozycje znajdujące się w innym pakiecie. Techniczne określenie telewizji kablowej brzmi: „Telewizja kablowa, rodzaj telewizji wykorzystującej do przesyłania sygnałów telewizyjnych szerokopasmowe przewody elektryczne. Stacje telewizji kablowej dysponują obok programów retransmitowanych z innych stacji także własnym programem lokalnym. Najczęściej systemy telewizji kablowej wyposażone są w urządzenia umożliwiające odbiór programu telewizyjnego tylko po wniesieniu przez ich użytkownika odpowiedniej opłaty”19. Takie pojmowanie telewizji lokalnej niewiele mówi o istocie jej funkcjonowania na małym obszarze, w środowisku lokalnym. Nie sugeruje jej potencjalnych zadań ani funkcji. Interesującą ofertą telewizji kablowej, określanej też mianem kablowizji20, są emitowane przez nią programy lokalne. O istnieniu programu lokalnego w pakiecie telewizji kablowej można mówić wówczas, gdy regularnie nadawane są lokalne programy informacyjno-ogłoszeniowe, emitowane audycje dotyczące spraw związanych z najbliższym regionem. „[...] za lokalne można uznać tylko część telewizji kablowych, które nadają lokalne serwisy informacyjne”21. „Pod pojęciem media lokalne autor Lokale Publizistik rozumie takie media, które przekazują informacje ograniczonej, chociaż relatywnie dużej, liczbie odbiorców w lokalnej przestrzeni komunikacyjnej, na którą są nakierowane. Media takie najczęściej mają charakter komercyjny i działają na zasadzie standardów profesjonalnych”22 . Program lokalny ma ograniczony zasięg nadawania zależny od długości sieci kablowej. W ofercie telewizji naziemnych, platform satelitarnych czy cyfrowych nie ma programów lokalnych. Na ich nadawanie pozwala jedynie sieć kablowa. Pojęcie zasięgu medium oznacza stopień, w jakim dociera ono do zbiorowości, oraz w jakim wymiarze społecznym odbierane jest ono przez poszczególne kategorie społeczne i demograficzne danej populacji. Zasięg
19 Aktualizacje encyklopedyczne. Suplement do Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Gutenberga, t. VI: Technika, red. J. Skrzypczak, Poznań, 1997, s. 297. 20 Określenia „kablowizja” w stosunku do telewizji kablowej użył T. Goban-Klas (Powstanie i rozwój mediów. Od malowideł naskalnych do multimediów, Kraków 2001, s. 92). 21 M. Gierula, M. Jachimowski, Zmiany mediów..., op. cit., s. 98. 22 N. Jonscher, za: S. Michalczyk, op. cit., s. 41.
Roguska_Telewizja lokalna_26-08-16 16
2008-08-27 12:35:30