Humanizacja medycyny
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 1
23.01.2012 13:50
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 2
23.01.2012 13:50
Humanizacja medycyny
Teoretyczne i praktyczne aspekty nauczania przedmiotów humanistycznych na uczelniach medycznych
pod redakcją naukową Janiny Suchorzewskiej i Marka Olejniczaka
Kraków 2011
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 3
23.01.2012 13:50
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011
Recenzent: prof. dr hab. med. Tadeusz Tołłoczko
Redakcja wydawnicza: Magdalena Polek
Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska
Projekt okładki: Katarzyna Olejniczak
Publikacja sfinansowana ze środków Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego przeznaczonych na Działalność Upowszechniającą Naukę, przyznanych w ramach Działalności Statutowej w roku 2011
ISBN 978-83-7587-923-0
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 4
23.01.2012 13:50
Spis treści
Słowo wstępne (Janina Suchorzewska) .......................................
7
Część I O potrzebie humanizacji medycyny Janina Suchorzewska, Marek Olejniczak Współczesna medycyna wobec zagrożeń w utrzymaniu jej humanistycznej natury ......................................................................... 13 Adam Szarszewski Humanizacja i dehumanizacja medycyny Historia i współczesność .......................................................................... 31 Marek Olejniczak Rola etyki w humanizacji medycyny ........................................................ 59 Mikołaj Majkowicz Podmiotowość i jakość życia jako czynnik humanizacji medycyny – punkt widzenia psychologa .............................. 71 Barbara Trzeciak Racjonalizacja i jej symptomy w medycynie ............................................. 83 Michał Woroniecki Kilka uwag humanisty .............................................................................. 97 Marek Bukowski W stronę odrodzonego humanizmu w medycynie ................................... 103
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 5
23.01.2012 13:50
6
Spis treści
Część II Nauczanie przedmiotów humanistycznych na uczelniach medycznych Jacek Halasz Nie tylko filozoficzne problemy nauczania filozofii na uczelniach medycznych ....................................................................... 115 Krystyna Basińska Aspekty praktyczne nauczania etyki na uczelniach medycznych .............. 131 Seweryna Konieczna Praktyczne aspekty nauczania historii medycyny ..................................... 143 Janusz Erenc, Małgorzata Drozd-Garbacewicz Dehumanizacja pacjenta jako efekt uboczny kształcenia medycznego, zmiany społeczne a istota nauczania socjologii na studiach medycznych .............................. 151 Joanna Moryś Potrzeby i praktyczne aspekty nauczania psychologii na uczelniach medycznych ....................................................................... 171 Maciej Nyka Rola prawa w humanizacji medycyny ...................................................... 181 Marta Michowska Nauczanie na odległość ............................................................................ 195 Część III Propozycja tematycznego uzgodnienia programów nauczania przedmiotów humanistycznych na uczelniach medycznych Wstęp do założeń programowych ............................................................ 211 Znaczenie zintegrowanego programu nauczania przedmiotów humanistycznych .......................................................... 212 Założenia programowe poszczególnych przedmiotów humanistycznych .......................................................... 217 Wybrane uwagi do aktualnych projektów ministerialnych ...................... 229 Posłowie – spojrzenie klinicysty (Tadeusz Tołłoczko) .................. 233 Noty o autorach ................................................................................ 241
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 6
23.01.2012 13:50
Słowo wstępne
Co możemy zrobić, aby humanistyczne przygotowanie lekarzy osiągnęło pożądany poziom? Pierwszym nakazem jest doskonalenie tego, co już mamy, postawienie na jakość. Tadeusz Brzeziński
Medycyna od początku swego istnienia wyrastała z humanistycznego myślenia o człowieku, umieszczając jego dobro w centrum swoich podstawowych wartości. Było to niezależne od istniejących kierunków filozoficznych czy uwarunkowań historycznych. Ta zasada kształtująca postawy skierowane ku każdemu człowiekowi bez żadnych różnic pozostaje nadal podstawową ideą humanizmu w medycynie. Postęp nauki i techniki, jaki dokonuje się we współczesnym świecie, znajduje istotne odzwierciedlenie w dzisiejszym kształcie medycyny. Medycyna staje obecnie wobec zupełnie nowych problemów, wynikających nie tylko ze wspomnianego postępu, ale także z przemian cywilizacyjnych, zmian społecznych oraz uwarunkowań ekonomicznych. W konsekwencji przynosi to narastające obawy przed instrumentalizacją medycyny, przed odchodzeniem od jej humanistycznego rdzenia, w którym człowiek ma stanowić najwyższą wartość. Wobec tych zagrożeń niezwykle istotną sprawą staje się dzisiaj dążenie do kształtowania postaw intelektualnie i moralnie skierowanych na człowieka. Zadania takie powinny stawać w pierwszym rzędzie przed uczelniami przygotowującymi do wykonywania zawodu pracownika ochrony zdrowia, a w szczególności do zawodu lekarza. Modyfikowane i stale uzupełniane programy nauczania przyszłych lekarzy uwzględniają coraz obszerniejszy zakres koniecznej do przyswojenia wiedzy. Szczególny nacisk kładziony jest na przekazywanie wiedzy biologicznej, w której choroba widziana jest przede wszystkim jako wynik nieprawidłowo przebiegających procesów organicznych i czynnościowych. Podstawową trudnością w przekazywaniu ogromu wiedzy ściśle medycznej jest limitowany czas studiów. W tej sytuacji przedmioty humanistyczne są uznawane za mniej istotne w procesie kształcenia przyszłego lekarza. Tymczasem pojmowanie medycyny wymaga obok wiedzy biologicznej uwzględnienia również innych elementów związanych
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 7
23.01.2012 13:50
8
Słowo wstępne
z istotą natury ludzkiej, potrzebami i wartościami wyznawanymi przez człowieka, a także z jego uwarunkowaniami psychospołecznymi, socjalnymi, prawnymi czy ekonomicznymi. Do właściwej realizacji zadań medycznych nieodzowne jest wszechstronne postrzeganie człowieka żyjącego przecież w określonych warunkach, które nie tylko wpływają na jego zdrowie, lecz także na jego rozumienie choroby, na umiejętność jej zwalczania czy przystosowania się do niej. Wartość wiedzy określanej powszechnie mianem wiedzy humanistycznej w zawodach medycznych jest niezaprzeczalna. Wywodzi się ona z wieloletnich tradycji polskiej szkoły filozofii medycyny. Ta wartość, podkreślana wielokrotnie, znalazła swoje odzwierciedlenie po długiej powojennej przerwie w zaleceniach ministerialnych dotyczących programowych założeń na różnych kierunkach studiów medycznych. Nie wydaje się jednak, aby sugerowane minimalne założenia programowe rozłożone zostały w odpowiednich proporcjach. Przykładem niech będą niezrozumiałe dysproporcje zarówno w zakresie treści merytorycznych, jak i godzin przeznaczonych na przedmioty „humanizujące”, zawarte w ostatnio przedstawionych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego założeniach programowych dotyczących kształcenia lekarzy i innych zawodów medycznych. W porównaniu na przykład programu kształcenia lekarzy z programem kształcenia pielęgniarek w kwestii nauczania przedmiotów humanistycznych wyraźnie korzystniej wypada ta ostatnia grupa. Aby podkreślić znaczenie humanizacji studiów medycznych, przytoczę opinię profesora Tadeusza Brzezińskiego – wielkiego orędownika tej sprawy: Współczesny system kształcenia na świecie zaczyna odchodzić od wtłaczania wiedzy, którą przy rozbudowanym systemie informatycznym można zdobyć w każdej chwili, a opiera się ona na umiejętnościach korzystania z niej. Tę dają między innymi nauki podstawowe i nauki o charakterze ogólnokulturowym, do jakich zaliczają się nauki humanistyczne1.
Podstawowym celem prezentowanego opracowania jest uzasadnienie potrzeby pilnego zwrócenia uwagi na kwestię humanizacji medycyny zarówno przez poprawienie jakości kształcenia, jak i krytyczne spojrzenie na obecnie realizowane programy i metody nauczania przedmiotów humanistycznych. Monografia ta przeznaczona jest dla organizatorów kształcenia, kadry naukowo-dydaktycznej uczelni medycznych, a także dla studentów tych uczelni, aby znaleźli w nim uzasadnienie potrzeby zdobywania i przydatności wiedzy humanistycznej w wykonywaniu zawodu lekarza. Konieczność zweryfikowania programów i sposobów nauczania przedmiotów humanistycznych na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym uwidoczniła ocena 1
T. Brzeziński, Rola przedmiotów humanistycznych w kształceniu i wychowaniu lekarzy [w:] Nauczanie etyki w uczelniach medycznych, red. J. Suchorzewska, M. Olejniczak, Akademia Medyczna, Gdańsk 2007, s. 36.
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 8
23.01.2012 13:50
9
Słowo wstępne
dokonana przez pracowników naukowo-dydaktycznych tej uczelni, mówiąca o potrzebie dostosowania programów do współczesnych wymagań medycyny. Zgodne opinie kadry nauczającej potwierdzone opiniami studentów wykazały potrzebę ponownego zwrócenia uwagi nie tylko na znaczenie nauczania przedmiotów humanistycznych, lecz także na dostosowanie programów do nowych uwarunkowań, zupełnie nowych problemów oraz potrzeb praktycznych niezbędnych do wykonywania zawodu lekarza. Dodatkową inspiracją w podjętych przez nas działaniach było nawiązanie do tradycji uniwersyteckich, po podniesieniu w ostatnich latach Akademii Medycznej w Gdańsku do rangi uniwersytetu. Monografia składa się z trzech części. Pierwsza poświęcona jest humanizacji medycyny, jej znaczenia zarówno w ujęciu historycznym, jak i wobec współczesnych zagrożeń i obecnych uwarunkowań. W drugiej części zawarto szczegółowe opracowania w zakresie poszczególnych przedmiotów humanistycznych, mówiące o ich znaczeniu i praktycznych implikacjach kształcenia. Trzecia część dotyczy propozycji zmian w dotychczas realizowanych programach Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i próby przedstawienia zintegrowanego, spójnego, przejrzystego i użytecznego w praktyce zawodowej programu obejmującego wszystkie przedmioty humanistyczne. Autorami poszczególnych rozdziałów są wieloletni, doświadczeni nauczyciele akademiccy przedmiotów humanistycznych, wywodzący się z dwóch uczelni: Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Wydziału Nauk Społecznych i Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Dzięki współpracy z Uniwersytetem Gdańskim mogliśmy, korzystając z wiedzy i doświadczeń jego przedstawicieli, wzbogacić istotnie nasze opracowanie. Wszystkim Autorom poszczególnych rozdziałów pragnę w tym miejscu podziękować za ich bezinteresowną pracę, poświęcony bezmiar czasu i wytrwałość, które pozwoliły na realizację podjętego zamierzenia. Mam nadzieję, że włożony wysiłek był celowy, ale o tym w rzeczywistości zadecydują opinie tych, którym dedykujemy nasze opracowanie. Janina Suchorzewska
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 9
23.01.2012 13:50
Suchorzewska_Humanizacja medycyny.indb 10
23.01.2012 13:50