Zgrana klasa Ja – Ty – My by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Zgrana klasa Ja – Ty – My

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 1

2010-07-21 13:18:06

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 2

2010-07-21 13:18:06

Aleksandra Tomkiewicz-Bętkowska Joanna Czubak

Zgrana klasa Ja – Ty – My Gry i zabawy integrujące zespół klasowy PORADNIK dla klas I–VI szkół podstawowych ogólnodostępnych i integracyjnych

Kraków 2010

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 3

2010-07-21 13:18:06

Recenzent: dr Małgorzata Kowalska-Kantyka

Redakcja wydawnicza: Wojciech Śliwerski

Korekta Aleksandra Jastrzębska

Projekt okładki: Magdalena Muszyńska Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

ISBN 978-83-7587-244-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2010

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 4

2010-07-21 13:18:06

Wszystkim życzliwym nam osobom, których zaangażowanie i cenne uwagi nadały ostateczny kształt tej książce, składamy serdeczne podziękowania Autorki

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 5

2010-07-21 13:18:06

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 6

2010-07-21 13:18:06

Spis treści Wstęp ......................................................................................................... 11 I Współdziałanie w grupie kluczem do skutecznego komunikowania się Uczeń w sytuacji społecznej ........................................................................ Doświadczenia nabywane przez uczniów ..................................................... Współdziałanie w grupie ............................................................................. Specyfika grupy integracyjnej ......................................................................

15 18 20 23

II Gry i zabawy integrujące zespół klasowy (dla klas I–III) Szkoła ......................................................................................................... Czarodziejski sklep ................................................................................. Czego się nauczyłem? ............................................................................. Czy chętnie chodzę do szkoły? ................................................................ List do nauczyciela ................................................................................. Mała Orkiestra Codziennej Pomocy ....................................................... Nauczyciel i uczeń .................................................................................. Nauczyciel poszukiwany ......................................................................... Rodzice w szkole .................................................................................... Strach przed szkołą ................................................................................. Za i przeciw szkole .................................................................................

29 31 32 33 34 35 37 38 40 42 43

Rówieśnicy ................................................................................................. Chciałbym przedstawić... ........................................................................ Gazetka ścienna ...................................................................................... Kim jesteśmy .......................................................................................... Lubię w Tobie ........................................................................................ My wszyscy ............................................................................................ Pomoce na starcie ................................................................................... Tajemnicza osoba ................................................................................... Tygodniowy tort życia ............................................................................ Współpraca ............................................................................................ Zapamiętywanie imion ...........................................................................

45 47 48 50 51 53 55 56 58 59 60

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 7

2010-07-21 13:18:06

Ja ................................................................................................................ Jestem dumny ........................................................................................ Konkurs piękności .................................................................................. Listy ....................................................................................................... Moje zainteresowania ............................................................................. Moje zalety i wady .................................................................................. Mój dzień ............................................................................................... Papierowa torba ..................................................................................... Samotność i szczęście .............................................................................. Styl życia ................................................................................................ Uznanie i szacunek .................................................................................

61 63 64 66 67 68 71 72 73 74 75

III Gry i zabawy integrujące zespół klasowy (dla klas IV–VI) Grupa i ja ................................................................................................... Dobrze czuć się w grupie ........................................................................ Wyczarujmy przyjaźń ............................................................................. Znajomość ludzkich charakterów ........................................................... Pokrewieństwo dusz ............................................................................... Ja i Ty – to My ....................................................................................... Protestuję – akceptuję ............................................................................ Wściekłe początki zdania ........................................................................ Rzeczy, które robię źle ............................................................................ Aukcja .................................................................................................... Wyspa z gliny .........................................................................................

79 81 82 83 84 85 87 88 90 91 92

Uczucia i emocje ........................................................................................ Co czuję? ................................................................................................ Jestem – potrafię – mam ........................................................................ Jestem niepowtarzalny ............................................................................ Taki jestem – dwie strony medalu .......................................................... Wyżej – więcej – dalej ............................................................................ Uliczka przyjaźni .................................................................................... Czy mogę? .............................................................................................. Głaskanie jeża ......................................................................................... Sporne kwestie ....................................................................................... Mąciciele ................................................................................................

95 97 99 100 101 102 103 104 106 107 109

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 8

2010-07-21 13:18:06

Stres – agresja – relaks ............................................................................... Pomiar pulsu .......................................................................................... Na czym polega stres? ............................................................................. Ciemne chmury, błękitne niebo ............................................................. Papierowe samoloty walczą ze złością ...................................................... Tam, gdzie kończy się cała złość ............................................................. Moja książka przeciwko agresji ............................................................... Wydmuchiwanie problemów ................................................................. Białe światło ........................................................................................... Pozytywne wspomnienia ........................................................................ Wspólna złość, wspólny spokój ..............................................................

113 115 116 118 119 120 121 123 124 125 126

Bibliografia ................................................................................................. 127

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 9

2010-07-21 13:18:06

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 10

2010-07-21 13:18:06

Wstęp Każdy człowiek w dzieciństwie i młodości wchodzi w wiele najrozmaitszych interakcji społecznych. Z mozaiki wpływów zamierzonych, czyli wychowawczych, i niezamierzonych, czyli środowiskowych, wyłania się osobowość wychowywanego człowieka. Obok środowiska rodzinnego, w którym przebiega pierwszy etap procesu wychowania, szczególnym środowiskiem wychowawczym jest szkoła. Szkoła dla ucznia jest swoistym wyzwaniem – aby mu sprostać, dziecko uczy się nowych zachowań, dostosowując się tym samym do norm panujących w szkole i w grupie. W ostatnich latach społeczne warunki życia dzieci i młodzieży uległy dość dużej zmianie. Jest to spowodowane przede wszystkim zmniejszeniem się rodzin, kruchością ludzkich związków, dążeniem do kariery zawodowej, coraz mniejszą ilością wolnego czasu itp. Ma to niebagatelny wpływ na zminimalizowanie możliwości zebrania społecznych doświadczeń przez dzieci i młodzież. Wielu osobom coraz częściej z trudnością przychodzi nawiązanie i utrzymanie pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi, włączenie się do grupy społecznej, wykazywanie zrozumienia i konstruktywne radzenie sobie z problemami i konfliktami. Umiejętności, jakie dzieci i młodzież muszą nabyć, żeby nauczyć się panować nad swoimi impulsami oraz nawiązywać i utrzymywać zadowalające kontakty z innymi ludźmi, nie są prawie w ogóle ćwiczone i doskonalone. Zgrana klasa to poradnik o charakterze terapeutycznym, zawierający propozycje oddziaływań wychowawczych, które w niekonwencjonalny i ciekawy sposób ułatwiają każdemu wychowawcy tworzenie spójnej grupy. Zastosowanie gier integrujących grupę w zaplanowanych procesach nauczania daje prowadzącemu możliwość sprawdzenia rozwoju i stopnia integracji grupy, co ma korzystny wpływ na komunikację, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, poprawia nastrój, podnosząc tym samym gotowość do współdziałania. Tytuł naszego opracowania – Zgrana klasa – nie został wybrany przypadkowo. Od kilkunastu lat pracujemy w oddziałach integracyjnych. Z naszych doświadczeń wynika, iż niestety często zdarza się, że dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – szczególnie w klasach starszych – w większej grupie czują się zagubione i zdominowane przez swoich pełnosprawnych rówieśników. A przecież każdy uczeń, również ten, którego możliwości i potencjał intelektualny są nieco mniejsze, chce wiedzieć, że otaczający ludzie darzą go sympatią i zaufaniem, że może otwarcie mówić o swoich odczuciach, nawiązywać przyjaźnie, uczestniczyć

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 11

2010-07-21 13:18:06

we wspólnych działaniach, w razie potrzeby być otoczonym opieką, angażować się w sprawy ważne z przekonaniem, że jego bycie w grupie jest użyteczne i sensowne. Proponowane przez nas gry i zabawy integrujące zespół klasowy przeznaczone są dla wychowawców i nauczycieli, którzy chcą zadbać o właściwą komunikację i wzajemne zrozumienie pomiędzy uczniami zarówno w klasach integracyjnych, jak i ogólnodostępnych. Wybrałyśmy takie gry i zabawy, które każdy nauczyciel może z powodzeniem przeprowadzić w swojej klasie, nie wymagają one bowiem dużego nakładu pracy, są proste w przekazie, interesujące dla uczniów, a co najważniejsze – przynoszą oczekiwane efekty. Przedstawione propozycje mogą być realizowane jako cykl ćwiczeń prowadzonych systematycznie w trakcie roku szkolnego (np. podczas lekcji wychowawczych) lub wprowadzane jako pojedyncze zabawy uatrakcyjniające zajęcia. Wszystkie zabawy przez kilka lat były realizowane przez nas z różnymi grupami szkolnymi. Niektóre z nich są znane i wykorzystywane w pracy z dziećmi. Dla nas ważne było dostosowanie ich do potrzeb klas integracyjnych, w których budowanie klimatu zaufania i otwartości ma szczególne znaczenie. Książka została podzielona na trzy części. W części pierwszej nakreśliłyśmy pokrótce funkcjonowanie ucznia w różnych sytuacjach, doświadczenia, jakie nabywa on w szkole, zdobywając nowe spojrzenie na sprawy związane ze szkołą, rówieśnikami i z nim samym. Zwróciłyśmy także uwagę na ogromną wartość codziennego przebywania w grupie zwłaszcza w szkole integracyjnej. Część druga to gry i zabawy dla uczniów klas młodszych I–III. Została podzielona na trzy działy dotyczące obszarów bliskich każdemu uczniowi: „Szkoła”, „Rówieśnicy”, „Ja”. W części trzeciej książki zamieściłyśmy gry i zabawy dla uczniów klas IV–VI, podzielone na trzy działy: „Grupa i ja”, „Uczucia i emocje”, „Stres – agresja – relaks”. Łącznie książka zawiera sześćdziesiąt interesujących, a zarazem prostych zabaw, które niejednemu wychowawcy ułatwią zintegrowanie zespołu klasowego, co zwłaszcza w przypadku klas integracyjnych jest niezwykle ważne i cenne. W zależności od potrzeb, sytuacji bądź problemu wychowawczego nauczyciel może wybrać interesujący go scenariusz i przeprowadzić zabawę w swoim zespole klasowym. Wyniki przeprowadzonych gier i zabaw pozwalają na wnikliwe poznanie sytuacji każdego ucznia z osobna i grupy jako całości. Mamy nadzieję, że zebrane przez nas scenariusze gier i zabaw pozwolą uatrakcyjnić proces dydaktyczno-wychowawczy i bardziej zintegrować uczniów, wprowadzając jednocześnie atmosferę zrozumienia, tolerancji i akceptacji, która sprzyja procesowi wychowania i nauczania. Aleksandra Tomkiewicz-Bętkowska Joanna Czubak

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 12

2010-07-21 13:18:06

I Współdziałanie w grupie kluczem do skutecznego komunikowania się

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 13

2010-07-21 13:18:07

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 14

2010-07-21 13:18:07

Nie zmuszajmy dzieci do aktywności, lecz wyzwalajmy aktywność. Nie każmy myśleć, lecz twórzmy warunki do myślenia. Nie żądajmy, lecz przekonujmy. Pozwólmy dziecku pytać i powoli rozwijajmy jego umysł tak, by samo wiedzieć chciało. J. Korczak

Uczeń w sytuacji społecznej Sytuacje społeczne zwykliśmy określać jako zespół okoliczności, położenie, w jakim ktoś się znajduje, czy też jako ogół warunków, w których coś się dzieje, coś się rozwija. Nie ulega wątpliwości, że sytuacje społeczne towarzyszą człowiekowi od początku jego życia. Każda zmiana miejsca, widok nowych twarzy, rozmowa, pora roku niosą ze sobą zmianę sytuacji społecznej. Każdego dnia uczestniczymy w rozmaitych sytuacjach społecznych, czasem miłych, czasem przykrych, nie zawsze uświadamiając sobie, że mają one określone znaczenie, określoną wartość nadającą kształt naszemu życiu. Dla dziecka niezwykle ważną sytuacją społeczną jest stopniowe poznawanie osób, przedmiotów z najbliższego otoczenia, później wkraczanie w świat zabawek, w świat nauki, rówieśników... Sytuacje społeczne człowieka T. Tomaszewski charakteryzuje jako „układ jego wzajemnych stosunków z innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu”1. Sytuacją społeczną będzie tutaj układ ludzi, rzeczy, treści, który występuje na tle środowiska jako jego element wyodrębniony przez czas i miejsce. Młody człowiek uczestniczący w życiu szkolnym uczy się, nabywa nowych doświadczeń, odkrywa prawdy dotyczące zarówno jego samego, jak i innych. To wszystko dzieje się właśnie dzięki określonym sytuacjom społecznym, które są częścią składową życia każdego człowieka. Sytuacja wychowawcza natomiast jest „indywidualną sytuacją psychologiczną wychowanka pochodzącą obiektywnie z zorganizowanej przez wychowawcę sytuacji, która ma na celu zrealizowanie założonego celu wychowawczego poprzez dostarczenie wychowankom odpowiednich doświadczeń”2. Należy jednak pamię1 2

T. Tomaszewski, Psychologia, PWN, Warszawa 1975, s. 17. A. Gurycka, Struktura i dynamika procesu wychowawczego, PWN, Warszawa 1979, s. 195.

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 15

2010-07-21 13:18:07

tać, że z punktu widzenia jednostki każda indywidualna sytuacja wychowawcza jest jej osobistą sytuacją. Obok sytuacji życiowych czy społecznych dużo miejsca zajmują sytuacje wychowawcze składające się na funkcjonowanie ucznia w klasie. Należą do nich: udział w zajęciach lekcyjnych, rozmaite działania społeczne zespołu klasowego, z którym uczeń powinien się utożsamiać, rozmowy z wychowawcą itp. Dziecko w szkole poddawane jest oddziaływaniom w miarę usystematyzowanym i ukierunkowanym. Działania te przyjmują kształt organizacyjny w postaci lekcji, przerw, zajęć pozalekcyjnych. W czasie organizowanych przez nauczyciela sytuacji wychowawczych wychowankowie uczą się, nabywają nowych doświadczeń, weryfikują wartości, odkrywają swoje możliwości, a modyfikując własne zachowania, kształtują coraz dojrzalszy stosunek do siebie, otaczającej przyrody, rzeczy i innych ludzi. Rozwój wychowanka uchwytny jest nie tylko w zachowaniach behawioralnych, ale i w bogatych przeżyciach wewnętrznych, przekazywanych otoczeniu w formie różnych wypowiedzi. „Człowiek jest integralną częścią swojego środowiska i swoich sytuacji, nie istnieje poza nimi”3. Wychowanek jest „główną częścią” swoich sytuacji społecznych, jednak cały czas należy mieć na uwadze to, że każdy inaczej postrzega daną sytuację, jest mniej lub bardziej aktywny. Aby scharakteryzować sytuacje szkolne ucznia, należałoby zacząć od środowiska, jakim jest sama szkoła ujęta globalnie. Szkoła nie jest niczym innym, jak właśnie układem ludzi, rzeczy i zadań w określonej przestrzeni i czasie. Do tak, a nie inaczej – ze względu na cel – zorganizowanego układu wchodzi wychowanek z całym swoim wyposażeniem psychicznym nabytym w rodzinie. Posiada on pewną wiedzę o świecie, wykształcił w sobie pewien stosunek do jego obiektów, jest na pewnym poziomie rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego. Ma także zasób doświadczeń, które mogą być wykorzystane w sytuacji życiowej, w jakiej się znalazł. Jednak mimo wcześniej nabytych doświadczeń, uczestnictwa w różnego rodzaju sytuacjach społecznych, mających miejsce głównie w domu rodzinnym, na placu zabaw, w przedszkolu, dziecko, przychodząc do szkoły, rozpoczyna nową dla siebie działalność – systematyczne, planowane zdobywanie wiedzy, uczenie się poznawania rzeczywistości i ustosunkowanie do niej. Jest to poważny przełom w jego życiu. Stopniowo następuje coraz większe ograniczenie jego swobodnego, niezorganizowanego, niepoddanego ścisłemu regulaminowi zachowania na rzecz uczestniczenia w złożonym procesie, w wielorakich działaniach mających za cel kształtowanie jego osobowości i stopniowe przygotowanie go do włączenia się w życie społeczne. Niezmiernie ważna jest sytuacja społeczna ucznia w klasie szkolnej i jego pozycja wśród rówieśników. Sytuacja, w jakiej znajduje się dziecko rozpoczynające 3

T. Tomaszewski, Ślady i wzorce, PWN, Warszawa 1984, s. 104.

Tomkiewicz_Zgrana klasa - 21 VII 2010.indd 16

2010-07-21 13:18:07