Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 1
2010-01-19 11:12:25
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 2
2010-01-19 11:12:25
Joanna Różańska-Kowal
Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich
Kraków 2010
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 3
2010-01-19 11:12:25
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
Redakcja wydawnicza: Zuzanna Bochenek
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
ISBN 978-83-7587-341-2
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II zmienione, Kraków 2010
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 4
2010-01-19 11:12:25
Spis treści
Wstęp ..........................................................................................................
9
Rozdział I Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych 1. Pojęcie nieletniego. Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich ................................................................................ 2. Statystyka czynów karalnych popełnianych przez dzieci i młodzież ............. 3. Etiologia przestępczości nieletnich w teoriach i badaniach kryminologicznych ..................................................................................... 3.1. Teorie przyczyn przestępczości ............................................................ 3.2. Badania kryminologiczne nieletnich ....................................................
13 15 21 21 25
Rozdział II Charakterystyka psychologiczna motywacji 1. Pojęcie i rodzaje motywacji ......................................................................... 2. Cechy procesu motywacyjnego ................................................................... 3. Osobowość jako system regulacji i integracji zachowania w koncepcji J. Reykowskiego ...................................................................... 4. Motywacja czynów przestępczych w ujęciu J. K. Gierowskiego ...................
37 39 42 43
Rozdział III Zachowania antyspołeczne w ujęciu psychologicznym, pedagogicznym i prawnym 1. Zachowania antyspołeczne jako element niedostosowania społecznego, zaburzeń zachowania i procesu demoralizacji .............................................. 2. Charakterystyka agresji i agresywności ........................................................ 2.1. Pojęcie i rodzaje agresji ........................................................................ 2.2. Rozwój zachowań agresywnych ........................................................... 3. Motywacja zachowań antyspołecznych u młodzieży w okresie dojrzewania ................................................................................. 4. Inhibitory i facylitatory zachowań antyspołecznych a ich ciągłość i trwałość ..............................................................................
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 5
47 53 53 54 55 60
2010-01-19 11:12:25
6
Spis treści
Rozdział IV Zachowania prospołeczne – indywidualny i społeczny kontekst pomagania innym 1. Pojęcie i rodzaje zachowań prospołecznych ................................................. 63 2. Geneza zachowań prospołecznych w świetle teorii i badań .......................... 65 3. Motywacja zachowań prospołecznych dzieci i młodzieży ............................ 68 Rozdział V Metodologia badań własnych ........................................................... 71 1. Charakterystyka modelu badawczego ......................................................... 2. Teren badań, grupy badawcze .................................................................... 3. Metody badawcze ....................................................................................... 4. Przebieg badań ........................................................................................... 5. Kierunki analizy wyników empirycznych ....................................................
71 78 81 88 88
Rozdział VI Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży – cechy procesu motywacyjnego 1. Kierunek i natężenie motywacji czynów karalnych i zachowań świadczących o demoralizacji u nieletnich – analiza porównawcza nieletnich dziewcząt i chłopców ................................................................. 2. Motywacja zachowań antyspołecznych młodzieży – porównanie wolontariuszy, uczniów szkół średnich i nieletnich .................. 3. Motywacja zachowań prospołecznych w trzech badanych grupach młodzieży ..................................................................................... 4. Charakterystyka młodzieży ze względu na natężenie zachowań prospołecznych i antyspołecznych ..............................................
91 98 120 133
Rozdział VII Osobowościowe tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych 1. Prospołeczne i antyspołeczne style ustosunkowań interpersonalnych adolescentów .............................................................................................. 2. Poziom empatii oraz inteligencja emocjonalna jako predykatory zachowań prospołecznych badanych ........................................................................... 3. Rola poczucia umiejscowienia kontroli w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży .............................................. 4. Wpływ agresywności na częstotliwość zachowań antyspołecznych ..............
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 6
135 139 142 145
2010-01-19 11:12:25
Spis treści
7
Rozdział VIII Środowiskowe tło motywacyjne – znaczenie społecznego uczenia się, dynamiki grupowej i więzi emocjonalnych w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych 1. Wpływ modelowania na uruchamianie zachowań społecznie pożądanych i niepożądanych w badanych grupach ..................................... 2. Rola nagród i kar – metody wychowawcze stosowane przez rodziców ......... 3. Zachowania prospołeczne i antyspołeczne przejawiane w grupie rówieśniczej ................................................................................. 4. Weryfikacja teorii wymiany społecznej ....................................................... 5. Znaczenie doboru krewniaczego w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych ....................................................................................... 6. Wpływ norm społecznych na zachowania badanych ................................... 7. Altruizm w etiologii zachowań prospołecznych ...........................................
151 155 158 159 161 163 166
Rozdział IX Sytuacyjne tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych 1. Sytuacje trudne jako czynnik wzmacniający gotowość do zachowań antyspołecznych adolescentów .................................................................... 169 2. Rola facylitatorów społecznych w uruchamianiu zachowań prospołecznych badanej młodzieży ............................................................. 174 Rozdział X Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich – podsumowanie wyników, kierunki dalszych badań 1. Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych a częstotliwość tych zachowań – weryfikacja założeń badawczych ............... 2. Empiryczne modele zachowań prospołecznych i antyspołecznych ............... 3. Podsumowanie i wnioski ............................................................................ 4. Kierunki dalszych badań .............................................................................
181 184 195 198
Zakończenie .............................................................................................. 201 Bibliografia ................................................................................................. 203 Aneks ........................................................................................................... 209
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 7
2010-01-19 11:12:25
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 8
2010-01-19 11:12:25
Wstęp
Badania nad motywacją zachowań antyspołecznych mają długą historię. Rozważania nad genezą agresji prowadził już filozof T. Hobbes w XVII wieku, głosząc, że człowiek jest z natury barbarzyńcą (Aronson, 1997, s. 497). Naukowy kształt tym rozważaniom nadał Z. Freud w 1930 roku, potwierdzając wrodzony charakter agresji (tamże, 497–498). Natomiast A. Bandura i jego współpracownicy w latach sześćdziesiątych XX wieku stworzyli potwierdzoną empirycznie teorię społecznego uczenia się zachowań agresywnych (Bandura, Ross, Ross, 1961). W latach dziewięćdziesiątych XX wieku usystematyzowaną teorię mechanizmów psychologicznych zachowań agresywnych młodzieży w wieku dojrzewania przedstawiła D. Kubacka-Jasiecka (1996), natomiast B. Urban (2000) włączył te zachowania w nurt rozważań nad zaburzeniami zachowania adolescentów. Równocześnie z powstawaniem teorii zachowań agresywnych dokonywano weryfikacji empirycznej poszczególnych czynników etiologicznych. Zainteresowanie badaczy motywacją zachowań prospołecznych rozpoczęło się dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy się okazało, jak tragiczne w skutkach może być nieudzielanie pomocy ofierze przestępstwa (zabójstwo Kitty Genovese w Nowym Jorku). Psychologowie amerykańscy (B. Latane i J. M. Darley, 1970; C. D. Batson, 1991 oraz inni) na podstawie obserwacji wyłaniali czynniki sprzyjające uruchomieniu zachowań prospołecznych i hamujące je, a następnie dokonywali ich eksperymentalnej weryfikacji. Wyniki tych badań zebrał i usystematyzował teoretycznie w latach siedemdziesiątych XX wieku J. Reykowski (1979). Badania nad motywacją zachowań prospołecznych i antyspołecznych toczyły się więc niezależnie od siebie. D. Clarke w 2003 roku zebrał je w jednej publikacji (2005). Nie zmieniło to jednak ich odrębnej natury. W niniejszej pracy wychodzę z założenia, że każdy człowiek (także ten, który wszedł w kolizję z prawem) zachowuje się zarówno antyspołecznie, jak i prospołecznie. Twórcy psychologicznych modeli opiniowania w sprawach karnych (A. Lewicki, 1978; J. K. Gierowski, 1996) oraz nieletnich (J. M. Stanik i H. Przybyła, 1981; K. Ostrowska i E. Milewska, 1986) zwracają uwagę na konieczność diagnozowania nie tylko przejawów niedostosowania społecznego, ale także pozytywnych cech osobowości i środowiska badanych. Na podstawie pozytywnych cech i zachowań badanych formułowane są prognoza i zalecenia resocjalizacyjne. Dotychczasowe badania nad zachowaniami pro- i antyspołecznymi prowadzone były dwutorowo i niezależnie od siebie, na różnych grupach badanych. Przy-
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 9
2010-01-19 11:12:25
10
Wstęp
czyniało się to do nadmiernego i nienaturalnego uproszczenia tej problematyki, wskazując, że jedni zachowują się dobrze, inni – źle. W rzeczywistości naszych zachowań nie można tak prosto klasyfikować. Uspołecznienie stanowi bowiem kontinuum, na krańcach którego znajdują się jednostki antyspołeczne i prospołeczne, a pomiędzy nimi osoby zachowujące się równie często prospołecznie, jak i antyspołecznie. Ponadto badania empiryczne i praktyka kliniczna dowodzą, że czyste typy „prospołeczne” i „antyspołeczne” należą do rzadkości. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, zbadałam trzy grupy młodzieży: nieletnich, uczniów szkół średnich oraz wolontariuszy przy założeniu, że nie zawsze granica pomiędzy przystosowaniem a niedostosowaniem przebiega pomiędzy grupą nieletnich a uczniami. Określenie, które zachowania antyspołeczne są specyficzne dla nieletnich, a które występują również wśród uczniów, a nawet są charakterystyczne dla wolontariuszy, jest bardzo ważne ze społecznego punktu widzenia. Wyznacza bowiem i wyodrębnia zakres zadań dla resocjalizacji oraz profilaktyki i prewencji. Natomiast w praktyce psychologicznej i pedagogicznej pozwala wcześnie zdiagnozować młodzież zagrożoną niedostosowaniem społecznym i zastosować wobec niej odpowiednie do okoliczności formy terapii, pomocy i interwencji. Przedmiotem moich badań są zarówno zachowania antyspołeczne, jak i prospołeczne. Dotychczas pojedyncze uwarunkowania zachowań prospołecznych były badane eksperymentalnie. Łączę te stwierdzone wcześniej uwarunkowania, aby określić, które z nich odgrywają większą, a które mniejszą rolę w genezie zachowań prospołecznych. Wskaźnikami tego zróżnicowanego znaczenia będzie analiza kierunku motywacji (mierzona odsetkiem młodzieży kierującej się poszczególnymi motywami) oraz natężenia motywacji (określana na podstawie częstotliwości kierowania się poszczególnymi motywami przez badanych). Zamierzam również pokazać koincydencję motywów zachowań prospołecznych i antyspołecznych, dzieląc grupy badane według częstotliwości występowania tych zachowań. Taki podział umożliwi wyodrębnienie dominujących motywów zachowań prospołecznych i antyspołecznych adolescentów w zależności od ich charakterystyki osobowościowej oraz cech środowiska i sytuacji. Posługiwanie się takim schematem umożliwi psychologowi-praktykowi określenie głównych motywów zachowań prospołecznych i antyspołecznych konkretnego nieletniego na podstawie diagnozy jego osobowości, środowiska i sytuacji, w której działał. Szczególnie określenie i wzmacnianie motywacji zachowań prospołecznych stanowi gwarancję efektywnej resocjalizacji. Już św. Paweł pisał: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj” (Rz 12,21). Naukowym poparciem tego nakazu Apostoła Narodów są słowa T. Hirschiego z 1969 roku (za: Hołyst, 2000, s. 769): W stopniu, w jakim jednostka zajęta jest działalnością konformistyczną, nie jest ona nawet w stanie pomyśleć o działaniach dewiacyjnych, pomijając już jej inklinacje.
Niniejsza praca składa się z dziesięciu rozdziałów. Pierwsze cztery stanowią część teoretyczną, pozostałe tworzą część empiryczną.
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 10
2010-01-19 11:12:25
Wstęp
11
W rozdziale I przybliżam prawne rozumienie pojęcia „nieletni” oraz przedstawiam charakterystykę ilościową i jakościową popełnianych przez wychowanków placówek resocjalizacyjnych czynów karalnych w świetle statystyk policyjnych i badań empirycznych. Rozdział ten zawiera również prezentację głównych teorii przyczyn przestępczości w aspekcie rozwojowym i wyników badań kryminologicznych nieletnich. Rozdział II poświęcony jest ogólnej teoretycznej charakterystyce motywacji i procesu motywacyjnego. W ostatnim podrozdziale omawiam koncepcję motywacji czynów przestępczych J. K. Gierowskiego, która stanowi podstawę teoretyczną stworzonego przeze mnie modelu badawczego. Rozdział III zawiera omówienie istoty zachowań antyspołecznych oraz ukazanie podobieństw i różnic pomiędzy zachowaniem antyspołecznym, zaburzeniami zachowania i demoralizacją. W rozdziale tym charakteryzuję pojęcia agresji i agresywności oraz przedstawiam rodzaje zachowań agresywnych w zależności od wieku rozwojowego. Ostatni podrozdział prezentuje motywację zachowań antyspołecznych adolescentów w świetle teorii i badań empirycznych. W rozdziale IV omawiam pojęcie i rodzaje zachowań prospołecznych oraz genezę zachowań prospołecznych w świetle teorii i badań eksperymentalnych. Rozdział zawiera również opis procesu kształtowania się postaw prospołecznych u dzieci i młodzieży oraz prezentację nielicznych badań nad motywacją zachowań prospołecznych adolescentów. Rozdział V jest poświęcony metodologii badań własnych (omówieniu modelu badań własnych, operacjonalizacji zmiennych, przedstawieniu założeń badawczych, charakterystyki grup i metod badawczych). Prezentuję w nim także procedurę badawczą i dwa odmienne kierunki analizy wyników. Rozdział VI zawiera charakterystykę motywacji zachowań prospołecznych i antyspołecznych badanej młodzieży ze względu na podstawowe cechy procesu motywacyjnego – kierunek i natężenie motywacji. Omawiam w nim rodzaje zachowań świadczących o demoralizacji oraz czynów karalnych popełnianych przez nieletnich, a także dominujące motywy tych zachowań. Następnie przedstawiam analizę porównawczą rodzajów oraz motywacji zachowań antyspołecznych i prospołecznych badanych wolontariuszy, uczniów szkół średnich i nieletnich z uwzględnieniem płci badanych. Stosuję więc tradycyjny sposób weryfikacji danych z tą różnicą, że włączam trzecią grupę porównawczą stanowiącą przeciwny koniec kontinuum uspołecznienia – wolontariuszy. Zakończenie tego rozdziału stanowi wprowadzenie do rozdziału VII i zawiera zasady podziału oraz charakterystykę młodzieży ze względu na natężenie zachowań prospołecznych i antyspołecznych. Rozdział VII prezentuje charakterystykę wybranych osobowościowych uwarunkowań zachowań prospołecznych i antyspołecznych (style ustosunkowania interpersonalnego, poziom empatii, poczucie umiejscowienia kontroli, poziom agresywności). Osobowościowe tło motywacyjne zostało odniesione do grup utworzonych wtórnie ze względu na natężenie zachowań prospołecznych i an-
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 11
2010-01-19 11:12:25
12
Wstęp
tyspołecznych u badanych, ponieważ zamierzałam wykazać bardziej bezpośredni związek pomiędzy cechami osobowości a zachowaniem. Według tej samej koncepcji opracowane zostały rozdziały VIII i IX, ukazujące środowiskowe i sytuacyjne uwarunkowania zachowań prospołecznych i antyspołecznych adolescentów. Rozdział X stanowi podsumowanie wyników badań. Zawiera on weryfikację założeń badawczych odnośnie do motywacji zachowań pro- i antyspołecznych dokonaną na podstawie analizy porównawczej sześciu grup badawczych. Umieszczam w nim także charakterystykę dominujących uwarunkowań zachowań prospołecznych i antyspołecznych czterech grup badawczych wyodrębnionych ze względu na zróżnicowane nasilenie tych zachowań. Na zakończenie prezentuję empiryczne modele zachowań prospołecznych i antyspołecznych, które zostały poddane statystycznej weryfikacji metodą analizy ścieżek. Na podstawie wyników tej analizy opisuję mechanizmy kształtowania się i utrwalania zachowań prospołecznych i antyspołecznych u adolescentów.
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 12
2010-01-19 11:12:25
Rozdział I
Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych
Podrozdział 1 został poświęcony omówieniu ustawowego pojęcia nieletniego, ponieważ takie rozumienie niepełnoletniego sprawcy przyjmuję w swoich badaniach. Krótka prezentacja podstawowych zasad postępowania z nieletnimi ma na celu ukazanie jego wychowawczo-poprawczego charakteru i uzasadnia potrzebę prowadzenia badań psychologicznych w celu usprawniania tego procesu. Podrozdział 2 ukazuje rzeczywiste rozmiary przestępczości dzieci i młodzieży na tle przestępczości dorosłych, przecząc medialnym mitom o rozmiarach tego zjawiska. Przytoczone w nim badania związane z ciemną liczbą przestępstw stanowią uzasadnienie szerokiej akcji profilaktyki przestępczości w różnych typach szkół. Natomiast podrozdział 3, zawierający charakterystykę najważniejszych teorii i badań nad genezą niedostosowania społecznego i przestępczości nieletnich, był dla mnie punktem wyjścia do wyłonienia głównych czynników etiologicznych stanowiących psychologiczne tło motywacyjne ich zachowań antyspołecznych.
1. Pojęcie nieletniego Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 35, poz. 228) jest podstawowym aktem prawnym regulującym zakres postępowania w sprawach dotyczących przeciwdziałaniu demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stwarzania warunków powrotu nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem, do normalnego życia. Ustawa wyodrębniła trzy kategorie osób objętych wspólną nazwą „nieletni”. Kryteria, według których zalicza się te osoby do poszczególnych kategorii, to rodzaj postępowania stosowanego wobec nich oraz ich wiek. Wobec nieletnich można zastosować: postępowanie mające charakter zapobiegania i zwalczania demoralizacji, postępowanie w sprawach o czyny karalne oraz wykonywanie orzeczonych środków wychowawczych lub poprawczych. Art. 1 § 1. wspomnianej ustawy zalicza do kategorii nieletnich w zakresie: – zapobiegania i zwalczania demoralizacji – osoby, które nie ukończyły lat 18; – postępowania w sprawach o czyny karalne – osoby, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17;
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 13
2010-01-19 11:12:25
14
Rozdział I. Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych
– wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – osoby, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. Przepisy ustawy nie definiują pojęcia demoralizacji. Art. 4 § 1 podaje niewyczerpujący katalog przejawów demoralizacji. Należą do nich: naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu i innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych. Czynami karalnymi są w świetle art. 1 § 2 czyny zabronione przez ustawę jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe oraz wykroczenia wymienione w art. 1 § 2 pkt b. Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich zawiera art. 3 § 1, który brzmi następująco: W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w jego osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
Realizację tych zasad precyzuje art. 3 § 2, według którego w postępowaniu w sprawach nieletnich bierze się pod uwagę ich osobowość, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także sposób zachowania się oraz przyczyny demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego. W myśl art. 24 § 1 w celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska zleca się przeprowadzenie wywiadu środowiskowego; w razie potrzeby kieruje się nieletniego na badanie do rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego lub innej odpowiedniej placówki specjalistycznej. Wydanie orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie wychowawczym lub w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej poprzedza się takimi badaniami. Prawidłową resocjalizację umożliwia szeroki wachlarz środków zapobiegania i zwalczania demoralizacji oraz przestępczości nieletnich, które są wymienione w art. 6. Zalicza się do nich środki wychowawcze (upomnienie, nadzór rodziców, opiekunów lub osoby godnej zaufania, nadzór kuratora, skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, umieszczenie w instytucji powołanej do przygotowania zawodowego, w rodzinie zastępczej, w zakładzie wychowawczym oraz w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej) oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Kara wobec nieletniego może być orzeczona tylko w przypadkach przewidzianych prawem, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić jego resocjalizacji. Okoliczności zastosowania kary wymienione są w art. 13 u.p.n. i art. 10 § 2 k.k. Art. 12 u.p.n. określa zasady stosowania wobec nieletnich środków leczniczych. Mówi on, iż w razie stwierdzenia u nieletniego, który popełnił czyn karalny, niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 14
2010-01-19 11:12:26
15
2. Statystyka czynów karalnych popełnianych przez dzieci i młodzież
albo środków odurzających sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Omówione powyżej przepisy postępowania z nieletnimi wskazują na podmiotowe traktowanie młodzieży niedostosowanej społecznie przez ustawodawcę. Świadczy o tym zarówno brak dolnych ograniczeń wiekowych w przypadku stwierdzenia „przejawów demoralizacji”, jak i zawarte w art. 3 zalecenie indywidualnej diagnozy osobowości i środowiska nieletniego. Tak skonstruowane przepisy sprzyjają pogłębionym badaniom psychologicznym nieletnich oraz prowadzeniu badań empirycznych w celu usprawniania procesu resocjalizacji.
2. Statystyka czynów karalnych popełnianych przez dzieci i młodzież Jak podają D. S. Herrmann i J. J. McWritter (2003), w USA w latach 1967– –1997 liczba aresztowanych nieletnich podejrzanych o dokonanie czynów karalnych z użyciem przemocy wzrosła o 143%. W Polsce podstawowym rodzajem statystyki przestępczości jest statystyka policyjna, która podaje liczbę przestępstw zgłoszonych organom ścigania. Poniższe tabele prezentują dane Komendy Głównej Policji na temat czynów zabronionych popełnionych przez nieletnich. Tabela 1. Czyny zabronione nieletnich – statystyka ogólna Rok 2006 2005
Przestępstwa Czyny karal- % udziału Osoby podejstwierdzone ne nieletnich nieletnich rzane ogółem 1 287 918 77 515 6,0 587 959 1 379 962 71 482 5,1 594 088
Nieletni sprawcy 53 783 50 974
% udziału nieletnich 9,1 8,6
2004
1 461 217
70 107
4,8
578 059
51 411
8,8
2003
1 466 643
63 239
4,3
557 224
46 798
8,4
2002
1 404 229
63 317
4,5
552 301
48 560
8,7
2001
1 390 089
69 366
5,0
533 943
54 026
10,1
2000
1 266 910
76 442
6,0
405 275
56 345
13,9
1999
1 121 545
70 245
6,2
364 272
52 674
14,4
1998
1 073 042
78 758
7,3
396 055
58 151
14,7
1997
992 373
72 989
7,3
410 844
58 730
14,3
1996
897 751
70 073
7,8
381 911
57 240
15,0
1995
974 941
82 551
8,5
423 896
68 349
16,1
1994
906 157
75 822
8,3
388 855
61 109
15,7
1993
852 507
72 152
8,4
299 499
43 039
14,3
1992
881 076
66 220
7,5
307 575
41 573
13,5
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 15
2010-01-19 11:12:26
16
Rozdział I. Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych
Tabela 1. Czyny zabronione nieletnich – statystyka... cd. Rok 1991
Przestępstwa Czyny karal- % udziału Osoby podejstwierdzone ne nieletnich nieletnich rzane ogółem 866 095 62 834 7,2 305 031
1990
883 346
60 525
6,8
273 375
Nieletni sprawcy 41 296
% udziału nieletnich 13,5
43 356
15,8
Tabela. 2. Czyny zabronione nieletnich – charakterystyka jakościowa Kradzież z włamaniem
148
Kradzież rozbójnicza, rozbój, wymuszenie 8 154
116
8 081
11 052
2 175
95
9 558
10 989
1 923
237
9 472
11 238
2 877
1 697
118
9 537
13 704
2 853
1 727
166
10 838
16 814
16
3 256
1 782
191
12 900
23 069
28
2 943
1 571
137
11 104
24 847
1998
29
3 022
1 653
195
10 542
30 197
1997
36
2 924
1 486
245
8 658
29 631
1996
36
2 527
1 340
139
7 508
30 880
1995
26
2 205
1 101
166
7 790
29 810
1994
33
1 992
913
156
6 600
29 400
1993
22
2 018
664
142
5 335
26 247
1992
21
1 306
457
109
3 100
25 019
Rok
Zabójstwo
Uszczerbek na zdrowiu
Udział w bójce lub pobiciu
Zgwałcenie
2006
19
3 429
2 694
2005
11
3 016
2 147
2004
11
3 260
2003
7
2 835
2002
21
2001
20
2000 1999
9 419
Tabela. 3. Statystyka – czyny zabronione nieletnich do lat 13 (dzieci) 1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
0
1
0
0
0
1
0
2
Uszczerbek na zdrowiu
157
173
184
155
189
219
172
199
Udział w bójce lub pobiciu
100
105
112
118
133
144
169
163
1
0
3
2
2
3
1
6
Kradzież rzeczy
499
525
450
411
451
374
428
455
Kradzież z włamaniem
860
532
507
466
335
247
212
319
Przestępstwa rozbójnicze*
319
347
274
212
182
219
175
177
Zabójstwo
Zgwałcenie
Rozanska-Kowal_Motywacja - II wyd..indd 16
2010-01-19 11:12:26