Więźniowie poszkodowani – psychospołeczne funkcjonowanie osób zdegradowanych w przestrzeni penitencj by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Mariusz Snopek

Więźniowie poszkodowani – psychospołeczne funkcjonowanie osób zdegradowanych w przestrzeni penitencjarnej

Kraków 2018

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 3

28.01.2019 13:01:12

Recenzent: dr hab. Mieczysław Ciosek, prof. EUHE Redakcja wydawnicza: Radosław Doboszewski Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Krzysztof Malinowski Mariusz Snopek

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Opolski

ISBN 978-83-8095-570-7

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2018

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 4

28.01.2019 13:01:12

Panie wychowawco Weź pan od nas tą kurwę, bo z pedofilem nikt nie da rady. Przebywać z nim to jakby się brudzić. Jak pan go nie weźmiesz to sami zrobimy z nim porządek, bo nam psychika nie daje rady. U siebie niech robi co chce, z innymi jak on. Albo na linę niech idzie, przysługę zrobi. Ale my czyści, weź go pan od nas. (fragment pisma skazanego do wychowawcy)

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 5

28.01.2019 13:01:12

Spis treści Wstęp ................................................................................................................................. 9 Rozdział 1 Zakład karny jako placówka resocjalizacyjna ........................................................... 13 1.1. Zakłady karne w Polsce – historia i wewnętrzna struktura ................... 13 1.2. Formalny podział więźniów ........................................................................... 19 1.3. Cele i zadania personelu penitencjarnego ................................................... 25 Rozdział 2 Człowiek w warunkach izolacji więziennej ............................................................... 37 2.1. Deprywacja podstawowych potrzeb ............................................................ 37 2.2. Następstwa odosobnienia społecznego ....................................................... 45 2.3. Przystosowanie człowieka do warunków odosobnienia .......................... 53 Rozdział 3 Podkultura więzienna jako główny wyznacznik życia poszkodowanych .......... 59 3.1. Pozaformalny podział więźniów – struktura i znaczenie „drugiego życia” ................................................................................................. 59 3.2. Skazani poszkodowani – charakterystyka populacji ................................ 68 3.3. Pejoratywne skutki otrzymania statusu osoby poszkodowanej ............. 74 Rozdział 4 Założenia metodologiczne i organizacja badań własnych ..................................... 81 4.1. Przedmiot i cel badań ...................................................................................... 81 4.2. Problemy i hipotezy badawcze ....................................................................... 82 4.3. Zmienne i wskaźniki ........................................................................................ 88 4.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze ....................................................... 90 4.5. Teren badań i dobór próby badawczej .......................................................... 94 4.6. Charakterystyka badanej próby ..................................................................... 98

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 7

28.01.2019 13:01:12

Spis treści

Rozdział 5 Skazani poszkodowani w warunkach izolacji penitencjarnej ............................. 107 5.1. Przyczyny otrzymania statusu osoby poszkodowanej ........................... 107 5.2. Relacje zdegradowanych z grypsującymi i niegrypsującymi ................ 113 5.3. Relacje między poszkodowanymi ............................................................... 116 5.4. Poczucie zagrożenia zdeprecjonowanych ................................................. 121 5.5. Skazani poszkodowani w warunkach izolacji penitencjarnej – analiza indywidualnych przypadków ......................................................... 126 Rozdział 6 Uczestnictwo poszkodowanych w oddziaływaniach resocjalizacyjnych ........ 141 6.1. Aktywność w zajęciach kulturalno-oświatowych i sportowych ......... 141 6.2. Uczestnictwo w zajęciach edukacyjnych ................................................... 158 6.3. Aktywność pracownicza zdegradowanych ............................................... 168 6.4. Uczestnictwo poszkodowanych w oddziaływaniach resocjalizacyjnych – analiza indywidualnych przypadków .................. 179 Rozdział 7 Wybrane czynniki resocjalizacji skazanych poszkodowanych .......................... 191 7.1. Kontakt z wychowawcą penitencjarnym ................................................... 191 7.2. Znaczenie kontaktów z rodziną ................................................................... 206 7.3. Religia w życiu skazanych zdeprecjonowanych ........................................ 225 7.4. Wybrane czynniki resocjalizacji skazanych poszkodowanych – analiza indywidualnych przypadków .................... 244 Zakończenie i wnioski .................................................................................................. 257 Bibliografia ...................................................................................................................... 275

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 8

28.01.2019 13:01:12

Wstęp Skazani poszkodowani stanowią zbiorowość osób pozbawionych wolności, wobec których personel penitencjarny stosuje szczególe środki zabezpieczające i ochronne. Wynika to z konieczności izolacji ich od współosadzonych, gdyż właśnie ta grupa więźniów jest najbardziej prześladowana i dyskryminowana. Skazani poszkodowani są na różne sposoby szykanowani oraz poniżani, zarówno fizycznie i psychicznie, jak i seksualnie. Termin „poszkodowany” na określenie pewnej kategorii więźniów funkcjonuje wśród teoretyków oraz praktyków penitencjarnych, którzy częściej nazywają ich „więźniami chronionymi”. Społeczność osób pozbawionych wolności stosuje zaś wobec nich określenia obraźliwe i wulgarne, z których najpowszechniejsze to „cwele”. Sytuacja poszkodowanych warunkowana jest głównie istnieniem podkultury więziennej, a ich pozycja w nieformalnej stratyfikacji (niezależnie od grupy dominującej) jest najniższa. Umieszczenie na oddziale dla chronionych przebiegać może w dwojaki sposób. Pierwsza i obecnie często praktykowana forma polega na separacji skazanych, którzy jedynie narażeni są na poszkodowanie, np. dopuścili się przestępstw uchodzących w środowisku więziennym za haniebne (gwałt, pedofilia itp.). Wówczas – przekraczając mury więzienia – automatycznie umieszczani są w tzw. ochronkach. Nieco inaczej jest, gdy skazany funkcjonuje wpierw na oddziale zwykłym, jednak z obawy przed degradacją – którą sam zgłasza wychowawcy lub sam wychowawca dostrzega wzmagający się konflikt skazanych – zostaje umieszczony na oddziale chronionym. Nie dochodzi wówczas do bezpośredniej degradacji, jednak w celu zapewnienia bezpieczeństwa skazani ci umieszczani są na oddziale dla chronionych. Druga forma jest w konsekwencji o wiele bardziej traumatyczna, albowiem odseparowanie od oprawców następuje dopiero po wykrytej przez personel degradacji, która może mieć formę drastycznych aktów przemocy (np. pobicie lub gwałt)1. Przeniesienie takie następuje więc w sytuacji po bezpośrednim poszkodowaniu. 1 Zob. M. Szaszkiewicz, Tajemnice grypserki, Kraków 1997; S. Przybyliński, Podkultura więzienna – wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej, Kraków 2005; A. Bałandynowicz,

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 9

28.01.2019 13:01:12

Wstęp

Niezależnie od przyczyny izolacji od innych więźniów skazani poszkodowani stanowią grupę więźniów wymagających najbardziej specjalistycznej pomocy, a zarazem właśnie oni są najmniej podatni na resocjalizację2. Na potrzeby niniejszej książki przyjmuję, iż osoby poszkodowane to wszyscy więźniowie w jakikolwiek sposób pokrzywdzeni, niezależnie od tego, czy zostały zastosowane nieformalne sankcje, czy istnieje ryzyko ich wystąpienia. Poszkodowani to skazani, którzy z różnych przyczyn zmuszeni są do funkcjonowania w odosobnionych oddziałach lub celach. Współwięźniowie pozostają w negatywnym stosunku do poszkodowanych, a personel zastosował najprostszy sposób minimalizacji zjawiska degradacji, tj. izolację od pozostałych więźniów. Sposób ten jest nie tylko najprostszym rozwiązaniem, ale również mało skutecznym, a w wielu przypadkach wręcz problematycznym, gdyż pejoratywnie oddziałuje zarówno na sferę psychiczną człowieka (m.in. piętnowanie), jak i społeczną (przebywanie jedynie wśród naznaczonych). Przyczyn braku racjonalnych rozwiązań dopatrywać się można w absencji odgórnych przepisów związanych z postępowaniem wobec poszkodowanych. W prawie penitencjarnym działanie ze zdegradowanymi nie jest przez ustawodawcę sprecyzowane. Nie istnieją formalne (tzn. uregulowane prawnie) dyrektywy określające kierunek pracy z chronionymi. W aktach mających moc wykonawczą termin „osadzony chroniony” lub „poszkodowany” nie istnieje, a konieczność zapewnienia bezpieczeństwa ogranicza się do ogólnych zapisów dotyczących całej populacji więziennej3. Umieszczenie w specjalnie wyznaczonych celach lub oddziałach nie wynika więc z odgórnych przepisów wykonawczych, lecz jest jedynie zdroworozsądkową strategią kierownictwa jednostki4. Pojęcie resocjalizacji w literaturze specjalistycznej używane jest w trzech różnych znaczeniach: jako proces, specyficzne działanie wychowawcze i rezultat. W pierwszym znaczeniu, zgodnie z etymologią, resocjalizacja rozumiana Pejoratywne aspekty systemu izolacyjno-dyscyplinarnego [w:] M. Snopek (red.), Izolacja penitencjarna z perspektywy pejoratywnej i melioratywnej, Toruń 2012; M. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001; P. Moczydłowski, Drugie życie więzienia, Warszawa 2002; M. Snopek, Status więźniów poszkodowanych w placówkach penitencjarnych [w:] S. Przybyliński (red.), Niebanalny wymiar resocjalizacji penitencjarnej. Heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji, Toruń 2010; M. Snopek, Resocjalizacja skazanych o statusie osób poszkodowanych w zakładach karnych [w:] F. Marek, S. Śliwa (red.), W poszukiwaniu optymalnych oddziaływań pedagogicznych w środowisku lokalnym, Opole 2011. 2 J. Szałański, Wybrane korelaty osobowościowe uczestnictwa w podkulturze więziennej [w:] B. Urban (red.), Problemy współczesnej patologii społecznej, Kraków 1998, s. 63–69. 3 Zob. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku, Kodeks karny wykonawczy (Dz. U., Nr 90, poz. 557 z późn. zm.), art. 108 § 1. 4 M. Snopek, Uwagi o problemach ochrony tzw. skazanych poszkodowanych [w:] D. Rondalska (red.), Prawa człowieka a polski system penitencjarny. Edukacja – resocjalizacja – humanitaryzm, Poznań – Kule 2012, s. 130–131.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 10

28.01.2019 13:01:12

Wstęp

jest jako powtórna socjalizacja. Jest to więc proces, który dotyczy zmian, jakie zachodzą w osobowości wychowanka. Zmiany te umożliwiają jednostce efektywne regulowanie swoich relacji z otoczeniem. Jednak warunkiem koniecznym do spełnienia jest aktywność samego wychowanka, gdyż bez niej niemożliwe są przekształcenia jego osobowości. Drugie znaczenie resocjalizacji związane jest z wychowaniem resocjalizującym, które polega na świadomym, celowym, zaplanowanym i zorganizowanym działaniu wychowawczym, które ma na celu zsocjalizowanie wychowanka tak, aby postępował zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Trzeciego rozumienia pojęcia resocjalizacji używa się na określenie efektu procesu resocjalizacji. Dotyczy ono pozytywnych zmian postępowania wychowanka spowodowanych przekształceniem jego osobowości5. W niniejszej pracy poddam analizie resocjalizację poszkodowanych w rozumieniu oddziaływań wychowawczych, które w kontekście więziennictwa nazywane są resocjalizacją penitencjarną. Zdaniem H. Machela podstawowym celem resocjalizacji penitencjarnej jest zniechęcenie do ponowienia zachowań przestępczych. Rozumieć ją należy jako [...] proces korzystnych zmian w osobowości odbywających karę pozbawienia wolności przestępców pod wpływem intencjonalnego oddziaływania penitencjarnego6.

Machel odróżnia oddziaływanie resocjalizacyjne od oddziaływań penitencjarnych. To pierwsze jest postępowaniem intencjonalnym, indywidualnym, opartym na diagnozie penitencjarnej. Natomiast oddziaływania penitencjarne to całokształt pozytywnych wpływów więzienia. Celem obydwu oddziaływań jest korekta w postępowaniu społecznym7. Głównym celem przedstawianych badań jest rozpoznanie uczestnictwa w resocjalizacji penitencjarnej skazanych mających status osób poszkodowanych. Resocjalizacja rozpatrywana jest tu w kontekście wybranych oddziaływań resocjalizacyjnych (penitencjarnych), tj. zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych (KOiS), edukacyjnych i pracy, a także elementów resocjalizująco znaczących, tj. bezpośredniego oddziaływania wychowawcy (kontaktu z nim), kontaktu z rodziną oraz aktywności religijnej. Elementy te są istotne w kontekście oddziaływań penitencjarnych, w tym resocjalizacyjnych, które stanowią istotny element w kształtowaniu prospołecznych postaw skazanych.

5 Zob. S. Górski, Metodyka resocjalizacji, Warszawa 1985, s. 38–41; I. Mudrecka, Z zagadnień pedagogiki resocjalizacyjnej, Opole 2004, s. 21–22. 6 H. Machel, Resocjalizacyjne aspekty polskiego systemu penitencjarnego – założenia i realia [w:] D. Rybczyńska, Ciągłość i zmiana w obszarze profilaktyki społecznej i resocjalizacji, t. 1: Wybrane aspekty pedagogiki resocjalizacyjnej, Zielona Góra 2002, s. 11. 7 Ibidem, s. 11–16.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 11

28.01.2019 13:01:12

Wstęp

Ponadto w części empirycznej zawarłem charakterystykę przyczyn otrzymania statusu osoby poszkodowanej, relacje zbiorowości poszkodowanych z osadzonymi grypsującymi i niegrypsującymi oraz relacjami, jakie zachodzą między samymi chronionymi. Niezbędne okazało się również zbadanie subiektywnego poczucia zagrożenia, jakie występuje u poszkodowanych, albowiem emocje te mogą utrudniać lub uniemożliwiać racjonalne funkcjonowanie. Tematyka ta wykracza poza problemy szczegółowe, jednak część ta jest niezbędna dla przedstawienia klarowniejszego obrazu poszkodowanych (tzn. chronionych). Całość pracy zamyka zakończenie wraz z wnioskami zawierającymi propozycje dla praktyki penitencjarnej. Podjęty cel badań w założeniu umożliwić ma uzyskanie pełniejszego obrazu osób poszkodowanych w polskich zakładach karnych oraz ich specyficznej sytuacji psychospołecznej. Szczegółowa charakterystyka chronionych, jak również badania nad wybranymi aspektami ich resocjalizacji ukazać mają rzeczywisty obraz problemu degradacji więziennej. Przedstawiane badania przyczynić się więc mogą w konsekwencji do opracowania nowych, skuteczniejszych metod resocjalizacyjnych w pracy z poszkodowanymi.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 12

28.01.2019 13:01:12

Bibliografia Abramczyk A., Drugie życie więzienia, „Prawo i Życie” 1998, nr 23–24. Ambrozik W., Czynniki społecznej readaptacji byłych przestępców [w:] Urban B., Stanik J.M. (red.), Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, t. 2, Warszawa 2008. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, tłum. W. Betkiewicz et al., Warszawa 2004. Bałandynowicz A., Dehumanizacja kary pozbawienia wolności [w:] Przybyliński S. (red.), Niebanalny wymiar resocjalizacji penitencjarnej. Heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji, Toruń 2010. Bałandynowicz A., Pejoratywne aspekty systemu izolacyjno-dyscyplinarnego [w:] Snopek M. (red.), Izolacja penitencjarna z perspektywy pejoratywnej i melioratywnej, Toruń 2012. Bałandynowicz A., Prawo bez autorytetu i pozbawione sumienia a wykluczenie społeczne jednostek [w:] Chojnacka-Szawłowska G., Pastwa-Wojciechowska B. (red.), Kliniczne i sądowo-penitencjarne aspekty funkcjonowania człowieka, Kraków 2007. Barczyk A., Barczyk P.P., Wybrane zagadnienia historii resocjalizacji, Kraków 2009. Benedyczak S. et al., Wprowadzenie do metodyki pracy penitencjarnej, Kalisz 1994. Binczycka-Anholcer M., Społeczne i lekarskie aspekty przemocy w instytucjach o charakterze zamkniętym [w:] Kuźma J., Szarota Z. (red.), Agresja i przemoc we współczesnym świecie, t. 1: Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży oraz w instytucjach społeczno-opiekuńczych, Kraków 1998. Bonet G., Perwersje seksualne, tłum. D. Demidowicz-Domanasiewicz, Gdańsk 2006. Borowski R., Wysocki D., Instytucje wychowania resocjalizującego, Płock 2001. Bramska M., Kiryluk M., Realizacja systemu programowanego oddziaływania w toku wykonywania kary pozbawienia wolności, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2002, nr 37. Breitenbach M., Kiryluk M., Realizacja systemu programowego oddziaływania w toku wykonywania kary pozbawienia wolności, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2002, nr 37. Bulenda T., Charakterystyka populacji więziennej [w:] Bulenda T., Musidłowski R. (red.), System penitencjarny i postpenitencjarny w Polsce, Warszawa 2003. Chmielewska H., Wpływ sytuacji trudnych na funkcjonowanie człowieka [w:] Chmielewska H. et al. (red.), Wybrane zagadnienia psychospołeczne instytucji penitencjarnych, Kalisz 1996. Chmielewska H., Wybrane problemy psychopatologii [w:] Chmielewska H. et al. (red.), Wybrane zagadnienia psychospołeczne instytucji penitencjarnych, Kalisz 1996. Ciosek M., Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Gdańsk 1996.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 275

28.01.2019 13:01:25

276

Bibliografia

Ciosek M., Izolacja więzienna, Gdańsk 1993. Ciosek M., Podkultura więzienna jako bariera resocjalizacji penitencjarnej [w:] Urban B., Stanik J.M. (red.), Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, t. 1, Warszawa 2007. Ciosek M., Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001. Ciosek M., Zakład karny jako instytucja resocjalizacyjna [w:] Urban B., Stanik J.M. (red.), Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, t. 1, Warszawa 2007. Czapów C., Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i diagnostyki, Warszawa 1980. Dobromilska H., Dobromilski J., Dynamika i zakres zjawiska podkultury więziennej wśród skazanych recydywistów, a warunki odbywania kary pozbawienia wolności – na przykładzie Zakładu Karnego w Sztumie [w:] Materiały (referaty, sprawozdania) z Konferencji nt. Podkultura więzienna w Aresztach Śledczych i w Zakładach Karnych, Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej, Kalisz, 17–19 października 1994 roku, Kalisz 1994. Dróżka W., Triangulacja badań. Badania empiryczne ilościowo-jakościowe [w:] Palka S. (red.), Podstawy metodologii badań w pedagogice, Gdańsk 2010. Drwal R.Ł., Osobowość wychowanków zakładów poprawczych, Wrocław 1981. Dziedzic K., Kiejnich G., Subkultura więzienna w świetle procesu naznaczania społecznego, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1998, nr 18. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Warszawa, t. 1, 2003, t. 3, 2004. Ferguson G., Takane Y., Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice, tłum. M. Zagrodzki, Warszawa 2003. Frączek A., Kofta M., Frustracja i stres psychologiczny [w:] Tomaszewski T. (red.), Psychologia, Warszawa 1975. Galewicz W., W sprawie odrębności etyk zawodowych [w:] Galewicz W. (red.), Moralność i profesjonalizm. Spór o pozycję etyk zawodowych, Kraków 2010. Goffman E., Asylum [in:] Worsley P. (ed.), Modern Sociology: Introductory Readings, London 1961. Goffman E., Charakterystyka instytucji totalnych [w:] Derczyński W., Jasińska-Kania A., Szacki J. (red.), Elementy teorii socjologicznej, Warszawa 1975. Górski S., Metodyka resocjalizacji, Warszawa 1985. Grejnert Z. et al., Udręka i ekstaza, „Forum Penitencjarne” 2002, nr 8. Haney C., Banks C., Zimbardo P., Więźniowie i strażnicy – badanie w symulowanym więzieniu [w:] Aronson E. (red.), Człowiek – istota społeczna. Wybór tekstów, tłum. L. Grzesiuk et al., Warszawa 2002. Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 2007. Hołyst B., Wiktymologia, Warszawa 2006. Horna O., Bezpieczeństwo jednostek penitencjarnych a zadania dla personelu [w:] Ambrozik W., Machel H., Stępniak P. (red.), Misja Służby Więziennej a jej zadania wobec aktualnej polityki karnej i oczekiwań społecznych, Poznań – Gdańsk – Warszawa – Kalisz 2008. Iwański Z.S., Wprowadzenie do pedagogiki resocjalizacyjnej, Płock 2003. Jaworska A., Metody oddziaływań w polskim modelu penitencjarnym [w:] Jaworska A. (red.), Kryminologia i kara kryminalna. Wybrane zagadnienia, Kraków 2008. Jedlewski S., Nieletni w zakładach poprawczych, Warszawa 1962.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 276

28.01.2019 13:01:25

Bibliografia

277

Jędrzejak K., Konflikty w izolacji więziennej [w:] Hołyst B., Redo S. (red.), Problemy więziennictwa u progu XXI wieku, Warszawa – Wiedeń – Kalisz 1996. Kamiński M.M., Gry więzienne – tragikomiczny świat polskiego więziennictwa, Warszawa 2006. Kempa A., Rola diagnozy psychologicznej w programowaniu resocjalizacji skazanych z anomaliami i zespołami uzależnień [w:] Hołyst B., Redo S. (red.), Problemy więziennictwa u progu XXI wieku, Warszawa – Wiedeń – Kalisz 1996. Kępiński A., Psychopatologia nerwic, Warszawa 1986, Kraków 2002. Kołodziejczyk K., Etyka żołnierska jako etyka zawodu [w:] Kołodziejczyk K. (red.), Wybrane problemy etyki, Wrocław 2010. Konarzewski K., Jak uprawiać badania oświatowe? Metodologia praktyczna, Warszawa 2000. Konopczyński M., Kryzys resocjalizacji czy(li) sukces działań pozornych. Refleksje wokół polskiej rzeczywistości resocjalizacyjnej, Warszawa 2013. Kosewski M., Ludzie w sytuacji pokusy i upokorzenia, Warszawa 1985. Koszewska I., Habrat-Pragłowska E., O depresji, o manii, o nawracających zaburzeniach nastroju, Warszawa 2004. Kowalski W., Korupcja w Służbie Więziennej w świetle doświadczeń lat 1995–2004, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2004, nr 43. Kowalski W., Z prawem do śmierci w tle, „Forum Penitencjarne” 2004, nr 5. Kozieł J., Król J., Rozwiązywanie zbiorowych konfliktów w warunkach izolacji penitencjarnej, Wrocław 1997. Krüger H.H., Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu, tłum. D. Sztobryn, Gdańsk 2005. Kruszewski Z., Mały słownik subkultur młodzieżowych. Na czatach i w oazie, Warszawa 2004. Kulikowski P., Kobiety w polskich realiach penitencjarnych [w:] Snopek M. (red.), Izolacja penitencjarna z perspektywy pejoratywnej i melioratywnej, Toruń 2012. Kupisiewicz C., Kupisiewicz M., Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009. Lasocik Z., Organizacja i zasady działania więziennictwa [w:] Bulenda T., Musidłowski R. (red.), System penitencjarny i postpenitencjarny w Polsce, Warszawa 2003. Leksykon PWN, red. A. Karwowski, Warszawa 1971. Linowski K., Zasady i etapy tworzenia indywidualnego programu oddziaływania na skazanych, „Opieka – Wychowanie – Terapia” 2003, nr 3. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2006. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2009. Machel H., Niektóre problemy etyki zawodowej funkcjonariuszy Służby Więziennej, „Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny” 1990/1991, nr 18. Machel H., Orientacja w funkcjonowaniu podkultury więziennej a skuteczność kierowania zakładem penitencjarnym, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1995, nr 9. Machel H., Personel więzienny – zagadnienie kompetencji resocjalizacyjnej [w:] Machel H. (red.), Problem podmiotowości człowieka w pedagogice specjalnej, Toruń 1997. Machel H., Psychospołeczne uwarunkowania pracy resocjalizacyjnej personelu więziennego, Gdańsk 2001.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 277

28.01.2019 13:01:25

278

Bibliografia

Machel H., Resocjalizacyjne aspekty polskiego systemu penitencjarnego – założenia i realia [w:] Rybczyńska D., Ciągłość i zmiana w obszarze profilaktyki społecznej i reso cjalizacji, t. 1: Wybrane aspekty pedagogiki resocjalizacyjnej, Zielona Góra 2002. Machel H., Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej – casus polski. Studium penitencjarno-pedagogiczne, Kraków 2008. Machel H., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk 2003. Machel H., Wprowadzenie do pedagogiki penitencjarnej, Gdańsk 1994. Malec J., Główne problemy powodowane przez podkulturę więzienną, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1998, nr 42. Marczak M., Przestępczość oraz funkcjonowanie mężczyzn i kobiet w warunkach izolacji więziennej – odmienność w kontekście płci [w:] Przybyliński S. (red.), Niebanalny wymiar resocjalizacji penitencjarnej. Heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji, Toruń 2010. Marczak M., Świat w percepcji więźniów i więźniarek, „Opieka – Wychowanie – Terapia” 2005, nr 3–4. Marczak M., Mirosław K., Funkcjonowanie kobiet w warunkach izolacji więziennej [w:] Kuć M. (red.), Skuteczność oddziaływań penitencjarnych w kontekście zjawiska podkultury więziennej oraz instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanych, Lublin 2009. Maslow A., Motywacja i osobowość, tłum. J. Radzicki, Warszawa 2006. Maszke A.W., Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008. Matusewicz C., Psychologia wartości, Warszawa – Poznań 1975. Mazur J., Deprywacja u osób pozbawionych wolności [w:] Kuć M. (red.), Kryminalne i penitencjarne aspekty wykonywania kary pozbawienia wolności, Lublin 2008. Migdał J., Polski system penitencjarny w latach 1956–2008 w ujęciu doktrynalnym, normatywnym i funkcjonalnym. Kontynuacja czy zmiana?, Gdańsk 2008. Miszewski K., Przemiany, słabnięcie czy upadek subkultury więziennej, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2005, nr 49. Miszewski K., Przemoc w kryminale, „Niebieska Linia” 2005, nr 2. Moczydłowski P., Drugie życie więzienia, Warszawa 2002. Moczydłowski P., Więziennictwo w okresie transformacji ustrojowej w Polsce: 1989–2003 [w:] Bulenda T., Musidłowski R. (red.), System penitencjarny i postpenitencjarny w Polsce, Warszawa 2003. Mudrecka I., Z zagadnień pedagogiki resocjalizacyjnej, Opole 2004. Musidłowski R., Opinie osób pozbawionych wolności o traktowaniu ich przez funkcjonariuszy i pracowników służby więziennej (w świetle działalności biura Rzecznika Praw Obywatelskich) [w:] Kozaczuk F. (red.), Resocjalizacja instytucjonalna. Perspektywy i zagrożenia, Rzeszów 2004. Musidłowski R., Razem czy oddzielnie, „Forum Penitencjarne” 2001, nr 2. Mysłek W., Etyka zawodowa. Uwarunkowania. Konteksty. Zastosowania, Olsztyn 2010. Nawój J., Dewianci i przestępcy seksualni w izolacji penitencjarnej, „Auxilium Sociale – Wsparcie Społeczne” 2001, nr 2. Nawój J., Osobowościowe uwarunkowania wypalenia zawodowego służby więziennej, „Opieka – Wychowanie – Terapia” 2000, nr 4.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 278

28.01.2019 13:01:25

Bibliografia

279

Nawój J., Przemoc wewnątrzwięzienna w niektórych typach zakładów karnych [w:] Hołyst B., Ambrozik W., Stępniak P. (red.), Więziennictwo – nowe wyzwania, Warszawa – Kalisz – Poznań 2001. Nawój J., Psychospołeczne i zdrowotne koszty wykonywania zawodu funkcjonariusza więziennego, „Auxilium Sociale – Wsparcie Społeczne” 2000, nr 1. Nikołajew J., Wybrane zagadnienia etyki zawodowej pracowników więziennictwa [w:] Świtka J., Kuć M., Niewiadomska I. (red.), Rola wartości moralnych w procesie socjalizacji i resocjalizacji, Lublin 2005. Obuchowski K., Przez galaktykę potrzeb: psychologia dążeń ludzkich, Poznań 2002. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007. Opora R., Resocjalizacja: wychowanie i psychokorekcja nieletnich niedostosowanych społecznie, Kraków 2010. Patrzyńska V., Grypsera na sprzedaż, „Forum Penitencjarne” 2005, nr 9. Pawela S., Prawo karne wykonawcze. Zarys wykładu, Kraków 2007. Pawełek K., Wpływ uwięzienia kobiet na funkcjonowanie rodziny [w:] Snopek M. (red.), Izolacja penitencjarna z perspektywy pejoratywnej i melioratywnej, Toruń 2012. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001. Pilecki G., Wybrane problemy etyki zawodowej funkcjonariuszy służby więziennej [w:] Chmielewska H. et al. (red.), Wybrane zagadnienia psychospołeczne instytucji penitencjarnych, Kalisz 1996. Piotrów E., Wykonywanie kary pozbawienia wolności względem kobiet [w:] Jaworska A. (red.), Kryminologia i kara kryminalna. Wybrane zagadnienia, Kraków 2008. Porowski M., Administracja penitencjarna – zasady organizacji i kierowania. Studia kryminologiczne i penitencjarne, Warszawa 1979. Porowski M., Funkcje administracji penitencjarnej [w:] Hołyst B. (red.), Problemy współczesnej penitencjarystyki w Polsce, Warszawa 1984. Pospiszyl K., Resocjalizacja. Teoretyczne podstawy oraz przykłady programowych oddziaływań, Warszawa 1998. Przybyliński S., Podkultura więzienna – wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej, Kraków 2005. Przybyliński S., Więźniowie niebezpieczni – ukryty świat penitencjarny, Kraków 2012. Pustkowiak L., Podkultura więzienna na tle przemian ostatnich lat, „Opieka – Wychowanie – Terapia” 1999, nr 4. Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2001. Radochoński M., Psychospołeczne aspekty gwałtów homoseksualnych w męskiej populacji więźniów [w:] Kozaczuk F. (red.), Resocjalizacja instytucjonalna. Perspektywy i zagrożenia, Rzeszów 2004. Ratkowska-Pasikowska J., „Piekło” izolacji osób skazanych za pedofilię [w:] Kościelak R. (red.), Problemy niedostosowania społecznego – oddziaływania w warunkach wolnościowych i w izolacji penitencjarnej, Słupsk 2006. Reber A.S., Reber E.S., Słownik psychologii, red. I. Kurcz, K. Skarżyńska, Warszawa 2005. Reykowski J., Eksperymentalna psychologia emocji, Warszawa 1974.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 279

28.01.2019 13:01:25

280

Bibliografia

Rostkowski W., Młodociani w jednostkach penitencjarnych – próba charakterystyki mechanizmów adaptacyjnych, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 1997, nr 16–17. Rubacha K., Metodologia badań nad edukacją, Warszawa 2008. Sakowicz T., Dysfunkcjonalność rodziny a resocjalizacja (Wybrane teksty z socjologii rodziny i resocjalizacji), Kraków 2006. Samonek-Miazga K., Rola etyki zawodowej funkcjonariuszy SW w pracy resocjalizacyjnej [w:] Świtka J., Kuć M., Niewiadomska I. (red.), Rola wartości moralnych w procesie socjalizacji i resocjalizacji, Lublin 2005. Sikora J., Obraz emocjonalności więźniów w świetle badań psychologicznych, biochemicznych i fizjologiczno-lekarskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973. Sikora J., Znaczenie barw w życiu człowieka i w warunkach izolacji więziennej, „Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny” 1971, nr 1. Sitko M., Kształtowanie postaw moralnych [w:] Kołodziejczyk K. (red.), Wybrane problemy etyki, Wrocław 2010. Snopek M., Człowiek w sytuacji izolacji penitencjarnej – negatywne następstwa i formy przystosowania się [w:] Snopek M., Mudrecka I. (red.), Resocjalizacja instytucjonalna – bariery i możliwości, Opole 2013. Snopek M., Doświadczenie skrajnej negacji przez skazanych „poszkodowanych” – wyzwania dla oddziaływań resocjalizacyjnych [w:] Krause A., Przybyliński S. (red.), Resocjalizacja penitencjarna – aktualne wyzwania i rozwiązania, t. 8, Kraków 2012. Snopek M., Kres ludzkiego tchnienia… kres ludzkiej godności, czyli o więziennej degradacji skazanych poszkodowanych [w:] Antoszewska B., Przybyliński S. (red.), Człowiek w obliczu kresu życia. Studia interdyscyplinarne, Kraków 2017. Snopek M., Naznaczanie ciała w środowisku więziennym – tradycyjne i współczesne rozumienie kryminalnych dziar [w:] M. Snopek (red.), Izolacja penitencjarna z perspektywy pejoratywnej i melioratywnej, Toruń 2012. Snopek M., Nowa moda, nowe trendy – współczesne oblicze tatuaży w więziennej twórczości, „Resocjalizacja Polska” 2015, nr 9. Snopek M., Przemoc więzienna jako wynik nieformalnej stratyfikacji skazanych [w:] Urban B., Barczyk P.P. (red.), Agresja i przemoc w środowiskach i instytucjach, Mysłowice 2014. Snopek M., Przyczyny degradacji skazanych poszkodowanych w realiach polskich więzień, „Resocjalizacja Polska” 2013, nr 5. Snopek M., Resocjalizacja skazanych o statusie osób poszkodowanych w zakładach karnych [w:] Marek F., Śliwa S. (red.), W poszukiwaniu optymalnych oddziaływań pedagogicznych w środowisku lokalnym, Opole 2011. Snopek M., Specyfika pracy personelu więziennego – elementarne czynniki predysponujące do zawodu [w:] Kowalczyk D., Mudrecka I. (red.), Funkcjonowanie kadry penitencjarnej w procesie wykonywania kary pozbawienia wolności. Studia i rozprawy z pedagogiki resocjalizacyjnej, t. 4, Opole 2013. Snopek M., Status więźniów poszkodowanych w placówkach penitencjarnych [w:] Przybyliński S. (red.), Niebanalny wymiar resocjalizacji penitencjarnej. Heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji, Toruń 2010. Snopek M., Tatuaż. Element współczesnej kultury, Toruń 2010.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 280

28.01.2019 13:01:25

Bibliografia

281

Snopek M., Tatuaż jako forma komunikacji w podkulturze więziennej (komunikat z badań) [w:] Gabzdyl J. (red.), Komunikacja w edukacji. Uwarunkowania i właściwości, Racibórz 2009. Snopek M., Uwagi o problemach ochrony tzw. skazanych poszkodowanych [w:] Rondalska D. (red.), Prawa człowieka a polski system penitencjarny. Edukacja – resocjalizacja – humanitaryzm, Poznań – Kule 2012. Snopek M., Uwarunkowania zawodu wychowawcy więziennego [w:] Dąbrowski B. (red.), Dążenie do mistrzostwa. Z doświadczeń warsztatu naukowego dużych, średnich i małych badaczy, S. Zeszyt Naukowy – Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, z. 16, Lublin 2012. Snopek M., Współcześni pariasi – sytuacja psychospołeczna „poszkodowanych” w polskich placówkach [w:] Cielecki T., Suchorska A. (red.), Profilaktyka i resocjalizacja a przestępczość nieletnich w Polsce, Wrocław 2013. Snopek M., Mudrecka I., Olejnik L., Formy przystosowania do izolacji penitencjarnej więźniów odbywających karę dożywotniego pozbawienia wolności albo karę 25 lat – implikacje dla praktyki penitencjarnej [w:] Kowalczyk D., Glińska-Lachowicz A. (red.), Oddziaływania penitencjarne wobec skazanych w przestrzeni więziennej. Uwarunkowania – doświadczenia – propozycje, t. 5, Opole 2016. Sobota W., Egzemplifikacja postaw skazanych wobec personelu więziennego [w:] Snopek M. (red.), Izolacja penitencjarna z perspektywy pejoratywnej i melioratywnej, Toruń 2012. Stańdo-Kawecka B., Polityka karna a populacja uwięzionych, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2002, nr 36. Stańdo-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Kraków 2000. Stodolski W., Kultura dewiacji, „Prawo i Życie” 1998, nr 29. Szałański J., Kategorie klasyfikacyjne i zróżnicowanie osobowościowe skazanych jako wyznaczniki celów i programów resocjalizacji penitencjarnej [w:] Urban B., Stanik J.M., Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, t. 1, Warszawa 2008. Szałański J., Wybrane korelaty osobowościowe uczestnictwa w podkulturze więziennej [w:] Urban B. (red.), Problemy współczesnej patologii społecznej, Kraków 1998. Szaszkiewicz M., Tajemnice grypserki, Kraków 1997. Szewczuk W. (red.), Słownik psychologiczny, Warszawa 1985. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1999. Szymanowski T., Nowe unormowania w praktyce penitencjarnej [w:] Bulenda T., Musidłowski R. (red.), System penitencjarny i postpenitencjarny w Polsce, Warszawa 2003. Tomaszewski T., Człowiek i otoczenie, Warszawa 1977. Tomaszewski T., Człowiek i otoczenie oraz podstawowe formy organizacji i regulacji zachowań [w:] Tomaszewski T. (red.), Psychologia, Warszawa 1980. Twardowska M., Twardowski W., Specyfika pracy pielęgniarki w jednostkach penitencjarnych [w:] Krupka-Matuszczyk I., Matuszczyk M. (red.), Psychiatria. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa, Katowice 2007. Waligóra B., Deprywacja potrzeb u osób pozbawionych wolności [w:] Hołyst B. (red.), Problemy współczesnej penitencjarystyki w Polsce, Warszawa 1984. Wągiel-Linder G., Groźny tłok pod celą, „Forum Penitencjarne” 2001, nr 4.

Snopek_Wiezniowie poszkodowani.indb 281

28.01.2019 13:01:25