Fenomen stanu życia wojskowości a stan oczekiwań młodzieży współczesnej by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

FENOMEN STANU ŻYCIA WOJSKOWOŚCI A STAN OCZEKIWAŃ MŁODZIEŻY WSPÓŁCZESNEJ Tradycja a ponowoczesność w eksplikacjach socjopedagogicznych

Marek Walancik

FENOMEN STANU ŻYCIA WOJSKOWOŚCI A STAN OCZEKIWAŃ MŁODZIEŻY WSPÓŁCZESNEJ Tradycja a ponowoczesność w eksplikacjach socjopedagogicznych

Kraków 2008

Recenzent: dr hab. Bożena Matyjas, prof. UJK

Adiustacja: Diana Gajc-Piątkowska

Projekt okładki: Andrzej Augustyński

ISBN 978-83-7587-057-2

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008

Służba wojskowa jest nie tylko zawodem czy obowiązkiem. Musi być także wewnętrznym nakazem sumienia, nakazem serca. Jan Paweł II

Spis treści Wstęp ........................................................................................................

Rozdział 1 Oczekiwania, analiza literatury przedmiotu, stanowiska psychologiczne i socjologiczne ................................. 21 Rozdział 2 System Bezpieczeństwa Narodowego i Siły Zbrojne w Rzeczypospolitej Polskiej ............................................................... 33 Rozdział 3 Unormowania formalnoprawne w zakresie bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej państwa polskiego .............. 45 3.1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w systemie prawnym państwa ............................................................... 3.2. Rola Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jako ustawy zasadniczej w zakresie bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej ................ 3.3. Miejsce ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w systemie prawnym .................................... 3.4. Formy powszechnego obowiązku obrony .............................................

45 55 72 81

Rozdział 4 Reformy w Polskich Siłach Zbrojnych konsekwencją zmiany społecznej ................................................... 87 4.1. Uruchomienie procesu przemian w Polskich Siłach Zbrojnych ............ 4.2. Likwidacja pionu partyjno-politycznego w wojsku – odideologizowanie życia wojskowego. Powrót do tradycji. Zmiany organizacyjne w latach 1991–1995 .......... 4.3. Etap częściowej stabilizacji – lata 1996–1999 ....................................... 4.4. Program „Armia 2001–2006” ............................................................... 4.5. Wstąpienie Polski do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) ............. 4.6. Perspektywy rozwoju Sił Zbrojnych do 2012 roku ...............................

90 98 100 107 114

Spis treści

Rozdział 5 Ogólna próba badań w środowisku ................................................ 119 5.1. Koncepcja własnego badania ................................................................ 5.2. Problemy badawcze .............................................................................. 5.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze ................................................ 5.4. Zmienne i wskaźniki badań .................................................................. 5.5. Organizacja i przebieg badań ................................................................ 5.6. Charakterystyka badanej populacji i terenu badań ................................

119 123 124 133 137 140

Rozdział 6 Charakterystyka poszczególnych kategorii badanych oczekiwań ........................................................................... 163 Rozdział 7 Oczekiwania w badanych grupach zbiorowości ........................ 185 Podsumowanie ...................................................................................... 207 Bibliografia ............................................................................................... 217 Spis tabel .................................................................................................. 233 Spis wykresów ....................................................................................... 235 Summary .................................................................................................. 237 Zusammenfassung ................................................................................. 239 Indeks nazwisk ....................................................................................... 241

Wstęp Bezpieczeństwo jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka. Od najdawniejszych czasów zagrożeniem była wojna. Wojna jest obecna w historii człowieka od początków jego społecznej organizacji. Traktuje się ją jako problem polityczny, prawny, ekonomiczny, militarny, społeczny, psychologiczny i kulturowy. Określenie „wojna” funkcjonuje w co najmniej czterech rozumieniach. W rozumieniu metaforycznym wojną nazywa się ogólnie pojętą formę współzawodnictwa (walka w sporcie, „wojna słów”), zwalczanie niepożądanych zjawisk społecznych (walka z narkomanią, wojna z analfabetyzmem), przejaw sprzeczności strukturalnych (walka międzyklasowa), a także wyrażenie woli istnienia, przetrwania („walka o byt”). Rozumienie potoczne oznacza najczęściej konflikt między państwami, w który zaangażowane są siły zbrojne przez dłuższy czas. W rozumieniu prawnym wojna to stan prawny, który pozwala wrogim grupom na rozwiązanie konfliktu przy użyciu siły zbrojnej1. Według socjologa Aleksandra Hertza wojna jest: kompleksem przebiegów społecznych, w których biorą udział różne grupy społeczne, a wśród nich i wojsko. Jest ona specjalnym przypadkiem konfliktu międzynarodowego, który przejawia się i pociąga za sobą liczne procesy społeczne, styczności, stosunki inter- i extragrupowe, obejmując specyficzną, choć bardzo rozległą dziedzinę postaw i dążeń społecznych. Wojna jest zjawiskiem natury dynamicznej2.

W celu uporządkowania twierdzeń teoretycznych i reﬂeksji nad fenomenem wojny wyróżniono kilka charakterystycznych dla tej problematyki paradygmatów poznawczych: – paradygmat natury (ogólnie pojęty biologiczny determinizm – człowiek wyposażony w genetycznie przekazywaną wojowniczość; skażenie przez grzech; teoria instynktu – walki, agresji; podświadomość – gdy przestają działać siły hamujące popędy, występuje agresja; egoizm), którego różne warianty łączy przekonanie, że ludzkość, złożona z jednostek z natury złych, jest skazana na wojnę; – paradygmat rasy i walki ras, walki o byt i przestrzeń życiową; 1 2

Encyklopedia socjologii, t. 4, S–Ż, Oﬁcyna Naukowa, Warszawa 2002, s. 340–341. Tamże, s. 341.

Wstęp

– demograficzny, historyczny, paradygmat natury państwa, który mówi, że prawo do wojny jest atrybutem suwerenności państwowej, a sama wojna jest przedłużeniem polityki; – paradygmat interesu narodowego, w myśl którego narody-państwa w swych międzynarodowych zachowaniach politycznych kierują się własnym – przez siebie zdefiniowanym interesem; – paradygmat konfliktu; – paradygmat wojny przeciwko wojnie, gdzie wojna traktowana jest wyłącznie jako sposób na wyeliminowanie tej instytucji z dziejów ludzkości3. W XX wieku, po dwóch wojnach światowych, w okresie tzw. zimnej wojny, ukształtował się mit pojawienia się konfliktu globalnego. Współcześnie uważa się, że wzrasta zagrożenie krótkotrwałymi konfliktami zbrojnymi w różnych częściach świata. Na podstawie doświadczeń minionego dziesięciolecia można wnioskować, że szczególna rola w zażegnywaniu tych konfliktów przypada międzynarodowym zgrupowaniom, które działają w ramach mandatu Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) czy też Unii Europejskiej (UE). Zgrupowania te, w Polsce – Polskie Kontyngenty Wojskowe (PKW), realizują zadania na rzecz rozładowywania napięć i stabilizowania sytuacji wojskowo-politycznej w regionach zagrożonych. Najskuteczniejsze są tu uniwersalne profesjonalne siły zbrojne gotowe w krótkim czasie reagować na różne warianty zagrożenia na terenie kraju i poza jego granicami. Siły zbrojne stanowią instytucję społeczną. Według Encyklopedii popularnej PWN instytucja społeczna to: zespół urządzeń materialnych i organiz., w których pewni członkowie grup społecznych otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i bezosobowo w celu zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych oraz zapewnienia sprawnego funkcjonowania zbiorowości jako całości4.

Swoistość sił zbrojnych jako instytucji wynika ze ścisłego podporządkowania działalności celom militarnym. Osiąganie tych celów stanowi podstawowe kryterium przydatności armii. Prowadzona przez armie działalność szkoleniowa w czasie pokoju ma w głównej mierze zapewnić możliwość realizacji zadań w okresie zagrożenia militarnego i wojny5.

3 4 5

Encyklopedia socjologii, dz. cyt., s. 345–348. Encyklopedia popularna PWN, PWN, Warszawa 1982, s. 295. K. Loranty, Środowisko wojskowe w aspekcie pedagogicznym i socjologicznym [w:] Vademecum dydaktyczno-wychowawcze, red. M. Kaliński, J. Tomiło, cz. 5, Dom Wydawniczy „Elipsa”, Warszawa 2000, s. 12.

Wstęp

Polskie badania nad stosunkiem społeczeństwa do wojska wykazują, że od lat społeczeństwo wysoko ocenia siły zbrojne i obdarza zaufaniem, które jest wyższe niż do wszystkich pozostałych instytucji państwa. To zjawisko obserwuje się jako stale istniejące pomimo zmiany ustroju politycznego „i może być uznane za względnie trwałą cechę kultury politycznej społeczeństwa polskiego”6. Armia dla obywateli jest synonimem stabilności i bezpieczeństwa, żołnierz zaś, jako jej przedstawiciel, to człowiek zrównoważony, odważny, zdolny do poświęceń, to wizytówka wojska. Armia dysponuje różnego rodzaju środkami, narzędziami niezbędnymi dla zapewnienia bezpieczeństwa. Konieczność czuwania nad jej prawidłowym funkcjonowaniem wynika z cech organizacji wojskowej, do których należą: – dysponowanie możliwością wykorzystania w masowej skali najradykalniejszego środka przemocy, jakim jest broń, sposoby i formy jej bojowego wykorzystania; – przygotowanie i zdolność do prowadzenia walki zbrojnej; – autonomiczna struktura wojska, zapewniająca jego działania w skrajnie niekorzystnych i nieprzewidywalnych sytuacjach, łącznie z wojną; – dowodzenie; – mobilność wojskowa; – stała gotowość bojowa wojsk; – morale wojskowe; – bezinteresowność poświęcenia żołnierskiego dla ojczyzny i społeczeństwa; – sztuka wojenna; – wsparcie władz i społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń; – powszechne wychowanie i szkolenie wojskowe młodzieży i dorosłych; – infrastruktura wojskowa7. Wyżej wymienione cechy mogą mieć wpływ na oczekiwania młodzieży wobec zasadniczej służby wojskowej. Nie bez znaczenia jest również środowisko wojskowe wraz z jego charakterystycznymi właściwościami, które można odnieść do pojedynczego żołnierza lub grup żołnierzy albo elementów struktury formalnej instytucji, jaką są pododdziały, oddziały, związki taktyczne i cała armia. Instytucja sił zbrojnych organizuje działalność szkoleniowo-wychowawczą w czasie zasadniczej służby wojskowej jako część działalności całościowego procesu wychowawczego człowieka. Z uwagi na przedmiot badań komponenty środowiska wojskowego, na których się koncentrowałem, stanowiła młodzież – późniejsi żołnierze służby zasadniczej – i zasadnicza służba wojskowa jako element formalnej organizacji społecznej. Środowisko wojskowe jest zorganizowane w celu kształtowania osobowości 6 7

Encyklopedia socjologii, dz. cyt., s. 350. Por. Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego III RP. Podręcznik dla studentek i studentów, red. R. Jakubczak, Dom Wydawniczy „Bellona”, Warszawa 2003, s. 176–183.

Wstęp

szkolonych żołnierzy pod kątem ich udziału w walce zbrojnej. Rozwija predyspozycje instrumentalne przez nabywanie wiedzy, umiejętności i nawyków. Kształtuje społecznie pożądany system wartości, rozwija takie cechy charakteru, jak: honor, miłość do ojczyzny, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga, poszanowanie autorytetów, szacunek wobec tradycji narodowej8. Na rolę wartości w utrzymaniu ładu i porządku społecznego kładli nacisk już klasycy socjologii, a zwłaszcza Emil Durkheim, według którego społeczeństwo musi wpoić jednostkom wartości wyższe: oﬁarność, porządek i dyscyplinę. Tylko używając presji społecznej, nacisku zbiorowej świadomości, można dokonać przemiany człowieka z istoty o naturze zwierzęcej w istotę społeczną i moralną9. Oparte na tradycji narodowej (wojskowej) wartości kształtowane w wojsku mają w społeczeństwie charakter uniwersalny. Przekazywane w czasie służby stanowią ciągłość procesu wychowania, przygotowując młodego człowieka do roli obywatela w państwie. Wspólne wartości są istotnym elementem strukturotwórczym współtworzącym grupy społeczne. Są one jednym z podstawowych mechanizmów krystalizacji grup i ruchów społecznych. Istotne jest zwłaszcza to, kiedy i w jakim stopniu poszczególne wartości stanowią podstawę poczucia „my”, psychicznej identyﬁkacji, poczucia przynależności do grupy i posiadania grupowej tożsamości, a kiedy stają się podstawą intencjonalnego współdziałania10.

Proces wychowania w siłach zbrojnych w okresie pełnienia służby (dziewięć miesięcy) ogranicza się do wzmocnienia zachowań pozytywnych. Realizowany jest głównie w ramach szkolenia specjalistycznego żołnierzy, przygotowującego ich do działań taktycznych w celu osiągnięcia wysokiej gotowości bojowej w wojsku. Służba zasadnicza jako całość powinna stanowić ciągłość procesu wychowania. Kształcenie obywatelskie powinno być wykorzystane do popularyzacji tradycji wojskowych, regionalnych, poznania kulturowego. Przyjmując określenie Anny Przecławskiej, że środowiskiem wychowawczym człowieka jest nie tylko to, co dzieje się w jego bezpośrednim otoczeniu, ale wszystko to, co dociera do niego dzięki przekazowi pośredniemu oraz pod postacią skutków działań politycznych i gospodarczych11, należy stwierdzić, że środowisko wojskowe jest wydzieloną strefą środowiska wychowawczego, a okres pełnienia zasadniczej służby wojskowej fragmentem procesu wychowania. W okresie tym realizowana jest socjalizacja wtórna, za którą odpowiedzialność przejmują od rodziny inne instytucje, w przedstawianym przypadku siły zbrojne12. 8 9 10 11

Por. K. Loranty, Środowisko wojskowe..., dz. cyt., s. 13–14. Encyklopedia socjologii, dz. cyt., s. 294. Tamże. A. Przecławska, W. Theiss, Pedagogika społeczna i nowe zadania i szanse [w:] Pedagogika społeczna – kręgi poszukiwań, red. A. Przecławska, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1996, s. 23. Por. A. Giddens, Socjologia, PWN, Warszawa 2007, s. 51.

Wstęp

W okresie przed powołaniem do zasadniczej służby wojskowej zdecydowana większość młodzieży przebywa w środowisku rodzinnym, kontynuuje naukę, pracuje, część z nich to bezrobotni. W opinii Bożeny Matyjas Dokonujące się przemiany społeczno-ekonomiczne nadały nowy sens czynnikom warunkującym życie polskich rodzin, a tym samym znacznie poszerzyły krąg problemów opiekuńczo-wychowawczych o takie czynniki, jak: pozaszkolne życie dzieci i młodzieży, stosunki rodzinne, zdrowie, praca, wypoczynek13.

Zdaniem Anthony’ego. Giddensa W procesie socjalizacji jednostki poznają role społeczne – społecznie określone oczekiwania, które ma do spełnienia osoba zajmująca daną pozycję społeczną14.

Powołanie do służby – przyjęcie przez młodzież roli żołnierza odbierane jest negatywnie. Współcześnie nie przystaje do warunków życia. Komplikuje sytuację życiową (zawodową, rodzinną), utrudnia podjęcie nauki i pracy, założenie rodziny. System powszechnego obowiązku bez poznanych oczekiwań, pozbawiony jest elementów motywacyjnych. Generuje wysokie koszty utrzymania i nie zapewnia wysokiej jakości służby. Dopiero poznając oczekiwania młodzieży, można motywować ją do efektywnej służby. W konsekwencji dochodzi do niezakłóconego procesu wymiany między młodzieżą (poborowymi), późniejszym żołnierzem, a jednostką wojskową (siłami zbrojnymi). W armii zawodowej proces wymiany określonych świadczeń może się okazać prostszy w realizacji. Obywatel będzie dokonywał wyboru świadomie, chcąc uzyskać dane wartości, będzie musiał zapłacić siłom zbrojnym określonym wkładem własnym. W przypadku armii z powszechnego poboru motywacja do służby często była uzasadniona przyjętym systemem wartości i względami moralnymi. Jednak nie bez znaczenia był również system ekwiwalentów, jaki można było z tytułu służby otrzymać (wartości materialne, sprawdzenie się). Nieumiejętność radzenia sobie w nowej rzeczywistości, jaką dla wielu młodych ludzi jest wojsko, może być przyczyną narastających problemów społeczno-wychowawczych. Przyszły żołnierz nie zgłasza się do służby jako tabula rasa (łac. czysta, niezapisana karta)15, którą trzeba zapisać. Jest to ukształtowana jednostka przynosząca ze sobą własne wartości, potrzeby, oczekiwania. Przychodzą „dobrzy” i „źli”. Jak zauważa Andrzej Radziewicz-Winnicki, zmiana społeczna w Polsce po 1989 r. była

13 14 15

Formy pomocy dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym, t. 1, red. B. Matyjas, Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 2002, s. 9. Tamże, s. 51. Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski, PWN, Warszawa 1974, s. 739.

Wstęp

przede wszystkim zmianą w dotychczasowym społecznym systemie wartości, [...] zmianą obejmującą również dotychczasowe orientacje i preferencje etyczne16.

Miało to wpływ na kształtowanie osobowości poborowych, późniejszych żołnierzy w okresie przejściowym. Zdaniem cytowanego autora Reprezentantom nauk o wychowaniu jawi się więc podstawowy dylemat a równocześnie potrzeba (która jest prawie niemożliwa do spełnienia) polegająca na pilnym uzyskaniu obiektywnych i jednoznacznie brzmiących rozstrzygnięć, determinujących nasze działania17.

Zbyszko Melosik twierdzi, że: W społeczeństwie konsumpcji wytwarzane są nowe formy tożsamości. Jedną z nich jest tożsamość globalnej młodzieży czy globalnego nastolatka. Jest ona w znacznie mniejszym stopniu kształtowana przez wartości narodowe i państwowe, w znacznie większym zaś – przez kulturę popularną oraz ideologię konsumpcji18.

W tym świetle wydaje się uzasadnione narastanie trudności adaptacyjnych do nowych warunków służby wojskowej. Intensywność ćwiczeń, wielość zadań służbowych, hierarchia w podporządkowaniu i surowość warunków służby oraz szkolenia nie pozwalają akceptować nowej sytuacji. Trudności adaptacyjne w okresie szkolenia podstawowego są spowodowane także predyspozycjami psychoﬁzycznymi poborowych, ich problemami osobistymi. Wpływ na nie ma również osobowość żołnierza: uprzedzenia, lenistwo, egoizm, złośliwość, wygodnictwo i inne. Wybranie więc odpowiedniej metody szkolenia, przedstawienie wszelkich możliwości uzyskania zadowolenia, sukcesu z uwzględnieniem wartości preferowanych przez jednostkę (wybór odpowiedniej drogi edukacyjnej), jest jednym z najważniejszych zadań, jakie stawia nam współczesność, która, jak zauważa Zbigniew Kwieciński: obciążona jest nakładającymi się na siebie zaległościami rozwojowymi, nieszczęściami, patologiami i błędami z przeszłości, uwikłana jest w pełne napięć i trudności zmiany teraźniejsze i okoliczności zewnętrzne, wymuszające szybkie przystosowania strukturalne i funkcjonalne dotyczące tak państwa jako całości, jak i zachowań każdej osoby, a także stoi przed wyzwaniami i zadaniami przyszłości, które są nieprzejrzystym splotem szybkich, nawet gwałtownych zmian we wszystkich sferach życia19. 16 17

18 19

A. Radziewicz-Winnicki, Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzimej edukacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1999, s. 33. A. Radziewicz-Winnicki, Oblicza zmieniającej się współczesności. Szkice z pedagogiki społecznej, etnografii edukacyjnej i socjologii transformacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2001, s. 9. Z. Melosik, Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007, s. 53. Z. Kwieciński, Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności [w:] Pedagogika i edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności. Materiały z III Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicz-

Wstęp

Czynnikiem utrudniającym przystosowanie do nowych warunków służby jest także rozłąka ze środowiskiem rodzinnym, lokalnym. Niewłaściwie stosowany system wyróżnień i kar oraz predyspozycje dowódcze osób funkcyjnych, żołnierzy służby zasadniczej, nadterminowych, kontraktowych i zawodowych. Zmiana przez młodzież środowiska rodzinnego na wojskowe wiąże się z przystosowaniem do nowych warunków. Aby adaptacja do nowych warunków przebiegała łagodnie, a żołnierzy cechowało większe zaangażowanie w służbę, konieczne jest poznanie oczekiwań młodych ludzi co do służby wojskowej. Wnioski z tak prowadzonych badań mogą być przydatne dla poszczególnych ogniw dowodzenia, szczególnie w sytuacji, kiedy do wojska wcielani są ludzie z coraz wyższym wykształceniem oraz kiedy stosunki międzyludzkie stają się bardziej złożone, a siły zbrojne są w przededniu profesjonalizacji. Zapotrzebowanie na ten rodzaj badań wydaje się oczywiste. Powstała sytuacja, w której z jednej strony konieczna jest umiejętność stawiania właściwej diagnozy, z drugiej zaś niezbędna wiedza o ludziach, ich oczekiwaniach i zachowaniach. Wiedza ta pozwala w wojsku przełożonym pewniej przeciwdziałać niepożądanym zjawiskom, z którymi spotykają się podczas codziennej służby i pracy wychowawczej20. Potrzeba poznania oczekiwań młodzieży wydaje się tym bardziej konieczna, że nastąpiła zmiana społeczna w państwie. Bogusław Śliwerski zwraca uwagę na fakt, że coraz częstsze stają się debaty na temat tego, czy Polska jest krajem ponowoczesnym, postmodernistycznym, czy też nie. Jednakże według niego ważniejsze jest, aby zastanowić się nad tym, czy można w postmodernistycznym dyskursie znaleźć przesłanki do przyjrzenia się istocie przemian w wychowaniu i edukacji w naszym kraju? Interesujące jest także to, w jakiej mierze postmodernistyczne dyskursy mogą inspirować czy prowokować teorię i transformacyjną praktykę wychowania21.

Według Zygmunta Baumana Ponowoczesność to nowoczesność bez iluzji (co można też wyrazić stwierdzeniem, że nowoczesność bez iluzji jest ponowoczesnością nie przyjmującą prawdy o sobie)22.

W kwestii ponowoczesności brak jest jednolitego stanowiska. Można przyjąć za Januszem Mariańskim, że ponowoczesność „jawi się jako okres przejściowy, będący bardziej zaprzeczeniem pewnych cech nowoczesności”23.

20 21 22 23

nego, red. J. Gnitecki, J. Rutkowiak, Wydawnictwo i Zakład Poligraﬁi Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1999, s. 19. J. Graczyk, Podstawowe problemy socjologii wojska, cz. I, Warszawa 1972, s. 22. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Oﬁcyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1998, s. 358. Z. Bauman, Etyka ponowoczesności, PWN, Warszawa 1996, s. 45. J. Mariański, Młodzież między tradycją i ponowoczesnością. Wartości moralne w świadomości maturzystów, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1995, s. 15

Wstęp

Biorąc pod uwagę fakt, że „w społeczeństwie pluralistycznym jednostki wykonują różne role społeczne, z którymi identyﬁkują się częściowo” 24, co prowadzi do częstych zmian wykonywanych ról społecznych, istotne wydaje się poznanie oczekiwań młodego człowieka i przedstawienie sposobów ich osiągnięcia w celu zapewnienia mu realnych możliwości podjęcia roli żołnierza. Stosunek młodzieży do pełnienia podstawowej formy służby wojskowej zawiera się w zbiorze jego psychicznych wyznaczników do roli żołnierza zasadniczej służby wojskowej, a w perspektywie żołnierza zawodowego. Wyznaczniki te kształtowane są często na podstawie opinii o służbie w środowisku rodzinnym, społecznym. Podstawowym celem badań było poznanie oczekiwań poborowych w stosunku do podstawowej formy powszechnego obowiązku, jakim jest pełnienie zasadniczej służby wojskowej w obowiązującym systemie prawnym, po zmianie społecznej, w okresie poprzedzającym wprowadzenie armii zawodowej. Wskazano też na wybrane elementy mające wpływ na kształtowanie się poziomu oczekiwań. W podjętym problemie badawczym zainteresowania skoncentrowano na dziewięciu kategoriach oczekiwań wobec służby. Dokonana socjopedagogiczna analiza oczekiwań młodzieży pozwoliła nie tylko na poznanie oczekiwań badanej zbiorowości, ale również na podjęcie próby przedstawienia elementów prognostycznych. W przedstawionej pracy odnoszą się one do zagadnień propozycji zmian ustawowych, organizacyjnych i wychowawczych, możliwych do realizacji. W szczególności zawierają sugestie wprowadzenia ewentualnych rozwiązań, wzbogacających środowisko młodzieży o oddziaływania edukacyjne, uświadamiające i ukierunkowujące w zakresie przygotowania do służby zawodowej. Myślę, że upowszechnienie wyników pozwoli ukierunkować funkcjonowanie instytucji odpowiedzialnych za pracę z kandydatami do służby zawodowej w okresie profesjonalizacji, a więc: Wojewódzkie Sztaby Wojskowe (WSzW), Wojskowe Komendy Uzupełnień (WKU), szkoły zawodowe, średnie i wyższe. Otrzymane wyniki stworzą możliwości doskonalenia pracy na rzecz skuteczniejszego przygotowania kandydatów do służby wojskowej. W przeprowadzonych badaniach dotyczących oczekiwań młodzieży wszystkie grupy badanej zbiorowości (rocznik podstawowy, roczniki starsze, kobiety) otrzymały identycznie sformułowane pytania zgodnie z założeniami zasady standardowości25. Patrząc z teoretycznego punktu widzenia, można przyjąć, że wyrażane oczekiwania wchodzą w zakres opinii publicznej, która zawiera przede wszystkim czynnik poznawczy26. 24 25 26

J. Mariański, Młodzież między tradycją i ponowoczesnością..., dz. cyt. s. 20. Por. S. Kuśmierski, Opinia publiczna. Wprowadzenie do teorii, Wydawnictwa WSE, Warszawa 1997, s. 111. J. von Dijk, Zasięg informowania społeczeństwa a istota postaw ludzkich wobec przestępstwa [w:] Opinia publiczna i środki masowego przekazu a ujemne zjawiska społeczne, red. B. Hołyst, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1981, s. 54.